Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 29, 16 July 1864 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

 

a hai mai i ke ano o ka halawai ma Kauma­kapili, me ka i mai, ua haawiia mai no iaia ka mana e hoololi i ke Kumukanawai ma kana wahi i ike ai he pono.

J. P. E. KAHALEAAHU.— Lunakanawai Apana o Ewa a me Waianae. Hoike mai no i kona haawiia ana mai i ka mana e hoo­loli i ke Kumukanawai, ke loaa mai ua pono hou, me ka haawi ole aku i na pono kahiko. A ina wau e ike i kekahi mau hoololi no ka pomaikai o ka poe a pau, alaila, e ae no oia i ka hoololi, a ua like kona manao me ko ka Elele o Lahaina, J. W. H. Kauwahi. Ao­le no oia i ike i ka pomaikai o ke kamailio ana ma na mea ano ole. I hele mai oia e kuka pu me ka Moi, a me na 'Lii.

KOAKANU.— Ua hoounaia mai au e ko'u Apana nana i koho, e hele mai a e hoa'lii aku ia oe, no ka mea, ua ike lakou aole oe i hoohiki i ke Kumukanawai, nolaila, i hele mai nei au e hoolilo ia oe i Moi, alaila kuka aku me oe no ke Kumukanawai. Aole no au i — kamailio mamua iho nei, no ke kumu ole no e kamailio ai. me kona hoakaka mai no hoi i ke ano o kona kohoia ana e na Maka ainana o Koloa.

NAHAKU.—Olelo mai oia, aole kupono ke kamailio no ke ano o ke koho ana o lilo nui loa ka manawa. Kokua oia e hapaiia ka noonoo no ke noi a ka Elele o Lahaina ( J. W. H. Kauwahi).

S. KIPI.— Hoike mai oia, ua kohoia mai oia e hele mai e kuka me ka Moi a me na 'Lii no ka hoololi i ke Kumukanawai, aka, aole nae i haawiia mai ka mana iaia e hoo­holo loa i ka hoololi, e waiho no ia mea na na Hale Ahaolelo e apono loa. Ua minami­na oia no ka loaa ole ana iaia o ka mana hooholo loa. Ua olelo mai kekahi poe Ele­le, he mana ko lakou, malia paha he mana io no ko lakou, aka, aole o'u mana. Hooka­hi nae ninau nui, pehea la na Kanawai i hoo­kumuia iho malalo o ke Kumukanawai, ina e hookahuliia ke Kumukanawai ?

LOIO AUPUNI.— Hoakaka mai oia i kona manao no ka olelo a kekahi poe no ke kauoha i haawiia mai ia lakou ; o ke ano nui hoi oia, aole lakou i papaia no ka hoololi ana i ke Kumukanawai e na olelo hooholo, me ka i mai no hoi, ua hoike maopopo loa ia no, e hoololiia ana ke Kumukanawai.

O. H. GULIKA.— Olelo mai oia, ina ma ka Olelo Hoolaha 'Lii mua, ina ua hiki iki ke hoololiia ke Kumukanawai, a me na olelo e ae no hoi e pili ana i ka apono no ka mana ole o kekahi poe e Elele e hoololi i ke Ku­mukanawai, no ka mea, aole i kauohaia mai e ko lakou mau Makaainana.

J. P. GREEN.— Olelo mai oia, ua aneane kamaaina oia me na kanaka koho a pau loa o Makawao. A e uhaki no au i ka'u hoohi­ki paa imua o ke Akua, ina au e ae e koho ma ka hoololi ana i ke Kumukanawai. Ua hanaia ka olelo hooholo o'u i kohoia'i, ina e hiki mai ua ninau la, ua nakiiia au a paa. A nolaila, ua hiki ole ia'u ke koho ma kekahi hoololi hookahi o ke Kumukanawai.

MR. V. KANUKA.— Ke ku nei au e kamai­lio imua o keia Ahaolelo hui, a e hoakaka aku au i ka manao o ko'u poe nana i koho mai. Aole o'u manao ua ku i ka hanohano o keia Ahaolelo Elele na olelo a ka Loio Aupuni. Aole o'u makemake e " haul over the Coals" ia mai au e ka Loio Aupuni, ka mea i akamai loa ma ka hoopaapaa ana ame ka hoohuahualau.

C. C. HARRIS, Loio Aupuni. Ua mina­mina loa au i ka hoopuka ana mai o kekahi Elele hookahi i na olelo o keia ano, oiai au ua hana'ku ia lakou me ka mahalo nui iloko o keia Ahaolelo hui, a ua olioli au i ka ili ana mai o ka pomaikai ia'u ma ka olelo ana'e ua lohe au ma ka waha o na Elele i lohe i ka olelo haole pela io ka oiaio. A ina aole pe­la, i na la, aole oukou e halawai mau me a'u i nei wahi i na kakahiaka a pau.

