Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 23, 4 June 1864 — Page 1

KA NUPEPA KUOKOA.

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

BUKE III. HELU 23. HONOLULU, IUNE 4, 1864. NA HELU A PAU 132.

"KA NUPEPA KUOKOA."

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00 no ka makahiki, ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoo- puka hookahi
ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hoo- kahi malama, $2.00. E uku
mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia mai ana e pai.

KANIKAU — he hapalua dala ka uka no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia
hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei: he 25 lalani, $1.00 ; 50
lalani, $2.00 ; a pela'ku.

KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e
haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia e hookomo mai no
ma ka leta, a hoouna mai i ka Luna Pai.

O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi
haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa
e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka
auhau no keia nupepa H. M. WINI, (Luna Pai.)

KA "NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY, $2 00 per annum.........in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice
for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertise- ments must be paid
for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a
line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be
paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter
to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or
natives, will be inserted on the Subscription list, until paid for. This
rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription
price.

H M. WHITNEY.

Publisher.

Volume I and II of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.

Persons having complete sets of the above, can have them exchanged for
bound volumes, by paying $2.00 each.

He inoa no Kekamalahaole.

Pau makemake ia Laie,

A oi pili Nauolewa i ka makani,

Unuhi a molale ka Lae hala o Kahuku,

Ua opaipai wale i ka makani o ke Koolau,

Hikikii lua i ke kula o Pahipahialua,

Oki ka hana i ke one o Pupukea,

Heaha la ia i ka wai o Waimea ?

Ka pili iki, a pilia aama i ke kai,

Hone ana kela i ke kula o Waialua,

Pau ole ko'u makemake ia Kawaihapai,

Ua pili lua laua me ka wai kumu ole,

Ahuwale ka lae o Kaena i ka malie,

Ke hookelakela ae la e like me Kuokala,

Ke nana aku oe i ke kileo o Maunalahilahi,

Puipui a ka lawai-a kela i Malolokai,

Eha o Kanepuniu ua wela i ka la,

Koekoele i ka papa auwae o Makaaho,

Opai na kuli o Nanakuli i ka makani,

I ka uhene honeia e ke kaha o Waimanalo,

Ke oni aela me na wahine o ka mao i Puuo-

Aohe hana a ke kula o Hoaeae, [kapolei

I ka lawe malieia e ka wai o Waipahu,

Heaha la ka makani he Waikoloa,

E apa nei i ke kula o Punahawele,

I ka milimili a kaa miliia e ka wai o Kamili,

I milia mai e Manana noho Weloka i ka lai,

Lea ka apaapa i ke kula o ka Wailiula,

Ke nana ia luna o Kaehaeha,

O ka maikai o ke kula e waiho nei,

Ua pahee a nolu wale i ke pili,

I ka palaki mau ia e ka ua Waahila ;

Ma-uma-u no i ka liko o ka Ohia,

Nolu-pe i ke oho o ka Palai,

Lipolipo ka lau Awapuhi lipolipo i ka ua,

Lipolipo no i ka ua a ka Haao,

Hoonuunuu i ka wai Ohelo,

Ana ole i ka liko o ka lehua,

Kokolo ke aa o ke Aalii i ke kuahiwi,

Puupuua i ka makani a ke Koolau,

Kikii pono i ka nuku o Nuuanu,

Pipili mamau i ka pali o ka pili,

Kapalulu aku la i ke kowa o Lanihuli,

Lewa ke lelo o Malailua lewa i ka makani,

E miki e palu i na hala o Kekele,

Monimoni i ka ono wai lehua,

Kihe ka ihu o Heeia i ka ino,

Pakuikui ka makani a ka Hoolua,

Kalakalaihi lua i ka lae o Kaoio;

E ike auanei oe i ka hana a Makaua,

E nanahu pu ana i ka hokua o ka makani

Hai ka nalu o Kahana ua ino, [ahiu,

Pukukui maua i ke anu me kuu hoa — e !

Aloha oe — o Kekamalahaole he inoa,

O mai ke keiki nona ia inoa.

