Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 24, 11 June 1864 — Makaikai ia C. C. H. [ARTICLE]

Makaikai ia C. C. H.

[Noloko tnai o ka Pepa naole.|

O ka poe i pi!i hooponopono aupuni, eia lakou iloko o ke kulana hahana. Ua huliamahi ka manao pahaohao ame ka maka'u. O keia leue mau o ka nupepa aupuni i ike maopopoia, ame ke ano no hoi o ka manao 0 ka poe e hoopuni ana i Ka Moi, o keia hooloihi ana i ke kaheaia ana o na Hale Ahaolelelo, ame ka loihi o ka wa i hala me ka hooiaa o/e /a o Ka Moi, ame ka oiaio hoi, o na mea ano nui loa i hanaia e ka Aha Kuhina, a, aole hoi i waihoia imua o ka Aha kuka malu, e like me ka pauku 35 o ke Kumukanawai, o keia, ame na kumu e ae, he mau mea io no e hoala mai ai i ka pahaohao, ame ka malea'u iloko o ka manao o na poe manao akahele loa. A ke hoomaikai nei a'u no na mea a pau e pili ana i ka kiola mai i ka hoomalamalama inaluna o na mea a ke aupuni 1 manao ai e hana'ku, ame ke kumu o ka lakou kahea ana,ku i Ahaolelo Elele Kuka Kumukanawai. A no keia kumu ua hoomaikai a'u ia C. C. H., no kana mau olelo wehewehe, me ia nahili no. Aole o'u ike iki i ke kumu i hoakaka mua ole ia'i o keia mau mea īmua o ka lehulehu iloko o na malama ekolu i kaahope ae nei, ajme ke paiia no hoi iloko o ka olelo Hawaii, ame ka olelo Enelani. O ka hana akea kekahi o na hoailona o na Aupuni hookaumaha ole, a o ka huna hoi ko na aupuni kaokoa o ka mana i Ka Moi. Ke hikilele nei a'u i ko " C. C. H.," oluolu ole ana iho e hoike pane mai no na wahi ninau moakaka i ninauia'ku ai ia ia e na " Makaainana." Aole anei oia i ike, ua oi loa ia mea mea mamua o na mea eaea pau imua o ka iehulehu ? Aole anei ona ike iho o na hoololi a pau ana o ke Kumukanawai, ua emi )oa a lilo i mea ole ke hookuia'e me ka ninau no Ke ano o ka hoololi ana ? Ma ka mea mua, e hookomo i kekahi mau pauku hoololi ano ole; ma ka hope hoi, e uhakiia'i kekahi o na pauku ano nui loa. O ka pili kanawai ole, ame ke ano huliamahi o ka hana ana, ua hoike maopopoia'ku no e ka mea kakau palapala nei. Heaha la ka

pono o ke Kumukanawai ke hoololi hikiwaweia a hoopauia paha iloko o ka manawa i oi ka pokole, mamua'e o ka manawa i lilo no ka hoololi ana i ka Auhau ilio ? O na kanawai maolī a pau, aia ka hiki ke hoololi |ia a ae na Mana ekolu o ke Aupuni, oiai hoi iloko o ka Ahaolelo Elele, o ke kahua maoli i loaa like ai ka mana i Ka Moi, na'Lii, ame na makaainana, e hooholoia ana e ka Aha- | oielo hookahi, me ke kue ole ia e kekani ma- | na e ae. ' Ke ninau aku nei a'u ia C. C. H., e komo ana no paha kekahi pauku iioko o keia Kumukanawai hou, e hai ana i ke ano oka hoololi ana ia ia. Heaha la ka pono oka hookomo ana i ka pauku o ia ano, ina e lilo ana keia Ahaoieio Kuka Elele, i kumu alakai ? Pehea la e hilinaiia mai ai ke kupaa oni ole o ke Aupuni, a heaha la auanei ka mea nana e hooia mai ka mau ana o ka Lanakila o na kanaka ? He mea pono ole ka henehene i ka manao ana no ka poe Ahaolelo Elele, no ka mea, o ka mea i hana mua ia, he hiki no ke hana hou ia. He lehulehu I wale na manawa o na Ahaolelo o Beritania i kohoia'i ma ka poe e hoopili meaai ana, a i kumu hoohalike paha no ia mea, e nana kakou i ke aukaua leo a Fox ma ka Hui Inia Hikina, a ua ikea maopopoia no hoi ka maalea nui o na koho balotaia'na ma Farani * * **. Oke ano oka hiki pono ana o koonei Aupuni ke koho ma ka poe a lakou i make.make ai, aia mahope aku e ikeaia'i. Malalo o na poo Aupuni o keia wa, aohe no paha he poino e ilihia kaumaha mai ana iluna o ka lanakila ame ka pono o na kanaka ; aka, ina malalo o kekahi Moi anunu manao ole, ame na Kuhina Akamai, e pili ana paha ka hopena o ia mea i ka iiookaumaha mai i ka pono oka lahui. E pono ia C. C. H., ke ike iho, i na o na hoololi a pau ana i manao ai f he maikai waie no, e kue kaokoa no makou i ke ano o ko lakou hoololiia ana, he pili kanawai ole, a he hoohuliamahi no hoi, a he mea no hoi e hoonaueue nna, a he mea paha e hoopau ana i ka mea nui hookahi iwaena o na Aupuni noho lanakila, viz. ka luli ole o ke Kumukanawai. "Ka pono Kumukanawai," e like me ka Gn>to i kapa'i iloko o kana moolelo o Helene.

