Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 29, 16 July 1864 — KA HANA ANA O KA AHAHUI ELELE. [ARTICLE]

KA HANA ANA O KA AHAHUI ELELE.

La 3. Hale Ahaolelo. ) lualn 9, 1864. > llahiwai kn Aiiehui ma ka hora 11 A. M. e like me ka hoopanee ana. Hoomakaia ka hnna ma ka pule ana a pau. lleluheluia mai Ka Moolelo o ka hana ona halawai maniua, a ua hoaponoin. Iloopuka mai o Lopiknna kekahi o na Hope Paresiden», no ka waiho ana i ka Olelo hooholo o nehinei, aole i hooholoia s ka wa i hoopnneeia'i ka hana. Alaila oiflo mni Ka Moi i na'Lii ame na Elele, penei: " £ noi aku ou i neia Ahahui e hoomaopopo aku i ko'n manao no ka manuo hooholo i waihoin mai imua , • o oukou i nehinei, o kuhihewaia auanei K ' ko'u ekemu ole ma ke.ia hope aku. Ma ko'u nmnao o ka manao hooholo i waiho ■ ia mai inuin o oukou i nehinei eka Elele Hj o Honolulu, oia kekahi ano oka hoopu■i ana mai i ka makemake oie e halnwai B! pu me na'Lii ame A'u ponoi ma ka Aha- ■: hui Elele. ■ j " O kakou e noho nei ma 4>oia Keena ■ i na Apana ekolu o keia Aupuni. Ona k| Elele ona Mnkaainana, na'Lii, ome A'u| n ponoi, e noho akoakoa ana maanei, in kaK| kou na mana nni oke Aupuni .; a aol>e ■ j mea inana ene mawnena o 'kakou ame ■ l ke Akua. ■ | " Ile mea oiaio e hoopuka akaka ia nku ■ j nei, aole i akaka la'u eaeaiAu i ka ma- ■ 1 na o kekahi Apana e lialawai mawaho ■ ! aku o keia Keena, a e mea ae he mana I j ko lakou e launa me A'u inn ng oihana— I i a aole no hoi i akaka la'u eaeaiAu he ■ ; wahi mnna iki ko lakou nia nn hana a ■ kauoha pnha 6in nno, anolailn, aole mn- ■ | na ona Elele e halawai ma ke Keena e, I ' a e kauohaae e hoopnahaoia kekahi mea., K a e aoao aku ana Au i na Luna o ke KaB nawai o neia Aupuni, ame na Luna Ma- ■ kai mai hoolohe i ke kauoha e like me ■ neia mai kekahi Alia. x\oleiakaka la'u I ka mana ona Elele eae nku ai Au ia lai kou e kukala aku e koho hou ia. I "Ua innnaoia ke noho nei ka Elele o I Konn Akau maanei mamuii o ke-kauoha K ; ana Makaainana. Ua hoounnia mni ko- ■ nn inoa ua knho pono ia, e na Luna MaK na okn Balotn ana ma ia Apuna, aun ■ ; hoike aku Inkou i ke Kuhina Kalaaina, ■ j nana Waw i hni mai,ae manaoia ua loaa I | ia ia na inen kupono no ka noho ana ma ■ ke ano Eleie ;ao ka hoopau ana ona mt Elele e hnlawai ana ma Honolulu i kona B ano Elele, ua like ia me ka hooiilo i mea B ole ike knuoha ana Maknninana o Kona j » Akau. I ■ " O ka hoohiki ana o na Elele i ke ■ Kumukanawai mawaho aku o neia Kee- ■ na, he mea ole ia ; e noho ana lakou mam laila, aole ma ke ano Eiele, aka, ma ke ■ ano kanaka maoli, ■ "Ua oleloia mai, ua nui wale A'u ■ hoohiki ana ike Kumukanawai, aka, aole ■ ia e kala, a he ano e Ko'u e noho ana ia B wa. B | "Ua hookauia mai iluna O'u na hana I hou, ma Ko'u ano hou. I "Mamuli o ke Kumukanawai o 1852 B ua waihoia mai, aia ika makemake oka ■ Moi hou, (ina ia i hoapono ike Kumu- ■ kanawai) kona hoohiki, aka, no Ko*u B I makemake oie ana e hoapono iua Ku- ■ i mukanawai la Ko'u mea i hoohiki ole ■ ai.—Nolaila, ua kukalaia neia Aha no ka 1 hoololi ana ame k& hoano e ana ike ■ Kumukanawai." B A pau ka olelo ana a Ka Moi, kokua ■ mai ke Kuhina Nui ika manao oKa Ku mai o Hon. Lopikana a hoakaka mai H ika hana ana Elele no ka noho ana ona ■ Elele no Kona Akau mai. Ku mai ka Loio Aupuni tna ke kauo-

ha a Ka Moi, a olelō aku i na'Lii ame na Elele no ia mea. Ku mai o O. H. Gulick, a wehewehe mai rio na hana a pau oke koho ana o ka Elele no Kona Akau mai. Olelo mai o Hon. loane Ii i kekahi mau mea huhewa, e hoinoino ana ia Poikai ina kona ano kino, ku ole i na ru!a o ka hoopaapaa maikai ana, " Ohewahewa ka ike pale ka nana." Kue ia e Kiaaina Nahaolelua, a ua moni hou o I. li i kana mau olelo hoino kiao no Poikai. Noi mai o Hon. Lopileana e kolioia kekahi Komite Hui eono ka nui.—Ekolu no ka aoao o na'Lii, a i ekolu ma ka aoao o n« Elele, e noonoo i keia mea a pau, e pili ana ma keia koho ana, a e hoike koke mai i ko lakou manao. Kokuaia keia noi e ka Mea Hanohano ke Kuhina Kalaaina, me ka ole-Io na« «a maopopo lea ia ia, aole he pololei ke kohoia'na o ka Elele o Kona Akau. Ku mai ka Loio Aupuni a hoakaka mai i kekahi mea nona iho. Oke kumu nui o kona olelo ana i kekahi mau olelo i nehinei, no kona manaoe hoopau i ka hoapaapaa iwaena o ka Ahaolelo, me ka hai mai no hoi, ua boopuka oia i kekahi mau olelo mawoho nku o ka mea i 'kau-o-haia'ku ia ia e Ka Moi. | Noi mai o Kauka e hooinaka ka hana a keia Ahaolelo Elele, e like me ka OleloHoofaha.a Ka Moi. Ua hooholoia Ue noi a Lopikana no ke i Kooiite Hui, a ua kohoia ke Komite Hui e Ka Moi, penei: ! f His Ex. C. G. Hopkins, No na'Lii. / Gov. Dominis, ! ( Gov. Nahaolelua. I Kanuka, NonaEMe. / Kauwahi, l Wood. Hoopāineeia ka hana a Ka Poakahi, hora 12 M. La 4, lulai 11, 1864. Hoomakaia ka hana ma ka pule. Heluheluia ka moolelo me kekahi hoololi iki na Dowsett, a aponoia. Ka«oha mai ka Hope Peresidena G. J M. Lopikana, e hoike mai ke Komite Hui i kohoia e ka Moi, e noonoo i ke ano oke kohoia ana o ka Elele o Kona Akau, a me na mea a pau e pili ana ivo ia mea. A ua hoikeia mai he hoike 'hapanui a me ka hapauuku, a penei no ke ano o na hoike i waihoia mai: Apono ka hapanui i ka noho no o ka Elele o Kona Akau ma kona nolio iho, ine ka hoakaka pu mai no hoi i ka pono oia apono ana, a eia na inoa oka poe ma ka hapanui: His Ex C. G. Hapakini, Kiaaiiia Jno. O. Damonis, Kianina P. Nahaolelua, J. W. H. Kauwahi, W. P. Wood. A o Valdemar Kanuka ma ka hapauuku. Eia no na kumu nui o kona kue ana : I.