Aia la o ka luna o Ihiihilauakea,

I noho aloha laua me Kawaihoa,

I noho a kunewa i ke ehukai a ke Koolau,

Newa ka lae o Makapuu newa i ka makani,

Newa no i ka poia e ke kai ahuwale ka papa,

Ke nana iho, he nui, he maikai, he nolu ke

one o Waimanalo,

I ana iliwaiia ka loa ke anapuni a hapapu, Aohe wahi hemahema iki o ka
oiwi Mauna

o Olomana,

He paku he alai no na pali Koolau, Pau kuhihewa i ka wai o Kawainui, O
Makalei au o ka laau onaia e ka i-a ; I pukua mai a pau ka opala
kahawai, He waiwai no ka ka manao e malama nei, O ka hoi no o maua a
pili me kuu aloha — e, Aloha oe — o Kekamalahaole he inoa.

L.

E malama pono!

Ua hoopuka aku nei au mamua, e hookaa- waleia na kula, e okoa na
keikikane, a pela na kaikamahine ma kahi e e ao ai. O ke kumu nui oia
hoookaawale ana, oia no ka huikau ole o na keikikane me na kaikama-
hine, i lohe ole ai na kaikamahine i na olelo ino a na keikikane; ina
olelo hooipoipo, ina olelo pahele, a me na olelo hoowalewale he nui
wale. O keia hoi kekahi mea ino loa i ka wa liilii, mai laila mai ka paa
ana o ke kolohe a hiki i ka wa oo, paakiki loa na ino a pau loa.

Ina e hookaawaleia na kula o keia mau mahele elua, ke manao nui nei au,
aole e lohe mau na keiki liilii i na olelo ino a pau me ka malama maikai
ia, a me ke ao pono loa ia, alaila, e loaa auanei na pomaikai a pau, oia
hoi ka naauao o na keiki a me ka loaa o ka pono Lani, a me na pomaikai e
ae o keia ola ana.

Ina hoi e hui koke ia na mea i malama maikai ia, aole no e liuliu a hua
koke mai no ka laau hua maikai, aole no he malili, aole hoi o-a, aka,
ina aole malama ia, aole ao pono ia, e loaa no auanei na mea a pau i hai
ia aku mamua, a me ka pono a me ka pilikia o keia ola ana, a he oi loa
aku hoi ka pilikia o ke ola Lani.

E nana iho kakou i ka poe mahiai, i ka poe malama holoholona, i ka poe
kalepa ; e hana ana anei lakou i keia mau hana me ka malama ole, a me ka
waiho wale aku ? Ke ae ae nei o Piuta. E ka mea e olelo ana pela, " E !
ua oki oe e Piuta."

E kiei mai kakou i keia a ike pono. Eko- lu pomaikai nui o keia noho
ana, ke ae ia nae e ka pua lehua e kau lailai ae nei.O ka mua, o ka loaa
o ka naauao i ke keiki a pomaikai ka makua. O ka lua, o ka pii a ulu hou
keia Lahui e emi nei, a o ka pomai- kai o ke Aupuni; a hookahi pomaikai
Lani, o ka loaa o kela noho ana lai, eha ole, mai ole, luhi ole, pololi
ole, makewai ole, kapa ole, a nui loa aku ia pomaikai o ka Uhane. Aka,
ina no me keia e noho nei kakou me ka huikau o ke ao ana, he makehewa ke
ao ana, a e ko no auanei ka olelo a na haole, e emi ana no keia Lahui,
aka, ina e malama mai ke Aupuni, a me na makua hoi i na ke- iki i keia
manawa. Ke lana haakei nei ko'u manao e ulu no.

E na makua mea keiki, ke kau leo wale aku nei no au ia oukou, e malama
pono mai i na keiki, mai kuu-ulala aku ia lakou, o lo- aa koke mai
auanei i ka palaho, a mimino koke iho no. Ke i mai nei kekahi wahi ma-
kawela, " O ka hoomana kii" wale no ka mea i emi ai keia Lahui. Ke ae ae
nei no o Piuta.

