Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 22, 28 May 1864 — Na Palapala. Ke Kumukanawai. [ARTICLE]

Na Palapala.

Ke Kumukanawai.

I KA LuNA Hc>OrONOPONO ; | Aloha ok :—Ke ike nei kakou ma ka Ole-1 lo Hoolaha, he makemake ko ka Aloi e hoo-| loli ia ke Kumukanawai i haawiia e Kame-j hameha 111., i ka M. H. 1852, 110 ka mea,| wahi a ka Moi, •• ua maopopo i ko'u manao; he lehulehu na haawina o ke Kumukanawai o ko'u Aupuni, aohe i hooulu mau i ka pomaikai o ko'u Lahuikanaka, e like me ia i manao ia'ku ai." Pela no ka manao o ka j Moi i make aku nei, o Kamehameha IV., ua ■ hoopuka pinepine oia i kona makemake e! hoololi ia i kauwahi o ke Kumukanawai, aole nae i holo e like me kona makemake. Ua kuhihewa paha kekahi poe, he mea we\iweli Ue lalau i ke Kumukanawai, me ka manao e kapae i kekahi mau huaolelo, a e hoololi paha i kekahi, me he mea la he Hemolele. Aole anei na na kanaka ia i hana, a heaha auanei hoi ka hewa ina e hana hou ia e kanaka, ke ike maopopoia ka hemahema a kupono ole ? Ua oi loa nku anei ka naauao o na kanaka o ka M. H. 1852, mamua o ko na kanaka o ka M. H. 1564 ? lna pela, ua kaahope io keia lahui iloko o nn makahiki he umikumamalua i hala. He inea mau ma na Aupuni Kumukanawai a pau, i kela manawa keia manawa, e hoololi hou i ke ano o ko lakou mau Kanawai me na Kumukanawai, e kupono ai i ke ano o ka noho ana ona lahui. A, oko kakou Moi naauao a me ka lokomaikai, Kamehameha V., ke kahea nei oia ia kakou e kuka p«i me ia no ka hooioli ana i ke kahua, kahi e kukuluia'i na Kanuwai o kona Aupuni; a nolaila, ua hilinai au ia ia, i kona naauao, i kona aloha io i ka Lahui Hawaii, aole hoi e hiki ia'u ke manao e alakai ana ka Moi ia kakou iloko o kekani hana e hoopomaikai ole ai i ka lehuleln a ke Akua i hoonoho ni ia ia i Alii.

Aka hoi, he hana nui io keia, o oe e ke leanaka noonoo, ke hoomaka oe e kukulu i hale noho nou me kou ohana, me kou mau hooiiina mahope ou. Aole paha oe e kukulu i kou hale maluna o ke one hanee wale i ka makani ; aka, e huli ana oe i wahi paa,e eli ana oe iloko o ka lepo, a e pai ana oo i na pohaku kahua me ka puna, n e kuea ia ana na kihi me ka laina ; a paa pono ke kahua, alaila, e kukulu oe i kou hale me ka wiwo ole, a me ka makau ole i ka ua me ka mal»ani e hiki mai nna. Pehi no kakou e hana ai ma ka oihana kau Kanawai, mai. hoolohe wale kakou i ka olelo o kela a me keia, e paipai mai ana, penei: " Ma Amerika, a penei, ma Bentania ; a penei, ma Famni." E nana kakou i ke ano maoli o ka Lahui Hawaii, e noonoo i na rula kupono i ko kakou ano, a e koho kakou i mau Elele kanaka makua, ka poe hoi i aoia ma na Kanawai a me ka hooponopono Aupuni, aole hoi o ka poe elemakule, naau paakiki, 1010, pouli. Eia kekahi, ua kahaha loa ko'u naau, i ka ike ana iloko o kou pepa o ka Poaono i hala ihe nei, he mau Olelo Hooholo i hooholoia ma Kaumakapili, i ka la 12 o keia malama. eia no na huaolelo hoakaka a'u e kanalua nui ai : " No ka mea iioi, ua oleloia, a ua manaoioia, 0 ka hoololi ana i ke Kumukanawai ma ke ano i hoaiai ikiia mai e ka Oielo Hoolaha Alii, he mea no ia e hoomaikai ana i ke alanui no ke kukulu ana i kekahi Hoomana makemake ole ia i mea Aupuni. a e malama ia hoi ke ola ma ka auhauia ana o na kanaka a pau." Mahea la i īkeia'i ka poe nana i hoomakaukau i ua mau Olelo Hooholo la, he manao maalea ko ka Moi, ma ka hoololi ana i ke l#umukanawai, E hoomaikai i ke alanui no ke kukulu ana i kekahi Hoomana makemake ole ia i mea Aupuni, e malama ia hoi ke ola ma ka auhau ana o na kanaka a pau Kupanaha keia koho wale ana o keia poe imihala, mokuahana ! Kainoa ua noa aoao hoomnna a pau iloko o keia Aupuni, a he mau pono like ko na aoao Karisitiano a pau malalo o na Kanawai; a owai la ka mea i makemake iloko o keia makahiki malamlama o ka Haku, 1864, e kiola i kem mau po* no nui, a e kukulu i kekahi aoao Hoomana hookahi, oia ka hoomana ku i ke Kanawai ? Owai ? OkaMoianei? Aia a hopuka mai oia 1 kona manao peln, alaila, e ae aku ana au he kuleana ko keia poe makena Olelo Hoo(holoe ho-a i ke ahi o na aoao Hoomana iwaena o kakou. Aka, i keia wa, aole loa 'au i ike i kekahi kumu oiaio o ko lakou hoopuiwa ana. Ke uwe nei lakou me ka eha ole! Pela hoi ka leta i kakau inoa ia, " Na Makaainana." Nui na olelo hoino, e hoowahawaha ana i na Kuhina o ka Moi, me ka i ana'e, " Ma na hoa kuka haale i alakai i ko kakou Moi aloha, e hele ma keia mea knMhewa." He oiaio anei ? Ua manao 14 na maleaainana," he naau palujalu a loli wale ko ikakou Moi aloha, e hiki ai i na "hoa kuka \haole " ona e alakai ia ia, me he holoholona la, mamuli o ko lakou manao iho, i mea e poino ai na makaainana ? He lalau, he makani kela olelo, a o ka mea nana ia i kakau, ua nele io " i ka hoeuli a tne ke panana," a i ole ia he ohumu ino. Milohelewal K7" Heaha la hoi ke kumu o kou hoike ole ana mai i na aupuni e hoololi mau i ko lakou mau kanawai ame na Kumukanawai ? EI hoohalike mai ana no auanei oe i keia Au-

puni me na mokuaina o Amenka. Huipum ' ina pela, ua hiiihewra loa k&tt hooiuihk* i„,, no ka mea, he apana na raakuair»a noioko ; kc nupuni holookoa o Ameiika Huipuia , i ina e hoololiloliia na Knmukanawai u u mau mokuaina la, aole no ia e lilo i kuttm e apono ai ika hoololi ana i Kumuku .- wai o ke Aupuni Kuokoa, elike me Haw* u nei. Ua hoololiia anei ke Kumukanawai , Amenka Huipu» mawaho ae o ka mn hoakakaia eua Kamukanawai la ? l'a h.*.loliia no anei ka » 4 Magana Charter " o Emlani e like me ke ano e manaoia net e lu*< - li ko Hawaii nei Kumukanawai ? A keu» pule ae, kamailio nui makou me oe. Li'Sa Hoopo»opo«u.