Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 30, 23 July 1864 — Page 2

 

Ka Nupepa Kuokoa.

OLELO HOAKAKA
— NO NA —
PONO E PILI I NA KANAKA A PAU,
— NO KE —
KUMUKANAWAI HOU I MANAOIA.

 

PAUKU 1. Ua hana mai ke Akua i ke ka­naka a pau e noho keakea kumu ole ia, a ua haawi mai no hoi oia i mau pono e pili paa loa ia lakou ; oia hoi, o ke ola, o ka noho hoopilikia ole ia mai, a me na pono e loaa mai ai, a e maluhia io ai ka waiwai.

PAUKU 2. E hoomaluia na kanaka a pau i ko lakou hoomana ana ia Iehova e like me ko lakou manao ; aole nae e hanaia malalo iho o keia haawina maikai kekahi hana ko­lohe a me ke kue i ka maluhia a me ka pono o ke Aupuni.

PAUKU 3. E hiki no i na kanaka a pau ke olelo, a ke palapala a ke hoolaha wale aku paha i kp lakou manao no na mea a pau, a na ke Kanawai wale no lakou e hoopono­pono.

PAUKU 4. E hiki no i na kanaka a pau ke akoakoa malie, me ka hoolako ole i na mea kaua, e kukakuka pu no ko lakou mau pono ; a e nonoi aku i ke Alii, a i ka Aha­olelo o ke Aupuni, e wehe i ko lakou mau pilikia.

PAUKU 5. O ka pono o ka palapala kuu kino no na kanaka a pau ; aole hoi e laweia aku ua pono nei. Aka, i ka manawa kipi a kaua paha, o ka Moi wale no ka mea mana nana e wehe.

PAUKU 6. Aole e hoopaiia kekahi kanaka no ka hewa ofeni, ke hookolokolo ole ia ma­mua iloko o ka Ahahookolokolo kupono i kela hewa, a hooholoia ka olelo hoopai no ka hewa e like me ke Kanawai.

PAUKU 7. Aole e hookolokoloia kekahi kanaka no kekahi Karaima, a ofeni paha, ke ole ka palapala hoopii kupono, e hoomao­popo lea ana i kona karaima, a i kona ofeni paha, (koe nae ka hoopii luna nui, a me na ofeni kupono i ka hookolokolo ia iloko o na Ahahookolokolo Hoomalu kulanakauhale, a me ka Aha o na Lunakanawai Apana, a me ka hoopai koke no ka hoohaunaele i na Aha­hookolokolo,) a ma ka hookolokolo ana i ke­kahi kanaka no kona hewa, e ku no ia imua o na hoike no kona hewa, he alo no he alo : e hiki no ia ia ke kii i na hoike kokua i kona aoao, a me na mea e maopopo ai kona pono ; a e hiki hoi ia ia, a i kona kokua paha, ina pela kona manao, ke ninau i na hoike ana i lawe mai ai, a e ninau no hoi i na hoike o kela aoao, a me ka hai aku i na mea e mao­popo ai ka pono o kona aoao. A ma na he­wa ofeni a pau, e mau loa aku no ka pono o ka hookolokolo jure.

PAUKU 8. Ina ua hookolokoloia kekahi kanaka no kekahi ofeni, a ua hoopaiia, a hoopukaia paha mamuli o ka palapala hoo­pii kupono, alaila, aole e hiki ke hookolo­kolo hou ia ia no ia hewa hookahi.

PAUKU 9. Ma ka hookolokolo ana no ke­kahi Karaima, aole e koiia kekahi kanaka e hoike kue ia ia iho, aole hoi ia e hooneleia i ke ola, a i ka malu, a i ka waiwai paha ; aia wale no mamuli o ke Kanawai.

PAUKU 10. Aole no e noho kekahi i Lu­nakanawai, a i mea jure paha, e hookolo­kolo i kona hoahanau, ina oia ka mea hoopii a hoopiiia paha ; aole hoi i ka mea i pili ia ia, a i kona hoahanau paha, ma ke ano hui waiwai.

PAUKU 11. Aole loa e noho kauwa kua­paa kekahi kanaka maloko o keia Aupuni, koe ka hoopai ana no ke Karaima : Ina hoi e hiki mai kekahi kauwa kuapaa ma keia Pae Aina, o kona kuapaa ole no ia.

PAUKU 12. E kapu no kela kanaka keia kanaka ma kona kino, a me kona hale, a me kana mau palapala, a me kona waiwai ; aole e hopuia, aole hoi e huliia me ke kumu ole ; aole hoi e hoopukaia ka palapala kena ke maopopo ole ke kumu pono ma ka hoohuoi, a ma ka hoohiki paha o ka mea nana i hoopii ; a e hoakakaia iloko o ua palapala nei, kahi e huliia a me na kanaka, a mea e ae paha e hopuia.

