Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 25, 18 June 1864 — Page 1

Page PDF (1.64 MB)

KA
NUPEPA KUOKOA
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Kanaka.
BUKE III. HELU 25. HONOLULU, IUNE 18,1864. NA HELU A PAU 134.

 

"KA NUPEPA KUOKOA."
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00 no ka makahiki, ME KA HOOKAA MUA MAI.

 

NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoo­puka hookahi ana, $.1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hoo­kahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia mai ana e pai.

KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei: he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $.2 00 ; a pela'ku.

KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia e hookomo mai no ma ka leta, a hoouna mai i ka Luna Pai.

O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa H. M. WINI, (Luna Pai.)

 

KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY, $2 00 per annum...........in advance.

 

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines ; inserted once for $1 00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertise­ments must be paid for in advance.

KANIKAUS will be charged :1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.

H M. WHITNEY.
Publisher.

Volume I and II of the KUOKOA, bound, for sale, $3 50 each.

Persons having complete sets of the above, can have them exchanged for bound volumes, by paying $2.00 each.

 

Pane ia S. D. Keolanui.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:— No kuu ike ana i ka olelo pane a kuu hoa i pai ia ma ka Helu 2, Buke III o kou kino holo­okoa, i kakauia e ia ma ka la owai la? No­laila, ke hoouna aku nei au i ko'u manao pane aku ia ia maluna o ke kahua kaua o kona la haaheo, ame kana pane ano ole iwaena o na hoa e ae mai Hawaii o Keawe, a Kauai o Mano. Eia no ia, " He mea maikai anei ke kanaka naauao, a he kupono anei ia ia ke olelo ae pela, he kanaka aka­mai au, a he pono oukou ke koho mai ia'u." Pane wahi au, " He mea hookiekie ka naauao," pane aku, " Ae, he hookiekie io no ka naauao " wahi a Solomona ; aka, eia ka ninau ia oe, auhea ka Palapala Hemolele i olelo mai no ko Solomona hookiekie ana ia ia iho imua o ke Akua Mana Loa ? Ke hoo­le nei au, aole ; eia, ua ike no ou mau maka nui ma ka moolelo o Solomona ma ka Bai­bala no kona noho alii ana, ame kana mau hana hohonu. Pela i kakauia ma 1 Nalii, 3, a ma ia mau olelo, ua maopopo i ko'u Lu­naikehala, no ka mea, aole e aloha mai ke Akua i ka naau hookiekie, aka, ua aloha mai ke Akua ia Solomona ma ka leo o ka­na pule, ame kona naau haahaa e like me ke kauoha a Davida kona makuakane, a nolaila ua aloha mai ke Akua ia Solomona no kona hoohaahaa ana ia ia iho imua o Iehova.

No ia hoohaahaa ana o Solomona, nolaila o Iehova i olelo mai ai ma ka pauku 11 oia mokuna no, nolaila, ua haawi mai ke Akua i ka naauao nui ia Solomona, nolaila ea, ua pakui ia keia olelo no kau, o ka hoohaahaa ka mua, a o ka naauao ka hope. Aia a haa­haa ka naau, alaila, loaa mai ka naauao a me ka waiwai, a ke i mai nei, o ke kolo ila­lo oia ka hoohaahaa, e ! e S. D. Keolanui, lalau maoli no ou, a he hoopukapuka akamai maoli no kau puka i Lanai.

Aole ka he noonoo maoli mamua me ke kupono, alaila pane mai, i kuhi anei oe he holoholona au e hiki ole ai ke pane aku ia oe ? Lalau ka noonoo ana pela, oia nae paha, e like no hoi me oe e akena nei i ko naauao la ea, a puni o Honolulu ia oe, he noonoo la­lau, a hupo maoli oe e kahi kanaka paniwai o Niuhelewai, auwe ! aloha ino.

E kuu hoa, aole au e hahai nui ana ma kau mau olelo nahili, aka, ke uwe nei au no ko i ana mai, he Lunamakaainana o Mose no na mamo o ka Iseraela. Eia ka ninau, he kanaka hookiekie anei o Mose i kona wa i noho malihini ai ma ka aina o Mikiana me Iaero kona makuahunowai, aka, eia wale no kona hewa, o ka pepehi ana i ka Aigupita kanuia malalo o ke one.

