Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 30, 23 July 1864 — Page 4

Page PDF (1.57 MB)

This text was transcribed by:  Greg Meboe
This work is dedicated to:  In memory of Kiera Meboe 1967-1989

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

No na wahine Hawaii.

 

            E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE :—Ua koi ia mai au e na puka ike elima a ke Akua i waiho mai ai i ke kanaka, e hoike aku ma ke akea i ke ano o na wahine Hawaii, ke hiki nae ia i ka manao ana o ka Luna Hooponopono he pono, aka hoi, i hiki ole, mai kapae ino ae ma ke kuauna o ka hoowahawaha me he huli pala la; e hoomoe maikai iho no ma kekahi keena maluhia, i nui loa no hoi ke aho, aole hoi ana, he Uku hoi ia he i-a no Kahoolawe.

            No ka nui wale aku no o ko’u makee i na oiwiponoi o ka ohe kapalsa hookahi, i hooluulikeia me ka puohukohu noni o ka maemae. Aole paha ia he mea e eha mai ai o kuu koko ponoi, i hoonani ia ai i ka wai hooluu like o ka lahui holookoa.

            Na wahine Hawaii. He poe holoholo olelo na wahine Hawaii i kahi wa. Ua ike nui ia ia mea iwaena o na wahine Hawaii mai o a o. E ninau mai paha auanei ka mea ninau i ke ano oia huaolelo, a no kou manao hoohuoi, alaila, e hai aku no hoi wau i kona ano maoli. I ka hui akoakoa ana o kekahi poe wahine ma kekahi wahi, a hale paha, a olelo iho la lakou me ka leo liilii, “ka ! kupanaha maoli ka hoi o K. wahi a kekahi wahine.” I mai la hoi kekahi, “ I ke aha ana la hoi ?”  “Kai no hoi ua ike pono au i ka po nei ua launa hewa me ka wahine a M.” Iloko o keia kamailio ana a keia poe wahine, aole ia i nalo ia olelo ana ia lakou iho, lawe aku la no kekahi o lakou a kamailio, a lohe aku la hoi kekahi, o ka wawa lea ia aku la no ia. Kai no hoi o ka pau ia, hele hou aku a no kekahi o ua poe wahine nei a hai aku la ia M—. “E, i hele mai nei hoi paha wah e hai aku ia oe, ua hui hewa ko wahine me K—. i ka po nei.”

            I ka lohe ana o ke kane nana ka wahine i hewa, huhu loa iho la ia, a no ia mea, ninau koke oia i kana wahine no na mea ana i lohe ai i na he oiaio. Ma ka ninau ana aku hoi a ke kane, hoole mai la no ka wahine, a o ka nui loa iho la no ia o ko laua hoopaapaa, a lilo koke iho la ia i mea enemi no laua, o ke kue koke iho la no ia o ko laua noho ana i kuonoono i mea ole, a me ka noho ana pumehana o ke aloha kaulike mawaena o laua. Nawai keia pilikia ana ? Ua maopopo no, o ka maa mau o na wahine o keia lahui i ka holoholo olelo. A pehea la auanei e pau ai keia hana ino iwaena o na wahine ? Aole oia wale no ka hana ino i ike ia iwaena o na wahine Hawaii, eia iho no kekahi mea ano like.

            O ka nemanema. Oia no hoi kekahi haawina ino loa i ku i na wahine ma ka nana ana. Pehea hoi ke ano oia huaolelo ? Penei no kona ano maoli. Ma kahi a kekahi poe wahine e akoakoa ana, ike lakou i kekahi wahine e hele ae ana me kona kahiko kino, kulou like iho la lakou me ka hamumu liilii ana, me ka olelo ana ae o kekahi, “ E oki ka hoi oe i kela wahi wahine, ekekei lua ka hoi kona wahi holoku, ahuwale mai la no kahi muumuu o loko, ua hele a neko, oloheo lua na wahi wawae, me he mau wahi wawae Pake la.” Olelo ae la hoi kekahi, “O kau ka hoi ia, o ke kua no paha o kahi holoku, o ka hele no ia a o ka haule wale iho no koe i ke kikala.” Pane ae hoi kekahi, “ Aole hoi oia, o ka’u wahi mea ino loa aku la i kona lole, o ka wahalehe loa o ke oki ana o ka waha.” Wahi hoi a kekahi wahine, “Ua pono no hoi paha ia, o ko ino haalele loa no hoi paha o ke kii, aohe no hoi he wahi kohu iki ia e hele hoohai la, e manao ana paha e mahalo aku ana kakou.” I mai la hoi kekahi wahine, “Aole hoi oia, o kahi papale aku la hoi ka’u wahi mea aka loa, kiwalawala-o lua na wahi hulu moa, he wahine kuaaina loa no paha la.” Ke i mai la hoi kekahi, “ A o no hoi e nana aku i ke ano kuaaina la, ke hemahema la ka hehi ana o ke kamaa e kaikai ku la na wawae.”

