Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 23, 4 June 1864 — Page 3

Page PDF (1.62 MB)

This text was transcribed by:  Diane Poche
This work is dedicated to:  Langues Tirees Translation

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

oiaio, ua pau ka maluhia ana o na mea a pau.  A ina ma keia hope aku e nui loa mai na haole, a ina paha auanei lakou e makemake ana e hoohaiki i ka mana o ka Moi, alaila, aohe Kumukanawai loli ole a ka Moi e kuhikuhi aku ai ia lakou.  Owai la ko ka Moi makamaka oiaio, o ka poe anei e makemake ana e kupaa mamuli o ke Kumukanawai, a i ole ia, o ka poe anei e makemake ana e hoohiolo kanawai ole ia mea ?  Ina e hiki ana i na pono o na Makaainana ke laweia mailoko ae o ke Kumukanawai, pela no hoi e hiki ai ke laweia ka pono o na ‘Lii ame ka Moi, No keaha la ke kumu i  " haunaele " mau ai o Mesiko ame na Aupuni o Amerika Hema, me ke kaua huliamahi i na manawa a pau ? No ko lakou malama ihikapukapu ole i ko lakou mau Kumukanawai.  No keaha la i mau ai o Hawaii nei iloko o ka maluhiaame ka oluolu ? No ka mea, mai kawa mua mai a hiki i keia wa, aohe mea i hoao e hoopau i ka pauku 105, ame na wahi e ae o kona Kumukanawai.  E komo ana no anei iloko o ke Kumukanawai a C. C. Harris (Haleke) kekahi pauku e like ke ano me ka pauku 105 ? Heaha la ka pono o ia mea, ina e hiki ana ke hoololi kanawai ole ia ia mea i na manawa a pau ?

KE PAI HEWA A C. C. HARRIS (HALEKE.)

EKOLU.  Hookahi mea iloko o ka palapalo a C. C. Harris (Haleke) i like ke ano me he la he ano e "Apiki" mai ana i na kanaka Hawaii iliulaula.  Aia no ia ma na Olelo penei: "Nolaila ua kukalaia neia Aha Kuka i hiki e ae lakou e hoololi, ke kukala i ka Ahaolelo maloko o ka manawa i haiia me ke Kumukanawai, oia hoi mamua ae o ka la 23 o Aukake."

E nana mai oukou e na makamaka o Hawaii ! Iloko o ka nupepa haole "Pacific Commercial Advertiseru" o ka Poano i hala iho nei, ua olelo ma ka olelo haole.  Ua olelo oia, ua poina ia ka huaolelo "ole," a ua olelo oia, o ka pono ma ia wahi penei : " Ke ole e ae lakou e hoololi."  A ano la, ua ike maopopo makou, o ka waihoia ana o kela huaolelo maloko o kana palapala ma ka olelo Hawaii i paiia maluna’e nei, aole he " pai hewaia."  O ke ano i ka nana, ju, me he la he makemake oia e alakai hewa ia oukou e na kanaka, ma ka manao ana e kaheaia ana no ka Ahaolelo Luna Makaainana.  I na lakou e ike " he pono ole ka hoololi," alaila, kaheaia ka Ahaolelo.  Aka hoi, i na lakou la e ike he pono ke hoololi i ke Kumukanawai, alaila paha, "aole e kakeai’ku " na hale Ahaolelo e hui e like me ke Kumukanawai.  Heaha iho la auanei ka ke Aupuni hana i loaa ai ia ia ke dala, ame na auhau ? No ka mea, ke olelo nei ka Pauku 16 o ke Kumukanawai, " Aole loa e kaulia kekahi auhau, a o kekahi dute paha, aole hoi e unuhi ikiia ae kekahi dala noloko mai o ka waihona dala o ke Aupuni me ka ae ole o na Hale elua o ka Ahaolelo o ke Aupuni."  E manao ana anei lakou e koi mai i na dala o ka auhau me kekahi Kanawai ole o ka Ahaolelo ?

HE MAU NINAU.

Aha.  Ke makemake nei makou e ninau aku ia Mr. C. C. Harris (Haleke.) i kekahi mau ninau penei:

NINAU 1.  Pehea la na olelo e hoohikiia’i na Elele Makaainana e hele aku ana iloko o keia Ahakuka Elele ?  E like ana no anei na olelo hoohiki a na Lunamakaainana ame na ‘Lii e hoohiki ai, e like me nei mahope nei, " Ke hoohiki nei au imua o ke Akua Mana Loa, e kokua au mamuli o ke Kumukanawai, a me na Kanawai o ko Hawaii Pae Aina."  E ae ana no anei na ‘Lii ame na Elele a hoohiki wahwahee ia lakou iho, ma ko lilo ana i poe e kokua ana mamuli o ka hoohiolo ana i ke Kumukanawai a lakou i hoohiki ai e malama ?

NINAU 2.  E noho ana no anei na ‘Lii a me na Elele iloko o na keena elua, a i ole a, e noho hui ana anei na ‘Lii ame na Elele iloko o ka Hale hookahi ? Ina e noho iloko o ka Hale hookahi, alaila, o na ‘Lii o ka Hale Ahaolelo Alii, ame na Elele ehiku, o ka lilo no ia o ka hapanui o ka Hale Ahaolelo Elele ia lakou.