Aole oia wale no ke kumu i emi ai keia Lahui, he nui loa no na mea i emi
ai. O kaua e ke hoa iliulaula, ua hai mua loa aku nei au, a koe ae no ka
nui. Aia iloko o ka aoao palupalu kekahi mea ino loa, a he ku no hoi i
ka pepehi kanaka ke ano oia hana ana, oia kela mea a'u i hai mua aku ai.

E na makua mea keiki, e hookomo koke ae i ka oukou Bila no keia ano i na
Luna- makaainana o ko oukou mau Apana, oiai ka wa kau Kanawai o keia A.
D. 1864 e koko- ke loa mai nei.

E awili pu ae me keia, " E ao ia na kula a pau ma ka olelo Beritania
wale no ma ke- ia hope aku ;" pela oukou e hoololi ae ai, a e oki loa na
kula maoli.

Ke hai leo nui aku nei au ia oukou e na keiki a me na makua o oukou, o
ka pomai- kai ia i oleloia ; ina e holo ana ka oukou mau Bila o keia
ano, alaila, e ike no auanei na keiki a oukou i kela ano hana i keia ano
hana. I ke ao kauka kahi poe, i ke ao ha- na wili kahi poe, i ke ao holo
mokuahi kahi poe, a pela wale aku.

O keia mea he olelo Beritania, he olelo waiwai loa, olelo hanohano, he
olelo launa pu me ka poe naauao o na aina e.

Ina e malama pono oukou i na keiki, a me ke Aupuni pu, i ka hemolele a
me ka malu, alaila, e hoohua nui ia mai keia Lahui, ala- ila, mahea ka
hoomana kii e loaa ma keia hope aku ? E nana ae no hoi kakou i na ku- mu
a kakou, lonalona ko lakou mau alo i na anoano o ka malama maikai ana ia
Ameri- ka, a hoohua mai ia Hawaii nei.

E K. Maakuia! Kuu hoa imi hooulu i ka Lahui, e ala, a e eu, a e hana e
like me ka mea pono, a me na hoa o ke kau Kanawai o keia kau, e nana
mai, e kau i keia laau hoo- ulu o kakou ka Lahui iliulaula.

Pane mai paha auanei kekahi, " Ina e hoo- loliia i mau kula Beritania
wale no, nui loa

na auhau e kau ia mai ai, a inahea la aua- nei e loaa koke ae ai ?" Eia
no ka pono ; lalau koke iho na lima kakauha i ka honua, imi, hana mau,
hana hooki ole, a pela no e loaa'i. Me ke aloha. SHERE. LIMANUI.
Wailuku, Mei 7, 1864.

Hana io ka Haole ia Niihau.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe :— Ua halawai mai au me ka manao hoolaha
pepa o na mea hou o Hawaii nei, ma ka Helu 15 o ka la 9 o Aperila, no ka
lilo ana o Niihau ia Mr. James Francis Sinclair, no na dala he $10,800
ke hui pau me na aina o Kua- kanu, he mau aina konohiki, o Halewela a me
Kahuku, no ke kuai ana aku o ke Au- puni i ka mea nona ka inoa maluna
ae, ame na aina konohiki pu a pau loa, lilo okoa keia mokupuni i ka
haole, he lohe pepeiao paha ko oukou ame lakou la aku hoi, i ka lilo ana
o Niihau, ame ka poe pi dala, loaa ole i ke kukui malamalama o Hawaii
nei ma ka Nu- pepa Kuokoa. A o makou ka poe i ike nui, ike iki, ike loa,
i ka lilo ana mai Kii a Ka- waihoa, mai ka lae o Makahuena, a ka lae o
Pueo, pau na mea a pau maluna iho o ka aina, aole he mea i koe iho ia
makou i na kanaka malalo aku o na haku haole.