PAUKU 33. Ke hoomalu nei ke Alii i ko­na Aupuni, no ka pono o na kanaka a pau malalo ona ; aole hoi e imiia ka pono, a me ka hanohano, a me ka waiwai o ka mea hoo­kahi, a o ka ohana hookahi paha, a o ka poe ano hookahi paha o kona lahuikanaka.

PAUKU 14. He kuleana ko kela kanaka keia kanaka e noho ana maloko o ka lahui, e hoomalu ponoia ma na mea maikai o kona ola, a o kona waiwai, a o kona keakea kumu ole ia paha, e like me na Kanawai ; a nolaila, e koiia'ku oia e haawi mai i kekahi mahele kupono o kona waiwai, i mea e mau ai ia maluhia ; a e kokua mai hoi me kona kino ponoi, ke pono. Aka, aole nae e ohiia ke kauwahi o ka waiwai o kekahi kanaka, aole hoi e haawiia no ka pomaikai o ke Aupuni, me kona ae ole ; a i ole ia, ma ka hooholo ana o ka Ahaolelo kau Kanawai, koe nae na hana kaua o ke Aupuni, i ka wa kaua, a me ka manawa hoohaunaele kuloko. Ina e laweia i kekahi manawa ka waiwai o kekahi kanaka no ka pilikia o ke Aupuni, e loaa no ia ia ka uku kupono no ia waiwai.

PAUKU 15. Aole loa e kaulia, a e ohiia kekahi dala kokua, a o kekahi dute paha, a o kekahi auhau paha, o kela ano keia ano, me ka ae ole o ka Ahaolelo kau Kanawai ; aole hoi e unuhiia'e kekahi dala oloko o ka Waihona Dala o ke Aupuni, me ka ae ole o ka Ahaolelo, koe nae ka hiki ana mai o ke­kahi pilikia i ike mua ole ia, i ka wa i akoa­koa ole ai ka Ahaolelo ; aole hoi ma ia ma­nawa me ka ae ole o na Kuhina a pau : A na ke Kuhina Waiwai e hoike pakahi aku i ka Ahaolelo no ia mau dala i hooliloia.

PAUKU 16. Aole loa e kaulia kekahi Ka­nawai i pili i kekahi hana i hala e mamua.

PAUKU 17. E noho no na koa a pau ma­lalo iho o na Kanawai o ka aina ; aole loa e hoonohoia kekahi koa ma ka hale o kekahi kanaka i ka wa haunaele ole, me ka ae ole o ka mea hale ; aole hoi i ka wa kaua, aka, ma ke ano wale no i hoakakaia e ka Ahao­lelo Kau Kanawai.

PAUKU 18. Aole no e hopu ia kekahi ka­naka koho ma ka la koho, oiai kona noho ana ma ia hana ; a pela hoi i kona hele ana mai, a i kona hoi ana'ku mai kahi o ke koho ana, aole ia e hopu ia, koe nae na hihia kipi, ka feloni, a me ka hoohaunaele.

PAUKU 19. Aole e noho kekahi kanaka koho ma ka oihana koa i ka la koho a hiki ole ia ia ke koho, ke ole ia he wa kaua, a he wa pilikia paha o ke Aupuni.

 

Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU, IULAI 23, 1864.

 

[No ka piha o ka pepa, a me ko makou haawi ana i ko makou wahi i na olelo a ka Elele o Kona Hema, a me Kohala, e pili ana i ka haalele i ko laua noho iloko o ka Ahaolelo Elele e noho nei, a no ko makou makemake e ike koke mai ko laua poe nana i koho mai i ke Kumu Lunaikehala o ko laua malele ana, nolaila, ua kapaeia ko makou manao Pepa o keia pule.
LUNA HOOPONOPONO.]

 

Olelo hoole a ka Elele
O KONA HEMA, AME KOHALA.

E OLUOLU OE E KA MOI :

No ka mea, ua manao paa keia aha e ha­pai a e hana aku i ka hoololi ana o ke Ku­mukanawai,— a i ka hooholo loa ana paha i Kumukanawai hou, a no ko maua aloha i ko maua poe nana i koho mai, a me ke aloha ia oe e ka Moi, nolaila, ke hoike nei maua i ka manao hoole i keia hana a pau.—

I keia wa eehia, ka wa e hoomaopopo ia ana ka pono o ka poe e noho nei ma keia aina, a me na pono o na hanauna e hiki mai ana, he hiki ole ia maua ke haalele i ko ma­ua noonoo iho, aole hoi i hiki ke waiho aku ka malama ana o ko maua Luna-ike-hala ma ka lima o kekahi aha, aole hoi ma ka li­ma o ka Aha Kiekie.

