Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 27, 2 July 1864 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

 

NA KE AUPUNI.

 

E LIKE me ka Olelo Hoolaha Alii o ka la 5 o Mei, e halawai no ka Moi na 'Lii, a me na Elele o kona mau Makaainana, ma keia Poaha ae nei, Iulai 7, ma ka hora 12 M., ma ka Halepule pohaku ma Kawaiahao, i wehe ai i ka Ahaolelo Elele. E hanaia no na mea a pau ma ke akea.

CHARLES GORDON HOPKINS.
Keena Kalaiaina, Iune 30, 1864.

 

KA NUPEPA KUOKOA.
HONOLULU, IULAI 2, 1864.

 

No ka Ahaolelo Elele.

 

He elima na la i koe mai keia la'ku, a e hiki mai no ka manawa i hoakakaia ma ka Olelo Hoolaha Alii no ka halawai ana o na Elele me na 'lii a me ka Moi, no ka noonoo ana i ka hoololi o ke Kumukanawai ; a ma­lia paha no ka noonoo i ka hoopau loa ana i keia Kumukanawai maikai e noho nei. Ua kohoia na Elele e hele aku ai e halawai me ka Moi, e like me kana nonoi Alii i kona mau makaainana, a ua maopopo no hoi o ka hapanui no o ka poe i kohoia, he poe no e hi­linai nui ana mamuli o ka pomaikai o ka Moi a me kona moo Alii, a me ke Kumkanawai, a me ka pono no hoi o kona lahuikanaka, a he poe makemake io no hoi keia lahui.

O keia kau koho iho nei, he kau i oi ke koikoi mamua o na kau koho i kaahope ae, no ka mea, o ke kumu hana nona keia hala­wai ana, a me keia koho ana, oia no ka noo­noo ana no ka hoololi o ke Kumukanawai — ke kahua a me ka iwikuamoo o na pono o ka Moi, na 'Lii, a me na Makaainana i kukuluia ai ; no ka mea, ina aole ia mea, alaila, o ka nele no ia i ka lima kuhikuhi nana e hoaka­ka mai i ka pono a me ka palena o kela ame keia o na Lala mana nui o ke Aupuni, oia hoi ka Moi, na 'Lii a me na Makaainana; a no ia mea, he kumuhana koikoi io ke kumu­hana e waihoia mai ana imua o ka Ahaolelo Elele — a ma ia mea hoi i pomaikai ai keia Lahuikanaka i ke kohoia ana o ka hapanui o na Elele noloko mai o ka poe i hoaoia, a i ikeia no hoi ke aloha oiaio no ko Hawaii nei Moi, kona moo 'lii, na 'Lii na Makaainana, a me kona Kumukanawai.

He oiaio o ke kohoia ana o na Elele ma ka mokupuni o Oahu, a me Hawaii, ua hele no ia me ka lanakila a me ka maikai, aohe i komo mai na Luna Aupuni e hooweliweli a e hooikaika no hoi no kekahi poe a lakou i makemake ai; aka, ua hookuuia na Maka­ainana e hana e like me ka lakou i make­make ai e hana aku ; mai olioli makou i na pela la hoi ka hanaia ana ma na mokupuni o Kauai a me Maui. Eia ka auanei he okoa loa kolaila mau hana. E like me ka makou i hai ai ma ka pule i aui hope ae nei, no ko makou lohe pinepine, a me ka loaa lehulehu ana mai o na leta mai na makamaka mai o makou e noho nei ma ia mau mokupuni, e hai mai ana i ka hele ana o ke Kiaaina o Maui a me ko Kauai, e hoohulihuli i na ka­naka, aohe make koho i na haole, aia la i hea ko laua kuleana i hana ai i keia mea ? Oia ka ninau. Ke olelo nei hoi makou he hana pono ole loa keia a ua mau Kiaaina la, a ina hoi ua weliweli io na kanaka mamuli o na olelo a ua mau Kiaaina la, alaila, ua kupono loa ke koiia ana e makou i keia pule iho nei, e hoopiia ko laua kino no ke kue ana i ka Pauku 809 o ke Kanawai Kivila. Aka, e hiki no nae paha i keia lahuikanaka ke kala lokomaikai aku i ko laua mau hewa, ina laua e hoike lokomaikai mai me ka mi­hi io, a me ka hai mai no hoi, ua hana laua ia mea mamuli o ka naaupo a me ka ike ole. Ua ike no kakou ua hele aku Ka Moi i ke kaapuni ma na mokupuni ona a pau koe o Oahu nei, me kekahi o kona mau alii a me Mr. R. C. Wale, a ua haiolelo oia imua o kona mau makaainana, a ua ku no kana mau olelo a pau i ka mahaloia e kona poe kana­ka aloha Alii, a pela ma na wahi a pau Ana i hiki ai.