KE ANO O KA NOHO ANA : He oluolu, he maikai, he kamailio kupono no me ke
kana- ka, aole nae he makaukau loa i ka olelo Ha- waii, mahope aku
kumaki, wahi a ka haole, he umi kanaka, he poe hoaaina i waeia ma- loko
ae o na kamaaina, elua nae no kahi e, he mau malihini laua, no Hawaii
kekahi, a no Maui hoi kekahi, a o laua a elua hui umi hoaaina, eia na
inoa pakahi o lakou a ka haole i wae ai. A. Puko, D. Kauki, Hete- sia,
J. H. Kanakaiki, P. R. Holiohana, H. Haokaku, Mose Kanohai, Ioela,
Kapahee, a me Pouli, a o Kanakaiki, no Napoopoo, Ha- waii, a o Holiohana
hoi, no Hana, Maui, a ua kamaaina laua malaila, aia no ia mau hoaaina
nei ka hooponopono o na la hana ekolu o ka malama e like me ka hana
kono- hiki ana o na'lii, i na aina konohiki ke loaa mai ka hana i ka
haku haole.

KO LAKOU NUI : He umikumamalua hoi ka nui o Mr. James Francis Sinclair
ma, elua kaikunane, ekolu kaikuahine, elima keiki, hookahi makuahine, a
o ke kaikoeke hoi, hui umikumamalua lakou, aia ma Kununui ko lakou wahi
i noho ai, he poe haole hai- pule no, hookahi no Akua, o ka hoomana he
okoa loa, o ko lakou mau hale, i Beritania no ka hana ana, he komo wale
ana no i Nii- hau, ekolu hale, hookahi hale e ku nei, a he elua hale i
koe, mahalo no hoi makou i ka maikai ame ka nani i ka nana aku.

NO NA HOLOHOLONA : Elua lio o ke kane me ka wahine, a ina ekolu lio make
no, a pela aku, o ka ilio, aole koe hookahi, pau loa i ka make, mai ka
ilio nui a ka ilio liilii, no ka pau o na hipa i ka make, a nele ke
aupuni i ke dala ole no na ilio, pela no hoi na kao, pau no i ka make, e
na kanaka mea lio o Kauai, ame na hipa a oukou, e kii ko- ke mai, mai
lohi oukou, o hana io ka haole.

NA MEA KANU A KE KANAKA.

Na ke kanaka no na mea a ka lima o ke kanaka i hana ai, me ke kokua aku
i ka ha- kuaina i kiki uala, ke pola akaakai, a me ka moa, ke oluolu, a
i ole, pau no.

NO KA NUI O NA HIPA

Ke hookuu ma ka mokupuni o Niihau, o ka hipa paha ka oukou i ike ma ka
Nupepa a kakou, o ka nui paha aole oukou i lohe, eia mai ka oiaio, ka
nui ka uuku, o ka nui o na hipa 3,400, na Hon. W. Webster, he l,400
hipa; na Ka Moi, 2,000 hipa, aole pau ka makemake hipa o ua poe nei.
KANU KO.

E kanu ia ana o Niihau nei i ke ko, ke maikai kupono nae i ka hoao ana i
hookahi eka, a i ulu maikai mai ke ko, alaila, o ke kanu ka hope, a i
ole e ulu mai, ua pau no, no ka mea, he aina la.

He aina makemake ole ia keia e na mali- hini imi waiwai no ka maloo,
wela loa i ka la, a make na mea kanu, a eia ka hoi ka poe nana e
makemake i ka waiwai, ua olelo mai lakou ia makou na kamaaina, he aina
wai- wai nui keia, no na hipa, a me ke kanu ko, ua kamaaina keia
mokupuni i ko kakou ma- kamaka maikai ia H. M. Whitney ke keiki papa mai
Waimea a Niihau, me kona mau makua, no ka wela loa o na malama o ka
makalii, ke hooki nei au i ke kakau ana, ke ua mai nei ka ua Naulu o
Niihau. Me ke

aloha no.

P. R. HOLIOHANA. Kihalaui, Niihau, Mei 2, 1864.

No ke Kuko

E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe:— No kuu paipai ia mai e ka wai olu o
Pahukawa, a me ka nalu haimuku o Kaimoku, nolaila, ke hoouna aku nei au
i keia wahi ukana ia oe, nona na hua e kau hoolai mai la malu- na ; a na
kou Lunahooponopono, a me ka poe e hoonoho ana i kou mau hua, e hooko-
mo iho ma kou kowa kaawale, i ike ka poe e heluhelu ana i kou kino. Oia
no hoi keia, " No ke Kuko."