            Nolaila, o keia mau hana a na wahine Hawaii, he mau hana ino wale no ia, aole i ku i na rula o na wahine maikai i komo hoi iloko o ka mahalo ia, e like me na wahine o na Aupuni naauao makua e noho nei iwaena o kakou.

            Eia hoi kekahi mea ino loa i pili i na wahine. Ina e hele ana kekahi mau wahine ma ke alanui, a ike aku la i kekahi lohe nani loa, a ano nuhou paha e aahu ia mai ana e kekahi wahine, komo koke iho la no ke kuko iloko ona, o ka hoi aku la no ia a hiki i ko laua hale me ke kane, o ka hoohonehone wale aku la no ia i ke kane me ka i aku, “E haawi mai oe i kekahi mau wahi dala a kaua, e hele ae au i ka Halekuai, nani aku la ka hoi kuu makemake ia lole ano nuhou a la wahine f aahu ae nei; a o ua lole la, aia i ka Halekuai o mea, h@ oluolu wale no ka ke kumu kuai, e mea no dala, o ka lawa no ia o ka holoku.”

            Ina aole e hooko mai ke kane i ka manao o ka wahine, o ka nuha koke iho la no ia o ua wahine nei, o ka huhu iho la no ia, a hakaka, helu mai i ke kane i ka loaa ole, kahi kanaka lapuwale, a o ke aha kau loaa, na ko’u mau makua wale no ko’u wahi pono e noho nei, auhea hoi kau loaa ka ke kane, a poho ana ko’u kino ia oe. E ike aku auanei oe i ka wahine nuku, oia no oe ka ilio ai pinao la, ka maloo o ke alelo i ka makani, kahe ka hae, huahua nui ka waha.

            Kekahi haawina ino loa i na wahine i ka waa e hakaka ai, o ka hookiekie pono ole i ko lakou leo maluna o na kane, me he mea la o na wahine ke poo o ke kane. Ua ike nui no au ia mea, ina e lele koke aku ke kane e hoopai ia ia me ke kupono, o ka olelo koke mai la no ia o ka wahine, “Ina oe e pepehi mai ia’u, o kou manawa keia e holina koke au ia oe i ka Makai a noho aku oe i ka Halewai, kani no ka’u aka.” Oia iho la no ka olelo hookano a na wahine imua o ka lakou mau kane. E ! mee io no ka hookano; hanehane paha a like aku me na wahine haole, o ke keu loa aku paha ia. Nalaila, o na wahine kekahi kumu hewa o ka noho maluhia like ana o na kane ma ke kauwahi, a pela mau,

            He poe kuko kakahi o na wahine Hawaii, pela no lakou mai ko lakou wa uuku mai, aole lakou e noho pono malalo o ka maluhia o ko lakou mau makua a hiki i ka wa e loaa ai ke kane kupono; i loa no a mahuahua ae, o ka hoohuhuki ae la no ia, i hoolohe aku ka hana o na makua, aia ka i ka hale inu ki kahi i noho ai me ka kane Pake, a i ole hoi ilaila, iloko o na hale haole, o ka noke haalele aku la ia o na wahi makua i ka imi; a loaa aku la hoi ke keiki, hoihoi mai la a hiki i ka hale, ehia la wahi la e noho ia mai ai, o ka poholalo ia iho la no ia pupuhi wale ana kela, o ka ho-a-a iho la ia o na wahi makua; a mahope iho, lohe hou ia mai ana ua lawe i laikini, pale ka pono, komo loa kela iloko o ka naele, loaa ole ke imi aku.

            Ma keia mea, ua maopopo ae la ia kakou, mai ka wa liilii mai no ka hoohuhuki, i nui ae hoi ka hana, o ka pakela hookano loa aku ia, a mare aku hoi i ke kane, o ke oki loa aku hoi ia, i kii aku ka hana o ke kane, aohe wahi mea a maliu ia mai. Nolaila, o na wahine Hawaii, he poe wahine ino, aka nae, he wahi ano hookamani, pela ka nui e noho huikau mai nei.