W. P. WOOD.— Ke noi nei au e hoopanee ia ka hana a ka Poakahi ae nei, hora 12, ua hooleia.

GULIKA.— Olelo mai nei oia, ua hooholoia na olelo hooholo ma Honolulu, mahope iho o ka puka ana o ka Olelo Hoolaha Alii mua. Ua manao no lakou ma ia mea, o ka mana wale no o na Elele, o ka hele aku e ku­ka no ke Kumukanawai iloko o ka Ahaolelo hui. No na mea hoi e pili ana i ka hoi hou aku e ninau i na Makaainana, ke hai aku nei au, ua kohoia au me kekahi leo kue ole. Ua koho mai lakou ia'u me ka ike no ame ka apono i ko'u manao, aohe mana o'u e hoo­loli i ke Kumukanawai. Auwe ! i na hoi na kanaka e ike i ka hana pololei i ko lakou wa opiopio. A ina hoi pela ke ao ia ana o ko kakou mau Kuhina, me ko lakou hele pololei mai a hai pololoi mai e hoololiia ana ke Kumukanawai. Ua makaukau no makou no ke koho ana, a ma ia mea e ikeia iho ai ka poe i ao ia mai e hele mai e hoololi i ke Kumukanawai, ame ka poe i ao ole ia mai pela.

WANA.— Ua hoounaia mai au e na Maka­ainana o Hanalei, e kuka no kekahi mau hoololi o ke Kumukanawai, ina wau e ike he pono e apono aku, a ina aole, e hoole aku no. Ke olelo mai nei kekahi mau Elele, i na ka e hoololiia ke Kumukanawai, paa ko lakou pono i ka laweia ; aka, aole pela ka manao o Ka Moi, a aole no hoi i komo iki ia manao iloko Ona, ka lawe'ku i ko oukou mau pono. Ua nune nui no ma Hanalei ma ka wa i loheia ae ai i na haole, e laweia ana na pono o na Makaainana. Aka, i ko Ka Moi hiki ana'e ilaila, ua wehewehe pono Oia i Kona manao, oia ka hele mai e kuka pu no ka hoololi ana i ke Kumukanawai. I ko'u manao, o ka poe e makemake ana e hooho­loia ka olelo hooholo, ame ka poe e make­make ole ana, e pono ke hookaawaleia. Elua mea ninau o ka Hale, o ka olelo hooholo a me ke noi a ka Luna Elele o Lahaina e hoo­panee loa ia ka olelo hooholo aka Elele o S. Kona.

J. W. H. KAUWAHI.— Ano la, oiai ua hiki mai na mana nui ekolu o ke Aupuni a ua akoakoa ; oia hoi na Makaainana, na'Lii a me Ka Moi, a no keaha la kakou e haalele ai i ko kakou pono iloko o keia Ahaolelo hui. Ua hanaia kela Kumukanawai kahiko e Lee, Ii, ame Judd wale no. A ano la, ua makau­kau na Makaainana e hele mai e hana i Kumukanawai no lakou, me ka make­kemake hoi e hooloheia ko lakou leo ma ke­ia mea. O ka manao o S. Kipi Elele o Hi­lo, e haule na kanawai, i na e hoololiia keia Kumukanawai o 1852, aole no ia i kupono, no ka mea, i ka hoopauia ana o ke Kumu­kanawai o ka M. H. 1840, i ka wa i hooholo ia ai o ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, ua mau mai no na kanawai. Ua hele mai kekahi poe me ka manao kupaa, he hana ku ole no ia i ka Ahaolelo, a ano la, ke make­make nei ka kakou e haalele ia ka mana e hiki ai ke hanaia na kanawai. Owau no kekahi Luna i kohoia no ka Ahaolelo, aka, aole nae o'u mana e hoololi i ke Kumukana­wai &c. Nolaila, ke noi hou aku nei au, e hooholoia ka'u noi e hoopanee loa ia ka noo­noo ana o keia olelo hooholo.

J. P. GREEN.— Ua hoopomaikaiia mai ka­kou me kekahi Kumukanawai maikai loa i haawiia mai e Kamehameha III., maikai, a ua noho iho kakou me ka oluolo nui malalo o ia mea iloko o na makahiki he 12. Ua haawiia mai keia Kumukanawai ia kakou, a ua kauohaia mai kakou e malama a e kiai ia ia. Ua kauohaia mai au e ko'u poe Ma­kaainana, i na e laweia mai kekahi hoololi o ke Kumukanawai, aole o'u make koho aku, a hoakaka mai no hoi i kekahi mau manao maikai e ae, e pili ana no mahope o ka olelo hooholo a ka Elele o S. Kona.

GOV. KANOA.— Ku mai no oia a wehewe­he mai i kona manao ame ke ano o ke Ku­mukanawai o ka M. H. 1840, ame keia Ku­mukanawai.

