Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 28, 9 July 1864 — "Mai Hawaii o Keawe—a Kauai O MANOKALANIPO." [ARTICLE]

"Mai Hawaii o Keawe —a Kauai O MANOKALANIPO."

E ka Nupepa Kuokoa e ; Aloha oe.—He mea oluolu auei no ka " Lahuikanaka i sila ia" imua o ke ao nei, ma ka noho ana i kaulike ma na mea a pau me ko na Aupuni nui a ka launa ole; i ane hiki ole ka hooinaopopo ana'e i na mile o ka loa me ka laula, a o ko lakou mau mile kuea he peekue a me ka manoanoa. O ko lakou mau kanaka, hemau iniliona o na miliona, a he lehu o na lehu, he helelei o na helelei, —ma ka helu Hawaii. Hewa no ka i ka wai ua mea he nui o kanaka. Aole anei oe i hoomanao ia Beritania Nui. Mahea mai ia inoa i kapaia'i kela aina o Be* Nui ? Ke i mai nei, he wahi haumana kula au, no ka nui o na kanaka a me ka aina, kokoke elua haneri umi miliona kanaka (210,000,000. E nana i kona mau aina ma Amerika a me Aferiki hema, a ma Iniakomohana me Nuhoiani, (e ninau nae ka poe ike ole i ka Palapala Honua no ka Poepoe i, ka poe i ike) —Ūa īke aneī oe i ke Kulanakauhale nui o ke ao nei, e hai mai ? E

halo na maka a e ike la ledo ma lapana, elima miliona (5,000,000) kanaka. E ninau no Amerika Huipuia. E hia la o na makahiki i hala ae mai ka la i kauia'i ka Hae kikokiko i na Hoku, a ka la i hoomaka'i ke kaawale kaua ? He kanawalu kumamalima—A o na kanaka hoi, ua kokoke iwakalua kumamahiki (27,000,000) miliona. Oia elua haneri kanahakumamaha (244) makahiki wale no mai ka hehi ia ana o kona lepo e ka ilikeokeo o Beritania. A, pela no anei kou kulana ? ma ka nui o ka aina ? na kanaka ? ka ulu ana'e o na kanaka e mahuahua'i ? Aole ! Aole loa !! Ke emi nei ilalo, a ilalo nalo loa iho. Aka nae hoi, nani ke oniom o keia wahi Aupani uuku imua o na Aupuni Nui o ke ao nei. A mehe mea la ke moe uhane mai nei lakou no keia Papahonua. E hilahila anei ke pane ae he momi waiwai loa keia imua o ko lakou mau kiionohi —a o ka Edena hoi o na moku o ka Pakipita nei ? A, pehea la kakou mai Hawaii o Keawe a Kauai o Mano. E moe lolii no anei ke aloha iloko o ke kanaka ? E hele no ka manao i-o-ia nei, me ka hoomanao ole ae o kou hu-

inahelu he uuku loa ? Aole pela kakou e pono ai. He mea maikai anei e kunana hookanalua ka mea, a mau mea, ka ohana a me ka Lahuikanaka, nona ke ola ma ka puapua ? wahi a ka olelo ? He mea makehewa anei ia Pele ma (ka wahine o kalua,) ka malamalama ana i na nanahu ahi, i ka wa i piha'i kalua o Kilauea, i ke kino ao-ua o Kamapuaa i kumu e aa'i ke ahi a Lonomakua ? aole paha ea ? He pono ole anei i ke koena o keia Lahui e kukakuka, e ohumuhumu pu i mea e lana ae ai kahi waakino onei hanaona ? Pela ka kou manao ea ? Ina pela o oe ka kekahi e hoohihi nei i ke koena o nei Lahui i ke kauIa o ka makona! o ke aloha ole, ka nonohua —a ka opu keemoa nohoino i noho'i. Aole anei i hoomaopopo houia mai e So!o--mona. " He mea nani i fee Akua ke huna i kekahi mea, a he mea nani i na'Lii' ke imi aku." ūa akaka loa ae la ka hana a ke kanaka e imi aku * * * kupuno i ke koena Hawaii, e imi i ola ka Lahm, O ka imi like ka peao, imi pu "mai Hawaii o Keawe a Kanai o

I # 1 Mnno." E like me ke poomanao. A mai olelo ae, " aia iloko o ka mea ia ia ka manao, he makeliewa e imi."