O na manao o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, i olelo nuiia'e nei, he mau olelo mao­popo ole, a he ku ole ke kapaia he mau olelo hooholo maoli o ka Aha.

Aka hoi, ina ua hoike ia mai ma ka olelo hooholo maoli i kakau ia, ka manao o na Lunakanawai Kiekie, me ka noonoo hohonu ia, a me ka wehewehe ia me ka noiau loa, aole no he mana ko ia mau olelo hooholo imua o keia Aha. O na manao a lakou i hoike ia mai ma ia ano, he manao no lakou iho wale no, aole he manao hooholo ma ka lakou ano Luna Aupuni ; no ka mea, o keia manao a lakou, eia mawaho ae o na palena o na Kanawai, a me ke Kumukanawai.

O ka lakou hana Lunakanawai, e wehe­wehe i na Kanawai a me ke Kumukanawai, aole e hookahuli ia mau mea. Oiai eia ka lakou mau oihana malalo o ke Kumukana­wai, a o ka lakou mana mailoko mai o ke Kumukanawai — he mana ole ka lakou ke hookuu ia lakou iho mai ka lakou hoohiki ana, aole hoi hiki ke hookuu ia hai.

Aole no i haawiia ma ke Kumukanawai i kekahi Luna Aupuni ka mana e pepehi i ke Kumukanawai.

O na hoohiki a kakou e hoohiki ai e ma­lama i ke Kumukanawai, ua. kakauia ma ka lani, a he hiki ole i kekahi mana ma ke ao nei, e kala mai ia kakou mai ia hoohiki ana.

Hookahi wale no alanui ku i ke Kanawai e hiki ai ke Kumukanawai ke hoihoi ia e hana hou ia e na Mana nana i hana mua, a ua kauoha maopopoia kela alanui maloko o ua Kumukanawai la.

Ina no ua makemake na Makaainana e hookahuli i ke Aupuni, aole mana a lakou e ao mai i ka lakou mau Elele e hele mai a kokua mamuli o ia hana.

Ke hoole nei maua i ka manao, he oi aku ko kakou mana mamua o ka Ahaolelo kau Kanawai, a he mana hoi ko keia Aha i hiki ole ai ke hoopiiia aku i kekahi aha e.

Ke hoole nei maua no ko maua manao ma keia hana ana, ke okiia nei ke kumu o ko kakou Aupuni Kumukanawai, kahi i ma­luhia ai ka hapa uuku mai ka hookaumaha ana o ka hapa nui.

Aka, aole no maua i olelo, ina i ka wa i uwe ai kekahi lahui no ka hooluhi hewa ia, he mana ole no ka lakou e hookahuli Aupu­ni, a e hoi hou ka mana hana Kumukana­wai, i kahi i puka mua mai ai ia mana.

Aka, he mana weliweli loa keia, a he po­no ole ke hapai wale ia me ke kumu uuku, aole hoi he pono ke hapai wale ia, aia a ho­ao ponoia na ala e ae a pau, a ua nele ka pono ma ia mau alanui a pau. Aole no he pilikia nui o ia ano e kau nei maluna o keia aina, a ina he pilikia, no ka aoao o ke Au­puni mai ia pilikia.

Ke hoole nei maua, no ka mea, ke manao nei maua he Aupuni Alii Kumukanawai ke­ia, a he mea hiki ole i ka Noho Alii ke ohi hou aku i ka mana ana i haalele ai i ka ma­kahiki 1852 ;— e like hoi me ka hiki ole i ua Noho Alii la ke ohi hou aku i na aina Aupuni a Kamehameha III i hookaawale ai mai loko ae o kona mau aina ponoi, a haawi lilo aku ke Aupuni.

Ke manao nei maua, i kou lawe ana i ka Noho Alii e Ka Moi, ua lawe oe i na hana a me na oihana a pau e pili ana i ua Noho Alii la malalo o ke Kumukanawai.

Ke manao nei hoi maua, ua ae no oe i kela manao maluna ae, ma kou hoomalu ana i ke Aupuni i na mahina i hala ae nei, ma­muli o ua Kumukanawai la, a me kou koho ana i na Luna Aupuni au i hoonoho ai e hoohiki e malama i ua Kumukanawai la o ka makahiki 1852, mamua o ko lakou hapai ana i na Oihana Aupuni.

Ke hoole nei maua, no ka mea, ua ano lua, a maopopo ole na huaolelo o ka Olelo Hoolaha Alii, a no ka mea ua uhiia mai ka maka o ka lehulehu ke ano maoli o keia Aha, a hiki i ka manawa i hui ai keia Aha.