—No ka hana e ia ana o ka palapala hoike a ka hapanui oke Komite mamua'ku o ka hui ana o ke Komite e noonoo no ka hana i waihoia ia lakou. 2.—No ka hoike ana mai oka Mea Han. Ke Kuhina Kalaiaina, o na Elele no na Lunakanawai kupono no lakou iho; a no ko J. H. Kamalo hai ana mai no hoi, aole no ona makemake e hele mai e noho ma' kona Noho Elele, mahope iho o kona hoopauia ana e ka Aha Elele, aka, ua kauohaia mai no nae oia e C. C. Harris Loiio Aupuni, e hele inai no e noho ma kona Noho Elele no ka Apana o Kona Akau. &c &c. Noi mai o Nahaku, e laweia mai ka hoike a ka hapanui o ke Komite, a ua kokuaia. ' Noi mai 08. Kipi, e lawe pu mai ka Hale i na hoike a elua a ka hapanui a me ka hapauuku o ke Komite, a e waiho ' ia ma ke Komite o ka Hale. Hoike mai kekahi Hope Peresidena Hon. G. M. Lopikana, aole e hiki ika Hale ke lilo i Komite holookoa, ua hooleia ia manao. Ku mai o Guljka, a ninau mai i ke ano o ke koho ana o kela mea keia mea o na mana ekolu o ke Aupuni, no ke koho hui a no ke koho pakahi.

Ku mai ka Mea Hanohano R. C. Waie, a ninan mai i ke ano o ka ninau imua 0 ka Hale, a ua olelo aku ka Moi, no kona hoomaopopo ole 110 ke kumu i ike old ai, u ua noho koke oia ilalo. i Hoike mai ka Mea Hanohano Ch. C.j Varigny ( Varine) e koho kaawale no na Mana Ekolu, aka, o ka apono ana i na palapala hookohu, aia no ia iunua o keia Ahaolelo Hui. ( e like me ka hanaia ana imua o ka Aha i like ke ano ma ke Aupuni o Farani.) Ku mai o Knpnakea, no ka mea, he Komile Hui ke Komile, nolaila, i pono i keia Ahaolelo Hui ke apono i ka hoike a ka hapanui, oia hoi ka mea e waiho nei imua o ka Aha. Manao o John li, o ko S. Kipi manao ka manao maikai. Pane mai kekahi Hope Peresidena o Hon.<jr, M. Lopikana, no ka ninau a O. H. Gulika, oia hoi iloko o ka manaooka Moi, ua pono ke waihoia ka ninau ma ke koho Apana ana. A Hia ke ano hoololi, noi mai o O. H. Gulika, e hoihoi hou ia ka hoike i «a Komite mua, me ka noouoo pu hoi no ka mea mana i lur hooholo ana i ka ninau me ka mana ona iho, ka mea i waiho mua ia'ku no ia lakou, a lakou hoi i hoike ole mai No ka mea, ua makemake oia e hooholoia ia ninau. Kokuaia e J. P. Green Hai mai līa Moi, ua hooholo iho ia i kona manao mamuli o na Palapala hooUohn i waihoia mai ia ia mai ke Kuhina Kalaiaina mai. " ' " r Hai mai ke Kuliina Kalaiaina, aole no ia i hooholo i kona naanao ma ka Palapala hookohu o J. H. Kamalo ma ke ano Kuhina. Olelo mai o Gulika, ua hoopa ole na Komite i ka ninau nui, oia ka ninau no ka mana hiki ke hooponopono i kela lala keia lala nui o ke Aupuni, a ua pili wale no ka lakou hoike no ka Palapala hookohu o J. H. Kamalo. Olelo mai o Hanemo, o ka hooholo ana 1 ka ninau no ka apono ana ia Kamalo, aia no ia imua o keia Ahaolele Hui. Olelo mai o Green, ua kokua oia i ka manaooke koho ana i ke Komkenana e noonoo no ka «inau mana o kela a me keia o nu maua nui o ke Aupuni. a oa •kulike no hoi kona makemake me ko ka hapanui o ke Komite; oia hoi, o ka makemak'e o ka Moi, na 'Lii a me na Elele, e loheaia ko Kona leo iloko o ia Ahaolelo, a no ia inea kona makemake ana e hoop»uia ko J. H. Kamalo noho ana, i hik-i ai i na Makaainana oia Apana ke koho hou i Eiele nana e hoopuka i ko iakou manao. Olelo mai ka Hope Paresidena Hon. G. M. Lopikana ua manao no oia, ina e hele ole mai o J. H. Kamalo e noho ma kona noho Elele, ina la ua waihoia'ku na mea a pau e pili ana ia ia imua o ka Ahaolelo Hui. A no ia mea, o ka hooholoia ana o keia oleio hoike, aole no e hooholo ma ke apono ana i ana o keia Elele ma kona noho, aka nae hoi, 0 kū noho wale iho no kana ma kona noho, a hiki i ka wa e hooholoiu'i ka ninau no ka mana hiki ke hooholo ma ia mea. Olelo mai Ka Moi, o keia apono ana a keia hoike hapanui, he haawi wale mai no ia ia J. H. Kamalo i ka mana e noho ai iloko o keia Ahaolelo, a hiki i ka wa e hooholo pono ia'i ka ninau mana. Ku mai ka Loio Kuhina a hai mai aole oia i kauoha ia J. H. Kamalo e hoi hou ma kona noho mahope iho o kona kipakuia ana e ka Aha Elele, aka, ua wehewehe wale mai oia i kona ike ame' kana noonoo ana, aole he mana o ka Aha Elele e kipaku ia ia, e noho no oia | iloko o ka Ahaoielo Elele. | Olelo mai o His Ex. C. G. Hopakins i na ua pono ole ka hana ana a ke Kom. e pono e waiho hou ia i ke Kom. hou. Oielo mai o I. Ii o ka pono i ua Kom. j nei, oia no ka noonoo pono me ka heiu ana i na baiota, alaila, hoopuka hou mai 1 ka lakou oieio hooholo. ( Ninau. Holo paha i Kona e heiu ai ?) |