Aka, aole nae pela ka makou i lohe ai no Mr. Wale, ua haiia mai he mau olelo hoino loa kona i ke Kumukanawai a me na Hale Ahaolelo, i kona wa i kamailio ai imua o na Makaainana o Kauai. I ka hiki ana o Ka Moi i Lahaina, kamailio no oia imua o kona mau Makaainana me ka mahalo nuiia no, aka, aole nae pela o Mr. Wale i ko makou lohe ana mai. He mau olelo kikoola wale no ka kana i kamailio ai ilaila, me ka hoa­hewa nui loa i ke Kumukanawai, me ke koi aku i na kanaka olaila e hoololi i ke Kumu­kanawai, i hiki ai ia lakou ke inu a ke puhi i ka rama. A i ka hiki ana o Ka Moi ma Hilo, ua kamailio no oia imua o kona poe kanaka, me ka hahai i na mea ana i manao ai e pili ana i ka hoopomaikai i kona lahui­kanaka, a ua mahalo nui ia no kana mau olelo ana a pau. Aka, he okoa loa nae ka Mr. R. C. Wale, ke Kuhina o ko na Aina e. Ua oleloia a ua haiia mai ia makou ma ka leo a ma na leta he lehulehu wale, o ka mea nui ka ma kana mau kamailio ana imua o ka lehulehu, oia no ka hoino i ke Kumuka­nawai a me ka Ahaolelo, a me na Kahuna haiola — ka poe nana i lawe mai i ka malamalama iloko o keia Aupuni i kona mana­wa e noho ana malalo o na eheu lipolipo o ka pouli — ka poe hoi nana i kauo ia Hawaii nei mailoko ae o kona maka'lua hupo a hiki i ke kiekiena hiwahiwa o ka naauao,— a ma­muli hoi o ka lakou ao ana, a me ka lakou alakai ana i hiki ai, a i lilo ai keia Aupuni i hoa kaulike no na Aupuni naauao a pau o ka honua. Ia nei kakou iloko o na kau pi­likia o ke Aupuni, i ka wa AOHE R. C. WA­LE i ike ia ma Hawaii,— o lakou kai inu pu i ke kiaha awahia a ka pilihua i inu ia e ko kakou mau Alii, iloko o na la o lakou i ko­mohia ai iloko o ka pilikia i imiia mai e wa­ho,— ua hele kekahi mau luna o na Aupuni ikaika o ka honua e hooweliweli a e kaili wale aku i ko kakou nei aina nawaliwali,— he aina nawaliwali iluna ke alo, he mau wa­hi la uuku wale no kona hanauia ana mai, aka, ua hilinai nae ko kakou mau alii ma­muli o ka pono, a ua mau kumu haiolelo la i lawe mai ai, a ua hooliloia ia mea i puu­honua no lakou iloko o ka wa pilikia, A owai la ka poe i kupaa mamuli o ke Aupu­ni opiopio a me kona Alii, mau alii a me ko­na mau lahuikanaka, me ke ake mau hoi e hookupaa i ke kuokoa ana o Hawaii ? E na kanaka Hawaii, e ninau oukou ia oukou iho Eia ke ku nei imua o oukou na hoike kila­kila, i hiki ole ke holoiia e ka manawa, he nui loa ia mau hoike, a e hiki paha ke hoo­pihaia kekahi buke holookoa ma ka wehe­wehe ana ia mau mea — ua kakauia ua mau kumu hoike la iloko o ka puuwai o na kana­ka Hawaii oiaio a pau, no ka mea, o na hua i laweia mai e ua poe haiola nei, ua hua mai ia i kona hua ohaha maikai, a ua koko­lo ke aa o ka laau nona mai ua hua'la, aole loa e hiki i ka manawa ke huhuki hou mai ia mea, a ua hilinai no makou na ke Akua no e kokua i ka pono. A iloko o ko makou noonoo akahele ana, o ka mea e hoino ana i ka poe i hoaoia, a ike maopopo ia ko lakou makamaka oiaio ana no ka Moi, ame ko Ha­waii nei lahui, e like me ka hoaoia, a me ka ike maopopo ia ana o ka makamaka oiaio ana o na kahuna haiola no ko Hawaii nei Moi, kona Mooalii, na'lii a me kona lahuika­naka e like me ka Mr. R. C. Wale i olelo ai, ke oiaio ka makou i lohe mai nei, alaila, ao­le anei oia he ENEMI MAOPOPO no ko Hawaii nei Moi, na'Lii a me kona lahuikanana ?