NINAU 3.  Aia auanei a hooholo he "Elua hapakolu" o ka Aha kuka Elele, alaila, hooholoia na hana i manaoia e keia Ahaolelo kuka, aia no anei a oi iki, alaila o ka hiki iho la no ia, ke hoopau i ke Kumukanawai?

NINAU 4.  E kaheaia ana no anei ka poe Lunamakaainana i kohoia iho nei e hele mai e Ahaolelo, ina e ae ka Ahaolelo kuka Elele e hoololi i ke Kumukanawai?

NA HOOLOI E MANAOIA NEI.

ELIMA.  Aole no makou e kamailio nui ma keia kumu manao, o na hoololi a C. C. Harris (Haleke.) e kamailio nui nei ma keia palapala ana, he mau mea ano liilii wale no ia, a ina no paha ua maikai ia mau hoololi a pau ana i manao ai, hookahi wale no wahi e hiki ai ke hoololi, oia no ka hahai ana mamuli o ke kuhikuhi ponoia ka pauka 105 o ke Kumukanawai.  O na hoololi a pau e manaoia ana, he "mea ole loa ia," ke hoohalike ia me ka ninau o ke "kapae maoli ana i ke Kumukanawai ponoi."  A no na mea hoi e pili ana i ka hooilina Alii, ua hoakaka pono ia no ia mea e ka palapala a "Kanawai," e hoike ana, ua hoakaka pono ia no ia mea ma na pauku hoololi a Ka Moi Kamehameha IV., ua hooholoia no ia mau olelo e na Hale Ahaolelo elua, a mai lilo no la paha i apana no keia Kumukanawai i ka M. H. 1860, ina e ole ka hoopalaleha ana o na Kuhina, a hala’i ka wa e hoolaha kuponoia’i i olahonua.  O na hoololi maikai a pau a C. C. Harris (Haleke,) mai hooholoia no e ka Ahaolelo, ina e waiho ia imua o ia poe, e like me ka pauku 105 o ke Kumukanawai.

Aka, e nana oukou e na Makaainana i ka maalea nui ona i ka hoonalonalo i na mea nui o na hoololi e manaoia nei iloko o ke Kumukanawai hou.  Aole oia i hai iki mai i ka mea nui e lawe ia ana kekahi pono o ka hapanui o kakou o na Makaainana mai o kakou aku, oia hoi ka pono o ke koho balota ana.  A o ka olelo ka a na Makua o keia Kumukanawai hou, aia a loaa ka $150 o ke kanaka i ka makahiki hookahi, alaila hiki ke koho ! Heaha la kou oukou manao ana no keia mea e na Makaainana ? Ke olelo nei makou, he pono i kela kanaka i keia kanaka e uku ana i kona auhau ke balota.  Anolaila la e na Makaainanp, ina ko oukou he makemake e lilo o oukou kekahi waha olelo iloko o ka wa e kauia mai ai ka auhau iluna o oukou, a me ka hoolilo ana hoi i na dala o ke Aupuni ; a ina aole o oukou makemake e hanaia ke Kanawai no ka pono wale no o a poe waiwai, alaila, mai noho oukou a hoouna i na Elele maalea waha naaupo, hoopilimeaai a me ka poe maka’u wale hoi iloko o ka Ahaolelo Kuka Elele e hiki mai ana.

No ke Koho Ana.

Kanawai Kivila, Pauku 809, penei :

" Ina e kipe kekahi i kekahi mea e me ke dala, a me ka olelo e loaa ia ia ka uku mahope paha, a ina hooweliweli paha ia ia, a alakai ia ia e koho i kekahi kanaka e ana i makemake ole ai, aole hoi i ke kanaka ana i makemae ai e koho, a e alakai paha ai ai aole nae e haawi ua kanaka la i kana balota e hoopaiia ka mea nana i hana pela, ke hoomaopopoia kona hewa, ma ka uku hoopai, aole e oi aku i na dala he kanalima ; a i ole ia e hoopaahaoia oia ma ka hana oolea, aole e oi aku i na malama eono, e like me ka manao o ka Aha Hookolokolo."

E na kanaka koho balota o Hawaii nei, e heluhelu oukou i ka Pauku maluna’e nei, a e noonoo pono no hoi.  E ike iho oukou i ke ano o ka hoopaiia ana o ka poe kipe, a me ka poe paewaewa, a e ike no hoi oukou i kona keakea ana ia oukou i ka hooweliweliia mai.  Ano la, ua nui a kinikini wale ka uhakiia ana o keia kanawai, iloko o na kau koho balota mua ae nei.  A i mea hoohalike, he mea i hookaulana nuiia, o na Makai ma ka Apana o Koolaupoko, oia hoi, ua hooweliweliia lakou e hoopauia ko lakou noho Makai ana, ina e koho ole lakou ia C. C. Harris, (Halaki) no ka Lunamakaainana.  A ua manaoio makou, he oiaio, ua hoopauia lakou mai ko lakou noho oihana mai ; no ko lakou koho ana ma ka Lunamakaainana e ae.  Aole no makou i ike i ka mea nana i lawelawe iloko o ia hana.  Aka, ke olelo nei makou, o ka mea no nana i hana ia mea, ua hewa no ma ke ano hooweliweli i ua mau Makai nei, ina no lakou i koho mamuli o ka lakou mea i makemake ai, a ua pono i ua mea la nana i hooweliweli ke hoopaiia i $50 00, a i ole ia, e hoopaahaoia i eono malama ma ka hana oolea.  Ua ku i ua mau Makai la ke hoouna i ka lakou mau palapala hoike no ia mea me ka hoohikiia imun o kekahi Lunakanawai, a e paiia hoi ma ka nupepa Kuokoa.  Ua lohe mai makou i ka hooweliweliia ka o kekahi poe ke balota lakou i komo ai iloko o ka Ahaolelo.

