Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 29, 16 July 1864 — Page 1

KA
NUPEPA KUOKOA
Ke Kilohana Pookela No Ka Lahui Hawaii.
BUKE III. HELU 29. HONOLULU, IULAI 10, 1864. NA HELU A PAU 138.

 

KA HANA ANA
— O KA —
AHAHUI ELELE.
LA 3.
HALE AHAOLELO. ] Iuala 9, 1864. ]

Halawai ka Ahahui ma ka hora 11 A. M. e like me ka hoopanee ana.

Hoomakaia ka hana ma ka pule ana a pau.

Heluheluia mai Ka Moolelo o ka hana o na halawai mamua, a ua hoapo­noia.

Hoopuka mai o Lopikana kekahi o na Hope Paresidena, no ka waiho ana i ka Olelo hooholo o nehinei, aole i hooholoia i ka wa i hoopaneeia'i ka hana.

Alaila olelo mai Ka Moi i na'Lii ame na Elele, penei: " E noi aku au i neia Ahahui e hoomaopopo aku i ko'u manao no ka manao hooholo i waihoia mai imua o oukou i nehinei, o kuhihewaia auanei ko'u ekemu ole ma keia hope aku. Ma ko'u manao o ka manao hooholo i waiho ia mai imua o oukou i nehinei e ka Elele o Honolulu, oia kekahi ano o ka hoopu­ka ana mai i ka makemake ole e halawai pu me na'Lii ame A'u ponoi nia ka Aha­hui Elele.

" O kakou e noho nei ma neia Keena na Apana ekolu o keia Aupuni. O na Elele o na Makaainana, na'Lii, ame A'u ponoi, e noho akoakoa ana maanei, ia ka­kou na mana nui o ke Aupuni.; a aohe mea mana e ae mawaena o kakou ame ke Akua.

" He mea oiaio e hoopuka akaka ia aku nei, aole i akaka Ia'u e ae ai Au i ka ma­na o kekahi Apana e halawai mawaho aku o keia Keena, a e mea ae he mana ko lakou e launa me A'u ma na oihana — a aole no hoi i akaka Ia'u e ae ai Au he wahi mana iki ko lakou ma na hana a kauoha paha o ia ano, anolaila, aole ma­na o na Elele e halawai ma ke Keena e, a e kauoha ae e hoopaahaoia kekahi mea, a e aoao aku ana Au i na Luna o ke Ka­nawai o neia Aupuni, ame na Luna Ma­kai mai hoolohe i ke kauoha e like me neia mai kekahi Aha. Aole i akaka Ia'u ka mana o na Elele e ae aku ai Au ia la­kou e kukala aku e koho hou ia.

" Ua manaoia ke noho nei ka Elele o Kona Akau maanei mamuli o ke kauoha a na Makaainana. Ua hoounaia mai ko­na inoa ua koho pono ia, e na Luna Na­na o ka Balota ana ma ia Apana, a ua hoike aku lakou i ke Kuhina Kalaaina, nana Wau i hai mai, a e manaoia ua loaa ia ia na mea kupono no ka noho ana ma ke ano Elele ; a o ka hoopau ana o na Elele e halawai ana ma Honolulu i kona ano Elele, ua like ia me ka hoolilo i mea ole i ke kauoha a na Makaainana o Kona Akau.

" O ka hoohiki ana o na Elele i ke Kumukanawai mawaho aku o neia Kee­na, he mea ole ia ; e noho ana lakou ma­laila, aole ma ke ano Elele, aka, ma ke ano kanaka maoli,

" Ua oleloia mai, ua nui wale A'u hoohiki ana i ke Kumukanawai, aka, aole ia e kala, a he ano e Ko'u e noho ana ia wa.

" Ua hookauia mai iluna O'u na hana hou, ma Ko'u ano hou.

" Mamuli o ke Kumukanawai o 1852 ua waihoia mai, aia i ka makemake o ka Moi hou, (ina ia i hoapono i ke Kumu­kanawai ) kona hoohiki, aka, no Ko'u makemake ole ana e hoapono i ua Ku­mukanawai la Ko'u mea i hoohiki ole ai.— Nolaila, ua kukalaia neia Aha no ka hoololi ana ame ka hoano e ana i ke Kumukanawai."

A pau ka olelo ana a Ka Moi, kokua mai ke Kuhina Nui i ka manao o Ka Moi.