Eia hou no, ke hoino nei ka o Mr. Wale i ke Kumukanawai ana no i hoohiki ai e ma­lama, me ka makemake ka e hoohioloia mea, pela makou i lohe ai. Ke olelo nei makou, ina he oiaio keia hoino a me keia makema­ke o Mr. Wale e hoohiolo i ua Kumukana­wai la ana i HOOHIKI AI E MALAMA, alaila, ua KIPI maoli no oia i ka Moi, na'Lii a me ka Lahui Hawaii nei; a e hiki mai paha auanei ka manawa e pa-hu a e mokuhia'i ke kihe­ne a me ke koko o ka hoomanawanui i noho ai i keia mau hana ana,— e ala mai paha auanei na kanaka a pau, a e koi kumu aku, e hoopauia ka noho ana o ka mea i hoike mai ma kana mau olelo a me kana mau ha­na, i kona enemi i keia Lahui, a no ia mea, kupono ole ke noho a lawelawe ma na Oiha­na o ke Aupuni Hawaii. Olioli loa makou, ina he oiaio ka makou i lohe mai nei no Mr. R. C. Wale.

 

Pepehi kanaka ma Kipahulu.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE:— He wahi mea hou ka'u e hai aku nei ia oe, a nau hoi ia e hai ae ma ke akea, i ike mai ai na kanaka a pau mai Hawaii a Kauai, hoo­koe aku o Niihau no ka ilikeokeo. I ka ma­lama o Aperila, ua make o Nahinu kekahi haumana o ke Kula Nui o Lahainaluna.

A penei ke kumu o kona make ana i ke­kahi la, oia ka poaono, hele aku la o Nahinu i ka hale o Kahula, aia ia wahi ma Kakala­hale, he Ahaaina Aweuweu na na wahine olaila; ia la no, ua komo pu o Nahinu iloko oia Ahaaina.

A i ke ahiahi ana'ku, hoi aku la o Nahi­nu i kona hale, ma kahi o C. K. Kakani, a ahiahi poeleele, hele aku la o Nahinu ma kahi o Mokoliko, aia ia wahi e pili koke ana ma kahi o ua Nahinu nei i make ai. Ua pepehiia oia i ua ahiahi hoomalolo nei.

A ao ua po nei, oia ka la Sabati, ua imiia o Nahinu ia la a po aole i loaa, a ao ae o ka Poakahi, loaa kona kino kupapau e waiho ana maloko o ka wai, o Pupuka ka inoa oia wahi, he pali kiekie loa ia ke nana iho ma­luna. Ua laweia mai ke kino kupapau o Kahinu mailoko mai o ka wai ua hele ka­hiko e no i ka po poaono kona hoa hoomana­wanui o ka imi ana i neia mea he naauao, a oia no hoi ka mea nana e hoonioni na aa o ka puuwai a ke aloha e pili ana me ke ea, o ka mea nana i hoopumehana i kona nui ki­no. Ua kauoha ka Lunakanawai o C. K. Kakani i mau jure, na lakou e imi i ka mea i make ai o Nahinu, ua like ole ka manao o lakou; ekolu o lakou e manao ana, ua make o Nahinu i ka pepehiia; ekolu hoi e olelo ana, ua make i ka lilo ana i ka wai.

A mahope iho, ua hooholo na jure, ua ma­ke i ka wai, no ka loaa ole o na hoike ku pono, ua hoomoe ia, a mahope, loaa iho nei ka mea nana i pepehi o Nahinu, o kona inoa o Mokoliku, oia ka mea nana i pepehi o Na­hinu, ua hai no o Mokoliu imua o ka Luna­kanawai i keia mau la i kaahope ae nei.

Ua laweia'ku o Mokoliku e paa'i ma La­haina, a hiki mai ke jure, alaila hookolokolo ia oia. Auhea oukou e na makamaka a pau a me na hoa Lahainaluna o Nahinu, e ao oukou. " O ka uku o ka hana hewa, o ka make no ia."
S. W. K. KEKALOHE.
Wailoa, Kipahulu, Maui, Mei 23, 1864.

 

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

 

O ke kuko iloko o ke kanaka, ka mea nana e hoouluku i kona manao, a poina iaia na hana maikai. E lulu no oia i ka ma­kani, a e ohi auanei i ka puahiohio.

