Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 31, 30 July 1864 — Page 1

KA
NUPEPA KUOKOA
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.
BUKE III. HELU 31. HONOLULU, IULAI 30, 1864. NA HELU A PAU 140.

 

Kumukanawai Kahiko.
(E nana iho okoa i ke paewa nui.)
O KE ANO O KE AUPUNI.

 

Pauku 22. O ke ano o ke Aupuni, he Aupuni Alii mamuli o ke Kumukanawai ; malalo hoi o KAMEHAMEHA III, a me kona mau hooilina a me kona mau hope.

NO NA MANA.

Pauku 23. E maheleia ka mana o ke Au. puni i ekolu Apana okoa, oia hoi ka Mana Hooko, ka Mana Kau Kanawai a me ka Ma­na Hookolokolo : e ku kaawale ia mau ma­na ekolu ; aole hoi e huiia na mana hope elua iloko o ke kanaka hookahi, a iloko o ka Aha hookahi paha.

O KA MANA HOOKO.
PALENA II.— O KE ALII NUI, KONA MAU PONO PONOI.

Pauku 24. O ke Alii nui ka Luna kiekie hooko o keia Aupuni, a e kapaia oia o ka Moi.

Pauku 25. E hoomau loa ia ka noho alii i ka Moi ia Kamehameha III., oiai kona ola a me kona poe hooilina aku.

Eia ka hooilina ; o ka mea i kohoia a i hookaulanaia hoi pela e Ka Moi a me ka Hale Ahaolelo Alii, oiai e ola ana Ka Moi, oia ka hooilina Alii ; aka, i ole i hanaia pela, alaila, na na 'Lii a me ka Poeikohoia i ka Ahaolelo e koho i ka hooilina Alii me ka balota hui.

PAUKU 26. Aole e noho ma ka Nohoalii kekahi mea i hoahewaia mamua no kekahi hewa ino nui, aole hoi kekahi pupule a hupo paha ; aole hoi e lilo kekahi i hooilina o Ka Moi ke ole oia no ka hanauna Alii maoli o Hawaii nei.

PAUKU 27. O ke Alii ka Alihikaua ma­luna o na koa a me na Manuwa a me na mea kaua e ae ma ka moana a ma ka aina ; a nona ka mana ma ona iho, a ma o kekahi Luna koa, a mau Luna paha ana e koho ai, e ao a e hooponopono i ua mau mea kaua nei, mamuli o kona manao e pono a e malu ai ke Aupuni. Aka, aole e pono ia ia ka hapai i ke kaua me ka ae ole o kona Ahaku­kakuka Malu.

PAUKU 28. Na Ka Moi, e kukakuka pu ana me kona Ahakukakuka Malu, e hoopa­nee i ka hoopai, a e kala aku i ka hala, ma­hope o ka hoohewaia ana, no na hewa a pau, koe nae ka hoopii i na Luna nui ke hoa­hewaia.

PAUKU 29. Na ke Alii e kukakuka pu ana me kona Ahakukakuka Malu e hoakoa­koa i na Hale elua o ka Ahaolelo ma kahi e noho ai na'Lii a ma kahi e paha, ke pilikia ia wahi no kekahi enemi, a no kekahi mai ino paha; a ina i kue na Hale elua kekahi i kekahi, a i ke Alii paha, nana no e hoopanee, a hopu, a hookuu aku paha i ka Ahaolelo aole nae mawaho o ka halawai o kela maka­hiki ae. Ina hoi he pilikia, e hiki no ia ia ke hoakoakoa i ka Ahaolelo a i kekahi o na Hale elua paha, no ia wa pilikia.

PAUKU 39. Na ke Alii no, e kukakuka pu ana me kona Ahakukakuka Malu, e hana i na kuikahi, a e koho i na Luna Alii, i na Kauwa Aupuni e ae, a me na Kanikela, e hoounaia'ku, a e haawiia ka lakou palapala hookohu a me na kauoha e like me ke Ka­nawai o na Aupuni.