Pane ti)ai ka mea .Han. C. G. Hopkins he makehewa ke kamaiiio no ka pono o ko J. P. Kamalo kohoia nna, oiai ke ninau e ia mai nei me ka hoopaapaaia no ka ninau mana. Wehewehe mai o J. W. H. Kauwahi me kona ano hoa no ke Kom. ua lohe oia o ka hana a ke Kom. Hui, o ka noonoo wale no, no ke kohoia ana o Kamalo, aole no ka ninau mana. Hoike mai ka Hope Paresidena G. M. Lopikann o kana imanao ai o ka ninau nui, oia hoi ka Ninau mana ka mea nui i waihoia'ku i ke Kom. Hui, a ua minamina oia i ke kuhihewa ana o kekahi o Kom. Noi maio Gulika e hooholoia kanoi me ka hoololi. Ninauia na Elele e ka Luna Hoomalu G. M. Lopikana, a ua hooholoia ke noi a Gulika, a ninauia no hoi na'Liiekolakou Paresidenae ke Kuhina Nui, a ua hoole lakou, ua koho Ka Moi mamuli o nn Makaainana. A hooholo o Ka Mea Han. G. M. Lopikana, ua hooholoia ke noi e hoihoi hoo i ka hoike a na Kom. e noonoo hou lakou, no ka lilo ana o ke apono a ka hapanui o na Mana Nui Ekoo ke Aupuni, mamuli o ka hoihoi hou. Noi mai o His Ex. C. G. Hopkins e hookuuia oia mai ka noho Kom. ann. Kaheaia naOleia) Hooholo. Hoopuka mai o M. Kahananui ka Elele o Hana, he olelo hooholo e noi ana e waihoia mai na kope o na pauku hoololi o ke Kuraukanawa'i imua a kstzAliaolelo Elele. No ko Ka Moi hai ana mai ua makaukau oia e waiho mai ia mea imua © na'Lii ame na Elele, nolaila, ua hoihoi hou o M. Kahananui i kana olelo hooholo. Noi mai Ka Mea Hnn. C. G. Hopkins e hooniakaia ka hana. Hai mai ka Loio Aupuni, ua makaukau Ka Moi e waiho maii na hoololi a pau o ke Kumukanawai imua o ka Ahaolelo. Heluhelu mai no hoi ka Loio Aupuni, mamuli o ke kauoha a Ka Moi, i ka Pauku hooloii mua o ke Kumukanawai, a ua heluheleia ma ka oleio Hawaii e C. G. Hopkins. Pau ia, hoopaneeia ka hana a ka hora 12 o ka la apopo. LA 5. Poalua, lulai 12, 1864. Hoomakaia ka hana ma ka pulea pau. Heluheluia mai ka Moolelo a aponoia. Ku inai ka Hope Paresidena G. M. Lopikana, a wehewehe mai no ke ano o kana oleio hooholo i ka la i nehinei, ma ka hoapono ana i ka ninau mamuli o ka ae ana o na Mana Nui eiua o ke Aupuni, a no kona lohe ana ua kuhihewa kekahi poe Eieie, peia e hooholoia'i na pauku hooioli oke Kumukanawi, nolaila, he makemake oia e hai mai aole e hoohoioia kekahi mea e pili ana i ke Kumukanawai, ke ole e aelike ia a e apouo like ia no hoi e na Mana Nui a pau o ke Aupuni. Ina e hooie ka hapanui o na Elele i kekahi hoololi, alaila, o ke oki iho ia no ia. Hoopuka mai Ka Moi i kona manao he pono mamua'ku o ka hoomaka ana e iawelawe i ka io o ka hana, e pono e kukulu mua i mau rula no ka Ahaolelo Elele nei, a ua heluheluia mai kekahi mau rula i hoomakaukauia ka Moi e ka Loio Aupuni. Nonoi mai o J. P. Green e noonoo pauku ia na rula i manaoia. Noi mai o J. I. Dowsett e waihoia i Komite Hui ka mea nana e noonoo mua a pau ka hemahema waiho hou mai imua o kn Aha. Hooholoia. A ua koho Ka Moi i na Komite Hui penei: SHon. H. A. Kahanu, H. K. H. W. C. Lunalilo, Ka Mea Hon. D. Kalakaua. ( Kimo Pelekane, NonaEleU. ) 3. P. Green, ( C. H. Judd. Hoopaneeia ka hana a ka la apopo hora 12. LA 6, lulai 13, 1864. Halawai ka Ahaolelo Elele ma ka hora 12. Puleia e ke Kahunapule, Heluheluia ka moolelo a apono ia. Hoike mai o Hon. H. A. Kahanu, ka Lu-

na Hoomnlu o ke Komite Hui i kohoia e noonoo i na rula no ka Hale ma ka la o nehinei. Noi mai ke Kuhina o ko na aina e R. C. Wale, e lawe ka Hale i ka hoike a ke Komite, a e npono ia. Kokua. Ninau mai ka Moi i ke ano o ka rula hou a ke Komite i hookomo ai, oia hoi e pili ana kona ano, me he mea la, he kuka wale no keia aole nae he hooholo loa. A olelo mai no hoi ka Moi, aole loa e hiki ia ia ke ike i kekahi mana uuku iho. Loio Aupuni.—Olelo mai oia, o ke ano maoli o keia Ahaolelo Hui, oia ka mana nui hookahi oka aina. Aole mea mana e ae iwaena o lakou ame ke Akua. A pehea la keia Ahaoīelo Hui, oiai ua kukuluia e ka poe Mana nuf l o ke Aupuni, oia ka Moi Alii na 'Lii ame na Elele, ke waiho aku i ka lakou mau hana imua o kekahi Aha me ka mana i emi iho, ka Aha hoi i kauwa wale iho no na keia Aha? O ka huaolelo "apono" e nakii mai no ia e like me kona ano maoli. Aole no e hanaia ana kekahi hana maalea iluna o na Elele e ka Moi o keia Aupuni. Ina oukou e na Makaainana e apono, atne na 'Lii pu no hoi, a apono no hoi ka Moi, alaila, e lilo no ia i Kanawai no ka aina, a pela iho la e hoolahaia'i. Oke koho hope ana nae a keia Aha, aia no me oukou.

