Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 29, 16 July 1864 — Ka Aha Olelo. KA HAIOLELO ANA A KA MOI I KA LA I Weheia'i ka Ahaolelo nei. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ka Aha Olelo.

KA HAIOLELO ANA A KA MOI I KA LA I Weheia'i ka Ahaolelo nei.

E NA'LII, ame na Elele o na Makaainana : Ua oluolu i ka manao o ke Akua Mana Loa, e kahea mai a kakou aku e hele i ke ao hemahemn ole, ko'u kaikaina Kamehameha IV., a i kona make ana, ua piha ka lahui i ka uwe, a owau hoi, i ka minamina lua ole. Ma keia make emoole ana o ka Moi, oiai ua ikea na mea a pau i kona aloha ia oukou, a me kona hooikaika me ka naauao i ka pono o ka lehulehu, he poino nui no ia no ka lahui Hawaii. Noloila, ua paipai ia au e keia make ana, e hapai mau, me ka naau kupaa, i ka'u mau hana e pomaikai ai ko'u lahui kanaka. O ke alakai ana i ka lahui iloko o ka pomaikai a me ke kiai mau ana no ka pono, oia no ka hana a na Moi i hala aku la, a na lakou no i haawi wale mai i na pono i loaa malalo o ke Aupuni. E like me lakou, pela no au : e kiai maakala no au e malamalama ia na pono o ka lehulehu, a e kokua mau no i na hana a pau e pomaikai ai lakou, a e hoopau hoi i na ino e poino ai lakou. Ia oukou, e na 'Lii, a me na Elele o na Makaainana, ke hoike aku nei au iī ko'u mahalo, no ko oukou hoolohe koke ana i ka'u leo kahea i ka poe aloha i ka lahui a me ka mana Moi. Ua kiolaia e oukou kekahi mau olelo wale i hoopukaia, e hoino ana a e hoike kapakahi ana i ko'u mau manao me ko'u makemake ; a nolaila, ua ikea ua hilinai oukou ia'u ma keia halawai ana a kakou, e like me a'u i hilinai ai ia oukou, i ko'u kahea ana'e. Iloko o na makahiki he umikumamalua i hala aku la, ua ike ia e na mea a pau, i na apana hemahema o ke Kumukanawai o ka M. H. 1852. Ua huli na Ahaolelo i mea e hooponopono ai i keia mau hemahema, aole nae i pau. Ua hala nae kekahi mau makahiki, a ua loaa paha ia kakou ka ike a me ka noonoo e hapai ai me ka maopopo lea, i kela a me keia kumu e hoololi ai a e hooponopono ai ke Kumukanawai. O kekahi mau pauku o ke Kumukanawai, ua hemahema ka hooponopono ana i na hua olelo, nolaila, he kumu no e kanalua ai i ke ano maoli; a Na'u ia e hoike ae ia oukou iloko o ko kakou mau halawai ana. No ka ili ana aku o ka Noho Moi, e hoakaka pono ia ; a he mea pono no hoi ke hookomo iho he pauku e pili ana i ka mare ana iloko o ka Ohana Moi, i mea e loaa'i ka pomaikai i ka Lahui. O ka Pauku 39, e haawi ana ka mana e hoolilo ai ke Aupuni, ua hooholo ku i ka wa, iloko o kekahi manawa okoa, a i keia wa, ke manao nei nu he mea pono ke holoi ia kela Pauku ; aole no he pono i koe ma ia Pauku, a ua kue hoi i ka makemake o na kanaka kupa. 1 ka hoonohonoho ana i ka Oihana Kuhina Nui iloko o ke Kumukanawai, i ko'u manao, he kuhihewa no ka mooolelo kahiko o kakou. Eia hoi, ua haawi ia i keia Kuhina he mana nui iloko o ka Ahaolelo maluna o ka Hale ana i noho hoa ai, a malaila, ua hiki no ke hoopilikia ia na hana o ka Ahaolelo. E like me na Aupuni Alii e ae, e hookomo iho kekahi pauku e hooponopono ana he Aha Alii i kapaia ka Aha Moi, ke hiki i ka manawa, ua opiopio ka hooilina o ka noho Moi. I ko'u manao, he mea ia e holo ai ka hana o ka Ahaolelo, ke ae ia e noho mai kekahi mau Kuhina o ke Aupuni iloko o ka Hale o ka Poeikohoia. No ka noho kaawale kuka pu ole o na Kuhina me ka Hale o ka Poeikohoia, oia no ke kumu, i kekahi manawa, i loihi ai ka Ahaolelo ana. I ko'u noonoo ana, ua pono ke hooponoponoia, a e hooholoia no ka nui o ka Poeikohoia, e like me ka nui o na kanaka, ma na Apana, a ma keia hooponopono hou ana, e hoohalike me ka nui o ka Poeikohoia i neia manawa. Ma ke kaahope ana'e o na makahiki, ua hoomaopoia i ko'u ike, a pela paha me oukou, he pono ke kau ia i rula no ka Poeikohoia e na Makaainana, e haawi hoi ka palena waiwai, kahi e ae ia ai e koho. Ina pela ka mea i hooholoia, alaila, he mea ia e paipai ai i na kanaka e hana mau ma ka imi waiwai, a e imi i mea e komo ai ma ka Noho Hanohano o ka Ahaolelo kau Kanawai. I ko'u manao, e haawiia ka palena waiwai haahaa iki no keia Oihana Hanohano, e hiki ai i kela a me keia kanaka molowa ole ke huli a loaa. No ke ano koikoi a me ka nui o keia mau manao hoololi, nolaila, ua kauohaia e A'u keia Ahakuka, kahi i akoakoa mai na Makaainana ma o ko lakou mau Elele, i kohoia ma ke akea: a o oukou e na 'Lii, ma o oukou iho; a Owau hoi ma Ko'u inoa iho; a nolaila, eia no ma keia Aha na Mana kau Kumukanawai a pau o keia Aupuni. Ke lana nei Ko'u manao, e hoike lea ae kela a me keia o na 'Lii a me na Elele, i na manao hoololi i hoomakaukau ponoia, a ke ake aku nei e hoolohe, a e noonoo pono i na manao o oukou, e like me ia e makemake nei au e noonoo ia Ka'u. Na ke Akua, ma kona lokomaikai, e hoomalamalama mai ia kakou, oiai e kuka pu ana, a nana no e haawi mai i ka naauao e hooholo like ai kakou i ka mea e pono ai, a e pomaikai ai ka lahui ana i kahea mai ai la'u e Noho Moi maluna o lakou ; oia Ko'u makemake nui. A ke kukala nei Au, ua hoomakaia keia Ahakuka.