KA MOI.— Ma ka Poalua iho nei o keia pule, ku mai ka moku Nahienaena, a me ka Moi, a me kona mau Alii ukali, a me Mr. Wale, ke Kuhina o ko na Aina e. Ua lohe mai makou, ua maikai loa ke ola o ka Moi, i oi ae mamua o ka wa ana i hoomaka'i e hele aku; he kumu io keia no ka Lahuika­naka e hauoli ai, i ka lohe aku i ka maikai o ke ola o ko kakou Moi a makua no hoi. Na ke Akua e hoola i ka Moi.

IHU HOU.— Ma keia pule aku nei i hala, ua hanaia e Kauka Hilibarani, i ihu hou no kekahi Pake. Ua pau loa ka ihu o ua Pake nei i ka aiia e ka mai, a ua hanaia hoi i ihu hou nona, noloko mai o ka io ame ka alualu o kona poo, a penei no ka hana ana : Ua ka­ha mua ia i mau awawa ma ka aoao o ka ihu mua, pela na aoao elua ; a pau ia, ana pono ia ka io o ka lae, e like me ka nui o ka ihu, a mahope o ke ana ia ana, alaila ookiia aku la ua io nei o ka lae, a loaa ka iwi poo, maihiia mai la ia mea, a hoouhiia mai la ilu­na o kahi i ku ai ka ihu kahiko, a hookomo­ia iho la no hoi iloko o na makalua i hooma­kaukau muaia'i. A i keia wa, ke ku nei ka ihu maikai iluna o ua Pake nei e like me ke ano mau. Nani ke akamai o ka hana a ke­ia Kauka.

NANI KA LOKOMAIKAI.— Ua ike iho makou i ka hoouna ana mai o Aberahama Linekona ka Peresidena o Amerika Huipuia i ke kau­oha, ia ka mea Hanohano James McBride, ko Amerika Kuhina Noho ma ko Hawaii nei Alo Alii, e haawi aku ia Kekela ame ke­kahi mau mea e iho no i $500, no ko lakou hoopakele ana ia Mr. Whalon, kela haole i hoopioia'i e na kanaka o kekahi mau moku o Fatuhiwa, a makou no i hoike mua aku ai, a i hoikeia no hoi ma ka palapala a Rev. Kekela i paiia iloko o keia Kuokoa, iloko o na malama i aui hope ae nei. Nani ka lo­komaikai o Linekona i ka haawi ana i keia mau dala he $500 noloko ae o kona uku po­noi, i mea e uku aku ai i ka hana maikai a Kekela ma i hana aku ai i kekahi kanaka i kona Aupuni.

NA ELELE I KOHOIA.— Eia iho malalo nei ka papa inoa o na Elele i kohoia, e like me ke noi a ke Alii e kauoha ana i na Makaai­nana e hoouna mai i na Elele; i halawai hou ai me ka Moi a me na'Lii, no ka noonoo ana i ka hoololi o ke Kumukanawai :
Kohala, HAWAII, H. H. Parker.
Hamakua, G. M. Robertson.
Hilo, Hitchcock & S. Kipi.
Puna, Heleluhe.
Kau, Thomes Martin.
S. Kona, O. H. Gulick.
N. Kona, Owai la *.

Lahaina, Maui, [J. W. H. Kauwahi,
[Hanemo.
Kaanapali, Nahaku.
Wailuku, N. Kepoikai.
Makawao, J. Porter Green.
Hana, M. Kahananui.

LANAI, Myers.

MOLOKAI, Hitchcock.
[J. I. Dowsettt,

Honolulu OAHU, [G. P. Judd,
[W. Pinehasa Wood.
Koolaupoko, C. H. Judd.
Koolauloa, G. B. Ukeke.
Waialua, M. Kuaea.
Ewa & Waianae, J. P. E. Kahaleaahu.

Hanalei, KAUAI, W. J. Wana.
Lihue, P. F. Koakanu.
Waimea & Niihau, V. Knudsen.
* Aole i maopopo ko Kona Akau Elele, no ka mea, he 317 wale no poe i koho ma ia la, he 700 a oi na balota o loko o ka pahu ba­lota, o Kamalo a me Kupakee, na mea i ba­lota.