O ke kuko, he mea nui loa ia iloko o kela mea keia mea, iloko o ke kane,
wahine a keiki hoi, mai na lau a ka muo, a hiki i na pala- halii olalo,
a pela aku ; aka nae, elua wale no kuko i oleloia. 1. O ke kuko maikai,
2. O ke kuko ino.

1. O ke kuko maikai, oia no ke kuko ana ma na mea kupono, e like me ka
mahiai, la- waia, kukulu hale, hanai holoholona, olo la- au, kamana,
amara, hele i ke kula a me ka pule, kuko mau ia Iesu i na wa a pau, ka
po a me ke ao, i ka wa hele a i ka wa noho, a pela mau aku no. O keia
mau kuko a pau, aole no ia i ahewaia, no ka mea, o keia mau kuko, he mau
kuko no ia e pono ai keia ola ana a me ke ola loa ana'ku.

2. U ke kuko ino, aia no ia iloko o ka naau o ka poe aia, hoomaloka,
palaka, pule ole, opukeemoa, makaleho, a nui wale aku. O ke kuko ino ka
mea e ulu mai ai na hewa he nui wale ; ka aihue, moekolohe, pepehi
kanaka, holoholo olelo, hakaka, alunu, ona, haowale, piliwaiwai, a me na
hewa e ae he nui wale.

O ke kuko ino, oia ka mea nana e hooma- lule i na iini o ke kanaka, a me
na ike elima o ke kino holookoa. Ua papaia ma ka Bai- bala keia mea o ke
kuko, a oia kekahi mea i papaia ma na kanawai he umi o ke Akua, i
kakauia ma Pukaana 20: 14. A penei no i palapalaia : " Mai kuko oe i ka
hale o kou hoalauna, mai kuko i ka wahine a kou hoa- launa, aole hoi i
kana kauwa kane, aole hoi i kana kauwa wahine, aole hoi i kona bipi aoie
hoi i kona hoki, aole hoi i kekahi mea a kou hoalauna." Penei ka Iakobo
1: 15. " Aia a hapai ke kuko, hanau mai ka hewa, a oo ka hewa, alaila,
hoopukaia mai ka ma- ke." He nui aku na mea i koe, aole e pau i ka hai
aku.

E wiki kaua e ke " Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii," no ka mea, ua
ike no hoi wau, he hiki loa ia oe ke lawe i na ukana a pau e like me
keia he ano, ma kou kino pui- pui, a nau no ia e ulelewaihui aku iwaena
o ke ana kaumalie o na puuwaiolu o ka poe opiopio, me ka hoomanawanui pu
ana iho no hoi o kou Luna, a me lakou la iho hoi. Me ke aloha. W. I.
H. KAEHUWAI,

Pelekane, Honokohau, Maui, Mei 20, 1864.

Holo ka mahi ko ma Kohala.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE.— Ia'u e noho kupa ana ma Kohala nei
iloko o na makahiki i hala aku la, aole au i ike i ka nani o keia aina
iloko oia mau la ; a iloko o keia mau la a'u e ike nei, ua nui mai ka
poe mahi ko maanei.

Oia hoi na haole a me na kanaka maoli e hana ana kela mea keia mea o
lakou pa- kahi me kona mau kanaka hana, ma ka na- na aku hoi, aohe nao
aina i ka hana hoi a keia poe kamaeu. Nolaila, ke ala nui mai nei na
kanaka ma Kohala nei i ka mahi ko.

Ma ka aina nae o ka poe hui mahi ko ma Halaula, malaila na mea a ka maka
e hooha- lahala ole ai, ke nana aku i ka nui launa ole o ke ko. A ma ia
wahi no hoi ka oi aku o na kanaka paahana, Kamana, Kuihao, Su- meka, a
me na kanaka paahana o kela ano keia ano.