Kulika.—Olelo mai oia, o ka ninau hope no ko kakou Mana ma ke ano Elele, ua hoea mai nei ma ke ano powehiweh/,a nai mai | e ka hoiUe a Ue Komite ma ka papa, i hiki ai īa ia ke waiho mai i kekahi olelo hooholo. A ua aeia'ku oia e waiho mai i kekahi olelo hooholo, e hoakaka ana i kona manao iho, ame ka manao"o^elfa^to*kona mau' hoa Elele no keia ninau mana. Ua kokua ia i ke noi, a ua hooholoia no hoi. A waiho mai la no hoi oia i ua olelo hooholo nei ana imua o 0 ka Hale, a penei no ia: A olelo mai no hoi ua kohoia oia e ka apana ana e noho Ele» le ana, e hele mai e kuka me ka Moi, ame na 'Lii no kekahi mau hoololi o ke Kumukaaawai i manaoia, e like me ka lua o ka Olelo Hoola-ha Alii, a ua hai mai no'hei kona «naa Makaainana ia ia, aole e hiki ia lakou ke ihoololi i ke Kumukanawai; no ka mea, ua 'hoakaka ia no ke ano e hoololi ai i ke Ku|mukanawai ma ka Pauku 105, a o na Hale kau Kanawai wale no ka inea mana e boololi ia mea. Ma keia Manui Laa wale no e hiki ai ke hoano-e a ke hoololiia ke Kumukanawai. O ka Oielo Hoolaha Alii alua ka mea kupono nana e alakni ia kakou. Me he mea la nae o ka Olelo Hoolaha mua ka na Kuhina i makemake ai i alakai no keia Ahaolelo H«i, {i e) me ka noonoo no na mea e holopono ai na hana o ke Aupuni, me ka hana hoi i Kumukanawai i wahi e kukulu ai i ko kakou Aupuni. Ke manao nei au, o ke Kumukanawai, he olelo aelike paa 1 hoopaa i ka Moi nana i haawi mai. O Kamehameha 111., iloko o ka lokomaikai nui o kona puuwai, ua haawi mai i Kumukanawai no kona poe kanaka, a enalalo hoi o kona malu i noho iho ai kakoa me ka maluhia ame ka oluolu. Ua like no ke ano me he la, he olelo aelike no ia iwaena o ka Moi ame na kanaka ona. O na kanaka a pau o keia Aupuni, ua apono i ke Kumukanawai, a ua ola iho malalo ona. O ke Alii, oia kekahi o ua aelike la. O ka Pauku 94 o ke Kumukanawai, ua pili wale no ia pauku ia Kamehameha 111., a o ka mea e lawe i ka noho ana kiekie o ka Noho Moi ana, ame na mea a pau i hookauia'ku iluna oaa.—Ke hoohiki oia, a ke hoohiki ole paha oia ī ke Kumukanawai. H. R. H. Kuhina Nui.—Noi mai oia ia Mi. Kulika, e mahele aku i kana mau olelo, a hai mai la no hoi, " Ina e hooie m&i ka Elele o Kona Hema, aole e noho iloko o keia Aha, alaila, ua hoolohe ole oia i ke kauoha a ka Moi, ona i kohoia e hele mai e kuka pu me ia, no kekahi mau hoololi i manao ia no ke Kumukanawai. Iloko o kona manao a ma kana ike, ina e hooholoia kekahi mau mea o keia Aha, alaila, e waihoia no na ka Hale Ahaeldo e hookolo, alaila, lilo i Ka~ nawai. Ua hiki no kela kanaka keia kanaka ke kuka me ka Moi, ame na 'Lii, oia ke kumu o ke kaheaia ana o keia Ahaolelo Ele» le, a aole e pano ke hoah.ewn.ia. na Kahina. [ ko ka Moi holo ana'ku nei i Kauai, ua manao na kanaka e pau ana ko lakou mau pono i ka haowale ia, a i kona hoakaka maoli ana'ku i na mea ana i manao ai e hana'ku, ua hoapono no lakou, a ua olelo mai no hoi ua maikai. Pela no ma Maui. Ua hoohaahaa mai ka Moi ia ia iho malalo o kona poe kanaka, eia na kanaka maluna ona, a eia

Oia malalo mai. A i kona hele ana a puni na aina, ua hoaponoia mai no kona manao e kona mau Makaainana. Ua hoololi pinepine ia no ke Kumukanawai ma ka pauku 105, a no ke kumu hea la oukou i hoole ai i ka hoololi ana i keia wa. £ pono e nana mua kakou ina hoololi aka Moi; a ina kakou e ike e lawe ana i ko kakou trmu pono, alaila, mni koho kakou. Ua waiho mai nei ke Alii iaia iho malalo o oukou o na kanako. la Ka» mehameha 111 no ame na 'Lii, maheleia na aina, a o Kamehameha I hoi, he mana kuokoa kona, a ina hoi i hana keia Moi ine ka iakou, i na la, ua loaa ke kumu o ka hoohaiahala ann. la wa, heluholu hou mai ka Unuhiulelo i ka olelo hooholo. J. P. Green.—Ku mai oia, a hoike inai i kona olioli no ka loaa ana ia ia o ka inanawa kupono e hoaiai ai i kona mau manao me ka moakaka, oiai ua hoike moakaka mai ka Moi i Kona Manao ma ka Poaono iho nei. O ko'u poe Makaainana o Makawao, ua ao mai no lakou ia'u ma kekahi olelo hooholo i hooholo kue ole ia ma kekahi halawai nui, oia hoi owau ma ko'u ano Elele no lakou, aole i haawiia mai i ka mana e heano e, a e hoololi paha i ke Kumukanawai; —a e kupaa ana no wau mamuii o ka lakou mau olelo ao. J. W. H. Kauwahi.