He mea hewa loa keia, a he hoohaiki no hoi i ka lanakila o ke koho ana.  Ke olelo nei makou, he kupono i keia poe ke ku ae no ko lakou mau pono, a ke lawe ae i ka oiaio, a i na palapala, ina he palapala kekahi, a e hoolaha’e ia mea ma ke Kuokoa.  Pehea ?  E hoopauia anei na Kumukula, ina lakou e lilo i mau Luna na na makaainana e koho ai no ka Ahaolelo.  Ina pela, alaila, e pono e hoopauia o C. C. Harris, (Haliki,) mai ka oihana ana e noho nei, no kona balota ana i lilo ai i Lunamakaainana ma Kau, a me Koolaupoko, no keia kau Ahaolelo.  E hana kakou me ke kulike.  Aohe pono o kela a me keia mea e kauoha’ku i ka mea e koho ai.  Ina e hooweliweli mai ko oukou mau haku hana e kipaku ia oukou, no ko oukou koho ana ma ka mea i makemake ai, ua hiki no ia lakou ke hoopiiia ma ke kanawai i hoikeia maluna.  Aole no he mana o na ‘Lii e kauoha’ku i na Luna a na kanaka e koho ai.

Aka, ke lohe nei nae makou i na Kiaaina, na Lunakanawai, ame na Luna Aupuni e ae, e kauoha ana ka i na kanaka, i ka lakou mau Luna e koho ai.  I kumu hoohalike aia o kekahi Luna Aupuni o Maui, ke hai hele la i na kanaka o Maui aole ma ke koho ina "haole" no ke kau Ahaolelo Kuka Elele e hiki mai ana.  heaha la kona kuleana malaila ? Heaha la kona kuleana iloko o ka Mana koho o na Makaainana ? Ua papa pu aku anei oia i na kanaka, aohe ma ke koho no Dr. Rae ? Ka Luna kue-Kumukanawai e balota ana ma Hana ? E naaupo ana anei na kanaka o Maui a puni me ka weliweli mamuli o na olelo o keia ano ?

E pono i na Luna Aupuni a pau ke ike iho, ke makai ia nei lakou, a he poe kanaka no hoi kekahi nana e hoopii lakou malalo o ke Kanawai i hoikeia maluna me ka hoolaha ana hoi i ka lakou mau hana paewaewa iloko o ke Kuokoa, ke hele pololei ole lakou.

KANAWAI

[No ke Kuokoa.]

E KA LUNA HOOPONOPONO.

Ke lohe nei au i ka hoomaka ana’e o na enemi o ko kakou Kumukanawai e kamailio nui no na mea e pili ana i ka hooilina ana i ka leialii.  Ke olelo nei lakou, ua pono ka hookahuli i ke Kumukanawai, i hoopakele ai i ka noho Moi ole ana ma keia hope aku.  Nani ka wahahee !

Ke aa nei anei lakou e olelo ae, ua hana ino loa ka poe nana i hookumu i ko kakou Kumukanawai?  Aole anei lakou i ike, ua hanaia e Ka Moi Kamehameha i make aku nei, he mau hoololi no ke Kumukanawai, nana i hoopau ae ia pilikia, a ua hooholoia no hoi ia mau hoololi e ka Ahaolelo i kaahope ae me ke kue ole ia, a e hooholoia ana no e ka Ahaolelo o keia makahika, ke hiki mai ko lakou wa halawai, a ma ia manawa hoi e lilo ai i apana no keia Kumukanawai o kakou?  Aia la hoi auanei i hea ka pilikia?  I emi loa no anei ko lakou aloha me ka mahalo hoomanao ana no ko lakou Moi i make aku nei, i hoolilo ai lakou ia mau hoololi i mea ole ?  e heluhelu oukou i ka pauku 1 o ka hoololi i manaoia, a i paiia hoi he ekolu malama mamua’ku o ka la ko 10 balota iho nei.  Ma ua pauku mua la, ua hookupaaia i ke kuleana o Ka Moi e noho nei, i Ka Lei Alii, (i hookumu mua ia ma ka palapala hooilina o Kauikeaouli,) a me kana mamo mahope aku ona.  A ina aole ana keiki ponoi, (a he poino nui io no hoi aole oia i mare,) alaila, e ili aku no Ka Lei Alii ia Ka Mea Kiekie Victoria Kamamalu, Kaahumanu, oiai no nae hoi, ua kuleana paa e no kona ma ka palapala hooilina o Kauikeouli a me kana mamo mahope aku ona.  "Ina aole he hooilina ma ke koko, alaila, na Ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o no ‘Lii e koho, a e hoolaha aku i hooilina Alii nona, oiai e ola ana Ka Moi."  Aole anei kela i maopopo pono, a i pololei no hoi?  Aka, i mea no nae e maopopo loa ai no ka pololei, nolaila, ua pakui hou ia’ku na huaolelo mahope nei.  "Ina hoi aole i kohoia, a i hoolahaia pela, a ua nele Ka Noho Alii i Ka Moi ole, alaila, e kahea koke ia na Hale Ahaolelo a i elua e ke Kuhina Nui, a na lakou e koho ma ka balota hui ana i Moi no ke Aupuni."  Auhea la hoi auanei ka pilikia la ?  A ina no paha e make Ka Moi e noho nei, a me Ka Mea Kiekie Victoria K. Kaahumanu, (na ke Akua e keakea ia mea) iloko o keia mau makahiki elua ae nei, aia no ia laua ka mana e koho aku i mau hooilina no laua, a ina laua e hana ole ia hana a laua, alaila, na ka Ahaolelo no e koho i Moi.