            O kekahi mea ino loa i na wahine Hawaii i ko lakou wa e noho pu ana me ka lakou mau kane, o ka ike iho i ka loaa ole a ke kane, o ka hikiwawe iho la no ia o ka haalele i ke kane, lilo hou aku la ka manao i ua mea hou aku, a haalele ia iho la hoi ua aloha nei ana e hoopau ai, me ka like pu ole o ka manao me ka makua, o laua wale no i ko laua makemake a o ka mare no ia, ina e aua aku na makua, o ka pane mai la no ia e hai i ko laua hewa imua o ko Lunakanawai, a i ole hoi ia, o ka hoohiki mai la no ia aole e ike i na makua; eia aku nae hoi a mahope aku, he puni hoi ka haalele no ka loaa ole a ke kane, me he mea la hoi o ka loaa ke kumu o ko laua hui ana i kinohi, kai no o ko laua mau la kanaka maikai wale no, a me kona wahine maikai, eia ka he lealea kalakulai wale iho no, he manumanu ka loaa, a me ka ike pu iho no hoi i ke ano o ka noho ana o ke kane, a o ka mare no ia, eia nae he puni ka haalele. E nana aku no paha a he aiwaiwa okoa no. Alia nae, eia aku hoi kahi aka loa—O ka noho keia a mahope hakaka iho la ua wahine nei me kane, ilaila aku e lohe aku ai i ka puka ana o na olelo ino, a me ka ike ia aku no hoi o na ouli hilahila ole iluna ona, me he mea ala o ka wahine la ke poo o ke kane.

            No keia mea, ke uwao mua aku nei au i na keiki kane opiopio i lahui ole i ne mea he mare ana, e akahele hoi oukou ma ka lawe ana i nei mea he wahine mare, a pela hoi ka wahine ma ka manao ana i nei mea he kane mare. Mamua ae o ka manao ana e lawe mai i ka mea i makemake ai, he pono ke ninau mua aku i kekahi poe i ike, a na lakou e hai mai i na ano a pau o ka mea au i manao ai e mare, no ka mea, o ka poe wale no a noho pu ana ka poe hiki ke hai mai i na mea a pau e pili ana nona; a ina ua ike oe i ke kupono i kou manao, he noho pono, he ano akahai me ka hookamani ole, he ano hookuonoono; a he pono no ia oe ke lawe mai ia ia, i hoa ia no ka po kehau anu o ka hooilo. A ina no hoi e lohe mua oe i kona mau ano, e hiki no ia oe ke wehe koke i na hipuu paa o kou manao mua, mamua ae o ka laahia ana o kou kino iloko o ka berita paa o ka mare, a poho u-a kau mau dala i ka hoopii ana e oki. He pono ke hooakea mua ia ka manao mamua, no ka mea, ua ike pu ae la no kakou i na kumu pono ole o na wahine i hoakaka ia e a’u ma keia kukulu manao ana. He mea wehewehe wale no ka’u, a na oukou no ia e hoomanao.

            E ao ia oukou e na keiki opiopio o Hawaii o Keawe, a me Maui o Kamalalawalu, a me Oahu o Kakuhihewa, Kauai hoi o Manokalanipo, ka poe hoi i uhi ole ia i ka waihooluu o ka hapauea, e noonoo nui oukou me ka hoomaupopo pono i ke ano o keia hoakaka ana a ka makamaka.

            E manao paha auanei ka poe i like na helehelena, a me ka ouli kahi i ku ai o neia kukulu manao ana, ua kohu ole keia hooluu maluna o lakou; aole pela, he ole manawaino ia, o ka ike iho no ka pono a noonoo iho no, a kala ae i keia aahu lepo, aahu hohono e kau nei maluna o lakou, ma ka lawe mai i na olelo naauao a Solomona, a aahu iho maluna o oukou, oia hoi keia; “O ka wahine naauao noho pono, he papale alii ia no kana kane.”

            Nolaila, ina o ka makahiki 1864 nei ka wa e weheia ai, a e hoolei ia ai hoi na mea ino e aai nei maluna o oukou e na wahine Hawaii, alaila e kaulana auanei keia makahiki, no ka mea, oia no ka makahiki o na wahine i hoomaemae ai ia lakou iho, mailoko mai o na halepea o ka hohono, a e lilo ai hoi keia makahiki i makahiki hoomanao mau na ka hanauna hou, aka hoi, he hoailona kohu keia i kuniia maluna o na wahine, me he uhi la i kiko ia ma ka ili o ke kanaka, he mea pau ole i ka holoi ia. He mau iho la paha ia, ke hoomaha iho nei hoi au malao iho o ke malu o ka Ohai. Me ke aloha no.

J. W. P. KEOLANUI.

            Apua, Honouliuli, Ewa, Iune 26, 1864.

 

He Palapala no Port Madison W. T.

 

            E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE.—Eia mai ka nu hou e hai aku imua o oukou, no ka hana a kekahi poe kanaka e noho ana ma ka malu o ka Hae o Beritania, o ka hana a kekahi poe kanaka ma Prazer River B. Co., he hoomana kii ; penei ka lakou hana ana, noho iho la ke’kua iluna o kekahi kanaka o Waahila kona inoa, a olelo mai la, “ Auhea oukou e na kanaka, eia ke ola, a me ka waiwai ke hoolohe nae oukou, mai moe pu ke kane me ka wahine, aole hoi e oki i ka laau maka, aole hoi e ako i ka pua o ka mauu, a e kalai hoi oukou i kekahi laau a like pu me ke kii, owau no ia, ua lilo ia i mea laa.” Alaila, hele aku ua ‘kua nei, noho a kanaka iho la keia.