Eia no keia ninau ia oe, he ninau hiki no ia oe ke pane mai, " Auhea ka pauku o ka Baibala i olelo mai he Lunamakaainana o Mose ?" Eia wale no, he Kaula ia, a he Ka­hunapule hoi, oia ke kaikuaana o Aarona ka Levi, nolaila, hawawa loa no oe. E aho e uw-a aku na keiki o ke one lailua o Haena ia oe, a mahope e aka aku a pau ke aho, o ua mea he haanui. E aloha auanei e kuu hoa. S. W. B. KAULAINAMOKU.
Haena, Keaau, Puna, Hawaii, Feb. 15, 1864.

 

Kumu manao.

 

O ka ae aku e puhiia ka Rama ma keia Pae Moku o Hawaii nei; a he mea anei ia e poino loa ai keia Aupuni ?

He mea aha la ka ae ana'ku e puhi ka ra­ma ma keia pae moku ? He mea anei ia e pomaikai ai, e maluhia ai, a e waiwai io ai paha ke Aupuni ? A i ole ia, he mea aha la ia ? He mea anei ia e poino ai, e haunaele wale ai, a e ilihune wale ai ka noho ana ? Nolaila, e olu e na hoa, e noonoo iho i keia. " O ka ae aku e puhiia ka rama ma keia Pae Moku o Hawaii nei; he mea anei ia e poino loa ai keia Aupuni? " 1. Ae. No ka mea, he mea ino loa ka ra­ma ke pili mai i ke kino, he mea e hoomai­noino mai ai i keia mau kino o kakou, he mea wela hoi i ka puu ke moni aku, me he mea la e u-moku ia ana ke kani-ai a kaawa­le. Me ka lapalapa ana o ke ahi wela loa i hiki ole ai ke hoopio ia me ka wai. Pela no ka wela ana o nei mea he rama ma ka puu o ke kanaka, a komo iho hoi iloko o ka puu­wai, me he kepa lio la e hou ana ma na aoao. He mea eha loa ia no ka puuwai, e wikiwiki ai kona pauma ana iluna ilalo; aole eha a kanamai. O ka puuwai ke kumu e ola ai na kanaka a pau, a i pau ka upa ana o ka puuwai, o ka make no ia, haalele i ka la ka mea pumehana la e ka makamaka ea. O ka inu ana i ka rama, he mea ia e pupule ai ke­kahi poe kanaka ; e lilo ai na kino i ka ulaia, i ka ulu-a-oa o ke ao nei la; he luaiele ka hana a ka rama, i lohe e na hou e-a : O ka inu ana ina mea ona; he mea ia e palupalu ai ke kino, e nawaliwali ai ka noonoo ana i na mea e pono ai ka noho ana, na mea o ke kino a me ka uhane. O ke kumu keia o ka molowa a hiamoe, aole makemake e hana. Mai kuhihewa, oukou e na makamaka, ua lilo ka rama i mea e hana mai ai i ke kino a puipui na aoao, a ikaika kupono no ka hoo­hana ana, aole loa, o ke kino iho no ka lua­hi. O ka hana a ka rama, kikimo aku ana, kuemi hope mai. " Makole maka piapia, pelapela maoli no," kohu momoku ahi ka ihu ke ike aku, opikapika ulaula hoi ka lae ke nana aku, ka i ka a-i ka hana a ka rama la, i lohe e na makamaka e-a ; Puliki paa mai ana kahi kanaka ; " Heuheu kipalale." E ike pono oe e ka mea inu ona, e kau mai no ka hao kuni wela a ke Akua maluna iho ou e ka mea e a-e ana e puhiia ka rama ma keia Aupuni, a e inu iho ia mea. Nolaila, ua ratio like ka palaualelo me ka hune, ke kalo­he me ka mai; me ka hikiwawe o ka loaa ana mai o na mea e ona ai ma ka aina. A ma kahi i nui ai ka ona ana o na kanaka, malaila na hoohaunaele ana, a malaila na hakaka weliweli loa, e like me na Liona hi­hiu hae elua, e uwalu ana kekahi i kekahi a weluwelu loa, pela no ka hakaka ana iwaena o ke kanaka, aole manao mai ke hoa i ke hoa, o ka makamaka hoi i ka makamaka; O ke kui aku kui mai ka hana, a hou aku a hou mai, a nui io ke koko i kahe ia " Lapa­lapa ke ahi wela loa a ka rama." Auwe! Auwe ka poino!! Kinai make ka hana a ka rama la i lohe e na makamaka ea.