Ke hoole nei maua no ka mea, aole no i hoolahaia i ke akea ke Kumukanawai hou a hiki i keia la i ike ka lehulehu, nolaila, aole i hiki i na Makaainana e koho i ka lakou mau Elele me ka naauao ma ia mea, aole no hoi i makaukau pono na Elele e kuka a e hooholo a paa mau na mea nui e pili ana i ke ea o ke Aupuni.

Ke hoole nei maua, no ka mea, o ka hoo­kumu ana o keia hana menei, he mea alakai no ia i ka hookahuli pinepine ana i ke Au­puni, a he mea hoi e hookuu aku i ko ka­kou Aupuni maluna o ke kai kupikipikio o ka hookahuli Aupuni ; a he mea ia e hoona­waliwali ai i ka ikaika, a e hooemi ai i na pomaikai a pau o keia Aupuni.

Ke hoole nei maua, no ka mea, ma ko maua ano kanaka malama Alii, ke ake nei maua e ike i ka pomaikai mau ana o kou Noho Alii ana, a, no ka mea hoi, ke manao nei maua, ma keia hana ana, ke wawahi ia nei ka pale-kaua ikaika e malu ai keia Au­puni mai na enemi o waho a me na enemi oloko.

Ke hoole nei maua, no ka mea, o na hoo­loli a pau e manao ia nei, he mau mea hiki no ke hoopukaia, a ke hooholo ia ma na Aha­olelo kau Kanawai mau, a oia hoi ke alanui pololei hookahi e hoomaopopo ia ma ke Kanawai, kahi i hiki ai i na kanaka ke hoo­loli i ke Kumukanawai.

E aho no i ko maua manao e noho malalo o kekahi Kumukanawai i oi aku ai ka he­mahema mamua o na hemahema o keia Ku­mukanawai a Kamehameha III i haawi mai ai, mamua o ka hoonaue ana i ke kahua kahi i kukuluia'i ke Aupuni kahi a maua e noho nei, a me ke Aupuni a maua i aloha loa ai.

Oiai o ko maua manao paa keia, he mea hiki ole ia maua, mamuli o ko maua manao maikai a me ke aloha ia oe, e ka Moi, a ma­muli hoi o ke aloha i ka poe nana maua i koho, ke noho a hana hou aku ma keia aha ;— a ke haalele nei maua.

O. H. KULIKA, [ Elele   [ no Kona H., Hawaii.
H. H. PAREKA, [ Elele   [ no Kohala, Hawaii.
Honolulu, Iulai 22, 1864.

 

I ko Lahaina Poe.

 

Aloha oukou. Ua palapala mua aku au ia oukou ma kela helu o ke Kuokoa e hai aku ana i na mea i hanaia ma ko makou Aha­olelo e noho nei, a o na mea mahope mai, e ike ana no paha oukou ma keia helu o ke Kuokoa.

Ke haawi aku nei au i ka mahalo o ko Lahaina poe i ka Luna hooponopono o ka Nupepa Kuokoa no kona hoolaha ana i ka'u palapala i mea e ike ai oukou i ko maua no­ho ana ame ka maua hana i keia mau la : A o ko'u manao, i na oukou e makemake e ike i ka'u palapala ia oukou, e pono no ia oukou ke lawe nui ia nupepa i ike oukou i ka noho ana ame ka hana hoi a ko oukou mau Elele i hoounaia mai ai.

O keia mau la iho nei, ua nui ka hoopaa­paa ana no ka olelo hooholo a ka Elele o Kona Hema, he olelo ia e hoole ana i ka mana o keia Aha e hana i ke Kumukanawai, aka, ua lilo ia olelo hooholo i mea ole, a ua ko no ko oukou makemake e hanaia no ina he mea ia e loaa hou mai ai ka pono. Iloko o ka hoo­paapaa ame na olelo ino, ua hoomanawanui loa Ka Moi ke Alii, aole oia i paupauaho iki, aole hoi i pane aku me ka manao hoahewa i ka poe olelo ino, aka, na ka lakou hana no e hoahewa ia lakou.

Ke hoomaka nei makou e hana i na Pauku o ke Kumukanawai i hoomakaukauia, anola­ila maua e makaala a e kiai pono ai no ko oukou mau pono, o na mea i hoopukaia mai, ua apono no au, aka, aia a hoopuka hou ia mai, alaila, maopopo ko'u apono, ame ka apo­no ole i kekahi, a hoololi ae paha i kekahi.