            Ninau keia i ka poe e noho ana,  “ Pehea iho nei ka olelo a ua haku nei o kakou ?” Hai mai la lakou, “ Ua kauoha mai nei nae ia makou, e kalai i kekahi laau a like pu me ke ano o ke kii.” Ia manawa koke no, kalai io la lakou he wahi papa laau, a kukulu iho la ma ka paia o ka hale, a pule aku la lakou, a pau ka pule ana, moe iho la i ka po a ao ae, a ma ke ahiahi no o ia la, hiki mai la no ua ‘kua nei, a kamailio mai imua o lakou i kekahi mau olelo penei ; “E halu mai kekahi o oukou i ka lohe huluhulu, a o kekahi o oukou e kii aku i ke dala aia maloko o ka nahelehele, he elua mau bakeke i piha i ke gula.” Alaila, kiia aku la ua mau bakeke nei a lawe ia mai la, ninini ia iho la iluna o ka huluhulu, a hauoli ae la lakou a pau loa, a olelo hou mai la ua ‘kua nei, “ O keia dala, e haawi like ia na oukou a pau loa, na kane, na wahine a me na keiki, a me na Ilikini, ia manawa, hele aku la ua ‘kua nei.

            Olelo aku la o Waahila imua o na kanaka, “ Pehea iho nei ka olelo a ka haku o kakou ? “ Hai mai la lakou e like me na olelo maluna. Olelo aku la o Waahila, “ Aole e loaa aku keia dala ia oukou, o ka mea a ko’u maka i ike iho nei, na’u ia, aia a loaa hou mai, na oukou ia.” I kekahiahiahi, hoi hou mai ua ‘kua nei, a o ke kolu ia o ka hoi ana mai. Olelo hou mai la ua ‘kua nei ia lakou, “ E kuai na aina kuleana o oukou, a me na hale noho, na mea no a pau, alaila, kuai aku la kekahi poe o lakou ma ke ano kuai hoopoho, oia hoi he 160 eka, he $20.00, a pela lakou i kuai hoopoho loa ai i ko lakou mau aina a me na pono a pau, ma ke ano naaupo, o ka wa kahiko.

            Ekolu kanaka i kuai hoopoho loa i ko lakou mau aina, a me kekahi poe a ae no he nui loa, he 20 paha ko lakou nui. A he 75 ka nui o na Ilikini i kuai hoopoho loa i ko lakou mau aina a me na waiwai a pau, a o ka mea wale no i koe mai i ke kino, oia no na wahi kapa. Aloha ino keia poe i puni wale aku mamuli o keia hana naaupo, ei hoi ka mea hilu loa, o na dala gula i olelo mua ia’e noi, ua hookomo ia iloko o kekahi pahu, a olelo mai la ua ‘kua nei iluna o Waahila, “ E lawe oukou i ka pahu dala i Victoria, a ku mai na moku waiwai o Pelekane, alaila, haawi aku oukou i ka pahu dala, hooili mai oukou i ka waiwai maluna o naa mokuahi.” A i ka pau ana o kana olelo ana, moe iho la ua kanaka hoomana kii nei a ao ae, holo aku la lakou i Victoria, maluna o kekahi waa o na Ilikini, a hiki lakou ma kahi o Rev. Wiliama R. Kaulehelehe, ua hele nae ia i ka hana, o kana wahine wale no ko ka hale, ia wa hoomakaukau iho la ia i wahi mea ai na lakou, a hala he mau hora ma ia hope iho, hoi mai la kana kane, a no kono lohe ana, he poe hoomankii lakou, ua hookuke koke oia ia lakou, no kona oilahila i ka lakou hanalapuwale.

            Hele aku la poe hoomanakii nei a ma ke kauwahi e aku, noho iho la lakou ilaila, kakali aku o ka hiki mai o na moku waiwai, aole nae i ku may, hoomanawanui no nae lakou a hala kekahi mau la, a no ke ku ole mai, hoi okoa lakou a kahi i moe ai, wawahi okoa lakou i ka pahu a naha, i nana iho ka hana, aole dala oloko o ka pahu, alaila, ulu mai la ka manao kaumaha no na aina a me na waiwai a pau i kuai hoopoho wali ia’i. A pilikia ka manao o lakou a pau, no ka ma pili mai la ka nele me lakou ia wa. Hai aku la lakou i na kanaka a me na Ilikini, no ka pilikia i loaa mai ia lakou. Ia manawa no haalele iho la lakou i ka hoomanakii, a hele aku la i ka huli hana, a loaa ka hana, he oki wahie, a o ka lakou hana ia e noho nei. E o’u mau makamaka o keia aina paia lewa i ke kai, mai hoohalike oukou me ka hana a keia poe imi loaa ma ka hoopunipuni, e like hoi me keia poe i puni wale i ka naaupo. O ka poe nana i hana keia hana hupo, a e kohu like ana me ka pouli, eia iho malalo ko lakou mau inoa, a me kahi i hele mai ai :