Ku mai o Hon. Lopikana a hoakaka mai i ka hana a na Elele no ka noho ana o na Elele no Kona Akau mai. Ku mai ka Loio Aupuni ma ke kauoha a Ka Moi, a olelo aku i na'Lii ame na Elele no ia mea.

Ku mai o O. H. Gulick, a wehewehe mai no na hana a pau o ke koho ana o ka Elele no Kona Akau mai.

Olelo mai o Hon. Ioane Ii i kekahi mau mea huhewa, e hoinoino ana ia Poi­kai ma kona ano kino, ku ole i na rula o ka hoopaapaa maikai ana, " Ohewahewa ka ike pale ka nana."

Kue ia e Kiaaina Nahaolelua, a ua mo­ni hou o I. Ii i kana mau olelo hoino ki­no no Poikai.

Noi mai o Hon. Lopikana e kohoia ke­kahi Komite Hui eono ka nui.— Ekolu no ka aoao o na'Lii, a i ekolu ma ka aoao o na Elele, e noonoo i keia mea a pau, e pili ana ma kela koho ana, a e hoike koke mai i ko lakou manao.

Kokuaia keia noi e ka Mea Hanohano ke Kuhina Kalaaina, me ka olelo nae ua maopopo lea ia ia, aole he pololei ke ko­hoia'na o ka Elele o Kona Akau.

Ku mai ka Loio Aupuni a hoakaka mai i kekahi mea nona iho. O ke kumu nui o kona olelo ana i kekahi mau olelo i nehinei, no kona manao e hoopau i ka hoapaapaa iwaena o ka Ahaolelo, me ka hai mai no hoi, ua hoopuka oia i kekahi mau olelo mawaho aku o ka mea i kauo­haia'ku ia ia e Ka Moi.

Noi mai o Kauka e hoomaka ka hana a keia Ahaolelo Elele, e like me ka Ole­lo Hoolaha, a Ka Moi.

Ua hooholoia ke noi a Lopikana no ke koho ana i Komite Hui, a ua kohoia ke Komite Hui e Ka Moi, penei :

No na'Lii [ His Ex. C. G. Hopkins,

[ Gov. Dominis,

[ Gov. Nahaolelua.

  No na Elele. [ Kanuka,

[ Kauwahi,

[ Wood.

 

Hoopaneeia ka hana a Ka Poakahi, hora 12 M.

La 4, Iulai 11, 1864.

Hoomakaia ka hana ma ka pule.

Heluheluia ka moolelo me kekahi hoo­loli iki na Dowsett, a aponoia.

Kauoha mai ka Hope Peresidena G. M. Lopikana, e hoike mai ke Komite Hui i kohoia e ka Moi, e noonoo i ke ano o ke kohoia ana o ka Elele o Kona Akau, a me na mea a pau e pili ana no ia mea.

A ua hoikeia mai he hoike hapanui a me ka hapauuku, a penei no ke ano o na hoike i waihoia mai : Apono ka hapanui i ka noho no o ka Elele o Kona Akau ma kona noho iho, me ka hoakaka pu mai no hoi i ka pono oia apono ana, a eia na inoa o ka poe ma ka hapanui : His Ex C. G. Hapakini, Kiaaina Jno. O. Da­monis, Kiaaina P. Nahaolelua, J. W. H. Kauwahi, W. P. Wood. A o Valdemar Kanuka ma ka hapauuku. Eia no na ku­mu nui o kona kue ana : 1.— No ka ha­na e ia ana o ka palapala hoike a ka ha­panui o ke Komite mamua'ku o ka hui ana o ke Komite e noonoo no ka hana i waihoia ia lakou. 2.— No ka hoike ana mai o ka Mea Han. Ke Kuhina Kalai­aina, o na Elele no na Lunakanawai ku­pono no lakou iho ; a no ko J. H. Kama­lo hai ana mai no hoi, aole no ona make­make e hele mai e noho ma kona Noho Elele, mahope iho o kona hoopauia ana e ka Aha Elele, aka, ua kauohaia mai no nae oia e C. C. Harris Loio Aupuni, e hele mai no e noho ma kona Noho Elele no ka Apana o Kona Akau, &c &c.

Noi mai o Nahaku, e laweia mai ka hoike a ka hapanui o ke Komite, a ua kokuaia.