 

KA AHAHUI KAAHUMANU.— O keia iho la ka inoa o kekahi Ahahui maikai i hookumu ia e kukulu iloko o keia Kulanakauhale e na wahine hanohano a me na wahine pili Akua,

konoia e na manao aloha lahui, a me na manao ake hoopau pilikia o ka poe i loohia­ia e ka pilikia ma ke kino. Ua kohoia ka Mea Kiekie Ke Kama Aliiwahine o Hawa­ii i Peresidena ; o Ka Mea Hanohano B. Pauahi Bihopa i Puuku; a o Ka Mea Hano­hano Lilia Kamakaeha Dominis i Kakauole­lo. A keia pule ae, pai aku makou i ke Ku­mukanawai o ua Ahahui nei, i ike ai ka le­hulehu i ke ano o kona kukulu ia ana ma keia Kulanakauhale, ke loaa mai nae hoi ia makou ke kope. E hoi mai ana makou i keia ahiahi iho nei la, halawai ana makou me Mrs. Lusia M. Moehonua, he ninau ka makou i lohe, " Heaha kau haawi ? Heaha kau haawi ? " Puiwa makou no keia mau ninau, a i ka hoomaopopo ana, eia ka auanei he mau Komite Hooko keia e kaahele nei i keia Kulanakauhale mamuli o ke kauoha a ua "Ahahui Kaahumanu" nei. E hele oukou imua e na kaikamahine i kanuhia e na puu­wai lokomaikai, a e hoolaulaha'ku i ka hana maikai a oukou i hookumu iho la, a na ke Akua no e hooholopono i ka oukou mau na­na maikai.

 

KA NU HOU!

 

No ke Komo ana i Rikemona,

 

Ua olelo ka nupepa Examiner o Ri­kemona o ka la 7 o Iune, ua manaoia ma ia kulanakauhale, e hoao ana o Gen. Grant e komo iloko o ia wahi ma na ao­ao elua. He oiaio no paha ia manao ana. Ua hiki oia mamuli o ke kaua ika­ika ana a ma ka hana akamai no hoi iloko o ka aina loa e waiho ana mai Wasine­tona a hiki i Rikemona, aohe puu hoo­kahi oia ala ana i hele mai ai i ka hanaia i ka pakaua e na kipi, a aole no hoi he kapa muliwai i hoonoho ole ia i na koa kipi ; pela mau kana hele ana, a hiki wale mai nei i kona hiki ana ma ka aoao Akau o ka muliwai o ke Kikahomone, a o kahi waiho o kona mau lako kaua, ua pili koke no mahope ona, me ka hiki a pili koke no hoi i na alanui kaamahu, me ke kua mai o Rikemona imua o kona puali, he elima mile wale no ke kaawale. O keia wahi ana i hele mai nei, ua hoo­maka iho no oia e hooikaika ma ke kohi ana i na lua kaua, i hiki ai ke malamaia ia mau wahi e na koa ka kaikahi. Oiai hoi i ka wa kinohou loa no o Grant e hoomaka ana e hele i keia au kaua mai nei, aia hoi, ua hoouna e oia ia Gen. Butela e hele aku, a e paa i kekahi wahi i hiki ke kini ia me ka oluolu nui, oia hoi o City Point, ma ka muliwai James, he 15 mile ka loihi Rikemona'ku. O ka Butela hana no, oia no ka hooweliweli aku i ke kulanakauhale o Petersburg (Pitabuga,) me ke oki hoi i na alanui kaahao mawaena o Rikemona ame na mokuaina o ka Hema, me ka hana hoi i na mea e ae, e pili ana i ke ka-ua ia Biu­rigada e like me ka hiki, maikai ka hele ana mai e kokua ia Lee. Ua hana no oia i keia mau mea a pau. O ka hana ino ame ka okioki ana a na koa o Butela i na alanui kaamahu, he mau mea wale no ia no ka wa pokole, a aole no hoi oia i lawa i na koa kupono e hiki ai la ke aua me ke keakea mau i ko Biurigada hele ana e hui iki aku me Lee.

Aka, me he mea la nae, o ka hana nui wale no i haawiia mai ia Butela, oia no ka malama ana i kona kulana ma ka aoao hema o ka muliwai James, a hiki i ka wa pono i ka Alihikaua Nui e kuhikuhi hou aku ai ia ia, e hana i kekahi hana e ae. I ko Gen. Grant hiki ana'e ma ka aoao hema o ka muliwai o ka Rapidana, ua kauohaia aku na koa o Baldy Smith e hoi mai e hui me ka puali malalo o Gen. Grant, oia hoi, o Butela kona hoa hui o na la kaua mamua aku. Aka, ua noho no nae o Butela me ka malama mau no i ke kulana ona i kuhikuhiia'i i kinohou, me ka waiho hoi na ka manawa mahope mai e hoike i keia hoopaa loa ana ona ma ia wahi. A, akahi no a ano hoikeikeia mai ka hopena o ia mau mea keia mau la koke iho nei.