He oiaio, he pono no paha ke pakui mai i kekahi mau olelo hou e hoike ana, ina i kohoia kekahi hooiliha, (no Victoria) e ili iho no Ka Lei Alii i kana mau mamo ma ke koko mahope aku ona.  E hiki no i ka hoololi oia ano ke waiho imua o ka Ahaolelo o keia Kau, a e hooholo kue ole ia ana no ia mea e ia poe, a me ka Ahaolelo mahope aku o lakou.  Aia la nuanei i hea ka pilikia la ?  Aia la i hea kahi e pono ai ke uhaki i ka pauku 105 o ke Kumukanawai.  Ka mea nana i hoakaka i kahi "ano Kanawai wale" no e hiki ai ke hoololi ?

Aka, o ka poe hoopilimeaai paha mamuli o na Kuhina, e like paha me ko Kauwahi ma manao, ke olelo nei ia poe, eia kakou iloko o ka pilikia, mamuli hooliloia i Moi haole.  Ua ike no lakou i ka piaio ole o ia mea.  E nana loakou ma ka pauku 26 o ke Kumukanawai e olelo ana, "Aole hoi e lilo kekahi i hooilina no ka Moi, ke ole oia no ka hanauna Alii maoli o Hawaii nei."  Ma lia paha he makemake ko Kauwahi ma a me kona poe, e hoololiia ia pauku, i hiki ai i na lopa, a me na lawehala i kalaia na hala, ke lilo i mau Moi.

Kuhohonu wale no hoi ko kakou minamina no ka make ana’ku o ka Haku o Hawaii, ke Kama nani, ka Pua lei, ka Miliohe, ka mea laha ole, i mohala ae a mae koke aku nei.  Aka, ua hiki ole nae i ka waimaka ke hoihoi mai i ka mea i hala i ka make.  Aole e hiki i na Kumukanawai a me na Aha kuka Elele, ke haawi mai i ke ola loihi, a i ole hoi ia, i na keiki na ko kakou mau Alii, a i ole la hoi ia, o ka hoopau la hoi i ka emi ana o ko kakou lahui.

KANAKA MAOLI.

Olelo hoolaha a Ka Moi.

Ua hiki mai io makou la i na kuaaina Makaainana o ke Aupuni Hawaii, keia olelo nona ke poo e kau ae la maluna.

Ua pohihihi wale ia makou kona ano.  Ua kuhi hewa makou, ua pili i ka Ahaolelo o na’lii a me na Lunamakaainana, ka hana o ka hoololi ana i ke Kumukanawai.  Aole anei pela ? Me he mea la, e haalele ana i na Kanawai o ka aina, ma keia hana, a e hoole ana i ka hana i hanaia iho nei, o ke koho Lunamakaainana ana. Aole anei keia he ano hoowahwawaha i na Lunamakaainana a na kanaka, na Makaainana a ke Aupuni i koho ai ?

Me he mea la e lilo ana ka hana o keia Ahaolelo hou, ka hana i ku pono i ka Ahaolelo maoli.

O "ke kuka pu hoi no ka pono o ka lehulehu, a me ka noonoo ana i ka hemahema o na lala o ke Aupuni, i mea e hiki ai na hana o ke Aupuni."

O ka manao o na Makaainana kuaaina o ke Aupuni Hawaii nei, ua pili keia hana i ka Ahaolelo ; Ua makemake makou e hoike mai oe, ma kou pepa maikai, ke "Kilohana pookela o ka Lahui Hawaii nei," i kou manao, i pau ko makou kuhi hewa.

HE MAU MAKAAINANA.

Halawai Koho Elele.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :---Ua kauoha ia mai au e hoouna aku i ke kope o ko makou halawai hui no ke koho i na Elele e hele aku e halawai pu me ka Moi, a e like hoi me ke kahea ma ka Olelo Hoolaha ‘Lii.  Nolaila, ina he wahi kaawale kekahi o kou mau kowa, e hookomo iho ia wahi ukana malaila, a eia no ia :

KANEOHE, MEI 18, 1864.

Ua hoomaka ia ka halawai hui o na Makaaianna o Koolaupoko, ma ka halepule ma Kaneohe nei , no ke kukakuka pu ana, a me ka noonoo ana e koho i Elele no ka hele ana e halawai pu me ka Moi, a me na ‘lii e like me ka Olelo Hoolaha ‘Lii.

A ma ka hoomaka ana o keia halawai, ua kohoia o J. W. Kea i Luna Hoomalu, a o W. E. Pii i Kakauolelo.

A me ke noi a G. Berenaba, e ae ia, na ka Luna Hoomalu o keia Aha e koho i mau Komite, a na lakou e imi a e noonoo hoi, a hoike mai i keia Aha no ka Elele a lakou i hooholo ai no ka halawai mahope ae.  A ua hooholoia.