Noi mai o S. Kipi, e lawe pu mai ka Hale i na hoike a elua a ka hapanui a me ka hapauuku o ke Komite, a e waiho ia ma ke Komite o ka Hale.

Hoike mai kekahi Hope Peresidena Hon. G. M. Lopikana, aole e hiki i ka Hale ke lilo i Komite holookoa, ua hoo­leia ia manao.

Ku mai o Gulika, a ninau mai i ke ano o ke koho ana o kela mea keia mea o na mana ekolu o ke Aupuni, no ke koho hui a no ke koho pakahi.

Ku mai ka Mea Hanohano R. C. Wa­le, a ninau mai i ke ano o ka ninau imua o ka Hale, a ua olelo aku ka Moi, no ko­na hoomaopopo ole no ke kumu i ike ole ai, a ua noho koke oia ilalo.

Hoike mai ka Mea Hanohano Ch. C. Varigny ( Varine) e koho kaawale no na Mana Ekolu, aka, o ka apono ana i na palapala hookohu, aia no ia imua o keia Ahaolelo Hui. (e like me ka hanaia ana imua o ka Aha i like ke ano ma ke Au­puni o Farani.)

Ku mai o Kapaakea, no ka mea, he Komite Hui ke Komite, nolaila, i pono i keia Ahaolelo Hui ke apono i ka hoike a ka hapanui, oia hoi ka mea e waiho nei imua o ka Aha.

Manao o John Ii, o ko S. Kipi manao ka manao maikai.

Pane mai kekahi Hope Peresidena o Hon. G. M. Lopikana, no ka ninau a O. H. Gulika, oia hoi iloko o ka manao o ka Moi, ua pono ke waihoia ka ninau ma ke koho Apana ana.

A ma ke ano hoololi, noi mai o O. H. Gulika, e hoihoi hou ia ka hoike i na Ko­mite mua, me ka noonoo pu hoi no ka mea mana i ka hooholo ana i ka ninau me ka mana ona iho, ka mea i waiho mua ia'ku no ia lakou, a lakou hoi i hoike ole mai ai. No ka mea, ua makemake oia e hooholoia ia ninau. Kokuaia e J. P. Green

Hai mai ka Moi, ua hooholo iho ia i kona manao mamuli o na Palapala hoo­kohu i waihoia mai ia ia mai ke Kuhina Kalaiaina mai.

Hai mai ke Kuhina Kalaiaina, aole no ia i hooholo i kona manao ma ka Palapala hookohu o J. H. Kamalo ma ke ano Ku­hina.

Olelo mai o Gulika, ua hoopa ole na Komite i ka ninau nui, oia ka ninau no ka mana hiki ke hooponopono i kela lala ke­ia lala nui o ke Aupuni, a ua pili wale no ia lakou hoike no ka Palapala hookohu o J. H. Kamalo.

Olelo mai o Hanemo, o ka hooholo ana i ka ninau no ka apono ana ia Kamalo, aia no ia imua o keia Ahaolele Hui.

Olelo mai o Green, ua kokua oia i ka manao o ke koho ana i ke Komite nana e noonoo no ka ninau mana o kela a me ke­ia o na mana nui o ke Aupuni, a ua kulike no hoi kona makemake me ko ka hapanui o ke Komite ; oia hoi, o ka ma­kemake o ka Moi, na 'Lii a me na Elele, e loheaia ko Kona leo iloko o ia Ahao­lelo, a no ia mea kona makemake ana e hoopauia ko J. H. Kamalo noho ana, i hiki ai i na Makaainana oia Apana ke koho hou i Elele nana e hoopuka i ko la­kou manao.

Olelo mai ka Hope Paresidena Hon. G. M. Lopikana ua manao no oia, ina e hele ole mai o J. H. Kamalo e noho ma kona noho Elele, ina la ua waihoia'ku na mea a pau e pili ana ia ia imua o ka Ahaolelo Hui. A no ia mea, o ka hoo­holoia ana o keia olelo hoike, aole no e hooholo ma ke apono ana i ka noho ana o keia Elele ma kona noho, aka nae hoi, o ka noho wale iho no kana ma kona no­ho, a hiki i ka wa e hooholoia'i ka ninau no ka mana hiki ke hooholo ma ia mea.