Ua palapala mai kekahi poe o oukou ia'u no na olelo a Rev. D. Baldwin e pili ana i kuu mihi ana ia Kauka (G. P. Judd,) aole he mea nui, aole hoi e hooneleia ana oukou i ka Elele makaukau e hana ma keia Aha mamuli o kela hana ana a'u, aka, ina he mea ia e pono ole ai ko oukou manao, e pono no hoi ia ia e olelo me ka hoapono i na mea i manao e hana ino mai, a e hoeha mai hoi i ke kino nawaliwali o ko oukou Elele ina he hana pono ia ana.
Me ka mahalo ka oukou kauwa.
J. W. H. KAUWAHI.

 

KA NU HOU!

 

Heaha mai nei ka nu hou o ke kahua kaua ? Heaha mai nei ka nu hou ma ke­ia moku mai nei ? He mau ninau keia i halawai me makou i na wa pinepine loa, a ua aneane e lilo i mea hoouluhua mai, o ke aha la ka makou e olelo ai no ia mau ninau ? Aohe wahi mea a maopopo iki. O ke pio o ka Hema, a me ka hee ana o Lee, o ka kakou no ia e lohe mau nei, a oia no paha auanei ka makou e hai hou aku ai ? Eia nae hoi ka mea minamina, o ka hiki ole ia makou ke hoike aku i ka hopena o ia lohe e hoea mau mai nei i o kakou nei. Ua hiki mai nei ka lono e pili ana i ke pio a me ka hee ana o Gen. Grant, me ka lilo o na wahi e waiho ai o kana ai, aka, aole nae makou i ike iho i kekahi wahi mea nana e hooia mai ia olelo wale ia iloko o keia mau la iho nei, a nolaila, me he mea la no aohe oiaio oia mea i olelo wale ia mai.

Eia iho nae malalo nei na nu hou i hi­ki mai nei ma ka moku kalepa Mattapan, a penei no ia :

BALATIMOA, Iune 24. Ma keia la, ua hooholo iho ka Ahaolelo Elele hoololi Kumukanawai o Marilana, e Ahaolelo nei ma Anapolisa, i kekahi pauku hou o ko lakou Kumukanawai, penei : Mahope aku iloko o keia mokuaina, aole e hoo­kauwa kuapaa, a e hoohanaia kekahi me kona ae ole, koe nae ka poe hoopaiia no kekahi karaima, ke hookolokolo pono ia, a ahewa pono ia, a o ka poe a pau e ha­na ma ke ano kauwa ke haiia aku nei, ua pau lakou i ka hookuu lanakila ia.

Ma ka Hale Ahaolelo Alii o Amerika Huipuia, ua hoike mai ke Komite o na hana me na aina e, aole lakou e hoopuka mai i ko lakou manao hooholo no ka ole­lo hooholo e pili ana ia Mesiko, aia a keia kau aku, alaila, hoopuka mai lakou i ko lakou manao.

Nu o ka la 25 o Iune.

Penei iho no ka olelo a ka nupepa Star, o Wasinetona : Eia ka puali koa o Gen. Grant ke hoomoana nei ma kekahi ululaau paina, ma na palena waho o Pi­tabuga, kahi a na kipi i noho mua iho nei, a me ka lakou mau pakaua a pau ma ka aoao Hema o ka muliwai o ka Apomato­ka, (Appomattox) ma ia mea, hoi i hiki ai ke hoomalu aku ia Pitabuga, a me ke alanui kaamahu hookahi e holo ana ma­waena o Pitabuga mai Rikemona a hiki i Weledona, Karolina Akau. Ma ke ano o ke kulana a na koa Aupuni e noho mai nei, ua paa ka hiki ana ke hele aku mai Rikemona a i ka Hema. A e like me ka makemake o Gen. Grant, pela no e hiki ai ia ia ke paa ma ke kani-a-i o ka enemi, ma Pitabuga. Ma ke kulana a Grant e no­ho mai nei, ua hiki ia ia ke hoohele aku i ka Hema, me ka hoolako ia ia i ka ai e lawa ai kona mau koa i na la he 20, me ke alualu aku o Li (Lee) e kaua ma na wahi i hana ole ia i na pa-kaua.

Ua haiia mai no hoi, ua hele ae la o Gen. Foster, me kona mau koa a aia oia i kahi he eiwa mile ke kaawale mai Rike­mona aku, ma ka aoao akau o ka muliwai James, a ke hooikaika nei oia i kona ku­lana ma ia wahi. Ke lilo nei keia oni ana'e nei a keia Generala o ka Akau, i mea e hoonune ai i ka noho ana o na kipi.

Nu o ka la 26.

Ma ka hora 8 o kakahiaka o nehinei, hoouka mai na kipi i ka puali koa malalo o Gen. Burnside, (Aoaowela,) a ua pau hou no i ka hooemi hope ia. Ua nui no ka make ma na aoao a elua, aohe nae i hoikeia mai na huahelu no ia mea.