Koho ka Luna Hoomalu i na Komite, a eia na inoa.  B. W. Parker Luna Hoomaoia Komite ; R. B. Armstrong (Pake), John Pale, R. E. Wademana (Papa), Malatiela, Peka, Iosua, maka Kaholokahiki.  A ma ke noi a G. Barenaba, e ae ia, na ka L. H. o keia Aha, e koho i Komite hou, ke hoole, a haalele paha kekahi Komite maua i kohoia.  Ua hooholoia.

Ua hooholoia hoi ma ka Poakahi e hiki mai ana, e halawai keia Komite, a ma ia Poakolu ae, e noho hou mai ai keia Aha.  A ma ke noi a G. Berenaba, e hoopaneeia ka halawai.

Mei 25, halawai hou keia Aha.  Ua heluhelu mua ia ka mooolelo o ka halawai i hala, a ua apono ia.  A ma ke noi a G. Barenaba, e hoike mai ke Komite i ka lakou hana imua o kakou i keia wa.  Ua ae ia.

Hoike mai ka Luna Hoomalu oia Komite i ka lakou hana, a penei no ia : "Ua hooholoia e ka hapanui oia Komite, o Charls Judd (Kale Kauka) ko kakou Elele."  Ma ke noi a G. Berenaba, he pono i keia Aha ke apono aku i ka hoike a ke Komite, a ua aponoia.  A ma ke noi a G. Barenaba i kokua ia e P. Kahuhu, he pono i ke Kakauolelo o ko kakou Aha, ke hoouna aku i ke kope o ka moolelo o ko kakou halawai, pai ia hoi ma ko hakou "Nupepa Kuokoa."  Hooholoia.

Ua hookuuia ka Aha me ka maluhia, aole no hoi he wahi ano haunaele i ike ia, no ka mea, he mau la malie keia o na pali Koolau nei.  Owau no me ka mahalo.

W. E. PII.

Kakauolelo.

Kaneohe, Mei 25, 1864.

KA NU HOU!

Ma ke ku ana mai nei o ka moku olelo e (Hamburg) Catharina ma ke kakahiaka Sabati iho nei, ame ka moku Daunbe ma ka Poakahi iho, iloko o na la he 18 ka mua, a i na la he 15 ka hope mai Kapalakiko mai, na loaa mai na nu hou o ia wahi e hiki ana i ka la 15 o Mei iho nei.  O na mea i hiki mai nei, he mau nu ano nui no.

O na puali kaua ma Amerika, ua halawai a ua hoouka kaua’ku, o ko ka Hema malalo o ka hiwahiwa Gen. Lee, a o ko ka Akau hoi, malalo o ke koa kaulana Gen. Grant (Garana.)  Ua halawai na puali kaua o na aoao hoouka ma ka la 4 o Mei, a ua hoomauia no ke kaua mai ia wa mai, a hiki i ka wa i lohe hope ia mai nei.  He mau puali nui launa ole keia, he 80,000 o ka Hema, a he 100,000 o ka Akau.

Ua nui na Generala kaulana o na aoao a elua i make mai nei iloko o keia mau la kaua, o na aoao no a elua, oia hoi ma ka aoao o ka Akau, ua make o Gen. Sedewika (Sedgewick,) ame Gen. Wadsworth.  O Gen. Sedewika, oia ka lalo ponoi iho o Gen. Meade i ka wa oia ka luna nui o na koa o ko Potomaka, a he Generala no hoi i Kaulana no kona akamai i ke kaua, a iloko mai nei no o keia mau la kaua o kona puali kekahi o na puali ikaika loa, a no ia mea, ua nui loa kona minaminaia e kona Aupuni, a me ke aloha ia no hoi, ua waiho oia i kona mau iwi ma hope o kona aina, a ua hoomaopopoia mai ia mea, he mea ole ke ola, ke kauponoia me ke aloha i ka aina.  O Gen. Wadsworth hoi, he kanaka koa no oia, a he kanaka waiwai nui no hoi, aka, ua haalele oia i ka waiwai, a me ka noho oluolu ana, ua hele kino oia e kaua aku i na Enemi o kona Aupuni nei me ka manao e lilo i hoa lawelawe no ka hoopakele ana i kona Aupuni, mai ka hoopoino hala ole ia e kona mau Enemi, a iloko o ia hooikaika ana, ua lilo aku kona ola kino, a o kona uhane, ke manaolana nei makou, ua hoi aku la me kona makua iloka o ka lani, a o kona mau helehelena, a me kana mau hana, ua kanuia iloko o na puuwai o ka poe aloha aina a pau o kona Aupuni, o ko lakou mau puuwai kona Kiahoomanao.

(Aole i pau.)