Olelo mai Ka Moi, o keia apono ana a keia hoike hapanui, he haawi wale mai no ia ia J. H. Kamalo i ka mana e noho ai iloko o keia Ahaolelo, a hiki i ka wa e hooholo pono ia'i ka ninau mana.

Ku mai ka Loio Kuhina a hai mai ao­le oia i kauoha ia J. H. Kamalo e hoi hou ma kona noho mahope iho o kona kipakuia ana e ka Aha Elele, aka, ua wehewehe wale mai oia i kona ike ame kana noonoo ana, aole he mana o ka Aha Elele e kipaku ia ia, e noho no oia iloko o ka Ahaolelo Elele.

Olelo mai o His Ex. C. G. Hopakins i na ua pono ole ka hana ana a ke Kom. e pono e waiho hou ia i ke Kom. hou.

Olelo mai o I. Ii o ka pono i ua Kom. nei, oia no ka noonoo pono me ka helu ana i na balota, alaila, hoopuka hou mai i ka lakou olelo hooholo. ( Ninau. Ho­lo paha i Kona e helu ai ?)

Pane mai ka mea Han. C. G. Hopkins he makehewa ke kamailio no ka pono o ko J. P. Kamalo kohoia ana, oiai ke ninau e ia mai nei me ka hoopaapaaia no ka ninau mana.

Wehewehe mai o J. W. H. Kauwahi me kona ano hoa no ke Kom. ua lohe oia o ka hana a ke Kom. Hui, o ka noonoo wale no, no ke kohoia ana o Kamalo, aole no ka ninau mana.

Hoike mai ka Hope Paresidena G. M. Lopikana o kana i manao ai o ka ninau nui, oia hoi ka Ninau mana ka mea nui i wai­hoia'ku i ke Kom. Hui, a ua minamina oia i ke kuhihewa ana o kekahi o Kom.

Noi mai o Gulika e hooholoia ka noi me ka hoololi.

Ninauia na Elele e ka Luna Hoomalu G. M. Lopikana, a ua hooholoia ke noi a Gulika, a ninauia no hoi na'Lii e ko la­kou Paresidena e ke Kuhina Nui, a ua hoole lakou, ua koho Ka Moi mamuli o na Makaainana. A hooholo o Ka Mea Han. G. M. Lopikana, ua hooholoia ke noi e hoihoi hou i ka hoike a na Kom. e noonoo hou lakou, no ka lilo ana o ke apono a ka hapanui o na Mana Nui Eko­lu o ke Aupuni, mamuli o ka hoihoi hou.

Noi mai o His Ex. C. G. Hopkins e hookuuia oia mai ka noho Kom. ana.

KAHEAIA NA OLELO HOOHOLO.

Hoopuka mai o M. Kahananui ka Ele­le o Hana, he olelo hooholo e noi ana e waihoia mai na kope o na pauku hoololi o ke Kumukanawai imua o ka Ahaolelo Elele. No ko Ka Moi hai ana mai ua makaukau oia e waiho mai ia mea imua o na'Lii ame na Elele, nolaila, ua hoihoi hou o M. Kahananui i kana olelo hooholo.

Noi mai Ka Mea Han. C. G. Hopkins e hoomakaia ka hana.

Hai mai ka Loio Aupuni, ua makau­kau Ka Moi e waiho mai i na hoololi a pau o ke Kumukanawai imua o ka Aha­olelo. Heluhelu mai no hoi ka Loio Au­puni, mamuli o ke kauoha a Ka Moi, i ka Pauku hoololi mua o ke Kumukanawai, a ua heluheleia ma ka olelo Hawaii e C. G. Hopkins. Pau ia, hoopaneeia ka hana a ka hora 12 o ka la apopo.

LA 5. Poalua, Iulai 12, 1864.

Hoomakaia ka hana ma ka pule a pau. Heluheluia mai ka Moolelo a aponoia.

Ku mai ka Hope Paresidena G. M. Lopikana, a wehewehe mai no ke ano o kana olelo hooholo i ka la i nehinei, ma ka hoapono ana i ka ninau mamuli o ka ae ana o na Mana Nui elua o ke Aupuni, a no kona lohe ana ua kuhihewa kekahi poe Elele, pela e hooholoia'i na pauku hoololi o ke Kumukanawi, nolaila, he ma­kemake oia e hai mai aole e hooholoia ke­kahi mea e pili ana i ke Kumukanawai, ke ole e aelike ia a e apono like ia no hoi e na Mana Nui a pau o ke Aupuni. Ina e hoole ka hapanui o na Elele i ke­kahi hoololi, alaila, o ke oki iho la no ia.