I ka wa a Gen. Grant i kii ai e hoopio ia Vikibuga, ua hoomaka oia ma ka akau, a kaalo loa ma he alo komohana, alaila, kukuluia kona mau koa me he mahina hapa la, a hiki i ke kaa ana o Vikibuga ma kona aoao komohana, a pela ke ano o kona hele ana a hiki i ka hoeeia ana o kona puali e ka lanakila hiwahiwa, a pio loa ai no oi o Vikibuga. Me he mea la o ke ano o kana e hana mai nei, oia no mahope iho o kona hooikaika ana i kona kulana ma ka aoao o ke Kikahomene, i hiki ai i na wahi koa kakaikahi ke kiai me ka paa, ame ka maka'u ole, alaila, me he mea la e holo ana oia ma muliwai Ioka, (York,) a malaila ae e pii ai a halawai me Butela, ma ka muliwai James, me ka hapanui o kona puali, a ma ia mea e hookanaluaia, i ko Lee kulana ame kona manao, me ka maopopo ole o ko Grant wahi e hoouka nui mai ai, ma ka akau paha, a ma ka hema mai paha. A i na no paha ua puni like no ua kulanakauha­le la i na pakaua, alaila, he kumu pono loa no ka hoihoi ana ma ka aoao hema mai e hoouka mua ia mai ai. Ina e ko­mo o Grant ma ka hema mai e hoouka ai ia Rikemona, alaila, e lilo ana no ia ia ke alanui o Pitabuga ame Danavile, a ma kekahi hoi o ia mau alanui e loaa mai ai ka ai ia Lee ame kona puali. No ka mea, mai ka manawa mai nei a Gen. Hunter (Hunata) o ke aupuni i hiki ko­koke loa ae nei ma Satanatona (Staunton,) ma ke awaawa o ke Senedoa, ame ko Gen. Crook hiki ana ma Wytheville, nolaila, e lilo ana paha ia alanui kaama­hu o Tenesi Hikina ame Vereginia wae­na, i mau alanui e lawa pono ole ai no ka lawe mai i ka ai, ame ka manao ana e holo malu mailoko o Rikemona, ame ka mokuaina hoi o Vereginia. A i na e lilo ae ia Gen. Grant na kaamahu e moe la i ka hema mai Rikemona'ku, a i na koa aupuni hoi malalo o Hunter e noho nei ma ke awaawa o ke Senedoa o Satana­tona, alaila, o ka hana wale iho no paha koe ia Lee, oia no ka hele e komo iloko o Wasinetona me ka nele i ka ai, a i ole ia o ka ae ona e noho pio iloko o Rike­mona, a i ole ia, e emi hope loa no ma ka lae o Ioka, aka, ua like nae ia me ke komo maoli ana'ku iloko o ka waha o kekahi lua meki e hiki hou ole ai ia ia ke hookaawale ia ia iho. Ina hoi o Lee e hoouka maoli mai i na puali koa aupuni e noho nei ma ka aoao o ka muliwai Ki­kahomone, alaila, e pao mai auanei ma kona kua ka puali koa aupuni e noho nei ma kahi a Butela e noho nei. A ina hoi oia e hoi aku iloko o Rikemona me ka manao e pale aku i ke komo ana'e o ka hoouka ana mai a na Enemi ma kela ao­ao mai o ka muliwai Jamea, alaila, e hi­ki auanei i na koa aupuni ke nee aku imua me ka hooikaika i ko lakou kulana e hoopuni ai i ua kulanakauhale kipi la, a i ole no ia, malia no o hui mai na pu­ali a elua o ka akau, a hoopio mai ia Lee ame Rikemona.

 

KA NU HOU HOPE LOA.

 

Ma ke ku ana mai nei o ka moku Smyrniote iloko o na la he 11 mai Ka­palakiko mai, ua loaa mai ia makou na nupepa oia kulanakauhale, e hiki ana i ka la 18 o keia malama. Ua haiia ka uwa­ea Telegarap mawaena o Kalaponi ame ka hikina, a no ia mea, he elima paha la o ka noho wale ana iho a ko Kapalakiko poe, me ka lohe ole mai i na mea o ke kahuakaua. Aka, i ka wa nae i holo mai ai ka moku i haiia'e nei maluna, akahi no a hoomaka ka hiki ana mai o ka nu. Eia iho mahope nei ke ano nui o na mea hou no ka hikina, i ikeia iho ma ka nupepa la Bulettin, o ke ahiahi o ka la 16 o Iune ; penei no ia :