            Bila, Ki, Malahi, no Kauai mai lakou a o Waahila, no Maui mai oia, o lakou ka poe nana i hookumu i keia hana lapuwale, a o ka poe kanaka a me na Ilikini i puni wale aku mahope o lakou, ua loaa i ka mai nui, “ he luhi makehewa.”

Owau no me ka mahala,

GEORGE B. KAHINANO.

            Port Madison, W. T., Iune 10, 1864.

            Eia iho hoi malalo nei he papa inoa no na kanaka Hawaii e noho ana ma Washington Territori, a me Vancouver Islands.

            MA PORT GAMBLE, W. T.—H. Mauli, Pua (w.,) Kamalo, M. J. Kahili, Mareto, Charles Haiponi, Kailiawa, Halape, Mahoe, Kaaihawele, a me Kalua.

            MA PORT MADISON, W. T.—J. Kuike, P. Kanakaole, A. Naukana. T. Kekaula, S. Kamohoula, A Kaioe, Kaulehua, Kekaa, Samuela, J. Kupu, H, Kahananui, J. A Kalaauala, J, Kaluaapana, D. Noa, N. Kiaimoku, D. Keomo, B. Kanakaole, C. F. Kealaaimoku, W. D. Burns, F. Kaholokai, Levi, W. B. Kane, a me Maluae.

            MA SEATTLE, W. T.—J. P. Kamaikaaloa, D. Kalehuanui, J. Kapuia, W. Kalama, S. Palau, D. Kaili, S. Kauiaa, Pilipo, J. Kealoha, Kaahanui, a me Kahaloala.

            MA STEILACOON, W. T.—Kahonanui, Kapahi, J. Luau, Kaui, Kalama, Keawehaku, Liloa, a me James Kiko.

            MA VICTORIA, V. I.—Rev. W. R. Kaulehelehe, Mary Kaaiopiopio, Keawehau, S. Keawe, Emene, Mahina, P. Keawe, Kalua, M. Olepau, R. Mahoe, J. Hoomana, Haili, Opunui, Makaena, G. C. Kaehamau, J Pahunui, J. Maalo, Mokuoio, W. Maalo. Kamahuia, Keoki, Polapola, Opeka, Ziona, Kuae, Keahiaka, Kahue, S. Paniu, Auanu, Beni, C. Kama, B. Haumea, a me Kupa.

            MA SAN GUAN, ISLAD.—L. Naukana, Paki, Kahauna, Bipi, Polena, H. Paakiki, J. Kaailauohe, Nuuanu, Kamai, Palaile, Kane, Kamaka a me Palau.

            O ka hana a na kanaka e noho ana ma Washington Territory, he poe hana mau ma ka Mile Olo Papa, he $30.00 no ka mahina.

            A o ka poe hoi e noho ana ma V. I., he nui wale o lakou e hele auwana wale ana, a o kekahi poe hoi, he noho paa a hana mau.

GEORGE B. KAHINANO.

 

Ua Ili na Moku.

 

            E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe:—Me ka eha o ko’u naau no ka poino i iliia iluna o na ona no na moku i iliia ; o Mary (Mele) ame Kamehameha IV., ma ke awa o Moloaa, Kauai.

            He moku hou o Mary, he paa a he maikai ; o ka lua no keia o kana huakai ma Kauai nei. O ka nalu ke kumu o ka ili ana : Ekolu mau moku i ku iloko o keia wa ino, o Mele, Kamehameha, ame Jeannette. Iloke o keia wa ino, ua kokua like na kapena kekahi i kekahi, i mea e pakele ai i ka poino. Ua hilinai’a no ka paa i na heleuma ame na kaulahao, he mea ole nae ia paa i ke ku-i ikaika a na nalu.

            Ua hooikaika no na “ kahumoku” e malama i ke ola o na moku, a ua hiki ole nae ke aua iho. I ka poaha, la 14 o Iulai, hora eono paha ili o Mele, a ma ka hora ewalu oia ahiahi no ili o Kamehameha.

            Aole nae paha e nui ko laua poino, no ka mea, ua kau ma kahi one laua elua. Aole no e puka ka moku iwaho ke hoopuka, ua hui ke awa i ka nalu. Hea mea hou ia’u ka ike ana i ka nalu i keia malama o Iulai nei; alua ae nei a’u Iulai i ike ai aole he ino, akahi no i keia, a ke hooiaio pu mai nei na kamaaina pela.