Hoopuka mai Ka Moi i kona manao he pono mamua'ku o ka hoomaka ana e lawelawe i ka io o ka hana, e pono e ku­kulu mua i mau rula no ka Ahaolelo Ele­le nei, a ua heluheluia mai kekahi mau rula i hoomakaukauia ka Moi e ka Loio Aupuni.

Nonoi mai o J. P. Green e noonoo pauku ia na rula i manaoia.

Noi mai o J. I. Dowsett e waihoia i Komite Hui ka mea nana e noonoo mua a pau ka hemahema waiho hou mai imua o ka Aha.

Hooholoia. A ua koho Ka Moi i na Komite Hui penei :

No na'Lii. [ Hon. H. A. Kahanu,  

[H. R. H. W. C. Lunalilo,  

[ Ka Mea Hon. D. Kalakaua.

[ Kimo Pelekane,

No na Elele. [ J. P. Green,

[ C. H. Judd. Hoopaneeia ka hana a ka la apopo hora 12.

LA 6, IULAI 13, 1864.

Halawai ka Ahaolelo Elele ma ka hora 12. Puleia e ke Kahunapule. Heluheluia ka moolelo a apono ia.

Hoike mai o Hon. H. A. Kahanu, ka Luna Hoomalu o ke Komite Hui i kohoia e noonoo i na rula no ka Hale ma ka la o nehinei.

Noi mai ke Kuhina o ko na aina e R. C. Wale, e lawe ka Hale i ka hoike a ke Ko­mite, a e apono ia. Kokua.

Ninau mai ka Moi i ke ano o ka rula hou a ke Komite i hookomo ai, oia hoi e pili ana kona ano, me he mea la, he kuka wale no keia aole nae he hooholo loa. A olelo mai no hoi ka Moi, aole loa e hiki ia ia ke ike i kekahi mana uuku iho.

LOIO AUPUNI.— Olelo mai oia, o ke ano maoli o keia Ahaolelo Hui, oia ka mana nui hookahi o ka aina. Aole mea mana e ae iwaena o lakou ame ke Akua. A pehea la keia Ahaolelo Hui, oiai ua kukuluia e ka poe Mana nui o ke Aupuni, oia ka Moi Alii na 'Lii ame na Elele, ke waiho aku i ka la­kou mau hana imua o kekahi Aha me ka mana i emi iho, ka Aha hoi i kauwa wale iho no na keia Aha ? O ka huaolelo " apo­no" e nakii mai no ia e like me kona ano maoli. Aole no e hanaia ana kekahi hana maalea iluna o na Elele e ka Moi o keia Aupuni. Ina oukou e na Makaainana e apono, ame na 'Lii pu no hoi, a apono no hoi ka Moi, alaila, e lilo no ia i Kanawai no ka aina, a pela iho la e hoolahaia'i. O ke koho hope ana nae a keia Aha, aia no me oukou.