HON. C. R. BISHOP.— Noi mai e hoopanee ia ka hana a ka la apopo. Hooholoia.

POAHA, Iulai 14, 1864.

Halawai ka Aha ma ka hora 12 —

Puleia e ke Kahunapule.

Heluheluia ka Moolelo a aponoia.

Kahea mai ka Hope Paresidena i na hoike a na Komite. Hoike mai o Kanuka, kekahi o ke Komite i kohoia e noonoo no ka ninau mana, no ka mai o Hapakini, ke kumu i ha­na ole ai oia ma ke ano Komite Hoopuka mai ka Hope Peresidena i kona manao e ko­hoia i Komite hou, a ua koho Ka Moi ia R. C. Wale ma kahi o Hapakini iloko o ia Ko­mite. Hoike hou mai ka Hope Paresidena i ka mea imua o ka Hale, oia hoi ka hana i waihopu-ia i nehinei, oia hoi ka olelo hooho­lo a ka Luna Elele o Kona Hema, a me ke noi a ka Luna Elele o Lahaina e hoopanee loa ia ua olelo hooholo la.

KA MO.— Hoopuka mai Ka Moi i Kona manao no ka olelo hooholo a ka Luna Elele o Kona Hema. " Ua hoakakaia mai ka ma­nao ma keia olelo hooholo, aohe mana o ke­ia Ahaolelo hui e hoololi i ke Kumukanawai. Ua hooopuka no Au i Ko'u manao i kela la'ku nei no keia kumu hookahi.— oia hoi, eia na mana ekolu o Ko'u Aapuni iloko o keia Keena. Mai na mana hea la i loaa mai ai ke Kumukanawai o ka A. D. 1852 ? Ke olelo nei Au a me Ko'u mau Kuhina, na Kamehameha III. * * *

Ma ke Kumukanawai o ka A. D. 1840, aole no i hoomaopopo lea ia mai ka pono o na kanaka. No makou ka hewa i ka huna ana i na kee a me ka hemahema o ke Kumu­kanawai. Ina he mea mana kekahi e hana i ke Kumukanawai i ka A. D. 1852, alaila, aia no ia mana iloko o na palena o keia Au­puni mai Hawaii a Niihau. A ina aole ia mana iloko o keia Keena, alaila, aia la i hea. Ke manao nei Au, eia noia ia nei. He Moi no o Kamehameha III ma Kona ano Alii mai o ka wa Kahiko, aole ma ka mana i haa­wiia iaia ma ke Kumukanawai. Ua haawi mai ia Moi i ke Kumukanawai, mamuli o Kona makemake iho ; aole e hiki ke Oleloia, he Olelo Aelike iwaena o na kanaka a me Ka Moi, e like me ka mea i Oleloia i nehi­nei. Aole no he ano Aelike i loaa iloko o keia. O Ko'u manao, a me ka manao o Ko'u mau Kuhina, a me ka poe naauao o na aina e, ua maheleia na mana o keia Aupuni iloko o na apana ekolu, a na lakou e hana, a hooholo a hoole i na hana. A ina ua makemake na Elele o na Makaainana e hoonele ia lakou iho i keia pono, he hiki no ia lakou ke haa­lele mai. Ina lakou e olelo mai aohe o la­kou mana e hiki ai ke hana ma keia mea, alaila oia iho la, e hiki no iaia ke haalele, a ina oia e makemake e hoi aku, e hoi no. * * * Ina no oia, a me kekahi mau Elele e ae pa­ha e manao ana, aole o lakou mana oia iho la no, e hiki no ia lakou ke hoi aku, a o ma­kou a me ka poe i koe iho, na makou no e hana i ke Kumukanawai. Ua Oleloia mai, aole i Hoolaha maopopoia ma ka Olelo Hoo­laha Alii, i Ko'u manao, ua maopopo no. Ua kaheaia e ka Olelo Hoolaha, e hele mai na Elele o na Makaainana e kuka no na hoololi o ke Kumukanawai. He ano okoa ka hoololi, a he ano okoa hoi ka Pakui. Ao­le e hiki Ia'u ke Ae i keia Olelo Hoo­holo. * * * *

CH. DE VARIGNY, KUHINA WAIWAI.— Hai mai oia i na'Lii a me na Elele, i ke ano nui a koikoi o na mea i hanaia e lakou no ka Olelo Hooholo, me ka hai mai no hoi o keia kekahi o na mea ano nui loa i hanaia ma ka moolelo o keia Aupuni, me ka hoakaka loihi mai i ka maikai a me ke ino o ke Kumuka­nawai e noho nei, me ke kue pu hoi i ka Olelo Hooholo, a me ka hooia mai no he ma­na no ko keia Ahaolelo Hui, a oia iho la no na mana o keia Aupuni. He hookahi hora o kana kamailio ana, ua pili no kana mau olelo i ke kokua mamuli o ka ka Moi mau olelo i hoopuka ai. A ua ninau mai oia i ka makaukau o ua mau Elele nei e kiola i na pono o ko lakou mau Makaainana, i hana ai lakou, a i hooholo hoi i keia Olelo Hooho­lo, a ua wehewehe mai no oia me ka maikai, me ka hoike mai no hoi o keia Ahaolelo Hui ka mana maluna o na Hale Ahaolelo kau Kanawai. Me ka hai mai i ka make nui o na kanaka Hawaii, me ko pii hoi na haole iluna, &c., &c.