—Ku mai oia, a hai mai i ka mea imua o ka Hale ia manawa, a hai mai no hoi. ua koho mai na Makaainana o hahaina ia ia ame kona ko koolua, e hele mai no e kuka pu me ka Moi, me ka mana pu no hoi e hoololi i ke Kumukanawai, ina ia he mea e pomaikai ai na kanaka, a aia no ia ia ka mana ae a hoole ma na hoololi a pau *ē waihoia mai ana imua o keia Aha. Me ka i mai no hoi, aole pono i na Elele ke hoi | wale aku, o haalele auanei lakou i na pom | o ko lakou maua Makaainana, me ka waiho hou aku ia mea ma na wawae o ka mea na. na e haawi mai—Ka Moi. Na ka Moi no i haawi i 4ceja Kumukanawai mamuli o kona makemake iho, a ua kohoia o G. P. Judd no ka Moi, o J. li no na 'Lii, a o W. L. Lee no na Alakaaioana me ko lakou koho ole mai ia ia, aka, akahi no lakou a hoouna ponoi mai i ko lakou mau Elele, e hele mai e ku* ka pu me ka Moi i ko lakou mau pono, a ua hai mai no hoi oia i na kumu e apono ana, a e hooia mai ana i ke kvma i mana io ai keia Aha e hoololi ike Kumukanawai. A ua mahalo nuiia kana mau olelo e ka poe makaikai, a paipai lakou i ko lakou mau li* ma, a hoomaluia mai e ka Moi. G. P. Judd (Kauka). —Aole au he mea kamai'lio loihi, ahe mea kamaiiio leo nui. Ua kohoia mai a« tne ko'u hooikaika ole aku. Ano ka mea hoi, he Kuhina Aupuni au i hoopauia, aole no au i manae he makemakeia au ena kanaka. Iloko o ko'u ma«aoio, ua kohoia au mamuli o ka makemake ona haole. Ua haoaia ke Kumukanawai i mea e oluolu ai b na haole, a me na kanaka pu. Ke hlw *ai ae nei ia poe ma ka lehulehu. ame ka mana. Ua kauohaia mai au e hete mai e kamaiiio no ke Kumukanawai, a ua inakemake no au e hana aku ma ia mēa. Aole nae au i ike iho, he mana ko'ti e hooloii i ke Kuinukanawai. Aoie au i manaoua poioleiioa ke Kumukanawai. He makeooake ati e hoikeia naai ka'a hana. Ua makemake no au e kuka a kamakamailio, a ua makemake no au e hana pela. Ke ike 1 nei nu he pilikia nui ko mua ma keia ano. Maiia paha o hoole mai auanei keia Ahaole--4o ae t ka mana o keia Ahaolelo Elele e hooj loli ike Kumukanawai. Ua olelo mai ke> j kahi poe, ua kohoia lakou e hele mai e imi i pomaikai hou no na Makaainana. He mea kaualua no ka manao ana'e, e ioaa mai ana ua pomaikai hou. Oke Kumukanawai waie ao ka mea nana e haawi nei ika pomai* kai nui i na kanaka. Kepoikai.—Elua wale no mea nui imua o ka hale, oia ke kopaa mamuli o ke Kumu* kanawai ame ka hoololi. A hai m&i no hoi oia, na hele aku na Misionan imua o na loa* naka, me ka hai aku i na kanaka e pau ana ko lakpu mau kuleana ika laweia. Aua haawiia mai iaia ka mana hooioli i ke Ku> O ko kakou pono Kivila, aole no ia e loaā mai ia kakou iho, no lnt mea, ua like kakou me na nika o Aferika. He maka no ko'a, aole au i hiamoe, a e nana aku ana no a ma ka mea pono hoihoi aku, a o ka mea ino ke lawe mai. W. P. Wood.—Owau no hoi kekahi E!e« 1 ie i kohoia eka hapanui ona kanaka o ke» | ia wahi. Ikawa i puka mua m*i l Olelo Hoolaha a ka Moi, ua liio ia i ne nui ia e na kanaka o

a hai mai i ke ano o ka halawai ma Kaumakapili, me ka i mai, ua haawiia mai no iaia ka mana e hoololi i ke Kumukanawai ma kana wahi i ike ai he pono. J. P. E. Kahaleaaiiu.—Lunakanawai Apana o Ewa ame Waianae. Hoike mai no i kona haawiia ana inai i ka mana e hoololi i ke Kumukanawai, ke loaa mai ua pono hou, me ka haawi ole aku i na pono kahiko. A ina wau e ike i kekahi mau hoololi no ka pomaikai o ka poe a pau, alaila, e ae no oia i ka hoololi, a ua like kona manao me ko ka Elele o Lahaina, J. W. H. Kauwahi. Ao- | le no oia i ike ika pomaikai oke kamailio | ana ma na mea ano ole. I hele mai oia e | kuka pu me ka Moi, ame na 'Lii. Koakanu.—Ua hoounaia mai au e ko'u Apana nana i koho, e hele mai a e hoa'lii 1 aku ia oe, no ka mea, ua ike lakou aole oe i ' hoohiki ike Kumukanawai, nolaila, i hele i mai nei au e hoolilo īa oe i Moi, alaila kuka aku me oe no ke Kumukanawai. Aole no j au i—kamailio mamua iho nei, no ke kumu : ole no e kamailio ai, me kona hoakaka mai no hoi i ke ano o kona kohoia ana e na Maka> f ainana o Koloa. i Nahaku.