KULIKA.— Olelo mai oia, o ka ninau hope no ko kakou Mana ma ke ano Elele, ua ho­ea mai nei ma ke ano powehiwehi, a noi mai e waihoia ka hoike a ke Komite ma ka pa­pa, i hiki ai ia ia ke waiho mai i kekahi olelo hooholo. A ua aeia'ku oia e waiho mai i ke­kahi olelo hooholo, e hoakaka ana i kona ma­nao iho, ame ka manao o kekahi o kona mau hoa Elele no keia ninau mana. Ua kokua ia ke noi, a ua hooholoia no hoi. A waiho mai la no hoi oia i ua olelo hooholo nei ana imua o o ka Hale, a penei no ia : A olelo mai no hoi oia, ua kohoia oia e ka apana ana e noho Ele­le ana, e hele mai e kuka me ka Moi, ame na 'Lii no kekahi mau hoololi o ke Kumukana­wai i manaoia, e like me ka lua o ka Olelo Hoolaha Alii, a ua hai mai no hoi kona mau Makaainana ia ia, aole e hiki ia lakou ke hoololi i ke Kumukanawai ; no ka mea, ua hoakaka ia no ke ano e hoololi ai i ke Ku­mukanawai ma ka Pauku 105, a o na Hale kau Kanawai wale no ka mea mana e hoo­loli ia mea. Ma keia Alanui Laa wale no e hiki ai ke hoano-e a ke hoololiia ke Kumu­kanawai. O ka Olelo Hoolaha Alii alua ka mea kupono nana e alakai ia kakou. Me he mea la nae o ka Olelo Hoolaha mua ka na Kuhina i makemake ai i alakai no keia Ahaolelo Hui, (i e ) me ka noonoo no na mea e holopono ai na hana o ke Aupuni, me ka hana hoi i Kumukanawai i wahi e ku­kulu ai i ko kakou Aupuni. Ke manao nei au, o ke Kumukanawai, he olelo aelike paa i hoopaa i ka Moi nana i haawi mai. O Kamehameha III., iloko o ka lokomaikai nui o kona puuwai, ua haawi mai i Kumukana­wai no kona poe kanaka, a malalo hoi o ko­na malu i noho iho ai kakou me ka maluhia ame ka oluolu. Ua like no ke ano me he la, he olelo aelike no ia iwaena o ka Moi ame na kanaka ona. O na kanaka a pau o keia Aupuni, ua apono i ke Kumukanawai, a ua ola iho malalo ona. O ke Alii, oia kekahi o ua aelike la. O ka Pauku 94 o ke Ku­mukanawai, ua pili wale no ia pauku ia Ka­mehameha III., a o ka mea e lawe i ka noho ana kiekie o ka Noho Moi ana, ame na mea a pau i hookauia'ku iluna ona.— Ke hoohiki oia, a ke hoohiki ole paha oia i ke Kumu­kanawai.

H. R. H. KUHINA NUI.— Noi mai oia ia Mi. Kulika, e mahele aku i kana mau olelo, a hai mai la no hoi, " Ina e hoole mai ka Elele o Kona Hema, aole e noho iloko o ke­ia Aha, alaila, ua hoolohe ole oia i ke kauo­ha a ka Moi, ona i kohoia e hele mai e ku­ka pu me ia, no kekahi mau hoololi i manao ia no ke Kumukanawai. Iloko o kona ma­nao a ma kana ike, ina e hooholoia kekahi mau mea o keia Aha, alaila, e waihoia no na ka Hale Ahaolelo e hooholo, alaila, lilo i Ka­nawai. Ua hiki no kela kanaka keia kana­ka ke kuka me ka Moi, ame na 'Lii, oia ke kumu o ke kaheaia ana o keia Ahaolelo Ele­le, a aole e pono ke hoahewaia na Kuhina. I ko ka Moi holo ana'ku nei i Kauai, ua manao na kanaka e pau ana ko lakou mau pono i ka haowale ia, a i kona hoakaka mao­li ana'ku i na mea ana i manao ai e hana'ku, ua hoapono no lakou, a ua olelo mai no hoi ua maikai. Pela no ma Maui. Ua hoohaa­haa mai ka Moi ia ia iho malalo o kona poe kanaka, eia na kanaka maluna ona, a eia

Oia malalo mai. A i kona hele ana a puni na aina, ua hoaponoia mai no kona manao e kona mau Makaainana. Ua hoololi pinepine ia no ke Kumukanawai ma ka pauku 105, a no ke kumu hea la oukou i hoole ai i ka hoololi ana i keia wa. E pono e nana mua kakou i na hoololi a ka Moi ; a ina kakou e ike e lawe ana i ko kakou mau pono, alaila, mai koho kakou. Ua waiho mai nei ke Alii iaia iho malalo o oukou o na kanaka. Ia Ka­mehameha III no ame na 'Lii, maheleia na aina, a o Kamehameha I hoi, he mana kuo­koa kona, a ina hoi i hana keia Moi me ka lakou, i na la, ua loaa ke kumu o ka hooha­lahala ana.

Ia wa, heluhelu hou mai ka Unuhiolelo i ka olelo hooholo.

J. P. GREEN.— Ku mai oia, a hoike mai i kona olioli no ka loaa ana ia ia o ka mana­wa kupono e hoaiai ai i kona mau manao me ka moakaka, oiai ua hoike moakaka mai ka Moi i Kona Manao ma ka Poaono iho nei. O ko'u poe Makaainana o Makawao, ua ao mai no lakou ia'u ma kekahi olelo hoo­holo i hooholo kue ole ia ma kekahi halawai nui, oia hoi owau ma ko'u ano Elele no la­kou, aole i haawiia mai i ka mana e hoano e, a e hoololi paha i ke Kumukanawai ;— a e kupaa ana no wau mamuli o ka lakou mau olelo ao.