A ke hoomakaukau mai nei kekahi poe malihini e mahi ko maanei, pela ko'u
lohe mai i kekahi o ka poe mahi ko. Ma ko'u nana aku, he keu keia o ka
aina nui o ka poe mahiai i nei mea he ko.

Ma ka aina mahi ko o ka poe hui 800, eka i pau i ka mahiai ia, aole nae
i pau ko lakou makemake a hiki i ke tausani eka a oi aku ; pela ko lakou
manao paa.

A ua lilo no hoi keia mea he kumu e pai- pai mai ai i kekahi poe, e noho
ana ma na aina kupono e mahiai ai. Oia iho la ke kau- wahi malili manao
o kuaaina, imua o na makamaka. Ua pau me ke aloha. Ke naue nei no ko
Makapala keiki, ua holu ka wai i na pali. Me ka mahalo.

S. K. HAUAILIKI.

Makapala, Kohala, Hawaii. Apr. 21, 1864.

He mau ninau pono e wahewe- heia.

1. O ka hua olelo Akua heaha ia, ma ka olelo a keia lahui a me kekahi
lahui e ?

2. O ka hua olelo Alii ma ka olelo a ke- ia lahui heaha ia ?

3. O ka hua olelo Kahuna nui, heaha ka haina ?

4. O ka hua olelo Kuhikuhi-puuone a Ki- lo hoi heaha ia ?

5. O ka hua olelo Kakaolelo heaha ia ?

6. O ka hua olelo Kaula heaha ia ?

7. A ina pau loa ke ola a me ka make i na misionari i aha ka ke Akua ?

8. Pau loa na mea a pau i na misionari i aha ka ke Alii ?

9. A ina pau loa ka ke Akua a me ka ke Alii, i aha ka mea i koe, o ka
ulu a me ka emi anei ?

10. I me aha ke Kumukanawai a me na Kanawai o keia kau Ahaolelo, no ka
mea, ua oleloia e J. W. H. Kauwahi, "ua hooilo- ilo kekahi poe i keia
lahui, e nalowale ana he 10, a he 20 makahiki i koe o ka nalowa- le no
ia o keia lahui." Aia mamua, ua hai mai lakou i lawe mai lakou i ke ola
a maho- pe i lawe mai ka i ka make, nolaila, i na la- we lakou ia mau
mea elua, i aha ka ke Akua ame na'lii o ka honua e imi ai. Ua olelo o
Solomona, ua huna ia na mea a pau, a ua nani na'li o ka honua, ke imi
aku a auhea kahi o ka imi, lawe ae nei ke keiki makua, pau ke ola ka
make, ko loko me ko waho, a auhea kahi e imi ai ?

Olelo hope e pili ana i na Lunamakaaina- na. E na Lunamakaainana a
makou, ua hoapono ia no makou e ao no ia oukou ma kahi hiki ke ao aku, e
ao no; a no ka ike ana he mea luhi ke kaapuni ana e hele ai e ao i kela
mea pakahi keia mea pakahi o ou- kou, nolaila, ke hoike akea nei makou i
hiki wawe ai ko oukou ike a noonoo iho.

Ekolu no mahele o na Lunamakaainana mai kinohi a hiki i keia kau,
nolaila, ulu mai ka manao e ao io e pono ai, a he hoo- kuli no ka make o
makou ia oukou, nolaila, o ka mahele mua o oukou, he poe noho wale iho
no aole manao, aia kona noonoo kona ike a me kona waha ma ka o lima wale
ana no. A o ka mahele alua, aia oia ma na ha- na Aupuni waiho wale ma
kona Apana, me na aina o ke Alii a me na 'lii, malaila no kona iini nui,
i loaa ona ola loaa wale me ka luhi ole. He mau oihana mana no ia.

I ka nana a me ka hoomaopopo ana, he kanaka akamai nui keia i ka imi ana
i po- maikai nona, nolaila ke noi a me ke ao ana, i ko makou pilikia
akahi, me ko ke Aupuni, me ko na Luna Aupuni i kaulike mawaena o na mea
elua, waiwai a me makou ka poe ilihune, i komo hou oukou i kela makahiki
aku.