            E poloai ae ana au me ke aloha i na ona nona na moku e holo mai ana ma na awa o Kauai nei. E hoomakaukau i na heleuma nunui, ame na lako e paa’i ka moku i ka wa ino. Ua lohe no oukou o Kauai no keia o ka aina wawahi moku, wahi a ke olelo.

            Aole malama i pau i ka iole. No oukou no ka polohuku. E hai koke ae oe e ke Kuokoa. He ukana luuluu. Nani io hoi ka luuluu.          E. H. PAULO.

            Kealaakapono, Kauai, Iulai 14, 1864.

 

Pau ka hale i ka Faea !

 

            E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE:—He wahi puolo makamae ka’u e hooili aku ia oe e ka Lunahooponopono. A nau hoi ia e hookomo iha ma kahi kaawale o ka kakou nupepa.

            Ma ka la 13 o Iulai nei, oia hoi ka poakolu oia hobedoma, pau iho la i ke ahi ka hale o Makaha ma Wailupe, o ke kumu i pau ai o ua hale nei ; aia hoi, he umu uala ke kumu i pau ai; hoi mai la ua kanaka nei o Makaha kona inoa, me ka uala mai uka mai kukulu i ka imu, a hoa i ke ahi, ia hoa ana a enaena ka imu, ulu ia ka imu, ia ulu ana a pau, hoihoi aku la kekahi kanaka i ka ulu o ka imu ana i ulu ai, o Kaoio kona inoa, waiho aku la oia i ua ulu nei ma ka paia o ka hale, oia hoi ka aoao hema o ua hale nei.

            Aia hoi, aole i ike ua kanaka nei o Kaoio i ke ahi o ka laa’u, ia hoi ana mai a ua Kaoio nei e kalua i ka uala, ia nana hou ana’ku mahope, aia hoi e lapalapa ana ke ahi ma ka hakala o ka hale, kahea ae la ia me ka leo nui. Auwe! Pau ka hale i ke ahi e!! Pau kakou i ke ahi e!!!

            Aia no hoi e hooluolu ana wau i ko’u wahi kino iluna o ka bela nolunolu o huleilua i ke kihei pili o wehe ke aloha, a puka’ku la wau mawaho o ko’u wahi home hale, oia hoi, ua hiki mai he wahi kanaka malihini o Kamoana (k) kona inoa, a nana’ku la wau, e nakii lio ana ia, pane mai la ia me kona leo nui, “ Pau kela hale i ke ahi—e! Pau kela hale i ke ahi—e!!” I nana’ku ko’u hana, he mea e ke ahi nui.

            Aia hoi, e poi aku ana kekahi wahine me kona mau lima i ke ahi, a o Kapiioho (w) kona inoa, a me ua Kaoio nei kekahi e kinai ana i ke ahi, ua pii oia maluna iho o ka hale e kinai ai i ke ahi me ka pu-a la-i e paa ana i kona lima, i mea e pio ai ke ahi, aia nae, aole wahi mea a pio iki iho.

            Aia hoi, kukiai mama’ku la na kane, a me na wahine, a me na keiki i kokua aku i kahi o ua hale nei e a ia nei e ke ahi, a owau pu no hoi kekahi i lawelawe aku i na ukana o ka poe i pio i ke ahi, aole no hoi i poino na wahi waiwai o lakou. Eia ke kumu i poino ole ai o ka ukana, no ka paapu ana aku o na kanaka kokua.

            A nolaila, auhea oukou e o’u mau makamaka mai ka la hiki a ka la kau, mai hana kakou e like me ka naaupo, e hana hoi kakou me ka naauao, i poino ole, a i pilikia ole ai hoi ko kakou mau hale, e like hoi auanei me neia ka map o ka hale i ke paea.

S. Y. KALANIKUIHONOIKAMOKU

            Wailupe, Oahu. Iulai 13, 1864

 

Naonao aki.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :—E kamailio iki au no na hua nona ke poo i kau ia maluna, no ka mea, ia’u e noho ana ma Kapaka Koolauloa, Oahu, he mahiai ipu ka hana, a pela no hoi kekahi poe o makou, ua owla ke kula i ka mea he palau ia me na o-o, a me na bipi. Kanu kahi poe he pulupulu, kanu hoi kekahi poe he binati, he ipu aimaka ( ipu haole) hoi ka kekahi poe. I ka nana aku, ua ulu maikai no na mea kanu, ua kolo ka ipu a kekahi poe, ua loloa ka pulupulu a kekahi, pela no hoi na mea kanu e ae, aka eia ka poino nui, o na “ Naonao aki,” maloo ka ipu a kekahi poe, pela no hoi ka nui o ka mea kanu, pau loa i ka maloo a kumakena no hoi.