Ua hele aku o Ira B. Tuttle ka Luna Nui o na koa kiu, me na Komopane 4, a ua hoopioia e ia he hookahi Lutenela Kanela, hookahi Kapena, me ekolu Ka­kiana, a me ke puhi hoi i kekahi hale i ke ahi, kahi i waiho ai o na busela kulina he 50,000 ; ma kahi e pili ana i Atalana­ta, Geogia, kahi i hanaia'i o ia mea.

Nu o ka la 27.

Ua hele aku o Gen. Wright o ke Au­puni me kekahi mau koa, a ua pau ia ia i ka hoopoinoia he elima mile o ke alanui kaamahu e holo ana i Weledona, a ina e pilikia ia alanui, he mea no ia e hoopoino nui ana i na kipi. A ua u haele aku o Gen. Longstreet a me Gen. Hill, i Wele­dona, Karolina Akau, mahope iho o ka haalele ana i ko lakou kulana imua o ke kulanakauhale o Pitabuga.

 

Na Palapala.

 

He Haiolelo a Rev. S. E. Bihopa
MA KAWAIAHAO, IULAI 17,1864.

 

" He poe keiki kakou nona." Oih. 17 : 28.

He pauku olelo keia noloko mai o ko Pau­lo hoolaha ana i ka hoomana Karistiano i na Helene e noho ana ma Atenai, oia ka poe oi o ke akamai mamua o ko na aina e a pau, a o na manao nui ana i hoopuka ai imua o lakou eia no kekahi, o ke ano kiekie o ka noho ana o na kanaka a pau kekakahi me kekahi, a imua no hoi o ke Akua. He poe keiki lakou na ke Akua. He poe hoahanau no hoi kekahi i kekahi, pauku 26 ; " Ua hana Oia i na lahui kanaka a pau no ke koko hookahi."

O keia manao nui, he manaoia ka hooma­na Karistiano. Ua kue na hoomana Pegana a pau i keia manao. Penei ka manao o na hoomana Pegana : " O na'Lii nui, ame ka poe kiekie o ko aina, he mamo no na Akua, a he nui ka manao o na Akua ia lakou, aka, o ka lehulehu, me he poe holoholona la la­kou, aohe kuleana iki me na Akua, aole hoi manao na Akua ia lakou." Pela ko Helene manao, na moe mai o na Akua, o Jupiter, Apollo, Mars, &c., i na kaikamahine a kana­ka, a hanau mai lakou i na Alii, ame na mea kaulana. Peia no hoi ka manao o ko Ha­waii nei poe kahiko. O na'Lii mamo Akua, ua pono ia lakou ke hoowahawaha a hoo­kaumaha hoi i na kanaka.

Aka, o ka hoomana Karistiano, ua ao mai oia i ka manao maikai. He manao Akua na kanaka a pau. No Adamu mai, ke ku­puna nui o na Lahui a pau o ka honua. I ko ke Akua hana ana ia Adamu, " Ha iho la ia i ka hanu ola iloko o na puka ihu ona," Kinohi I : 7. aole pela i hana'i i na holoho­lona. Me he mea la, ua hoa ke Akua i ke kukui o ko Adamu uhane ola, ma ke ahe o kona Uhane nui wale. Nolaila, ma Luka III : 38, ponei ka olelo : " Oia na Enosa, oia na Seta, oia na Adamu ; oia na ke Akua," He mamo Akua na kanaka a pau.

Ua haule nae na kanaka a pau iloko o ka hewa, a ua haalele i ke aloha ame ka malu­hia o ko lakou makua ma ka lani. No ia mea, ua hoouna mai ka makua i kana Hiapo, o Iesu Kristo, i ke ao nei, e kahea i kana mau hoahahau auwana a pau e hoi hou mai i ko lakou makua, a e aloha hoi kekahi i ke­kahi me he poe keiki noho like la a ka ma­kua hookahi.

Maloko mai o keia mea, ua loaa ia'u keia manao nui, " ka noho like o na kanaka a pau he poe keiki a ka makua hookahi, o ke Akua. O keia olelo noho like, aole pono e kuhihewa ia. Ua pili no ia i ke ano maoli iloko o ka­naka a pau. Ma ke ano owaho, aole like loa. Loihi kekahi kanaka, haahaa kekahi, ikaika a nawaliwali, naauao a naaupo, keokeo a eleele, waiwai a iihune, Alii a Makaainana, Haku a kauwa. Aole make hoopalahalaha wale i keia hua olelo noho like, a e hoole he oi ole ka mana a me ka hanohano o na Alii Manuwa o ko ka lehulehu. Pela hoi ma ka olelo kaulana. " Ua hana ke Akua i na ka­naka a pau e paa ole a e noho like hoi," ao­le make hoopalahalaha wale i ke ano o ka huaolelo paa ole, no ka mea, ua paa no ke kanaka aole e lawe wale kela mea keia mea. He mau olelo maikai no nae keia, o ka paa ole a me ka noho like o na kanaka a pau, a ua pono ia kakou ke mahalo i keia mau hua­olelo, a e minamina hoi.