J. W. H. KAUWAHI.— Ku mai oia, a hai mai i ka mea imua o ka Hale ia manawa, a hai mai no hoi, ua koho mai na Makaainana o Lahaina ia ia ame kona ko koolua, e hele mai no e kuka pu me ka Moi, me ka mana pu no hoi e hoololi i ke Kumukanawai, ina ia he mea e pomaikai ai na kanaka, a aia no ia ia ka mana ae a hoole ma na hoololi a pau e waihoia mai ana imua o keia Aha. Me ka i mai no hoi, aole pono i na Elele ke hoi wale aku, o haalele auanei lakou i na pono o ko lakou maua Makaainana, me ka waiho hou aku ia mea ma na wawae o ka mea na­na e haawi mai — Ka Moi. Na ka Moi no i haawi i keia Kumukanawai mamuli o kona makemake iho, a ua kohoia o G. P. Judd no ka Moi, o J. li no na 'Lii, a o W. L. Lee no na Makaainana me ko lakou koho ole mai ia ia, aka, akahi no lakou a hoouna ponoi mai i ko lakou mau Elele, e hele mai e ku­ka pu me ka Moi i ko lakou mau pono, a ua hai mai no hoi oia i na kumu e apono ana, a e hooia mai ana i ke kumu i mana io ai keia Aha e hoololi i ke Kumukanawai. A ua mahalo nuiia kana mau olelo e ka poe makaikai, a paipai lakou i ko lakou mau li­ma, a hoomaluia mai e ka Moi.

G. P. JUDD (KAUKA).— Aole au he mea kamailio loihi, a he mea kamailio leo nui. Ua kohoia mai au me ko'u hooikaika ole aku. A no ka mea hoi, he Kuhina Aupuni au i hoopauia, aole no au i manao he make­makeia au e na kanaka. Iloko o ko'u ma­naoio, ua kohoia au mamuli o ka makemake o na haole. Ua hanaia ke Kumukanawai i mea e oluolu ai o na haole, a me na kanaka pu. Ke ulu nui ae nei ia poe ma ka lehu­lehu, a me ka mana. Ua kauohaia mai au e hele mai e kamailio no ke Kumukanawai, a ua makemake no au e hana aku ma ia mea. Aole nae au i ike iho, he mana ko'u e hoololi i ke Kumukanawai. Aole au i ma­nao ua pololei loa ke Kumukanawai. He ma­kemake au e hoikeia mai ka'u hana. Ua makemake no au e kuka a kamakamailio, a ua makemake no au e hana pela. Ke ike nei au he pilikia nui ko mua ma keia ano. Malia paha o hoole mai auanei keia Ahaole­lo ae i ka mana o keia Ahaolelo Elele e hoo­loli i ke Kumukanawai. Ua olelo mai ke­kahi poe, ua kohoia lakou e hele mai e imi i pomaikai hou no na Makaainana. He mea kanalua no ka manao ana'e, e loaa mai ana ua pomaikai hou. O ke Kumukanawai wa­le no ka mea nana e haawi nei i ka pomai­kai nui i na kanaka.

KEPOIKAI.— Elua wale no mea nui imua o ka hale, oia ke kupaa mamuli o ke Kumu­kanawai a me ka hoololi. A hai mai no hoi oia, ua hele aku na Misionari imua o na ka­naka, me ka hai aku i na kanaka e pau ana ko lakou mau kuleana i ka laweia. A ua haawiia mai iaia ka mana hoololi i ke Ku­mukanawai. O ko kakou pono Kivila, aole no ia e loaa mai ia kakou iho, no ka mea, ua like kakou me na nika o Aferika. He maka no ko'u, aole au i hiamoe, a e nana aku ana no a ma ka mea pono hoihoi aku, a o ka mea ino ke lawe mai.

W. P. Wood.— Owau no hoi kekahi Ele­le i kohoia e ka hapanui o na kanaka o koe ia wahi. I ka wa i puka mua mai ai o ka Olelo Hoolaha a ka Moi, ua lilo ia i mea na­ne nui ia e na kanaka o keia kulana ***** *****