E NA MAKAAINANA.---Ua ike iho paha oukou i ka makou wehewehe ana’ku ma ko makou manao pepa o keia la, no ka hele o kekahi Luna Aupuni o Maui, e kukala hele ai i na kanaka, "MAI KOHO I NA HAOLE," ua ike iho nei makou i kekahi Olelo i hoolaha hele ia ma na Alanui o Honolulu nei, i paiia ma ka pepa liilii, ma ka "Hale Paipalapala Aupuni," i kapaia "he Olelo Hooholo na na Makaainana o Maui," me he la, ua alakaiia ia mau makaainana e ka poe e manao ana i ko lakou pono iho, me ke kue hoi i ke Kumukanawai a me ka pono o ka lahui holookoa.  E Ao o puai oukou mamuli o keia mau olelo a ka poe e enemi ana paha i ko oukou mau pono.  Ua lohe wale mai nei makou, ua kauohaia ka o J. W. H. Kauwahi, e kekahi Luna Aupuni, e hooikaika e hoohulihuli i na makaainana o Lahaina, mamuli o ka manao o na Kuhina, malia paha o ka mua keia o kana mau hana.  "Aole no e pona iki ia" ua o J. W. H. Kauwahi, no kona hooko pono ana.

PAKELE MAHUNEHUNME.---Oiai e hoohina ia ana ka moku Asno, ma ka uapo o Halekuke kahiko, aia hoi, moku mai la kekahi kaula i paa ai ka moku ilalo, a hookuu ae la kekahi poe i ka kiu, no ka maka’u, a ua poniniu ka hiu, a ua lele liilii na laau o ka hiu, a ua pakele mahunehune kekahi poe kanaka hana.

PILI KINO.---Ua hoi mai nei o A. Francis Judd mai Amerika Huipuia, a ua lohe mai makou e wehe ana oia i Keena Loio nona ianei.  Me ia ko makou aloha.

LEI HULU.---E pono ke hoihoi koke mai ka mea i loaa’i na lei hulu i haule ai i ka la 26 iho nei o Mei o hoopii ia auanei no ka huna.

KE KILAUEA.---E hoomaka ana ke "Kilauea" e holoholo e like me mamua, ma keia Poakahi ae.

Ma Ke Kauoha.

Ma ka halawai o ka Aha Kukamalu, hoakoakoaia i ka la 2 o Iune i nehinei, ma ka hale noho o ka Mea Kiekie H. R. H. Princess Kamamalu, ka noho ma ka noho hoomalu, ua hooholoia kekahi olelo hooholo, penei :

Hooholoia, E hoike haahaa aku keia Aha Kukamalu i ka Moi ke Alii, e kauoha aku oia i ke Kuhina Kalaiaina, e hana koke aku no ka noonoo a me ka hooponopono ana me kekahi kanaka kupono, e hele koke aku iloko a ma na aina e ae, e imi no ka pono a me ka pomaikai o ka lawe ana mai i poe kanaka hana o na aina e iloko o keia Aupuni.  A e komo koke aku no hoi iloko o ka hooponopono a me ka hana me ka poe mahiai a me ka poe e ae paha e makemake ana, no ka uku i na lilo no ka lawe ana mai oia poe ma keia Aupuni, a e hana i na aelike me ka poe mahiai o kela ano keia ano, a e hana ia i lilo ai i pono no ka poe e hoolimalima ana a me ka poe i hoolimalima ia, me ka loaa ole o ka poino a me ka pilikia i keia Aupuni.

D. KALAKAUA,

Kakauolelo.

MO KUAIKAUA HALE, Honolulu, Iune 2, 1864.

$20 00 MAKANA!

E HAAWIIA NO HE $20 I KA MEA NA-

na e hoike mai i ka mea a mau mea paha nana i AIHUE, i ke kaulahao o me ka hao i paa ai o ke Kiaha Inu Wai, ma ke Poo o ka pali o Nuuanu, i hoopaiia’i lakou ma ke Kanawai.

GEO. H. LUCE,

Luna Alanui o Oahu.

Honolulu, Mei 28, 1864.

OLELO HOOLAHA !

NO KA MEA. UA NOHA MAI KA MEA

Hanohano G. M. Robertson, kekahi o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e W. L. MOEHONUA, no ka hoolaio i na palapala kanoha o Hopuia, no Waikiki, Oahu, i make aku nei : Nolaila, na hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili. o ka Poalua, oia ka la 14 o Iune, M. H. 1864, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.

L. McCULLY.

Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Aperira 30, 1864.

OLELO HOOLAHA !

NO KA MEA. UA NOHA MAI KA MEA

Hanohano G. M. Robertson, kekahi o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e IKOLE, no ka hookohu ia ia i Luna Hooponopono Waiwai o Kauhi (k,) no----------, i make aku nei : Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili. o ka Poalua, oia ka la 21 o Iune, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.

L. McCULLY.

Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Mei 28, 1864.

OLELO HOOLAHA.

UA HOOPII MAI O KAHOLOKU (k.) KUE

i kana wahine mare ia KAULEI, no Kona, Hawaii, mamua, e hooki i ko laua mare ana, no ka haalele wale ana no na makahiki ekolu o Kaulei, i kana kane.  E hanaia  keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 30 o Iune, i ka hora 10 o kakakiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.

G. W. BROWN,

Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Mei 27, 1864.

OLELO HOOLAHA.

E IKE OUKOU NA KANAKA A PAU,

ma keia Olelo Hoolaha, o makou o ka poe nona na inoa i kakauia malalo, ke hookapu aku nei makou i ko makou aina hoolimalima, a me ke kula i lilo ia makou ma ka hoolimalima ana, e waiho nei ma Kaluaolohe.  Aole e hele kekahi kanaka a mau kanaka paha i ke kula i ka wahie, me ka uku ole i ka luna maua, ua kapu na ma a pau, ka pohaku a me na mea ulu e ae, ka Lio, Bipi, a me kekahi mau holoholona e ae, aole e kukulu i ka Lio ma ko makou kula, eia na mea i koe, o ka lio hoopaa kaula maloko o na hora he 24, e hopuia keia mea meia mea e kue ana i na mea i halia ae ia maluna.  E lilo keia i olelo paa maluna o ko makou aina, mai kona la e hoopukaia’i ma ka nupepa Kuokoa.  Ua koho makou ia J. W. K. KAAIE, i Luna nana e hooponopono ke makou aina hoolimalima, a me ke kula.  O makou no me ke aloha.