2. O ka ae aku e puhiia ka rama a inu iho ia mea ma keia Pae Moku. He mea ia e make ai ka uhane o na kanaka, aole o ke kino wale no ka mea e poino ana i keia wai­ahi la he rama; he uuku wale no ka eha a ua make kino, he mau la a he mau makahi­ki wale no a pau ae la kela, he mea lealea wale no keia eha i ka poe inu rama, heaha la ia ? Aka, o ka make ana o ka uhane, he make mau loa iloko o Gehena. Aole mea nana e hoopakele ae mai loko ae o ka mana o ka lapalapa o ke ahi pioole. No ka mea, ma ke ola ana o Iehova ka mea nana i hana i keia mau uhane a kakou e minamina ole nei, pela no ka loihi o kona noho ana iloko o ke ahi pioole. O ka rama, oia ke alakai ikaika loa nana e kauo ana i na kane, a me na wahine, a me na keiki hoi; na kolopupu luahine, me na elemakule haumakaiole, a kanikoo, a palalauhala iloko o ka make mau loa. Ke kukini mama loa nana e umii mai ina uhane e hele malihini ana ma ke ao nei ; a e huki aku ia lakou iloko o ke ahi pio-ole, "haule ilalo lilo i Auwahisita, onioni ae ana Auwahisita, ilalo lilo loa Auwahisita." Ilaila ka uwe ana a me ka uwi ana o na niho. Ao­le mea ikaika e hiki ai ke u-moku ae ina ka­ulahao paa loa a ka make e puliki nei ia oe e ka makamaka. O ke ano ino loa keia o ka rama i pili mai ai i ke kanaka. Aha ! e ike pono oe e ka makamaka a me ka poe a pau e ae ana e puhiia ka rama ma keia Pae Moku, i ka hooio o ka hana a ka rama. " E pa mai oia me he moonihoawa la, e nanahu mai hoi me he nahesa wela la o ka waoakua." Oki ka hana a ka rama, make ke kino, hoi i ka hale makamaka ole, noho hoi ka uhane i ke ahi a-mau loa. Auwe ke aloha ea !

3. He mea hoomaunauna waiwai ka ra­ma, no ka mea, i ka hoomaka ana o ka inu rama, he mea uuku loa no ia, a liuliu iki ma­huahua ae la a nui loa ; inu liilii, inu liilii, a mahope iho, e hoohune loa no ke kanaka e inu iho i na mea awaawa a pau ; aole no hoi e ana mai ana ka puu o ka mea inu i keia wai ahi, no ka mea, ua lilo ka rama i pula kaumaka no na kanaka, me ke kau nui o ka manao, e ake no a pa mai ka wailohi o Ma­reka, olu iho kela. O ka puka no keia nana e ume aku i ko ke kanaka waiwai a pau, a ilihune oia.