O keia manao Keristiano nui, o ka noho like o na kanaka a pau, he kumu no ia o na ku-e a me na kaua, a me na mokuahana nui ma keia ao, no kona ku ole i na manao ka­hiko o kanaka. He mea mau i kanaka o kela lahui keia lahui, e hoowahawaha i na kanaka ano e. Hoowahawaha a hookauma­ha wale na'lii i na kanaka haahaa. Pela hoi na ilikeokeo i na ilieleele. Hookauwa na kanaka Europa i ko Aferika, a hooluhi wale. Kapa aku na Pake o Kina i na haole i hele malaila, " he poe Diabolo." Pepehi wale na Amerika i na Ilikini, me he poe Ilio­hae la. Pepehi wale na haole ma Nuzilani i na Maoli olaila, a kaili wale i na aina o lakou.

Ua hele mai nae ka olelo maikai a Iesu, e kauoha mai ana. " E aloha oukou a pau ke­kahi i kekahi, a e mahalo hoi, no ka mea, he poe keiki noho like oukou a pau na ko'u ma­kua, o na Europa, na Pake, na Ilikini, na Negero, na Alii, na Makaainana, na naauao, na hupo, mai hoowahawaha kekahi i kekahi, mai hoinoino kekahi i kekahi." A ma ka halawai ana o keia olelo maikai me ka ma­nao kahiko, ua hooukaia ke kaua nui, aole i pau a hiki i keia manawa.

Ma Europa, ua kaua pinepine na'Lii me na Makaainana ma keia mau manao ku-e. Ma Amerika, ua holo nui ka manao maikai, o ka noho like o na kanaka. Ua ku-e nae ka aoao Hema, aole pili ia olelo i na kanaka Aferika, he poe hupo, aole he kanaka maoli, he Nika wale no, a ua pono ke hooluhi wa­le ia, aole e noho like. Ua ulu nui no nae ka manao kupono ma ka aoao Akau, a nola­ila mai kela kaua nui o keia mau makahiki ekolu. Ke haalulu nei ko kakou mau naau i ka lohe pinepine i na lono weliweli o ia ka­ua, aka, ua olioli nae i ka manao lana e la­nakila koke ana ka noho like o na Negero me na ilikeokeo.

Ma Hawaii nei, ua hoomaikai aloha mai ke Akua ia kakou, i ka hoolanakila koke i keia manao maikai, me ke ku-e ole, a me ke kaua ole. Ua apo wale na kanaka Hawaii i ka olelo a Iesu, a ua kiola ia na hookiekie a me ka hookaumaha. Ua hoala mai ke Akua i ke aloha nui ma na naau o na Moi, a me na'Lii o keia Pae Moku, a ua hookumu lakou i na pono o na Makaainana, i pau ka hooluhi a me ka hookaumaha. Ua haawi mai no hoi ke Akua i ka oluolu a me ke alo­ha iwaena o na haole a me na kanaka Ha­waii, i ole e hoowahawaha a hoino kekahi i kekahi. Nolaila, ke noho nei kakou a pau, na'Lii a me na Makaainana, na Haole a me na Maoli, me ka pomaikai a me ka maluhia, he poe keiki noho like a ka makua hookahi. I ka wa mamua, he mea weliweli i kana­ka ka hele ana imua o ka Moi, aole hoi e hiki ke hoopa ia ia, a ke ku imua ona. Ma ka opu wale no e kolo ai, a e palu i ka lepo imua o kona alo. Aka, i keia kau nei, ke komo pu nei na makaainana i ka hana kau Kanawai me na 'Lii, he poe kanaka pu, he noho like. I keia mau la, ke ike nei kakou i kekahi mohala nui ana o keia manao noho like. Eia no ka kakou Moi lokomaikai o Kamehameha V, ( e hooloihi ke Akua i ka pomaikai o kono noho alii ana) e halawai ana me na makaainana i kela la keia la, a ku no lakou imua ona ma ke ano noho like, e hai i ko lakou manao ia ia, aole no hoi oia e hoowahawaha ia lakou. No ka mana mai keia o ka olelemaikai o Iesu, ma keia aina.