            Ma kei mea, ua hoomaopopo iho makou i ke kumu o ka maloo ana, me ka minamina kumakena i na mea kanu, me ka olelo iho, “ no ka nui loa paha o ka ua o keia mau la, a no na la wela loa paha i hala ae nei, a loaaa iho nei i keia ua o ka maloo no ia.” A no ka haohao no i ke kumu o keia maloo o na mea kanu, nolaila, hele aku la au ma ke kumu o kekahi mau kulanaipu o ka’u mala, a huli ae la au a nana, a ike iho la au, o ka Naonao ke kumu o ka maloo ana o na mea kanu; aki ia ae no ma ke kumu, a o ka maloo no ia; tausani na Naonao ma ke kumu hookahi e hoopoino ana, oia no hoi kela Naonao poonui. He mea hou no hoi keia i ike ia i keia manawa. Aole no hoi pela ko’u ike ana i na kau mahiai i hala’ku, a he keu iho nei ka hoi keia a ka moonihoawa ino i keia manawa. Ina e mau loa keia mea he Naonao, Auwe ! Eia no maanei o “ Kumuhea he kanaka ino.”

            Maanei wale no paha keia mea he naonao ? A ma na wahi e ae no anei kekahi. Ua lohe wale mai hoi au he mala ipu ka ka Mea i Mahaloia J. M. Kalanipoo Esq. ma Pupukea, ua hua ka ka ipe, a ua aneane ka e oo, aia hoi, ua pauloa i na naonao. Auwe ! Aia hoi he mai ahulau maluna o na mea kanu, a he Opiuma hoi keia mea he naonao.

            A eia no ka ninau ia kakou : Pehea la auanei e pau ai na naonao, a hoopoino ole i na mea kanu, i ola pono ai lakou ma keia hope aku ? A o ka mea i ike i ka mea e pau ai lakou, aia ko’u manao me kona, a e haawi no au i ka mahaloia noua a nui.

J. L. KEKANAKAAHUAHU.

Kekio, Kapaaka, Koolauloa, Aper. 18, 1864.

 

Pulupulu !

 

A UA MAKAUKAU NO HOI AU E KUAI aku i ka pulupulu penei :

 

            PULUPULU i pau i ka waeia, 20 ke@, no ka paona.

            PULUPULU ma ka anoano i wae ole@a, 6 ken. no paona.

            E lawe no au i ka welu lohle a me ka pulupulu i uku no ke Kuokoa. H. M. WINI.

100-2m            Lana Pai o ke Kuokoa.

 

HALE PAI KII.

 

MALUNA AE O KA KEENA PAI O KA

“Nupepa Kuokoa,”

Emi ka uku no ke kii. E pa@a no ke kii iluna o ke

ANIANI a me ka PEPA.

E hele mai e na makamaka e pai i ko oukou mau kii.

H. L. CHASE (Kei@)

112-6@           Mea Pai Kii.

 

J. P. HUGHES.

 

MEA HANA

 

NOHO LIO !

 

AIA MA KA HALE KUA! O KA MEA nona ka inoa maluna nei, he Noholio Pelekane a he Noholio Meleka, a me na Noholio Wahine, o na ano a pou, na Noho Paniolo Nu Hou

Na Hao Waha a me na Kepa o na ano a pau,

            Na Kualawaha, a me na mea e pono ka lio,

            Na Ili Kauo o na ano a pau,

            Na Hao Keehi,

            Na Palaki Lio,

            Na Kahi Lio,

            Na Eke Ili,

            Na Huipa.

A me na mea e ne a pau loa e pili ana i na Lio a me na Ka@holo, a e kuai ana no ia mau mea,

 

NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

 

            Aia no ke waiho mau nei malaila na Pela Mauu.

            O na Pela Pulu, na Pela Hulu a me Pela Uwaea. E hanaia no e like me ka mea i kanohaia mai.

            Ua hanaia no na Kaa Lealea me ka maikai loa, a me ka makepono hoi.

            Ua hana hou ia na mea a pau e pili ana i ka’u oihana me ka maikai.

            E malama peno ia no na mea a pau i kauohaia mai e pili ana i ka’u oihana. E loaa no wau ia oukou ma Monikahaae, ma ke kihi o ke Alanui Hokele a me ke Alanui Papu.

J. F. HUGHES.

            Honolulu, Sept. 17, 1862.       100-1y

 

LAAU LAPAAU !

 

AIA MA KAHI O

 

KAKELA ME KUKE

 

Ma Honolulu.

 

J. T. GOWER,—Makawao, Maui.

J. D. HAVEKOST,—Wailuku, Maui.

C. H. WETMORE,—Hilo, Hawaii.

J. W. SMITH,—Koloa, Kauai.

 

HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI

 

Laau hoopau naio me na Koe.

 

A DR. JAYNE.