E ike pono oe e ka mea puni ona, he uu­ku ka hoomaka ana o ka rama, he hoio mai nae ka hope, E like hoi me kahi huna ahi uuku loa i kiola ia iluna o kekahi puu opa­la nui, a pau ae la kela, a pela no ka aai he­le ana o na poino i nei mea he rama i na ka­naka a me na Aupuni. O keia mea hooka­hi no ka mea nana e hooemi iho i ka waiho­na dala o keia Aupuni, no ka mea, a nui na wai ona i hanaia ma Hawaii nei, o ka pau no ia o ko na haole lawe ana mai i ko lakou rama ma keia Aupuni; pau hoi na dute i kauia maluna oia mau wai ona, a lilo ia puu dala o ke Aupuni i mea ole. Poho, pilikia, poino loa keia Aupuni. Pela anei ? Aka nae, ke olelo nei kekahi poe, " Ina e ae ia ke puhi ana o ka rama ma keia pae moku, he mea ia e piha ai ka waihona dala o ke Aupuni." Pela paha. Ke ninau aku nei hoi au. Heaha la ka pomaikai o ke Aupuni ke kupu ae ka haunaele ana, ka hakaka ana, a me ke kaua ana iwaena o na kanaka ; a lilo nui aku na dala he nui wale i ka poe na­na e hookolokolo aku ana, ina mea hoi a pau e inu ana a ona me ke kue ana i na ka­nawai o ke Aupuni ? Aole, aole loa he po­maikai, no ka mea, o ke kaua ana iwaena o na kanaka, he mea ia e poino ai ke Aupuni. O ka pepehi mai o ka pepehi aku ka hana, a kole na lae, a hiolo mai hoi ka wai ulaula o ke kanaka, a ahu lalakukui iho na kanaka mai o a o, ka ua mea o ka lukuia i na ihe wela o ke aloha ole. E like me ke kai hoee mai ka moana mai, i ulupa iho i na kauhale a ku aku i ke kai. Me ka mai Hebera hoi i anai iho ai i keia lahui i ke kau i hala aku la a neoneo loa, pela no ka hope o ke kaua iwaena o na kanaka. Aole no he nao kana­ka, ohi no a pau i na makamaka, aole kapae ae ka maka o ka pahikaua i ka puuwai o ka hoahanau a me ka hoa aloha. Aole uwao ae ka manao iwaena o na hoalauna elua, a e hooki iho i ka o aku a o mai i ka maka o na pahi wakawaka, a hoi makamaka ole. E ike pono oe e Puhirama, Puniona, Hookiwi­kiwi, a me ke kanaka nona ka hoomoe ana i ka nahesa ma kou poli, a he mea awahia loa ke kaua ma ka hopena, a me na poino a pau i loaa mai ma ke kaua ana. Pela no na pi­likia a me na poino i puka mai mailoko mai o ka poe inu rama. A ua like hoi ka wai­wai i lilo i ka rama, me ka waiwai i puhiia i ke ahi ; aole hoi mea nana e pani mai i ka hakahaka. Hao a pau i ka waiwai o ke ka­naka, ilihune ka noho ana ; a i kaa ole ka aie, paa ke kino i ka Halepaahao, ka hale hooluhi hoi o ke kino o ke kanaka, e hoo­hanaia'i i o a ianei, a noho iho ka wahine a me na keiki i ka pololi ai ole, a me ka hune a ke kapa. Uwe haaloulou mai ka wahine, i ke hoapili la o ke kane, i ka wehe ana i ka pili la kaawale; hoona mai ana ke aloha, ao­he hale e noho ai. Auwe ka mea aloha ! Aloha wale!!