1. He hewa nui ka hoole i ka noho like o na kanaka a pau ma ko lakou ano maoli. He haalele no ia i ka manao Karistiano, e hapai hou i ka manao Pegana. He hoowahawa­ha no ia i ke kanaka, a he hoino hoi i ka Makua nui o na kanaka a pau. Menei ; ina paha e noho ana iwaena o kakou kekahi ma­mo a Kamehameha Nui, a oia kanaka ua lolo, a ilihune, pehea, ua pono anei i na ka­nakaka e hoowahawaha i ua lolo la, a hoino­ino ia ia ? Aole anei e pono ke mahalo a malama nui i keia mamo a ke Alii Nui ? Aole anei e inaina ka Uhane o Kamehame­ha, ina ua hiki ia ia ka nana ana mai i ka hoinoia'na o kana moopuna ? Pela hoi na kanaka a pau, he mamo o ke Alii nui o ka lani, a ua inaina oia, ke hoinoinoia kekahi o kana mau keiki noho like, no kona nawali­wali a naaupo paha.

Mai kuhihewa kekahi, he olelo hoopaa­paa ko'u i keia manawa ma ka pono a me ka pono ole o ke kapae ana i ka hua olelo noho like ma ka Pauku 1 o ke Kumukana­wai. Aole au i lohe i ke kumu o ko ka Moi manao ma ia mea. Malia paha ua pono loa kona manao, e aho e waiho aku i keia hua­olelo ma ia wahi. Aole au e hoopaapaa ma ia mea maanei.

2. E mahalo aloha i na kanaka apau. Mai hoowahawaha i kekahi mea lolo, kuapuu, hupo, ilikole, elelemakule. E minamina oe i ko'u hoahanau pilikia. E mahalo aloha ka Hawaii i ka Europa, i ka Pake, i ka Nege­ro. E mahalo aloha ka Haole i ka Hawaii. E mahalo aloha oukou na Alii i na Makaai­nana, no ka mea, ua hoonoho ka Makua ia oukou ma na wahi hanohano i poe kahu e malama a e hoomalu i kona mau keiki na­waliwali. Nolaila mai hoomalu oukou ia lakou no ko oukou pono iho, aka, no ko la­kou pono, i oluolu ai ka Makua ia oukou.

E mahalo aloha oukou na kanaka i na Alii, a me na Luna Aupuni a ke Akua i hoo­noho ai a hoomalu ia oukou. E malama pono ia lakou, mai hookuli a kue wale, o kue oukou i ke Akua.

3. E mohala pono ia oe iho. He keiki oe na ke Akua nui. Mai hana oe i kekahi ha­na ino, a haumia paha, i kupono ole i ke keiki a ka makua nui. Eia hoi, i kou ma­halo ana i ka mea kiekie maluna ou, mai kolo oe ma ko opu imua o lakou aole ia he mea kupono i kanaka, he mea kupono ia i na lopa ame na ilio. Aole i makemake na'Lii naauao o keia wa ia oe e kolo wale imua o lakou ; aka, e ku iluna e kamailio me ka mahalo aku. Ma keia mea, i ko'u nana'na­'ku, ua oi loa ka nani o ko kakou Moi aloha o Kamehameha V., mamua o kana kupuna kaulana, no ka mea, o keia, he Moi nei ma­luna o na kanaka ; aka, o kela, he Moi ma­luna o na Lopa wale no. Nolaila, ua maha­loia keia Aupuni i keia wa e na aupuni e ae, he aupuni kanaka, aole he aupuni Lopa. Nolaila hoi, ua mahaloia, a ua alohaia hoi ko kakou Moi e na Moi o na aupuni naauao, e noho like me lakou, no ka mea he Moi la maluna o na kanaka noho like, me ka hoo­kumuia o ko lakou mau pono a pau ma ke Kumukanawai maopopo.

4. E hooikaika e hookiekie ae iluna i kau poe hoahanau ilihune a pau. E hoonaauao ia lakou, e hoolako i na mea e pono ai. E haawi ia lakou i ke aloha pumehana o kou naau. " Pela e lilo ai oukou i poe keiki na ko oukou makua iloko o ka lani." Mat. V : 45.

MAU MOKU ILI.— Ua kaumaha makou i ka hai aku i ka ili ana o ka moku Kameha­meha IV., a ua naha liilii loa, a o ka moku Mere ua hooiliia i kula o kahaone, a o ka moku Jeannettte, ua pau ka hoeuli i ka hai­hai. Ma Maloaa Kauai kahi i halawai ai o keia mau moku me ka poino, ma ka la 14 o keia malama.

HOOPOLOLEI HOU.— Ma kahi a makou i olelo ai ua moni hou Ka Mea Hanohano Ioane Ii i kana mau olelo kue no Poikai, ua lohe he­wa makou, no ka mea, ua hai mai oia, aole oia i hoihoi hou i kana mau mea i olelo ai.