Kahue, Kekai, Hulu, Opu, K. Kaleo (w.)

Kaluaolohe, Waikiki-waena, Oahu, Iune 1, 1864.

OLELO HOOLAHA.

E KUAI KUDALAIA ANA NA LIO

2 i keia Poaono, 1 Bipi e kuai kudala ia ana i ka Poalua, oia ka la 7 o Iune, i ka hora 12 o awakea.  Ke ano a me ka hao malalo nei : Ma ka Pa Aupuni

Ma Pauoa,

Lio wahine ulaula, (no Namilimili.)

  "      "     kalakoa, hao N akau.

Bipi kane moo ulaula maikai, hao poepoe.

A he mau Lio hou mai kekahi, ke ano ka hao malalo nei :

Lio kane hulapala, hao NM O akau, K3 N hema.

2 Lio wahine, hao C. H. akau BP BP akau, (no Kole ma.)

P. KAAIAHUA,---Luna Pa Aupuni.

Pauoa, Iune 2, 1864.

Pulupulu!

AUA MAKAUKAU NO HOI A E KUAI

aku i ka pulupulu penei :

PULUPULU i pau i ka wa@ 20 ken. no ka paona.

PULUPULU me ka anoano i wae oleia, 6 ken. no paona.

E lawe no au i ka wela lole a me ka pulupulu i uku no ka Kuokoa.     H. M. WINI.

Luna Pai o ke Kuokoa.

LIONEL BROWNE,

Loio o Ladana.

O KA MEA NONA KA INOA MALUNA, UA

makaukau e hana i na hihia a pau imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni.  Aia kona Keena malana’e o ka Halepai Polynesian.

Honolulu, Mei 24, 1864.

OLELO HOOLAHA.

KAPU LOA NA AINA O’U MA KOOLAUPOKO.

aole e hele wale na Holoholona, ina e loaa, kekahi Holoholona o hele ana ma ko’u mau AINA ma ka apana 1 haiia maluna, alaila, e hoopaiia no e like me ke KANAWAI

D. KAHALEPOULI, PIIKOI.

Kewalo, Honolulu, Oahu. Mei 21, 1864.

MAKEMAKE IA !

KE KELEAWE ame KA HAO KAHIKO.

a e ukuia no ke kumukuai kiekie loa.  e ninau no ma ma ka Haie Hana Hao ma ULAKOHEO.

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU

ma keia Olelo Hoolaka.  Ke hoolaha, ke hookapu nei au i kua mau alua i kapaia o

Waipuualei, Hilo, Hawaii.

Ina e loaa ia’u, a i ko’u Luna paha, e hele ana kekahi kanaka ma ke kula me ka loaa ole o ka palapala ae mai o’u aku, alaila, e hopu ia no ia, a hoouku ia e like me ke Kanawai.  Ina e loaa kekahi holoholona helehewa ma ua aina la i oleloia maluluna, alaila, e uku no oia i $1,00 no ke poo hookahi.

THOMAS SPENCER.

Laupahoehoe, Aperila 20. 1864.

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI E NA MEA A PAU LOA,

e noho la ma kuu aina Kuleana, e pili ana me Kailua, ma hoi ke Kuleana i kanaia o

Hiwapoo, ma Koolaupoko, Oahu,

ke hookapu aku nei au i na mea holoholona e noho la ma Kailua, Kaneohe, Heeia, a ma Waimanalo paha, nolaila, ke hookapu aku nei au i na holoholona, Bipi, Lio, Hoki, Miula, Puaa, a kanaka.  Eia ka uku o ke poo hookahi o ka holoholona $1 00.

Na’u ua H. K. KALAWIANUI.

Honolulu, Oahu, Me, 15, 1864.

PA HALE KUAI

Ma Kalihi, Oahu!

Makepono Loa!

E KUAHA ANA KA PA HALE O

Peter Larkins me KUALAAU, e waiho nei ma Kalihi, kokoke i ka uapo---He mau keena eono iloko o ka Hale.  e ninau no ia.     J. W. AUKINA.

Maluna o ka Hale Leta Honolulu---

Honolulu, Oahu, May 20, 1864.

LIO NALOWALE!

UA NALOWALE AKU MAI KO’U

Halelio ma Honolulu, @ LIO PUAKEA, i kanila i ka hao K B.  O ka mea nana e hoihoi mai i na Lio la, e uku pono ia no oia.

C. PELELIKA PULUKA.

$15 MAKANA!

E NANA E KA POE A PAU!

UA AIHUEIA MAI KANEOHE

aku, @ ka la 15 o Aperila, 1864, he

Lio Kalakoa,

ua kunia P ma ka uha akau.  E ukula ka uku makana i ka mea nana e hoihoi mai i na Lio la, me ka hoopaiia hoi o ka mea nana i aihue.