4. O ka ae aku e puhiia ka rama ma keia pae moku, a inu nui na kanaka ia mea awa­awa. He mea ia e mahuahua loa ai ka he­wa. Mahope iho o ke puhi huliamahiia o ka rama, e hoomaka koke no keia waiahi e lapalapa ae mai Hawaii a Niihau, no ka moa. A ona ke kanaka i nei mea he rama, o ka pau no ia o ka manao nui ana i kana wahine ame na keiki a laua, waiho kahi da­la no ka rama, noho na wahine o na keiki i ka pololi ai ole. Pela ka ikena aku, ina ona ke kane i ka rama, o ka hone wale aku la no ia i ka wahine a — o ka hakaka no ia, pau na ino, hu ae na manao ino iloko o ka naau, o ka pepehi aku pepehi mai, nanahuia ka ihu, moku hoi ka pepeiao, kaawale i ka pili la o ka ihu, haalele i ka paa o ka pepeiao, hoo­kuke ia ka wahine, uwe alala mai na keiki i ko lakou mama, ame ko lakou papa. Aia hoi o papa i ka ulaia, ua lilo hoi o mama i ka ilikeokeo, ho-a-a wale no na keiki i na makua ole. Haalele wale hoi na keiki i ko lakou makua palupalu, e lapee lapuu ana ma kapuahi, me he ilio kawau la i make i ka noe o Nouaiki, e pupue ana i ke anu a ka hooilo, aloha ole iho e o kahi hulu makua i koe. O ka hana pono anei keia a na kei­ki e hana aku ai i ko lakou mau makua? Aole ! aole loa no!! Inu iho na kanaka a ona i ka rama, o ke kuupau no ia o ke kane, wahine ame na keiki i ko lakou mau kino holookoa iloko o na hana lealea o ke ao nei, ua pono hoi ka apa i ka poe ui, eia iho no ka ole o ka poe luahine, elemakule, kulipee, haumakaiole &c. Ua hele wale a ono ke kane i ka mea awahia kohuole, ona iho, wa­laau kahi waha o ka poe inu rama, kani iho la kahi ole, o na puaa no ka hoa e moe pu ai iloko o na kiolepo ino loa, e kuwili pu ai i na po anu o hooilo, kau ka uluna, o Welehu ka malama, moe a kau moe hooilo, kau uhi kanana aela. E manao ae oe, o na ulu o Lele ka hoa e kohu ai. Aia ia Lui 2 ke alii o Farani, ua ae mua oia e puhiia ka rama ma ia Aupuni. O ka hope o keia ae ana, mahuhua ae ka hewa, ke kolohe, ka hune a me ka mai, a hala he 22 makahiki, ua ike iho o Feranika i ka poino loa o ke Aupuni. Hookau mai la oia i ke kanawai oolea loa, e hoopaiia ka mea inu a ona, aia ma ka mak. 1739, ua ae ia ka puhiia ana o ka rama, me ka hana ia ana o na mea e ona ai, ma Sue­dena. O ka hope o ka ae ana, mahuahua mau ka hewa, ke kolohe, ka hune ame ka mai i loaa i na kanaka ma ia aina, poino loa ko Suedena ia manawa, ma ke Keneturia 16, aole ae ia kekahi kanaka e inu iho i ka Ala­kahora ma ka mokup. o Irelani. A mai ke Ke­neturia 18 a hiki i 1839, makahiki. Ua ae ia e puhiia, a e hanaia na mea e ona ai ma Irelani, ua inuia na galani rama he 23 mili­ona ma Irelani, a lilo aku na dala he 40 mi­liona no keia mea ino loa, aia ma ia aina e ku ana na hale kuai rama he 40 tausani. E noho ilihune wale ana na kanaka ma Ire­lani he 25 haneri tausani. Aole mea o la­kou e noho kuonoono ana, pilikia, nui ka po­ino. Nolaila, ua ratio like ka pilikia ame ka poino i loaa mai i na kulanakauhale ame na aina, me ka nui o na hale kuai rama, kahi i waihoia ai na mea ona. Nolaila, ke ume mai nei ka rama i na mai he nui wale o kela ano o keia ano a ku iho i Hawaii nei, aole aina i koe i ka poino kakaikahi ia mea ino loa i komo aku ai. A ua maopopo no ka ino o ka rama e kolo hele nei iwaena o na ka­naka ame na Aupuni a pau. E like me ka La i kuupau mai ai i kona mau kukuna we­la i ke awakea a kalae na kuahiwi, ahu wa­le hoi na kualono, na kulipilipi, na opalipali, na olapalapa, na awawa, ame na wahi hoho­nu o ke kai lipolipo, pela no na ino a ka rama e hana nei iwaena o na kanaka. No­laila hoi, o ka mea i poino loa ai o Farani, Suedena ame Irelani, oia no hoi ka mea hookahi e poino loa ai keia Aupuni. Nolai­la, ke waiho mai nei ka Baibala, ka Buke nui hooweliweli a ke Akua, me ka hoole mai, " Aole loa e loaa i ka poe ona ke Aupuni o ka lani, o ka lahuikanaka, a o ke Aupuni paha, nona ke kau ana i na kanawai e kue ana i na Kanawai Hemolele o ke Akua. E anai loa ia aku ia mai ka honua aku nei, a neoneo loa, o ka hope ia o ke Aupuni e ae aku e puhiia ka rama. Nolaila, e na maka­maka a pau mai Hawaii nui a Keawe a Ka­uai o Manokalanipo, mai ka puka'na a ka La i Haehae a ka welo ana a ka La i Lehua. E makaala, e kupaa, mai ae aku e puhiia ka rama ma keia Aupuni. A ike oukou ina Lima lae ula o ka waoakua e hoohuli ana ia oukou, me ka haukawewe o na leo e pa­hili palua ana ia a pahu kani o ko oukou mau pepeiao me ke koi mai e ae aku; E paa a paa, puliki no a paa, no ka mea, o ka ae aku e puhiia ka rama ma keia pae moku, he mea ia e poino loa ai keia Aupuni. Me ke aloha ina hoa o ka lai o Puupanoa. P. K. * *.
Waiahole, Oahu, June, 14, 1864.

 

Wi o Hilo!