Oiai makou e kakau ana, ke hoao mai nei na nu i hooiliiliiia. Mailaila mai i loaa iho ai ia makou ka ike i ka hooweli­weliia o Rikemona ma na aoao ekolu.— O Grant ame kona mau koa ma ka hiki­na e pili koke ana i ke kulanakauhale ; o Butela hoi ma Bamuda Hanere (Burmu­da Hundred) ma ka aoao hema o ka muliwai James ; a o Gen. Crook ame Averill ke komo mai nei ma ka laina o ke alanui kaamahu o Tenesi Hikina ame ke alanui kaamahu o Vereginia, me na koa he 30,000, a ua hui aku la me ko Gen. Hunter mau koa he 25,000 ka nui, ka mea hoi nana i hoopio i ka puali koa kipi malalo o Gen. Jones, i kona wa i komo mai ai ma ke awaawa o ke Senedoa a hi­ki i Satanatona, me ka hoopio i na koa kipi he 1,500, me na lako kaua o na koa he 3,000 ame na pukuniahi ekolu. Mai ka aoao hea la auanei e kii ia mai o Ri­kemona e hoouka ? Ma kahi hea la aua­nei o Lee e emi hope ai ? No ke aha la ke emi hope ole ma Wasinetona — no ka mea, ua waiho maoli aku no o Grant i ke kulanakauhale alii o ke aupuni me ka uhi ole ia — no keaha la ua alii koa hema la i alakai ole ai i kona puali kaua e hoouka aku ia Wasinetona — e like hoi me ke kae­na a kona poe, e hana ana ia pela ? Ina e hanaia pela, ua maopopo no e hee ana, a he pio hoi ko lakou hopena mamua o ko lakou hiki ana i ka Rapahanoka. I na he pilikia kekahi malaila, he oiaio, ua hala kahiko ka manawa o ia pilikia.

No Kenetuke.

Ua hele ae nei no o Gen. Mogan ka mea e kapaia nei he powa o ka aoao ki­pi, a ua komo mai la iloko o ka mokuaina o Kenetuke, a ua puhiia iho la kekahi mau kulanakauhale o ia wahi, a pio pu aku hoi he 1,500 koa aupuni, na ia poe no nae lakou i hoopio mai no ka ae like ana e kukaia i kekahi la ae, a ua hookoia no. Ma ia la'e no hoi, hooukaia mai ua puali koa kipi la e Gen. Burbridge, a ua hoopioia e ia he 150 koa, me ka hee ino­ino no hoi o na kipi. Ke hele mai nei nae kekahi mahele o ko Mogan mau koa i kahi i kapiia o Frankfort, aka, ua hai mai nae ke Kiaaina o ka mokuaina o Kenetuke e hiki ana no ia ia ke hooma­luia wahi me ka pilikia ole.

Ua hoikeia mai e ka nupepa Tribune o New York, ua pio mai nei ka o Papu Dalina, oia ka pakaua ikaika loa o na ki­pi ma ka muliwai James, he elima mile o ia wahi mai ke kulanakauhale aku o Rikemona, a oia wale no ka papu nana e keakea mai ke komo ana o na moku ka­ua iloko o Rikemona. He pakaua ia i ku iluna o kahi kiekiena, a he wahi ikaika nui no hoi. A ina he oiaio ka lilo o ia wahi, alaila, aole paha e nele ana ke ko­mo mai o na aumoku kaua o ke Aupuni, e hoouka mai ia Rikemona, ma ka aoao e moe la ma ka muliwai James.

Eia hou no keia mea ano hou, o ka hoihoi ana o Gen. Grant i Feradarika­buga, he 60 mile mai Rikemona, kahi waiho o kona mau lako kaua, a ua haa­lele iho ia White House, kahi mua ana i waiho ai i kana mau mea kaua. Aia a hiki hou mai ka lono, alaila, hoomaopo­po ia na mea i lono ia mai nei, i ka nana ana iho nae, ua puni loa o Rikemona i na koa aupuni.

 

Na Palapala.

 

Ahaaina Olioli.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :— Ua hauoli nui au me kuu manaolana e hooma­nawanui ana no oe i ka lawe aku i keia wa­hi ukana, ke hiki ia ma kekahi keena kaa­wale o ko kakou moku hali leta.