Akolu; ka poe naauao maoli ma ka noho ana malama Aupuni, oia no ka poe
ma ke kaulike Kumukanawai, a me na kaulike ma ke Kanawai, ma na mana
hoike ekolu i olelo ia. 1. Mana Hooko. 2. Mana kau Kana- wai. 3. Ka mana
Hookolokolo. Ua ma- haloia oukou ma ka noho ma na kaulike.

E ka poe mua i oleloia, e koa, haalele ka hopohopo, ka makau, ka manao o
hai na ru- la o ka hale; he mea ole ka rula ke loaa ka pono o na 'lii,
ke Aupuni, a me na makaai- nana, mahaloia oe, i ia mai he noho hooika-
ika, hume ka malo a ku ka puali, noho no me ka naau koa, a manaolana i
na haku; a aole nae ka hoopilimeai loa i ka olelo a na haku, aole no hoi
ka wahahee e like me ka liki i kaaina, a komo aku iloko o ka Hale
Ahaolelo, o ka hoka ia la. Aole ia. Aole no hoi ka hookolo i ka nui manu
o oukou, e ha- wanawana hele ai i na pepeiao, e a-o-a-o ai i mea mai o
mea i ka mea o kahi aina, i mea kou, a o ka oihana aupuni i ka poho kau,
a aia ia me ka kaua mau dala. A mai hana oukou pela he mea ino.

Ua ike pu no kakou penei: Limakuhi, he $1,500; Ponoole, $2,930.44; ia
Ku- kela, $18,000; ia Alope, $1,000. A o keia mau dala a pau, ua like
paha me $36,930.44, a malalo mai paha, nolaila e noonoo, aole ka
wikiwiki, aole ka lawe i ke dala kipe i mea e pilikia ai ke Aupuni; a
pilikia ke Aupuni, o makou no ia, ili no ia makou, nolaila, e noonoo
pono mai oukou e na Luna a makou no na mahele ekolu.

A eia ka olelo hope. He aha mai nei ke- ia o oukou e koho mai nei i ka
poe naaupo e na hoa Makaainana a pau ?

Aole, i ka malimali mai no hoi, mai koho hou i ka naaupo, he poe
hoomakaulii aina, he he poe wahapaa iloko o ka Aha, he Lahui

imi i ko lakou pono wale iho no, he poe ma- limali, nolaila, imi lakou
la i ko lakou pono wale no, hoopio loa i kekahi.

Ae, i imi lakou la i ka ike i kumu waiwai no lakou pono no, no kakou no
ka hewa i ke koho wale aku no, i hewa, maluna mai no ia hewa o ka apana
nana i koho, a i pono hoi, ili maluna ia pono o oukou, he hewa la ke
kiauau ae, na lakou ia e keleauau aku, ua nani ko Kulaokahua kahi e pehi
ai. Ka ulu nui ka ulu iki ai no i ka ulu a kakou e puka.

Ke hooki nei au i ko'u manao he wahi ha- na e ae no koe no ke kino iho.

Owau ka oukou Kauwa Makaainana o ka peni a me ka inika.

N. K. K. OLELOHULIHONUA.

Waiehu, Maui, Feb. 1, 1864.

Manao noi aku ia P. K. o Hilo.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :— Ua kaikai hele mai oe i na ninau a ka
mea hu- na i ka inoa, oia hoi ka mea nona na hua e kau ae la maluna, ka
mea i pale i kona poo i ka pale keleawe, me ka manao paha oia ka mea e
pakele ai i ka ala paa a ko ka Puuko- lo keiki. Ua ikeia ka ninau a ua
keiki ko- mo hohonu nei i ka olelo Hebera, a Helene, ma ka Helu 4, o ka
Buke 3, o ka Nupepa Kuokoa, ua maopopo paha ke akamai o ua keiki nei o
ka wailele opu o Waianuenue, i na olelo i haiia maluna; akahi au a manao
e la, o kahi keiki no keia i aoia ai e kahi kahu o Kahalaia, i ka olelo
Hebera, a Hele- ne, &c., i mare iho nei ia Kaoo, o Puueo, ke kuhihewa
ole nae au, oia o F. Kupanihi, ua ike io no i ka olelo Hebera, a Helene,
ma kahi e kokoke ana i Kukuau, kahi i aoia ai o ua keiki nei, i kahi
uwapo o Alanaio, ina io oia, aohe mea nana e hoopa mai keia kei- ki. Ina
io o F. Kupanihi keia, he Kumuku- la oia no Waiakea, a ke ku mau nei oia
ma ia hana, wahi a lakou.