 

Ninau mai paha a nei oukou, wi o Hilo ke aha? ka i no hoi i wi i ka moku ole. Ilo­ko o ka malama hookahi i hala ae nei, a me ka hapa, aole wahi mea a ike ia'ku na huini o na moku, ma na ale o keia mau kai. No keaha la ka mea i holo ole aku ai na moku ma ia kai? wahi a ka mea ninau mai. O makau paha o piho i ka nui o na ukana o ke­ia mau awa, no ka mea, ke hana nei ka poe hui mahi ko o Hilo nei i ka lakou hana o ka wili, a me ka hoomaloo ana i na ko, a hooko­mo aku iloko o na barela. Nolaila, iloko oia mau hebekoma, ua kupai na hale wili-ko i na pahu malakeke, a me na pahu ko. A ke kali aku nei lakou o ka puka mai o kekahi moku, i pau aku la hoi kekahi ukana. O na ohua hoi kekahi e manao ana e holo i Oahu; o ko makou mau eke leta kekahi aole loaa mai, aole no hoi he hiki aku o na leta i Oahi, i Maui, i Kauai, a me na wahi a pau i ma­naoia. Nolaila, e hoomaopopo iho kakou; oia ke kumu o ka wi o Hilo nei.
S. W. KULUWAILEHUA.
Halai, Hilo, Hawaii. Ian. 28, 1864.

 

He mea pono anei ke kipi ana ?

 

O ke kipi, oia ka pahikaua nana e hoo­kaawale ana i ke aloha pumehana mawaena o ka lahuikanaka a mau lahuikanaka paha, a i ole ia, o kekahi aupuni a mau aupuni pa­ha. Na keia mea no o ke kipi i ulupa iho i na kanaka he lehulehu wale i ka hale lua mau o ko ke kanaka wahi apahu kino, wehe i ka pili a ke aloha kaawale me na maka­maka, ua haalele hoi i ka wahine ke hoa pupuu maeele o na po ua nui o ka hooilo, pau hoi ka lohe ana i ka leo nahenahe o na wahi keiki, e paiauma ana no ke aloha ia papa, aole ka papa, ua hala, ua nalo i ke ao polohiwa a Kanaloa ma, pau ka ike ana i na hoa o ke ao naulu a ka hewahewa, waiho wale ka iwi o kamahele i ke ala, e ahu a la­la kukui ana na iwi o ka makamaka, me na wahi mamala kino o ka hoalauna o na la opio, ua pau, ua hala Kapuulena aia i Hilo. O ke kipi ka mea e kue ai i ka mea nona ka noho alii ana maluna o ke aupuni; pela ke alawa hope iho e na hoa i ke kau o Kau­mualii ke alii o ka mokupuni o Kauai, a hiki i ka wa a na lima na-ole o ka make i hopu mai ai ia ia, a hala aku la oia me ko­na ano alii; ia wa, lilo iho la o Kahalaia ke alii oia mokupuni, ma ia hope iho, kipi ae la o Humehume ma ia Kahalaia, o ke kaua iho la no ia, ua olelo ia mai hoi ma ia kaua ana, na ka waha ukelekele ka o na puaa i kanu iho i ko lakou mau kino kupapau. Auwe ka hope nei o nei mea la he kipi i lohe e na makamaka ! Aole anei ua kue ae kela poe i ka mea nona ka noho alii ana ? No ka mea, ua oleloia ma Roma 13: 12, " E hoolohe na kanaka a pau i ka ke alii maluna iho, no ka mea, aole alii ke ae ole mai ke Akua, a o ka poe e alii ana, na ke Akua lakou i hoalii mai. 2. No ia mea, o ka mea e hoole i ka ke alii, oia ke hoole i ka ke Akua kauoha, o ka poe hoole, o lakou ke hoahewa ia."

Ma ia mau pauku, ua ikeia ke ino o nei mea la he kipi, ua kue aku ia i ka make­make o ke Akua, ka mea nona ka ae ana mai i ka noho alii ana o na alii maluna o ke aupuni. Pela no hoi i ke au o Louisa XVI, ke alii o Farani, ua ulu ae keia mea he ki­pi a mahuahua, e like me ka hu e hoomalu­le ana i ka popo palaoa okoa a like ia i mea mahuahua ma ia hope iho, pela no hoi ka laha ana o nei mea la he kipi ma ia aupuni, ua kue aku na kanaka i ka mea e noho alii ana maluna o ke aupuni, he pono anei keia kipi ana ? Aole, aole loa no. Eia hoi ke­kahi, o ke kipi, he mea ia e hoopau ai i ka noho maluhia ana.