G. P. JUDD (KAUKA.)— Ninau aku oia i ke Kuhina Waiwai, pehea la na Luna Aha­olelo i kohoia iho nei malalo o ke Kumuka­nawai, a ua makaukau lakou e lawelawe ma ko lakou mau oihana.

Mons. DE VARIGNY.— Aole e hiki ia'u ke pane aku ia ninau, oia he hana keia mawa­ho ae o ke Kumukanawai, he hana kaawale no ia, a oia hana, aia no ia oukou. Ina nae hoi e aeia mai e waiho aku i ko'u manao, alaila, ina ua noi aku au e hana no kakou i ka hana, a i ka hiki ana i ka hopena, alaila, e ike iho no auanei oukou, he maika loa ka Ka Moi mea e manao nei e hana'ku, no na mea a pau, alaila hiki ia oukou ke hoike aku i ka pono i ko oukou poe nana i koho mai.

LOIO AUPUNI MA KE KAUOHA A KA MOI.— Hoike mai oia i ka moolelo huna o ka Aha Kuhina o ka la 3 o Maraki. Ma ia mea ua ike iho ko ka Lio Aupuni hai ana'ku i ka Moi i ke kokoke mai o ka Ahaolelo i kohoia, a me kona olelo aku no hoi, aole e lilo ke­kahi o na Kanawai e hooholoia e ua Aha­olelo nei i Kanawai no ka aina, ke ole e hoo­hiki ka Moi i ke Kumukanawai. A ina oia ka Moi e makemake i Kumukanawai hou, alaila, e pono ia ia ke kahea i Ahaolelo Ele­le me ka noho pu aku me lakou iloko o ia Aha, a ua kokuaia ia mau manao e ka Lu­nakanawai Kiekie E. H. Allen,— ua noonoo ia, a ua hooholoia.

KIMO PELEKANE.— Ninau aku oia, Nawai la i waiho mua ia manao ? Pane mai o DE. Varigny, na Allen.

LOIO AUPUNI.— Hai ma oia, aole no i ni­nauia ka manao o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma ke ano Oihana. Ua hoike aku makou i keia mea i pau ai ke kuhihe­wa &c &c.

G. P. JUDD.— Ninau aku oia, ua hoopuka anei na Kuhina i ko lakou manao no ka hoo­hiki ana o ka Moi ; a ina lakou ua hoopuka, alaila, no keaha ko lakou hoihoi ole aku i na oihana ?

WANA.— Noi mai e hoomoe loa ia ka ole­lo hooholo ma ka papa.

G. P. JUDD.— Ua noi aku nei au ia Mons. DE. Varigny i kona manao no ke Kanawai e pili ana i ka Hale Ahaolelo, no ka mea, iloko no o ko'u manao, o ka mana e hoololi i ke Kumukanawai, aia no ia iloko o ka Aha­olelo kau Kanawai ; a ina e lawe na Elele i ka mana e hana ma keia mea, alaila, e lilo ana keia hana a ka Moi, he hana hoohulia­mahi ; aole no paha e aponoia e na kanaka. Ke kamailo nei au no ka pono o ko'u manaoio, a pela no hoi Oe e ka Moi, me ka hai aku no hoi i ko ka Moi Kamehamea IV makemake ole no i ke Kumukanawai e noho nei, aka, ua hoohiki ia no nae oia a mahope kona wai­ho ana mai i na hoololi ana i makemake ai. Pehea la ina makou e hoole i na hoololi a pau o ke Kumukanawai ? Ke noi haahaa aku nei au i ka Moi, e hoohiki mai oia i ke Kumukanawai ; a ina aole oia e hoohiki, alaila, aia no maluna iho ona ka hopena oia mea.

KAPAAKEA.— Noi mai oia, O na poe Ele­le e hoole ana aohe o lakou mana, he pono ia lakou ke ku ae iluna, i ike ia ko lakou mau ano.

KULIKA.— Ku mai oia a hai mai i kekahi mau olelo pili i ka Olelo Hoohoholo, e hoa­kaka ana i na kumu ana i manao ai he pono ke hooholoia kana Olelo Hooholo. &c., &.

LOPIKANA.— E pono ia oe ke hoomau ma ka hana imua o ka Hale.