Ua ike na mea a pau i kau olelo a me kau mau ninau, he mea maikai no ia,
ua ikeia hoi na haina a H. Y. Kolii, ka Hiena nana i eli mai ka pahu iwi
huna a ko Hilo keiki. Eia hoi ka'u e noi aku nei ia oe, e hai ae oe i ka
ninau a ko ka Puukolo keiki, i paiia ma ka Helu 6, o ka Buke 3, o ke
Kuokoa, a pe- nei no ia :

" O ka hua hea o ka olelo Hebera, ke ki- kowaena o ka olelo Helene ? Ke
kumu haina o ka olelo Suria, ka haina hoi o ka olelo He- lene, ka hope
haina hoi o ka olelo Hawaii, i hiki aku ai kona latitu, a me kona
lonitu, i ka P. M ? O ko Alii Iolani la i make ai, ehia paona ea ua ia
la ? Ehia paona o kou kumakena ana ? Ehia na paona o kou nana ana i na
ouli o ka lani ? Ehia na paona o kou helu ana i na olelo e ?"

Ke lana nei kuu manao a me na lehulehu paha e noho mai nei i ka iuiu o
ka Pae Aina Hawaii, mai Hawaii, a Kauai. E ake mai ana paha ka manao, o
ka hiki aku o ka nu- pepa, me na popo lehua o Mokaulele, a F. Kupanihi,
alaila, olu iho ka noho ana. Au- hea oe e ua o F. Kupanihi nei ? Ina io
hoi o oe ia, a ina no hoi aole o oe, ua kuhihewa no hoi au, a no'u no
hoi ia kuhihewa, a ke kuhihewa io hoi. Ke ike mai la no oe i ke noi a ka
mea nona ka inoa malalo, e hai ae oe i keia ninau e kau ae la maluna, i
ike io ai makou i kou akamai, oiai hoi aole loa no o H. Y. Kolii i ninau
mai ma ka olelo e ae; aka hoi, ma ka olelo no i loaa ia oe, malia paha,
no ko iala manao ua komo hohonu oe ia mau olelo, nolaila, e wiki oe, mai
kanalua, mai lohi, i maopopo ae ia makou keia mea pohihihi. Eia ka manao
hope loa, ina ua loaa keia mau ninau ia oe, mahalo loa ma- kou ia oe i
kou akamai io, ahu kupanaha ka la i Mana, o ua mea he hoopuka i ka
ninau, a i ilikiia mai hoi e kela keiki, puu ka waha, me he haole nau
paka la.

E, auhea oe ? A i hiki ole ia oe ke wehe i ka laka o keia pahu i paa i
ke kiia, alaila, e hoi oe i Laupahoehoe e noho ai, ua ike oe a ua lohe
hoi i ke awa, he wahi waa ka mea imi, malaila no oe e lawai-a ai. A i
hoo- wahawaha oe ia Laupahoehoe, e aho no hoi i Keaau, Puna, ko aina i
noho ai, ua ike no oe i ke awa, he waa ka mea imi, eia iho no na kanaka
kaulana olaila, o E. Makaioulu, ame S. W. B. Kaulainamoku, o oe hoi aua-
nei akolu oukou. Ke hooki nei au maanei. Owau no me ka mahalo,

W. N. KAHUMOKU.

Kau, Hawaii. Mei 6, 1864.

O ke kanaka imi ikaika i ka naauao a nui, a hahai mamuli o ka pono,
alaila, he papale alii ia nona iho, a kau ae la oia ma- lalo iho o ka
la.