" He lealea kalakalai he manumanu ka loaa.'* He mea uuku anei keia i manao ole ia'i ? O ka emi ana o ka Lahui, aole anei i maopopo 1 ko ke Akua manno no nei mea he kanaka—" E hoohua ae olua, a e hoolaha ae hoi, e hoopiha i ka honua " —E hiki anei i ka naauaoio ke i mai, ua pau ka pili ana o keia olelo—aole pili no ka Lahui Hawaii ? He kanalua ko'u 1 ka hiki ana—No ka mea, " o ke kanaka maikai, lawe mai no ia i ka waiwai maikai mai loko mai ona * * V' Ina pela ka manao o ka mnhiai i kona kanu ana a hookahe i ka wai, he kanalua'i no ka maopopo ole o ka ke Akua olelo ana mai ia ia ; e hooulu ana au i kau mea kanu—e hua nui loa ana, he naaupo loa ia, ke pe-la. Ua maopopo loa ko ke A kua manao e hooulu a hua i ka hua, aka, i na kanu ole ia, a hoomau wai ole ia—pehea la e hua ai ? He ulu a hua iho hoi. Nolaila, ma ka li-a o ko'u uhane e lia nei, he maka'u au ke hōoili aku i keia i ke Akua, 0 loaa paha auanei' e paio ana i ka mea nana i hana. He lana loa ko'u manao, e hiki no ke kamailio nui no ka Lohui. Oiai, o ke kanaka ka mea pookela loa o na mea a ke Akua i hana'i —kai hanaia ma ke ano kuli ke mea ia ;ma ka haawina oi loahe uhane^—ka mea hoohalike olēia ; kai haawha i luna pili kino 1 hoa ike pu a kuka pu ; i luna hooko, a hooko ole; keike pu, (Lunaikehala,) oia luna ka Ilamuku no ke kino holookoa.

kiekie a ke Akua *—a

me na hiiawina hertinlele oi loa, i loaa mai i nei mea he kanaka, ua. biki ke hooko i ke hoohua ae olua * *■—O ka mea nui ā uuku paha i hoololi ae i na pomaikai e loaa mai ana, a nele paha i ka loaa ana mai ike kaa mawaho oke kupono. He nui no na mea e pomaikai ai ke kanaka, aka nae, i oi aku a emi paha, e poino ana no ia ilaila. He mea maikai loa ka mahu i ka mokumahu, ahe hikiwawe loa no hoi kona holo ana. aka, ina e oi aku ka ikaika o ka mahu imua o ka ikaika oka pahu-mahu, e naha auanei, ao ka pilikia no ia. A ina hoi he uuku iho ka mahu, a emi ka ikaika i ko ke ea nee ana mai, holo ole hoi ka moku, a pilikia hou no ilaila, no ka mea, e alawa ae no ia Kilauea. A pela no hoi ka ai, oia ka mea oi loa e kokua ana i ke kino ma keia noho ana; a ina eoi aku ka ai ana i ke kupono, hiki ole i na io paahana iloko o kou opu ke hooponopono, koe ka hana u-ha, lilio, hokuku mai, nanahu mai ka opu, a uuku no hoi ka ai ana'ku, hakahaka ino ka opu, olewalewa, moe ole ka po. Wa ou hoa o Puupanoa yes-sir* mai keia wahi a ka haole. A pela no ka pili ana oka ke Akua kauoha maluna o na io elua i heohuiia—Ke 'haohao nui nei nae kakou no ka uuku oka hanu ana o ko kakou hanauna, emoole no a ua emi ano e a ina peJa inau aku e hooemiia ai, e ike aku no ko kakou mau maka, e emi iho ana ka huinahelu malalo iho o keia wa ina ono makahiki elua mahope ae o ka hiki ana mai o keia ono makahiki ae. He mea m hoi i maopopo ma ka oi mau ona malee imua ona hanau. Ona make oka Apana 4 a me ka 5 o Kauai nei i ka hapaha mua o ka makahiki e hele nei, mai ka la 1 o lanuari, a hiki i ka la mua o Aperila, he 23, j a o na hanau e 8 wale no, aneane e pa 3 po!no ka make ika hanau. Ame ia no paha | ka pakeu o na make ma na apana a pau ekolu o keia mokupuni ia hapaha. | Aole anei pela no ka oi mau ona make ma na moku o kakou iko na hanau ? Mai lama paha e oluolu ana ka Papa Hoonaauao e waiho mai i ka huina o na make a me na hanau o ka lua makahiki, mai kela Ahaolelo okaA. D. 1862, a hiki ika Ahaolelo o keia A. D. 1864. He mea no nae i maopopo, o na make no ka oi aku i na hanau. Auwe ! Ka manaonao lihaliha pakuikui i ka emi io o kakou. He oiaio, oke kuhikuhi aku ina kumu i emi ai ka lahui i hope ka lilo loa, ina kaua a Kamehameha 1, ia Hapuu, Mokuohai, Kepaniwai, a pela aku. Ake kau Okuu. Aole ia he mea e kanalua ai ko kakou manao ma ka noonoo ana no kakou iho, aole hoi e hoo« pau ia ka ke Akua kauoha ilaila, ke ole e nele i na io elua i hoohuiia. Ma ka ike ana ina manao koikoi a ku io maoli no iloko o ka hooiaio aloha lahui, i hoike akea mai ai kela mea keia mea pakahi i ke kumu a mau kumu o kona uhane i ma-ka-moe ai. He olelo Kauai o a ua like pu rae makemake.