Mamuli o ke kauoha a H. M. Wini Esq., Luna Pai o ke " Kuokoa," i na Kahunapule haole, a me na Kahunapule Hawaii, a me na hoa a pau i akoakoa mai no ka Ahahui Euanelio, e like me ka mea i hooholoia e ka Ahahui Euanelio o Hawaii nei, a ua kauoha ia mai hoi na hoa pau o ka hala­wai Misionari, e akoakoa ana ma Kawaia­hao, o ka hora 7 ahiahi o ka la 27 o Iune, e hoakoakoa ai ma kahi o H. M. Wini, e li­ke me ka mea i kauoha ia. A ma ia ahiahi no, ua akoakoa koke mai na hoa a pau, ma ko makou launa aloha ana me ka piha o ka naau i ka olioli. Malaila pu hoi ka mea Ha­nohano Mr. M. Bride, ke Komisina o Ame­rika, a me ka nui o ka poe launa aloha a pau. Ia makou nae i hiki aku ai ma hale o Mr. Wini, ike aku la makou i kekahi mau hua e kau ana ma ka puka o loko o ke kee­na hookipa, a penei no ia :

1820 - - WELCOME - -1864.

A ike makou i kela mau hua, alaila, ua minamina makou ka poe i ike ole i ke ano o kela mau hua, a ua hai ia mai he huaolelo aloha kona ano.

Eia kekahi mea a makou i hoomaopopo ai, o na Misionari mua nana i lawe mua mai i ka lamaku o ka pomaikai ma Hawaii nei, ua loaa no ia makou, ekolu wale no oia poe i koe e noho nei i keia manawa.

Eia na inoa Rev. A. Tatina ame kana wa­hine, a o Wini wahine, o keia poe nana i hoomanawanui i ka mahiai i ke kihapai o Kristo ma keia Aupuni.

No ka mea, o ka aina a pau ma Hawaii nei i ka wa mamua, he aina nui o ka maha­kea, aole i kanuia i na hua o ka olelo mai­kai a Kristo. Aka, i ka makahiki 1820 hi­ki mai o Tatina, Binamu, a me Wini ma, na lakou no i okioki i na iniko paakiki iloko o ka naau o na kanaka a me na'Lii i ike aku ai lakou i ke Akua oiaio. Ia makou i akoakoa ai, ua inu kofe makou a ua lawa a koe, a hoi nui aku makou me ka naau hauoli nui. W. N. PUALEWA.
Honolulu, Oahu, Iune 27, 1864

 

 

Aole makou i hiki kino malaila ia ahiahi, aka, he mea hauoli nae ia makou ka ike ana iho, e hapaiia ana ke kanaka Hawa­ii, a noho kaulike me na ili keokeo, he mea ano hou no ia; no ka mea, i na wa kahiko aku nei, ua maikai ke kamailio ana, a i ka wa o ke paina a me ka halawai ana, me ka huipu o na wahine haole, ua haule ilalo ke kanaka Hawaii ; a nolaila, he hauoli ko ma­kou i ka ike ana iho e hui like ma ka poe maikai o na ano ili a pau, pela mooli no ka pono i ko makou manao.
LUNA HOOPONOPONO.

 

No ke ano o ka olelo Hawaii.

 

He mea hou ke ao ana i ka Olelo Hawaii ma ke kula. E hoohalahala ana paha ke­kahi poe i neia mea, aka, he nui na kanaka naauao ma Europa i imi ikaika i nei olelo, a i kakau i mau buke no neia olelo ma ka olelo Geremania, a me ka olelo Farani. Ma ka noonoo ana o keia poe naauao i ko onei olelo, ua akaka lea ia lakou, hookahi lahui no keia me ko Bolabola, a me ko Nu Zeala­na, me ko Sumatera, a me ko Madagareka. O ke ano a me ka wehewehe ana i ke ano o ka olelo Hawaii, he hana hooikaika maoli i ka naauao, a he mea e maopopo lea ai ke ano o na olelo a pau o ka honua nei.

Aka, ua olelo mai kekahi poe he makehe­wa wale keia imi hohonu ana i ke ano o ka olelo Hawaii, ma ke kakau ana a me ka ole­lo ana i keia olelo. Mea mai lakou, hooka­hi wale no mea e loaa ai ka makaukau i ka olelo Hawaii, oia hoi ke kamailio. Aka, ke olelo nei au, ekolu mau mea e loaa ai ka makaukau i na olelo o kela ano keia ano. O ka mua ke kamailio, o ka lua ka heluhe­lu, o ke kolu ke kakau. O nei mau mea ekolu, o ka mua ka mea nui, a oia wale no ka mea e hiki ai i ka pepeiao ke apa mai, a i ka olelo ke hoopuka aku i na hua olelo ano e a pau.

Aka, ua pau loa ko'u nana'o, ho kokua nui no na loina o ka piliolelo Hawaii i na ka-