Mahope iho o ka heluheiu akahele ana i na palapala a C. C. H., aole no i loaa ia'u kekahi mau hoololi ano nui iki, a mea la hoi e iiiki ole ana ke hana ia ina ke ano mau o ke Kumukanawai. Aka, me he mea la o kana kumu ikaika loa oia no ka hoonohonoho ana i na hooilina o ka Leialii, aka, o na hoololi a Kamehameha IV., a pau i hana'i mai hooholo kue ole ia no e ka Ahaolelo (ina lakou e kaheaia ana,) a ma ia mea, ua ikeia no na hemahema a pau, a o kahi inea maikai wale no e pakui hou aku ai mahope o ia pauku, oia no ka hoike ana'e i ka hooilina mahope o Victoria Kamamalu, (e koho ia no e like me ka .nea i kuhikuhiia,) n e lilo 01 a ka mea nnna e hookumu i mooalii hou. O na hoololi a pau i manaoia e keia Moi i make aku nei, mai hooholoia no e keia kau Ahaolelo me ka pilikia ole, ao na hoololi a pau koe ka 4, mai hoohooloia no me ke kue ole ia.

O ko lakou hooholo ole ia ana iloko o ka makahiki 1860, mamuli no ia o ka hemahema o na Luna Hooko o ke Aupuni, aole no, no ka Ahaolelo ka hewa. A aole no paha na hoololi a C. C. H., i hoike mai nei, e kue nui ia'na i na e waihoia ma " ke ano Kumukanawai " imua o ka Ahaolelo.

Mai waiho haahaa'ku no hoi au he hoololi no ka pauku 61 o ke Kumukanawai i heluheluia'i e like me mahope nei. "E halawai no na Hale Ahaolelo iloko o kela ame keia elua makahiki, no ka imi ana i mea e pono ai ke Aupuni, a o na halawai nei e hoomakaia ma ka Monede mua o Aper. a i na manawa e ae, »me na wahi e aea ka Moi e manao ai he pono &c. &c. O ka hapanui ona hoololi e manaoia mai e Jike me ka mea i haiia mai he hoanoe iki ia no rna na huaolelo, a, aole no he mea ano nui iki i pili i a mea.

Aka, aole nae e hiki ia'u ke olelo ana i i ai he " paihewa na ka poe paipalapala " ma kana palapala mua iho nei o ka pule i halu. Aole loa paha i hanaia kekahi pai hewa nui elikemekeia ena poe paipnhpala, e like me ka haule ana o ka huaolelo ole iloko o na ōlelo. » Ua kaheaia'ku ka Ahaolelo Elele iloko o ka manawa ina lakou e manao aohe pono e hoololi, alaila, e hiki no ke kaheaia ka Ahaolelo iloko o ko mnnawa i oleloia eke Kumukanawai." 44 E Roderika, ke hoomaikai aku nei a'u ia oe, no ia huaolelo." O kela wahi huaolelo oīe uuku loa, oia ka mea nana i hoike mai i keia hana kipi nui ma kona ano a pau. Ina eikeua Ahahui Elele nei he pono ke hoololi, a heaha iho ? No keaha la kou kamailio ole mai e ke kanaka, ae hoike mai no hoi ia makou ? Ma kela mau olelo mua ua alakai ia o " Makaaiuana," ame kekahi poe mea uhane maikai e ae e manaolana ua hoanoe ae na Kuhina ina mea a lakou i manao aie hana aku, a «• e halawai ana no la ka Ahaolelo " e like me ke kanawai. Aka, na kela huaolelo oU i hookuu hou moi ia kakou iloko o ke kulanalana o ua hopuna olelo la, e like me ka mea i hooponoponoia. ke hoike mai nei, " ina e ike ka Ahaolelo Elele he p<mo ke hoololi, alaila, aoLe e halawai ka Ahaolelo e like me ka pauku 61 oke Kumukanawai. E manao ana anei ka Ahaolelo Elele e hooholo ina bila haawina, a ma ia mea, e haowale ae ai i ka mana ona Hale Ahaolelo ? A ina no e hanaia ma ke kau wahi lihiiki, he uhaki no ia i ka pauku i pane mua ia iho nei no e na Makaainana iloko o ka pepa o ka la 21 o Mei. E manao ana anei na Kuhina he mea oluolu wale no ka ohi ana i na dala o ka auhau, me ka mana kanawai ole ? A i ole ia, ua noonoo paha lakou no ka hiki no ke komohiaia keia Aupuni iloko o ke kue-e me na Aupuni e ae ? {Aole i pau.)