Aia ma na aina a pau i lahaia e keia mea ino la he kipi, mai ka puka ana o ka la ma Haehae, a ka welo ana aku a ka la i ka ili o ke kai o Lehua, ua ikeia no ke kue ana o na kanaka kekahi i kekahi, e ulupa wale ana i na keiki puukani o ka aina, na wahine ma­ka onaona hoi o ka la o Kamakalii, na kei­ki punahele ae hoi, na elemakule hapauea, na luahine hoi i hele a kolopupu a haumaka­iole, a kanikoo a palalauhala. Aole o lakou minamina ae i ke ola o na alii, na luna, ame na makaainana pu hoi; no ka mea, ua kue ae keia mea o ke kipi i ka noho maikai ana o na kanaka me ko lakou mau alii, me ka noho pono ana o ka ohana ame ka lehulehu, a hui kalo i ka nawao, lea ka huikau i Kee­leawaa, wahi a ka olelo kamaaina o ka la­hui o kakou, o ka haunaele no ia, a ua hoo­pau waleia hoi ke ano maluhia. Aka, ulu wale ae paha ka manao o na hoa, me ka i ana, he mea ka e pau wale ai ka hookau­maha wale ia mai o na kanaka. Ka'u mea pau iho hoi ia ; ina e nana aku ma ke au­puni o Amerika i keia wa, kahi i loheia na lonolono kaua, ame na kipikipi ana me ka weliweli nui. Ua pau anei ka hookaumaha waleia o na paele (nika) ma ia aupuni? U hoi, o ka pau iho hoi ia, ke kau la no ka au­amo hooluhi a ke aloha ole a na kipi malu­na iho o lakou, a hoopauia ka huina o ko la­kou noho ana malalo iho o na Haku hooluhi. O ke kipi ana, he mea ia e poho wale ai ka waiwai o ke Aupuni. Elua hoi mau wai­wai nui o ke Aupuni. Oia no hoi ka ikaika o na kanaka a pau e noho ana ma ke Aupu­ni, aka, me ke kipi ana, ua make ia na ka­naka he lehulehu wale, a ua emi ia hoi ka ikaika, a poho ia ke Aupuni malaila. Pela hoi ke nana aku i ke kaua ma Bulurana, ua ikeia he mau tausani ka i make ma ia kaua weliweli ana ; a pela hoi ma ke Aupuni o Denemaka i keia wa, ke loheia mai nei ma ia wahi kaua uuku, he mau haneri i make i ka la hookahi, pela hoi ka ike ana iho make " Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii," i kapaia mai hoi o ka Nupepa Kuokoa.

Aole anei ua poho ia keia mau Aupuni e keia mea la he kipi, i lohe e na makamaka ? Oia no la ka. Eia hoi kekahi; o ka waiwai maoli, oia no kekahi waiwai o ke Aupuni; a ma ke kipi ana, ua luku wale ia na wai­wai he nui wale, wawahi wale ia na hale, a lawe wale ia hoi na lako kaua, kaili wale ia hoi na kanaka ma ke ano aihue, hao wale ia hoi na moku o ke Aupuni e holo hoolai ana ma na ale kuehu o ka moana, a me na waiwai e ae he nui wale, he mau miliona, a miliona dala i poho i keia mea la he kipi, a ua poho ia ke Aupuni malaila. Aka hoi, e haupu hou ae auanei ka manao iloko e na hoa, me ka i ana, " O ke kipi ana ka mea e holopono ai ka hana i hana ia." Ke holo­pono hoi. Aia ke Aupuni o Beritania, a i ole ia o Farani a me na Aupuni e ae, manao ae lakou e holo ae i ko lakou mau moku wai­wai ma na ale hanupanupa o ma ka moana e lawe ana i ko lakou waiwai mai kekahi Aupuni a i kekahi Aupuni; a e loaa ia ka pomaikai malaila, aka, i ka loaa ana hoi i ka Alabama, ka Puhiolali o ka Hema, ua ulupa ia ko lakou mau waiwai a pau, a holo aku la iloko o ka opu hohonu o ka moana. He holopono anei keia o ka hana i hanaia ? Aole, aole loa no. Ma ia mau mea a pau, ua maopopo o ke kipi ana, he mea ia e poho wale ai ke Aupuni, a he mea ino loa no hoi keia mea la o ke kipi, i lohe iki a i lohe lau­la hoi e na makamaka.