—Olelo mai oia, aole kupono ke J kamailio no ke ano oke koho ana o lilo nui j loa ka manawa. Kokua oia e hapaiia ka | noonoo no ke noi aka Elele o Lahaina (J. W. H. Kauwahi). S. Kipi.—Hoike mai oia, ua kohoia mai oia e hele mai e kuka me ka Moi a me na 'Lii no ka hoololi i Uc Kumukanawai, aka, aole nae i haawiia mai ka maqa iaia e hooholo loa ika hoololi, e waiho no ia mea na j na Hale Ahaolelo e apono loa. Ua minamij na oia no ka loaa ole ana iaia oka inana hooholo loa. Ua olelo mai kekahi poe Elele, he mana ko lakou, malia pahi he mana io no ko lakou, aka, aole o'u mana. Hookahi nae ninau nui, pehea la na Kanawai i hookumuia iho malalo o ks Kumukanawai, ina e hookahuliia ke Kumukanawai ? Loio Aupuni.—Hoakaka mai oia i kona manao no ka olelo a kekahi poe no ke kauoha i haawiia mai ia lakou; o ke ano nui hoi oia, aole lakou i papaia no ka hoololi ana i ke Kumukanawai e na olelo hooholo, me ka ī mai no hoi, ua hoike maopopo loa ia no, e hoololiia ana ke Kumukanawai. O. 11. Gulika.—Olelo mai oia, ina ma ka Olelo Hoolaha 'Lii mua, ina ua hiki iki ke hoololiia ke Kumukanawai, a me na olelo e ae no hoi e pili ana i ka apono no ka mana ole o kekahi poe e Elele e hoololi i ke Kumukanawai, no ka mea, aole i kauohaia mai e ko lakou mau Makaainana. J. P. Green.—Olelo mai oia, ua aneane kamaaina oia me na kanaka koho a pau loa o Makawao. A e uhaki no au i ka'u hoohiki paa imua o ke Akua, ina au e ae e koho ma ka hoololi ana ike Kumukanawai. Ua hanaia ka olelo hooholo o'u i kohoia'i, ina e j hiki mai ua ninau la, ua nakiiia au a paa. A nolaila, ua hiki oie īa'u ke koho ma kekahi hoiloli hookahi o ke Kumukanawai. Mr. V. Kanuka.—Ke ku nei au e kamailio imua o keia Ahaolelo hui, a e hoakaka aku au i ka manao o ko'u poe nana i koho mai. Aole o'u manao ua ku i ka hanohano 0 keia Ahaolelo Elele na olelo a ka Loio Aupuni. Aole o'u makemake e " haul over the Coals " ia mai au e ka Loio Aupuni, ka mea i akamai loa ma ka hoopaapaa ana ame ka hoohuahualau. C. C. Harris, Loio Aupuni. Ua mina. mina loa au i ka hoopuka ana mai o kekahi Elele hookahi i na olelo o keia ano, oiai au ua hana'ku ia lakou me ka mahalo nui iloko o keia Ahaolelo hui, a ua oholi au i ka ili ana mai o ka pomaikai ia'u ma ka olelo ana'e ua lohe au ma ka waha o na Elele i lohe i ka olelo haole pela io ka oiaio. A ina aole pela, i na la, aole oukou e halawai mau me a'u 1 nei wahi i na kakahiaka a pau. W. P. ~Wood.—Ke noi nei au e hoopanee ia ka hana a ka Poakahi ae nei, hora 12, ua hooleia. Gulika.—Olelo mai nei oia, ua hooholoia na olelo hooholo ma Honolulu, mahope īho o ka puka ana o ka Olelo Hoolaha Alii mua. Ua manao no lakou ma ia mea, o ka mana wale no o na Elele, o ka hele aku e kuka no ke Kumukanawai iloko o ka Ahaolelo hui. No na mea hoi e pili ana ika hoi hou aku e ninau i na Makaainana, ke hai aku neū au, ua kolioia au me kekahi ieo kue ole. Ua koho mai lakou ia'u me ka ike no ame ka apono i ko'u nmnao, aohe mana o'u e hoololi i ke Kumukanawai. Auwe! inahoi, na kanaku e ike i ka hana pololei i ko lakou' wa opiopio. A ina hoi pela ke ao ia ana o ko liakou mau Kuhina, me ko Jakou hele pololei mai a hai pololoi mai e hoololiia ana ke Kumukanawai. Ua makaukau no makou' no ke koho ana, a ma ia mea e ikeia iho ai ka poe j aq ia mai e hele mai e hoololi i ke Kumukanawai, ame ka poe i ao ole ia mai pela. Wana.—Ua ho.ounaia mai au e na Makaainana o Hanalei, e kuka no kekahi mau hoololi o ke Kumukanawai, ina wau e ike he pono e apono aku, a inqi aole, e hoole aku no. Ke olelo mai nei kekahi maU i na ka e hoololiia ke Kumukanawai, pau ko lakou pono i ka laweio ; aka, aole pela ka manao o Ka Moi, a aole no hoi i komo jhi ia • manao iioko Ona, ka lawe'ku iko oukou 4 mau pono. Ua nune nui no ma Hanalei ma l| ka »ra i loheia ae ai ina haole, e laweia ana 'mL . na pono 6na Makaainana. Aka, iko Ka lt Moi hiki ana'e ilaila, ua wehewehe pono Oia

i Kona inanao, oia ka hele mai e kuka pu no ka hoololi ana ike Kumukanawai. I ko'u manao, o ka poe e makemake ana e hooholoia ka olelo hooholo, ame ka poe e makemake ole ana, e pono ke hookaawaleia. Elua mea ninau o ka Hale, o ka olelo hooholo a me ke noi a ka Luna Elele o Lahaina e hoopanee loa ia ka olelo hooholo aka Elele o S. Kona.