R. E. WAKEMANA.

P.S.---E pono i ka poe e noho ana ma na moku hoio pili aina, ke nana i na Lio e lawela ana ma na moku o lakou.

OLELO HOOLAHA.

NO KA MEA.  UA NOIIA MAI KA MEA

Hanohano G. M. Robertson, ka Lunakanawai o ka Aha Kiekie e J. MOANAULI, no ka hooiaio i na Palapala Kauoha o PAE (w,) no Honolulu nei, i make aku nei : Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalua, oia ka 7 o Iune, M. H. 1864, i ka hora 9 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.

@ McCULLY,

Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Mei 25, 1864.

OLELO HOOLAHA.

E KUU POE MAKAMAKA A PAU ILO-

ko o ka Ekalesia o Iesu Kristo, (i kapaia he Moremona,) ua lohe mai au, he mokuahana iwaena o ko kakou hoomana, ma ke kue ana ia Mr. W. M. Gibison, ko kakou Peresidena e noho ana ma Lanai, ke noi aku nei au ia oukou, e pau ia hana kue, e mihi keia mea keia mea, i kona hewa imua o ke Akua, a imua o ka mea a oukou i lawehaia ai, e like me ia i kauohaia ma ka Palapala Hemolele.  Nolaila, e na hoohanau a pau, mai Hawaii a Kauai, e noonoo nui, a e noonoo mau, i ka mea e launa ole mai ai o Satana me oukou, ola, e makaala, a e pale hooki ole, a e hoomau i ka pule ma kahi malu.  Alaila, holo aku ka manao ino a me ke kue, mai oukou aku, a e launa oluolu aku no hoi me Mr. W. M. Gibison.  Aloha nui oukou.  O ko oukou hoa kauwa.

KANAKAOLE.

Holualoa, Mei 24, 1864.

OLELO HOOLAHA HOU,

Bartow a me Stillman.

UA WEHE AE NEI NA MEA NONA NA

inoa maluna i

Halekuai Mea Ai,

oia hoi ka PUAA HAME, ke KAMANO, BERENA, PALAOA, KO, KI, a me na mea no hoi a pau e pili ana i ke ano mea ai, a ua makaukau laua e kuai oluolu aku me na kanaka a pau e hele ana i o laua’la.  E hele mai e na makamaka, e ikemaka no oukou iho.  Aia ko mana HALEKUAI ma ka aoao komohana o ko Daimana ma Halekuai, ma ke Alanui Alii.

MAKEMAKE IA!  MAKEMAKE IA!

Ka Loli ! Ka Loli ! ! Ka Loli ! ! !

KE MAKEMAKE NEI KA

mea nona ka inoa malalo nei, e kuai aku i na LOLI o na ano a pau, ke nunui kupono, oia hoi ka LOLI mai ka aha iniha ka loa a hiki i ka alima, a aono no hoi ; me ke kaulai pono ia a maloo maikai, a penei ka hana ana e pono ai :  E ho-o i ke kai maoli o ka moana iloko o ipahao, a i elua paila ana, a e hoopoha uuku no ma ke kua o ka LOLI, i hookahi paha iniha--mai oki a hoopoha hoi mamua o ka opu o ka Loli, aohe pono ke hoopaku ia ka naau ; a pau ia mau mea i ka hanaia, alaila, hanini a maloo maikai.  A laa e hanaia pela, e uku no au i Eono Keneta (6) no ka paona LOLI hookahi, a ina no hoi e nunui loa ke kino o ka LOLI, alaila, nui ae no ka uku.  Penei ke kuai ana :  Ina elima iniha, ka loa o ka Loli, Eono keneta no ka paona ; a ina pono iniha, Ehiku keneta no ka paona ; a ina ewalu iniha, Eiwa keneta no ka paona hookahi, a pela aku.

KIA K@ :---He makemake no wau e kuai i ka LALA MANO ame ka PEPEIAO LAAU.  A nolaila, e na makamaka, e lawe ae oukou i ka Loli, Lula Mano, ame ka Pepeiao Laau, ma ko’u Halekuai, ma ke Alanui Nuuanu, makai iho o ka Halekuai o AKH, a mamua mai hoi o ka Hale Paina o na kanaka Hawaii, oia o Haleoia.  Me ka mahalo.

AKUWAI,---Mea Kalepa.

Honolulu, Aperila 22, 1864.

OLELO PAPA!

KE HOOMALU AKU NEI AU

i ke Kula a me ke Kuahiwi, o Honouliuli, mai o a o ; ma Ewa, Oahu, Ina e makemake kekahi mea, a mau mea paha, e hele ma ke Kuia a me ke Kuahiwi, i ka Lio, Bipi, a me na mea e ae ; uia ka lakou, e hele aku i ka poe i halia na inoa malalo nei, i lohe lakou, a neia mai e lakou.  Eia ua poe nei :

M. C. MAUNAKEA, ma Honuuliuli-kai.

KAMAKI MUOLO MIKI, ma Lihue.

AIKAKE MONTGOMERY, ma Puuloa.

O ke kumo o keia papa ana, eia no, aohe o’u makemake e hoopu-a-a-ia na holoholona i walea a e noho mau ana ma keia mau Kula, o aea auanei lakou.

E hoopaiia’na ka poe e houlohe ole ana i keia.

ua pili keia Olelo Papa i na kanaka ponei o ka aina, a me na poe o kahi o kekahi.

J. I. DOWSETT, (Kimo Pelekane)