A ua kamailio nui mai no hoi o J. W. H. Kauwahi, Gerina, Hanemo, Nahaolelua, Hon. H. A. Kahanu, Hon. C. Kapaakea, ame Ko­akanu, a ua puka mai na huaolelo e olelo ana he kipi, he huliamahi, a pela'ku, iloko o keia kau kamailio ana a keia poe.

Hoopaneeia ka hana, a ka hora 12 o ka la apopo, me ka holo ole o ka ninau no ka Ole­lo Hooholo.

 

Halawai a Na Elele.
Aha Elele i Kohoia e na Makaainana.

POAKAHI, Julai 11th, 1864.

 

Halawai i ka hora 2 1/2 o ka aui ana o ka la. No ka pilikia o Lopikana ua noho o Kauka ma ka noho Luna Hoomalu.

Ku mai o Kuaea a Pule.

Heluhelu ia ka Moolelo a ua aponoia. Eia ka poe i hiki mai.

Nahaku,
Meyer
Ukeke,
C. H. Judd
E. G. Hitchcock,
Kipi,
Pinehaka
Wood,
Heleluhe,
Kahananui,
T. Martni,
D. H. Hitchcock,
G. P. Judd,
Kuaea,
Gulick,
Green,
Wana,
Kahaleaahu,
Knudsen,
Parker,
Metcalf,

Hoike mai o Kahananui i kona palapala hookohu i Elele mai ka apana o Hana Maui, a ua haawi ia kona palapala i ke Komite no ke Koho ana.

Hoike mai o Kipi no ke Komite wae i haa­wi ia e ninaninau ia Kepoikai i na inoa o na mea i hoopuka mai i na olelo hooweliweli ia ia. Hoike waha mai ke Komite — ua hala­wai lakou me Kepoikai, aka, ua lauwili kana mau olelo.— Waihoia ka Hoike ma ka papa. Ku mai o Kahaleaahu a hoike mai, aole oia e noho mai ana me keia poe Elele, a ua ku a hoi aku.

Hoopuka mai o Pareka he olelo hooholo a ua hooholoia — a ma ke noi a Kanuka, ua hooholoia hoi e kope maikai ke Kakauolelo i na olelo hooholo la a Pareka, a o na Elele i ae i ua olelo hooholo la, e kakau lakou i ko lakou mau inoa malalo iho.

Eia ua olelo hooholoia a me na inoa o ka poe i ae, a kakau.

Hooholoia.

Mamuli o ka Olelo Hoolaha a Ka Moi a me ke ao ana mai o na Makaainana, ua aka­ka lea, aole loa he mana kaukanawai iloko o keia Ahakuka o na'lii me na Elele, a o na mea i hooholoia e keia Aha ma ke ano ao wale ana no ia :

A iloko o na Ahaolelo Aupuni o na kau e hiki mai ana malaila wale no ka inana e hoololi ai ke Kumukanawai : A he mea hiki no hoi i ua mau Ahaolelo la ke ae, a ke hoo­le paha, e like me ko lakou manao, i ke ao ana a keia Aha.
J. I. Dowsett,
G. P. Judd,
M, Kahahanui,
H. H. Parker,
R. W. Meyer,
M. Kuaea,
Charles H. Judd,
Valdemar Knudsen,
J. Porter Green,
O. H. Gulick,
D. H. Hitchcock,
E. G. Hitchcock,
T. Metcalf,
G. B. Ukeke,
W. Thos. Martin,
J. H, Heleluhe,
S. Kipi,

Ma ke noi o Gerina ua hoopaneeia keia Aha, a e hui hou mahope koke iho o ka pau ana o ka halawai o ka Ahahui o na'Lii ame na Elele o ka la apopo.

 

Mea Hoakaka wale..

 

I ka Luna Nupepa Kuokoa, e oluolu paha oe e hookomo iho no keia mau mea ekolu ; o keia ka mua, a pela a i ka pau ana.

Ma ka la 13 aku nei, ua hiki mai ma ko'u hale nei kekahi malihini mai Kaliponia mai, no kekahi Moku Aina e waiho la iloko o na kahua kaua, a e kokoke ana paha ilaila o Lousiana. O ka inoa o ua malihini nei o Mr. Edward, a o kona mea i hele mai ai i o'u nei, e nana i kuu mea wili hookaawale anoano pulupulu a me ka pulupulu ; a ma kona nana ana ia mea, olelo mai oia, ua maikai maoli ia mea, o ka uuku nae ka he­wa wahi ana.

Alaila, nana i ka Pulupulu Helu 2, a me kahi i loaa mai ai ia'u ua anoano la. A i ko­na nana ana, a milo ana me kona mau mana­manalima, ua aono iniha ka loa o ka maawe, a ua mahalo mai no hoi i ka maikai, a lawe no ma kona bakeke puliki i kekahi oia mea. Ua nana no hoi i ka Helu 1, aole okana­mai ka maawe o kona milo ana, me kona i mai, " Ina ma Beritania ke kuai ana i keia pulupulu, he 40 keneta ke kumukuai no ka paona," wahi ana. A i hou mai no hoi, " O keia hana o ke kanu pulupulu, he hana kupo­no loa i ka ka poe ilihune. Ina e loaa he kanalima eka i ke kanaka, ua waiwai oia." A ua hai mai no hoi, o kana hana no ka ia ma kona one hanau, a no kona lohe ua mai­kai koonei pulupulu, oia kona mea i holo mai nei. Me ka mahalo.