Aole i pau ka'u wehewehe ana no keia kumumanao, aka, no ka pau e ana o ka ma­nawa pono, ke hooki iho nei ka maka sila i kana hana, ke kali aku nei hoi o kou hoea mai ma ka ihu kaolele o Kilauea, alaila hoo­una hou aku. Me ke aloha no.
P. A. KALALAUPUNANAAKEONAONA.
Papalaua, Lahaina, Maui, Mei 29, 1864.

 

Moolelo no ka make ana o Timoteo.

 

Eia ka moolelo no ka make ana o T. Na­lanipo, he hoahanau ikaika loa ia, ma na ha­na lua ole a ka Haku a Iesu Kristo, o kona hanau ana ke ano, ame kana mau hana :

Ua hanau oia ma Pololikamanu, ma Ha­makua waena, ma ka M. H. 1808 paha, lo­ihi no na makahiki ma ia hope mai, a loaa paha ia ia na makahiki he 30 a oi ae, ua lilo oia i haumana na Rev. L. Laiana, a mahope mai ua hele oia ma Hilo, a komo ma ke ku­la a Mr. A. Wilcox, no ka mea, he kanaka makemake nui loa keia i ka naauao. A ma ka M. H. 1839, ua lilo ia i Karisetiano, ma ka Ekalesia o ka Haku, a ma ia wa no, ua lilo oia i kumuao no na keiki pouli, oia kau hihiu, aole nae i uku pono ia na kumu­ao ia wa, ua loaa nae paha ia lakou he wahi apana lole, ua hoomanawanui loa keia kumu i ke ao aku i na kamalii, me ko lokou ano hihiu no, aole manao nui oia ma ka uku, ua ao wale aku no — a hala kekahi mau maka­hiki, lilo oia i hope kahu no Rev. L. Laiana ma ka Ekalesia o Hanakamalii, 9 ona mau makahiki i noho hope ai ma ka Ekalesia, a mahope iho, lilo oia i hoa hele no Rev. L. Laiana, ma kela apana keia apana, o keia haawina, a ma ka M. H. 1850, ua hoi loa mai oia e noho ohua no Rev. L. Laiana ma Waimea nei, ma ia ano ohua no kona noho ana a hiki wale i ka wa i hiki mai ai ka la o ka Haku, O kona ano, he ano oluolu mai­kai ma ke kamailio ana, a he ano malama i na mea ana i lohe ai, no ka wa kahiko, he kanaka akamai loa ia, ma ke kuauhau no na mea kahiko ame ke kuauhau no na mea e pili ana i na'Lii o Hawaii. O kana mau hana he hoahanau ikaika loa keia, ma na hana o ka Uhane, ue ike no kela maka, keia maka ma ko makou haawina nei, i kana mau hana, a no kana mau hana i na mea e lana ai ka manao o ka Ekalesia, nui ko makou aloha ia ia, a pela no hoi kana mau hana i na mea o ke kino, he kanaka miki loa ia ma na hana. O kana mau hana a'u i ike ai, o ka lawe wai, ka holoi, ke kakawahie a pela aku aohe a'u i ike i kona noho wale ma ia mau hana, kona make ana, ua make emoole oia, ma la 19 o Feberuari iho nei, ma ka ho­ra 11 a oi ae o ke awakea, aloha ino!

E na makamaka e, ka poe e manao ana e hapai i na ukana, a me ka auamo mama a ka Haku — ke ike nei kakou i na ano i hoo­pili ia i keia hoahanau — O ka makemake i ka naauao, o ka ikaika ma na hana a ka Haku, a me ka miki ma na hana kupono o ke kino, o na ano kupono no ia ia kakou, ka poe e hapai ana i keia oihana maikai — Me na Luna hooponopono ke aloha, a me ka poe pai — a me ka poe e nana mai ana i keia moolelo — Me ka mahalo. PALI
Waimea, Feb. 28, 1864.