J. W. H. Kauwahi.—Ano la, oiai ua hiki j I mai na mana nui ekolu o ke Aupuni aua akoakoa ; oia hoi na Makaainana, na'Lii a me Ka Moi, u no keaha ]a kakou e haalele ai i ko kakou pono ilokoo keia Ahaolelo hui. Ua hanaia kela Kumukanawai kahiko e Lee, li, ame Judd wale no. A ano ia, ua makaukau na Makaainana e hele mai e hana i Kumukanawai no lakou, me ka makekemake hoi e hooloheia ko lakou leo ma keia mea. Oka manao oS. Kipi Elele o Hilo, e haule na kanawai, i na e hoololiia keia Kumukanawai o 1852, aole no ia i kupono, no ka mea, i ka hoopauia ana o ke Kumukanawai o ka M. H. 1840, i ka wa i hooholo ia ai o ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, ua mau mai no na kanawai. Ua hele mai kekahi poe me ka manao kupaa, he hana ku ole no ia i ka Ahaolelo, a ano la, ke makemake nei ka kakou e haalele ia ka mana e hiki ai ke hanaia na kanawai. Owau no kekahi Luna i kohoia no ka Ahaolelo, aka, aole nae o'u mana e hoololi i ke Kumukanawai &c. Nolalla, ke noi hou aku nei au, e hooholoia ka'u noi e hoopanee loa ia ka noonoo ana o keia olelo hooholo. J. P. Grebn. —Ua hoopomaikaiia mai kakou me kekahi Kumukanawai maikai loa i haawiia mai e Kamehameha 111., maikai, a ua noho iho kakou me ka oluolo nui malalo oia mea iloko o na makahiki he 12. Ua haawiia mai keia Kumukanawai ia kakou,a ua kauohaia mai kakou e malama a e kiai ia ia. Ua kauohaia mai au e ko'u poe MaI kaainana, i na e laweia mai kekahi hoololi o ke Kumukanawai, aole o'u make koho aku, a hoakaka mai no hoi i kekahi mau manao maikai e ae, e pili ana no mahope o ka olelo j hooholo a ka Elele o S. Kona. 1 Gov. Kanoa.—Ku mai no oia a wehewehe mai i kona manao ame ke ano o ke Kumukanawai o ka M. H. 1840, ame keia Kumukanawai. Hon. C. R. Bishop.—Noi mai e hoopanee ia ka hana aka la apopo. Hooholoia. Poaha, lulai 14, 1864. Halawai ka Aha ma ka hora 12— Puleia e ke Kahunapule. Heluheluia ka Moolelo a aponoia. Kahea mai ka Hope Paresidena i na hoike ana Komite. Hoike mai o Kanuka, kekahi o ke Komite i kohoia e noonoo no ka ninau mana, no ka mai o Hapakini, ke kumu i hana ole ai oia ma ke ano Komite Hoopuka mai ka Hope Peresidena i kona manao e kohoia i Komite hou, a ua koho Ka Moi ia K. C. Wa]e ma kahi o Hapakini iloko o ia Komite. Hoike hou mai ka Hope Paresidena i ka mea imua o ka Hale, oia hoi ka hana i waihopu-ia i nehinei, oia hoi ka olelo hooholo a ka Luna Elele o Kona Hema, a me ke noi a ka Luna Elela o Lahaina e hoopanee loa ia ua olelo hooholo la.

Ka Moi.— Hoopuka mai Ka Moi i Kona manao no ka olele noo'nolo a ka Luna Elele o Kona Hema. "Ua hoakakaia mai ka manao ma keia olelo hooholo, aohe mana o keia Ahaolelo hui e ho<iloli i ke Kumukanawai. Ua hooopuka no Au i Ko'u manao i kela la'ku nei no keia kumu hookahi.—oia hoi, eia na mana ekolu o Ko'u Aapuni iloko o keia Keena. Mai na mana hea la i loaa mai ai ke Kumukanawai o ka A. D. 1852? Ke olelo nei Au a me Ko'u mau Kuhina, na Kamehameha 111. * * *

Ma ke Kumukanawai o ka A. D. 1840, aole no i hoomaopopo lea ia mai ka pono o na kanaka. No makou ka hewa i ka huna ana i na keea me ka hemahema o ke Kumukanawai. lna he mea mana kekahi e hana i ke Kumukanawai i ka A. D. 1852, alaila, aia no ia mana iloko o na palena o keia Aupuni mai Hawaii a Niihau. A ina aole ia mana iloko o keia Keena, alaila, aia la i hea. Ke manao nei Au, eia noia ia nei. He Moi no o Kamehameha 111 ma Kona ano Alii mai o ka wa Kahiko, aole ma ka mana i haawiia iaia ma ke Kumukanawai. Ua haawi mai ia Moi i ke Kumukanawai, mamuli o Kona makemake iho; aole e hiki ke Oleloia, he Olelo Aelike iwaena o na kanaka a me Ka Moi, e like me ka mea i Oleloia i nehinei. Aole no he ano Aelike i loaa iloko o keia. O Ko'u manao, a me ka manao o Ko'u mau Kuhina, a me ka poe naauao o na aina e, ua maheleia na mana o keia Aupuni iloko o na apana ekolu, a na lakou e hana, a hooholo a hoole i na hana. A ina ua makemake na Elele o na Makaainana e hoonele ia lakou iho i keia pono, he hiki no ia lakou ke haalele mai. Ina lakou e olelo mai aohe o lakou mana e hiki ai ke hana ma keia mea, alaila oia iho la, e hiki no iaia ke haalele, a ina oia e makemake e hoi aku,e hoi no. * * * ina no oia, a me kekahi mau Elele e ae paha e manao ana, aole o lakou mana oia iho ia no, e hiki no ia lakou ke hoi aku, a o makou a me ka poe i koe iho, na makou no e hana i ke Kumukanawai. Ua Oleloia mni, aole i Hoolaha maopopoia ma ka Olelo Hoolaha Alii, i Ko'u manao, ua maopopo no. Ua kaheaia e ka Olelo Hoolaha, e hele mai na Elele o na Makaainana e kuka no na