HONOLULU, Iune 28, 1864.
MEA HANOHANO, ]
  IOANE II ; ]

ALOHA OE :

O makou kou mau hoahanau iloko o Kristo, a me ko makou manaolana ma ona la, ke no­noi aku nei ia oe, e oluolu oe e holo ae ma ka Mokupuni o Kauai, e hele kaapuni, a e lawe hele pu me makou i ka lamaku o ka malamalama oiaio o ko kakou Haku.

A no ia hana ke kumu nui o ko makou nonoi aku ia oe ma keia leta, a o ka manawa kupono ia oe e holo ae ai, aia no ia oe. A ke kakali aku nei makou i kou pane mai. O makou no me ke aloha,

G. W. LILIKALANI,
H. I. WANA,
S. E. KAULA,
KAUKA KAMITA,
E. IOANE.

 

ALOHA OUKOU :— Ua loaa mai ia'u ka ou­kou palapala e o'u hoahanau iloko o Kristo Iesu, a ua nana au i na noi ana mai e hele aku au i o oukou la a puni, a ua ike au i ko oukou mau inoa i kau inoa ia ma ia palapala, a he mea e kuu olioli nui a me kuu make­make, a me ka hauoli loa.

A nolaila, ke ae aku nei au ke pono ko oukou manao, a e hele aku no au i ka wa pono nae, ke ae mai ka Haku. Me ke alo­ha hoahanau. JOHN II.
Honolulu, Iulai 15,1864.

 

E NA MAKAMAKA !

 

E MANAO ana makou e pai aku i ka Moolelo Holookoa o na hana a pau a keia Ahaolelo Hoololi Kumukanawai, a nolaila, ina ou­kou e makemake ana e ike i ke ano o ka hanaia ana o ko oukou mau pono, e ka oukou mau Elele, alaila, e pono e lawe i ka nupe­pa kuokoa.

 

Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU, IULAI 16, 1864.

 

Na Ninau Mana.

 

No ke Akua Mana Loa iloko o kona loko­maikai hiwahiwa i hana mai i keia mea he kanaka, a nana no i haawi mai i ke talena i kela ame keia o na mea uhane, ua hanaia a ua haawiia i ke kanaka ka pono ame ka ma­na e ike a hooholo no na iho i ke ano o na mea a pau i waihoia'ku imua ona,— o keka­hi poe ua ike ma kekahi ano, a o kekahi hoi ua ike ma ke ano kue i ka ike a kekahi,— aka, ua haawi mai nae ke Akua nana mai ke ola, he alakai kuloko no kela ame keia o na kanaka ana i hana mai ai, a oia alakai, oia no ka Luna ikehala a Luna ikepono o ke­la mea keia mea, oia ko lakou hoa kuka i na wa a pau, a ina ua nele ke kanaka ia mea, alaila, ua makehewa ka olelo ana he mea uhane oia — anolaila, ina paha e hoopu­ka'ku makou i kekahi manao mahope nei, ua kamailio makou ma ia rula laula.

Ua hoopuka mai ka Aha Kiekie o keia Aupuni i kona manao no ka ninau mana o keia Ahaolelo Nui e noho nei mamuli o ka Olelo Hoolaha Alii a ka Moi. Ua olelo mai, ua ku i ke Kanawai — a o na hana a pau aia Ahaolelo e hooholo ai, ua lilo no he Kana­wai ; no ka mea, ua noho mai no na Mana Nui Ekolu o keia Aupuni iloko o ua Aha­olelo la,— a oiai hoi o ka Aha Kiekie o keia Aupuni, oia wale no ka mana hookahi e hi­ki me ka mana ke wehewehe i na ninau Ku­mukanawai, a me ka wehewehe ana o na Kumukanawai a me na Kanawai, nolaila, e manaoia oia iho la no ka pono, a e oleloia no hoi me ka pono, o ka mea mana hookahi wale no ia iloko o keia Aupuni i hookau i ke ano o na ninau pili Kanawai maloko mai o na palena a pau o keia Aupuni,— a nolaila, e olelo makou, Amene ! Amene ! Amene !!