A no ka mea hoi, o ua mau kumu lu i hoikeia mai ai e ka poe noiau n ka naauao i hue mai nei, mai ka waihona koiuiu i haawiia mni ai e ka lani, e nonoho inai nei ma Hawaii o Keawe, a Kauai o Manokalanipo. A no ka mea, ua kulike ka lakou mau mea i huai mai iluna oke kahua hookahi, me he mea o ua mau manao ola; ua aoao pu ia ka like ke kulike maoli no; a i mea e kuiike loa ai, ua komo poko iloko ona mea 1 hoikeia malalo iho.

1. I malama ia ka pono o ke Akua 1 mahuahim ka lahuikanaka.—lloko olaila, ua komo me ka hoohalahala ole ka manao o kuu hoa, oia no hoi o Sema Kahaule— * &c. f a me na olelo hooilina a ke ka-ea-ea o Kuhij inana, Kapalama, Oahu.e moe lolii mau nei ma kahi moe no ka mai,—malia paha o ka hanu hope ia o kona ea, a he pono maoli no hoi ke oluolu mai ka mai o kona kino—i hanu pau mai ai oia ika apana elua o Wana olelo. He oinio nae, o ka malania ole ia o ka olelo Uhane a me kona kanawai Lani. O na kumu iho la no ia i emi ai keia la« hui—Ma ia malama ole i pau ai ka nui o ka poe Iseraela, epuka ana mai Aigupita mai i ka make ma ka waonaheie, a koe o Kalepa a me losua. He weliweli hoi ke hoomao&o ae i na hoopai nui maiuna o ke ao nei * * i ka wa i monona lesu luna, a keehi mai la. A pela io no paha i emi ai keia lahui, ma ia hemahema like me ko lakou. 2. A ponoka noho ana—E mahuahua hou ka lahuikanaka—Komo pono iloko o nei kumu aa maoao Imiknia 1111 īfn»if r īliiw—i 0 Maui Hikma, e noho ana ma Hana ».JDe Kaupo, a me ka lakou la ae—ina e hiki io pela, e pau na huikau a pau, * * kahi i manao ia malaila e ale ia nei keia lahui e ka Liona an-a ole he kao-kao—A maia mau mea no la elua, ua ae kanaiua ole mai aa Kalaiaina kahiko o ka honua nei (o Kai no Farani, me Wasinetona no Amarika Huipuia,) a pela no ka manao o na Kalaiaina e ae. Ina pela io ea, e weheia auanei na Kumuwai o keia Lahui (na wahine,) wahi a Kahauanu Wahinehuhu, o Kumukahi Puna Hawaii ; Helu 21 o ke Kuokoa. A i mea e hookoia'i ia mau kumu ntii elua 1 Alanaia imua—Gltia waie oo wahi e hiki ai. 1. Oka noonoo maoli iho no. 2. Ona Kanawai maikai. O keia ka haawina i kaawale a i like ole ai ke kanaka me na holoholona ; ua ike no ke kanaka i pono—me ka pono ole—A i huli pono mai ia noonoo ana, ua kaohiia koloko ilaila. Mahea la e loaa'i ia mea ma keia honua ? Ina pela, he ia ia no Niihau, ano Kaheolawe paha. Aka, i akahele iho a kui ka hele na ka naau haahaa—K nana ike Aniani Kilohi o nei noho'na. A pela, ua hoi mai ka manao, a ke kupono Kaui-lani aka haahaa. I hoike no keia—e nana ia Paulo, i ka puka ana'ku o na manao uilani—hoi mai kona manao a ka haahaa, akahi no ia a uwe iho. M Auwe hoi au ke kanaka poino. Nawai la au e hoopakele ae i ke kino nana keia make ? " A i mea e pau loa ai ia hemahema ; ua hookauia me na Kanawai kupono, aole e hiki i na kanaka e noho pu me ke Kanawai ole ma neia noho'na. Maia iala e hiki i ka Ahaolelo e noonoo koke ae a e hoomakaukauia he mau Kanaj wai " Hoola Lahui." A maia mea nohoi ua ae kanalua ole ka manao i na olelo aka naea Kaulana ma ka Ahaolelo wale no kahi e hooiaia'i ka Lahui. A ua ku paha ia iakou ke poo tßa*zo, ao ka mea, ua huiia lakou mai keia pea a keia pea o ka aina. A ke hoomanao ae nei au me ka minaroi> na i kekahi mau hua olelo a ko kakoo Kioi Aloha i hai oleloai ma Lanihuli, Mei 98. ** Ke ake nei au e ike'ku ko*u mau maka i ko'u Lahuikanaka e mahuahua ana ma ka hanau a me ka noho ana i like me ko na haole. Ake manao nei au e hoomaka koke ae i mau kula hana no na keiki; i hui pu me kona ike paiapala.a pela e looaH i ko'u Lahui ka noho'na lako a kuonoooo." Oia na manao Alii Kiekie a |ro kakou Moi Aloha Kamsbaksba V. O ke kokua pu ae ka pono I ko kakou Moi—He nui na manao e ae a Ka Moi. Ia kakou keia mai Hawaii—a Kauai, hoo- ; koe *ku o Niihau. Me ka mahalo uo. ' E. H. Paūlo. 1 Eialaakapono, Meolau, KanmL htme» 18U.