hoololi oke Kumukanawai. He ano okou ka hoololi, ahe ano okoa hoi ka Pakui. Aole e hiki la'u ke Ae i keia Olelo Hooholo. * * * . # Ch. De Varigny, Kuhina Waiwai.—Hai mai oia i na'Lii a me na Elele, i ke ano nui a koikoi o na mea i hanaia e lakou no ka Olelo Hooholo, me ka hai mai no hoi o keia kekahi o na mea ano nui loa i hanaia ma ka naoolelo o keia Aupuni, me ka hoakaka loihi mai ī ka maikai a me ke ino o ke Kumukanawai e noho nei, me ke kue pu hoi i ka Olelo Hooholo, a me ka hooia mai no he ma» na no ko keia Ahaolelo Hui, a oia iho la no na mana o keia Aupuni. He hookahi hora 0 kana kamailio ana, ua pili no kana mau olelo i ke kokua mamuli oka ka Moi mau | olelo i hoopuka ai. Aua ninau mai oia i jka makaukau o ua mau Elele nei e kiola i na pono o ko lakou miu Makaainana, i hana ai lakou, a i hooholo hoi i keia Olelo Hooholo, a ua wehewehe mai no oia me ka maikai, me ka hoike mai no hoi o keia Ahaolelo Hui ka mana mnluna o na Hale Ahaolelo kau Kanawai. Me ka hai mai i ka make nui o na kanaka Hawaii, me ko pii hoi na haole iluna. &c., &c. G. P. Judd (Kauka.) —Ninau aku oia i ke Kuhina Waiwai, pehea la na Luna Ahaolelo i kohoia iho nei malalo o ke Kumukanawai, a ua makaukau lakou e lawelawe ma ko lakou mau oihana. Mons. De Varigny.—Aole e hiki ia'u ke pane aku ia ninau, oia he hana keia mawaho ae o ke Kumukanawai, he hana kaawale no ia, a oia hana, aia no ia oukou. Ina nae hoi e aeia mai e waiho aku i ko'u manao, alaila, ina ua noi aku au e hana no kakou i ka hana, a i ka hiki ana i ka hopena, alaila, e ike īho no auanei oukou, he mnika loa ka Ka Moi mea e manao nei e hana'ku, no na mea a pau, alaila hiki ia oukou ke hoike aku i ka pono i ko oukou poe nana i koho mai. Loio Aupuni Ma ke Kauoha a ka Moi.— Hoike mai oia i ka moolelo huna o ka Aha Kuhina oka la 3 o Maraki. Ma ia mea ua ike iho ko ka Lio Aupuni hai ana'ku i ka Moi ī ke kokoke mai o ka Ahaolelo i kohoia, a me kona olelo aku no hoi, aole e lilo kekahi o na Kanawai e hooholoia e ua Ahaolelo nei i Kanawai no ka aina, ke ole e hoohiki ka Moi ike Kumukanawai- A inaoia ka Moi e makemake i Kumukanawai hou, alaila, e pono ia ia ke kahea i Ahaolelo Elele me ka noho pu aku me lakou iloko o ia Aha, a ua kokuaia ia mau manao e ka Lunakanawai Kiekie E. H. Allen, —ua noonoo ia, a ua hooholoia. Kimo Pelekane.—Ninau aku oia, Nawai la i waiho mua ia manao ? Pane mai o De. Varigny, na Allen. Loio Auponi.—Hai ma oia, aole no i ninauia ka manao o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma ke ano Oihana. Ua hoike aku makou i keia mea i pau ai ke kuhihewa &c &c. G. P. Judd.—Ninau aku oia, ua hoopuka 1 anei na Kuhina i ko iakou manao no ka hoohiki ana o ka Moi; a ina lakou ua hoopuka, alaila, no keaha ko lakou hoihoi ole aku i na oihana ? j Wana.—Noi mai e hoomoe loa ia ka olelo hooholo ma ka papa. G. P. Judd.—Ua noi aku nei au ia Mons. De, Varigny i kona manao no ke Kanawai e pili ana ika Hale Ahaolelo, no ka mea, iloko no o ko'u manao, o ka mana e hoololi i ke Kumukanawai, aia no ia ilokoo ka Ahaolelo kau Kanawai; a ina e lawe na Elele i ka mana e hana ma keia mea, alaila, e lilo ana keia hana a ka Moi, he hana hoohuliamahi; aole no paha eaponoia ena kanaka. Ke kamailo nei au no ka pono o ko'u manaoio, a pela no hoi Oe e ka Moi, me ka hai aku no hoi i ko ka Moi Kamehamea IV inakemake oleno i ke Kuniukanawai e noho nei, aka, ua hoohiki ia no nae oia a mahope kona waiho ana mai i na hoololi ana i makemake ai. Pehea la ina makou e hoole i na hooloii a pau oke Kumukanawai ? Ke noi haahaa aku nei au i ka Moi, e hoohiki mai oia i ke Kumukanawai; a ina aole oia e hoohiki, lalaila, aia no maluna iho ona ka hopena oia mea. Kapaakea.—Noi mai oia, O na poe Elele e hoole ana aohe o lakou mana, he pono ia lakou ke ku ae iluna, i ike ia ko lakou mau ano. Kulika.—Ku mai oia a hai mai i kekahi mau olelo pili i ka Oielo Hoohoholo, e hoakaka ana i na kumu ana i manao ai he pono ke hooholoia kana Olelo Hooholo. &c„ &. Lopikana.—E pono ia oe ke hoomau ma ka hana imua o ka Haie. A ua kamailio nui mai no hoi o J. W. H. Kauwahi, Gerina, Hanemo, Nahaolelua, Hon. H. A. Kahanu, Hon. C. Kapaakea, ame Ko« akanu, a ua puka mai na huaolelo e olelo ana he kipi, he huliamahi, a pela'ku, iloko o keia kau kamailio ana a keia poe. Hoopaneeia ka hana, a ka hora 12 o ka la apopo, me ka holo ole o ka ninau no ka Olej lo Hooholo.