Aka, e hiki no i ka Aha Kiekie ke kau i ko lakou olelo hooholo e like me ka pono i ko lakou noonoo ana, aka hoi, ua hookoeia no nae iloko o kela a me keia kanaka kona mana iho ma kona pono ike, a me kona Lu­naikehala, a pela paha ka noho ana o na ka­naka o keia Aupuni. O makou, ke ae nei makou, ua ku io no i ke Kanawai na mea a pau a keia Ahaolelo Hui e hooholo ai, i ku­mu e hoopau ai i ka hoopaapaa, a ke maha­lo mau loa aku nei makou i ko ka Moi hoo­le ana i ka hoohiki i ke Kumukanawai, ma­muli o ka ike a me kona manao mamuli o kona Lunaikehala, i ka hiki ole iaia ke hoo­ko i ka mea ana i manaoia mai ai e hana'ku ke hoohiki oia i ke Kumukanawai. A no ia mea, ke KU NEI KA MOI O HAWAII ME KA NELE I KAHI KUMU HOOKAHI E HIKI AI KE AHE­WAIA NO KEIA HOOLE ANA E HOOHIKI I KE KU-MUKANAWAI a na mua ona i hoohiki ai e ma­lama; a o ka pono a me ka hewa o keia hoo­loli ana, aia no ia iluna o ka Lala mana Ka­nawai hookahi o keia Aupuni,— na ka la­kou olelo hooholo i holoi ae i ka hewa o na mea a pau; a aia wale no maluna o ka Aha Kiekie ka ahewaia a me ka aponoia o na ha­na a pau, ina e loohia i keia lahuikanaka ka poino mamuli o ka hana a keia Ahaolelo, alaila, no ka Aha Kiekie no ka hewa.

I mea nae e hoike aku ai makou ke hoike aku i ka pono ole o ke ano o ka hoololi ana i ke Kumukanawai ma ke ano e hanaia nei ; e olelo mua ae makou, ua pono ka olelo hoo­holo a na Lunakanawai Kiekie, no ka mea, o ka olelo hooholo ia a ka mana Kanawai nui o keia Aupuni, a i kumu hoi e hoopau ai ia kumu hoopaapaa, ke ae nei makou i ka pono oia hooholo ana iho a ia Aha, aka, e kuhi­kuhi no nae makou i ke kumu a makou i ma­nao ai o ke ano o ka hoololi ana i keia Ku­mukanawai e like me ke ano e hanaia nei, oia hoi, ina e aeia ka pono i kekahi lala no ke­kahi kumu hookahi, e hiki no hoi paha ke aeia ia pono no kekahi aoao, a ma kekahi aoao, a nolaila, ina e hiki ana i kekahi o ua mana nui o ke Aupuni, ke kahea i Ahaolelo hui nana e hooholo a hoololi paha i Kumukana­wai mawaho ae o ka hoakaka pono ana a ua Kumukanawai la, alaila, me he mea la no hoi i na e hiki ana i kekahi ke hana pela, alaila, he oiaio, he mana no ko kekahi o na mana nui o keia aupuni e kahea i ahaolelo, a olelo aku, eia ka makou Kumukanawai e makema­ke nei e hooholo.

O keia kumu alakai o ka hoololi ana i ke Kumukanawai mawaho ae o ka mea i kuhi­kuhiia e ia mea, he mea weliweli loa, a he mea hoonaueue mai keia i ka noho maluhia ana o ka lehulehu o keia aina,— he kumu alakai keia nana e wehe i ka ipuka e hiki ai ke kahea hou ia na Ahaolelo nui mahope aku o keia, e hele mai e hoole i na hana ame ke Kumukanawai hoi a keia Ahaolelo e hooholo ai. Anolaila, o ke kumu alakai ka mea ino, no ka mea, ua hoolaa iho kakou ma kela ku­mu alakai i ke alanui e hiki ai ke hoololiia a ke hoano e i na manawa a pau, i ke kahua, e ko kakou mau pono e ku ai, anolaila, o na pono a pau a keia Kumukanawai hou e haa­wi mai ai ia kakou, aole loa e hiki ke hilinai ia, no ka mea, ina paha e laweia aku ko ka­kou Moi aloha e noho nei, (a ke nonoi nei makou i ke Akua Mana Loa e hoomamao loa ia ia manawa,) a noho mai kona pani ha­kahaka, alaila, ma keia kumu alakai ame keia olelo hooholo a ka Aha Kiekie e hiki ai ia ia ke hoole mai i na mea o keia Moi i hooia mai ai ; anolaila, e noho ana kakou me ka loli mau, me ka hiki ole ia kakou ke olelo ae he maluhia ko kakou noho ana, a he Kumu­kanawai loli ole hoi, ua hala ia wa, me he mea la o ko kakou noho ana e noho nei, he noho ana Kumukanawai ole no. Aole paha e hiki mai ka poe mea dala e hoolilo i ko lakou da­la iloko o keia Aupuni, no ka mea, he loli wale ko kakou noho ana.