 

HE NUI NA PILIKIA O KAMALU I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai nu mai e ae kekahi, e like me ka lepo paa, nah@lu, pehu, uleul@, a me na mai e ae.

            O ka Laau no keia e pau ai na mau mea ino nei.

            Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka poe pilikia i ka wela o ka houpo : i ka ono ole i ka ai ; i ka nawaliwali o k@ kino@ i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua ; i ka pono ole o ka mai wahine, a me na mea like.

            Penei no e inu ai i ka Laau hoopau Na@ me na Koe:

            Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka p@n@ ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ukolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila’e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha pena i ka wa hookahi. I ka wa e ina ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e hulia me na puna wai maoli eha; a pela no e luu ai ma ke kakahiuka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, puno no elima inu ana i ka la, penei ; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.

            E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.

 

Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,

 

JAYNE’S CARMINATIVE BALSAM.

 

            He laau maikei a oluolu hoi keia no ka Lil, ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Hana. Hoopailua wale, Luai, Luai moku, ono olo i ka ai, Nahu me ka uwe no hoi o na keiki nuku, a me na mai like he nui.

            Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.

            Penei e inu ai, i ka inu aua hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a @ua paha he u@ikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.

            Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewahi, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookani a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.

            A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e inua ae ai. Ekolu, eha elima paha i@ ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.

            I akaka nae. Ina he nui ka we@a, a ina ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e @oni e mamua i mau Hu@ Ola, a i ole e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i ho@ a ka mea ino oloko, alaila e luu i keia Laau hoopaa hi.

            Ina e luai ka mea mai, mahope o ka ina ana i ka Laau, a pau a i ka lualia, e hanai hou aku no e like me mamua : a pela no a pinepine, a oluoulu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka @au ma ka opu.

            Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, Lookahi wale no o ke kauoha aku ia lako@ e HOAO PONO i na

 

Laau Kunu a Kauka Jayne,

 

hoike aku ai i ke ola o @a mea a pau i hoakakaia no kana mua aau. Ua hoola, a e hiki ana no ke hoo@a i ka mai.

 

KUNU, NAHU, a me ke ANU,

a me na mai e ae no hoi he nai wale ; a o na mai HOK@ no @ i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. Ka@ e @ ka poe i mai ia.

 

HE KUHA KOKO ANEI KOU?

HE KUNU ANEI KOU?

HE EHA ANEI KOU KANIA-I?

HE KUNU UM@ ANEI KOU me ka NAE?

           

            AOLE ANEI HE KUNU OO OU ?

            AOLE ANEI OU MAI KUNU ?     

            AOLE ANEI OU MAI NAENAE?

            AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma ?

            AOLE ANEI OU KUNU KALEA ?

            AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao ?

 

            A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.

 

NA MAI HOOPAILUA

 

Mai o ke Ake!

 

Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.

 

            (O ka nawaliwali o ka p@u hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)

 

            He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no h@ mai i n@ ke makemake i na @ hoonaha ; a mai nui no hoi ka poe e oia ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia a e i@ ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, @ e inoino ana oloko o kona kino ; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e luu hoi @ na Huaale Naha, alaila, ola no. No ka ho@ ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka

 

Huaale Ola a Dr. Jayne.

 

            Me ka hiki ke hooia’ku i ka maikai, a na ka ho@ ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke @la o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana la laau, aole no he mau mea i hookap@ oia ka ai ana a me ka lau ana. Aole e ino k@ waiho loihi, @ ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e ina ia @ hiki@ loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka in@ ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he @ no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.

 

DISIPEPESIA.

 

            (Oia ka mai ono o@e o ka ai i kekahi manawa, a me ka ho@wali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu m@ ai.)

            O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka ihooikaika a@a ia mau oihana o ko kakou ma@ kino. Ina ua oihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu pu@

 

Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko

 

a hoopau NAIO me na KOE

 

A Kauka JAYNE,

 

e like me ka mea i kuhikuhila mawaho o ka wahi o ka laau.

 

NO NA MAI MA KE AKE,

            MAI LENA,

            MAI MA KA OPU HANAWAI,

            NA MAI WELA,

            KA HAALULU,

            KA MAI O KA ILI,

            KOKO INO,  

            MAI NALULU,

PAA O KA LEPO,

            MAI KUNA,

            MAI WAHINE,

            ame ka MAI HOOPAILUA.

           

            Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i ko@ i ka lehulehu o ka hoao pono la mau-h@a. A @ maikai no hoi na laau a Kauka Jayne, no ka @ mai

 

PUHA,

            ALAALA,

            KAOKAO,

            PUUPUU,

            PEHU,

            KUNAKUNA,

Hanene, Lolo,

 

na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a @ mai ne i kuna

 

            LAAU HOOMAEMAE KOKO.

 

86-1y