Ua kamailio makou no neia mea iloko o na wa i hala'e mamuli o ka pono a makou i ike ai iloko o ko makou Lunaikehala, a me ka makou i manao ai he pono, a no ia mea, ua hiki ia makou ke holoi i ko makou mau lima a haliu aku i ko makou maka i ko makou Makua iloko o ka Lani. me ka i aku, ua ha­na makou i ka makou i manao ai he pono, a ina ua hana ke kanaka mamuli o ke alakai ana a kona Lunaikehala, a, aole hoi mamuli o ka hoopilimeaai, alaila, ke olelo nei makou, aohe ana mea e maka'u ai ma keia aoao o ka make, " O ka pono ka ikaika, Aole o ka ikaika ka pono."

 

KA NU HOU !

 

Ma ke ku anu mai ka Moku Kaua Rusia o Abreck, ma ke kakahiaka Poalua iho nei, a me ka moku kiapa holo mau o A. A. Eldridge, ma ke kakahiaka o ka Poakolu iho nei, iloko o na la he 12, mai Kapalakiko mai, ua loaa mai ia makou na nupepa o Kapalakiko e hi­ki ana i ka la 28 o Iune, a me na nu telega­rapa hoi o ka Hikina, e hiki ana i ka la 23 o Iune.

Ua ikea iho, oia kahi e kaua nei ma ke kulanakauhale o Pitabuga, ma ka hema aku Rikemona. Ua nui loa ka hoouka kaua ana ma ka aoao Akau Hikina o Pitabuga. I loa no a lilo mai kekahi papu kipi, hoea mai ana no he papu kipi hou i oi ae ka ikaika. Ke hoouka mai nei na kipi mahope o ua mau pakaua nei, oiai hoi ua hele aku na koa Au­puni iloko o ka moana o na poka, a me na mea make a na kipi e kiola mai ana.

Ma ke ano maikai o ke kulana, ua oi ae ka pomaikai ke lilo o Pitabuga, mamua o ka lilo ana o Rikemona. Ina e hoopio o Gen. Grant ia Rikemona ma ka aoao Akau mai, alaila, aohe mea nana e keakea mai i ko Li (Lee) holo loa ana ma ka Hema aku a hiki i Pitabuga. Alaila, e hoomaka hou ia no ke kaua ana ilaila, e like me ke kaua ana imua o Rikemona, ina no e pio o Li, e hiki hou auanei ia ia ke emi hope aku ma ka Hema, a hiki i Weledona, a pela'ku a hiki i ka hopena o ka mokuna. Aka, ma ka hoo­uka mua ana'ku ia Pitabuga, malaila e hiki koke mai ai ka hopena o na hana a pau. He mau mea oiaio keia i hiki ole ke kanalua ia, ina e pio ia Gen. Grant o Pitabuga, a ina hoi e pio ia Hunter ame Crook, (Kuluka) o Ka­lotevile, (Chrlottesville,) alaila, he mea ma­opopo o pio ana no o Rikemona.

No ka mea, ma ia mea e puni loa ai o Ri­kemona, a e hiki ole loa ai hoi ke lawe mai na mea ai nana kipi iloko o Rikemona, a i na ua nui loa ka ai a Li iloko o Rikemona, alaila, e hala loihi ana paha ka manawa ma­mua'e o ke pio ana o Rikemona. Aka, aole nae pela ke ano. Ke hoike maopopoia mai nei e na nupepa a pau o ia wahi, o ke ola o na kanaka oia Kulanakauhale, ua laweia mai e na moku-aina Hema, a me na moku-ai­na o ke Komohana Hema oia wahi. A i na e pio pau mai na alanui a pau e hiki ai ke laweia ka ai iloko o Rikemona, mai na mo­ku-aina nana mai ka ai e loaa nei ia lakou, alaila, o ka pilikia no ia o Li, no ka mea, e hilinai wale ana no oia mamuli o kahi ai ana e noho nei i keia wa iloko o Rikemona, a pe­la wale no e ola ai kona poe koa. A me he mea la, aole no he nui loa o na mea ai e wa­iho nei malaila i keia wa, e hakalia aku ai ka manawa o kona pilikia. A o ke aha la auanei kana mea e hoao ai e hana ? Eia wa­le no, o ka hoao e puka ma ka aoao Komo­hana Hema, me ka hoopilikia ia o kona mau aoao a pau e na puali koa Aupuni malalo o Grant mai Pitabuga, a me na koa Aupuni malalo o Hunter a me Karuka ma Kalotevi­le (Charlottesville.) A oia wale iho la no ko­na wahi e hiki ai ke puka aku iwaho, a me kona mau koa pu hoi. Hookahi puka e ae, a oia puka hoi, o ka holo maoli, a haalele i na kulana a pau. A ina no ia e holo, e umii mai auanei na koa o ke Aupuni ma na aoao a pau ona, o Gen. Grant, a me Hunter ma ke kua aku, a o ke koa ku mau o na mo­ku-aina Akau, a me Wasinetona na poe na­na e pu-a-a mai mamua.