PAUKU 31. Nana no e ae, a e hooia i na Luna Nui a me na Kuhina i hoounaia mai ; nana no hoi e hai aku imua o ka Ahaolelo i ke ano o ka noho ana o ke Aupuni i kela manawa, i keia manawa ma kana Olelo Alii, a e hai aku hoi ia lakou i na mea ana e ma­nao ai he pono na lakou e imi.

PAUKU 32. Nana no e kukakuka pu ana me kona Ahakuhina a me kona Ahakukaku­ka Malu, e koho i kekahi o na poo a i keka­hi mau poo paha o na Oihana hooko, a e hoopau aku ia lakou e like me kona manao ; pono no hoi ia ia ke kauoha aku i na Luna a pau ma na Oihana hooko, e hoike imua ona ma ka palapala, i na mea i pili i ka la­kou Oihana.

PAUKU 33. Nana no e nana i ka malama pono ia i ka hookoia o na Kuikahi a me na Kanawai o ka Aina.

Kumukanawai Hou.

PAUKU 20. E maheleia ka Mana Nui o ke Aupuni, i ekolu apana okoa, oia hoi, ka Mana Hooko, ka Mana Kau Kanawai, a me ka Mana Hookolokolo. E kakaawale ia mau mana ekolu, aohe hoi e noho kekahi Lunakanawai Aha Kakau a Lunakanawai e ae paha iloko o kekahi Hale o ka Ahaolelo kau Kanawai.

PAUKU 21. O ke ano o keia Aupuni, he Aupuni Alii e hooponoponoia malalo o ke Kumukanawai ; Malalo hoi o ka Moi Ka­mehameha V., a me kona mau Hooilina, a me kona mau Hope.

PAUKU 22. E hoomau loa ia ka Lei Alii no ka Moi Kamehameha V., a me na hooili­na aku o kona kino i hapaiia malalo o ke Kanawai, a i ko lakou mau mamo aku ma ke Kanawai ma ka lalani pololei ; a i nele ia, e ili aku ka Lei Alii i ka Mea Kiekie ke Kama 'Lii Wahine Victoria Kamamalu Kaa­humanu, a me ka hooilina aku o kona kino i hapaiia malalo o ke Kanawai, a i ko lakou mau mamo aku ma ke Kanawai, ma ka la­lani pololei. E ili aku i ke keikikane hanau mua a me na hooilina aku o kona kino ; a i nele i ke keikikane ole, alaila, i ke kaikama­hine hanau mua, a me na hooilina aku o kona kino. A i nele loa i ka hooilina ole e like me ka olelo maluna iho, alaila, e ili aku ka Lei Alii i ka mea i kohoia e ka Moi me ka ae ana o ka Hale Ahaolelo Alii, a i hoo­lahaia hoi, oiai e ola ana ka Moi ; aka, ina aole i kohoia a i hoolahaia pela, a ua haka­haka ka Noho Alii, alaila, na ka Aha Kuhi­na mahope iho o ka ikea ana o ia hakahaka, e kauoha kokeia'ku e halawai na Hale Aha­olelo elua, a na ia kau Ahaolelo e koho ma ka balota hui i kekahi i Alii e noho ma ka Noho Alii, a mamuli o ia hoonohoia ana, e hoomaka ai he Ohana Moi hou, a e pili ia ia a me kona mau mamo aku, ke Kanawai e kau nei no ka ili ana'ku o ka Lei Alii i ka Ohana Moi o Hawaii nei.

PAUKU 23. Aole no e ku i ke Kanawai ka mare ana o kekahi o ka Ohana Moi o Hawaii nei, ina hoi he hooilina ia no ka Lei Alii malalo o ke Kanawai, me ka ae ole mamua o ka Moi e noho ana ia manawa. O na mea a pau o ka Ohana Moi i hana i ke kuikahi mare ma ia ano, e lilo ko lakou mare ana i mea ole ; a o ka mea i hana ia kuikahi mare, e hiki no ke kapaeia kona kuleana i ka Noho Alii mamuli o ka hoola­haia ana pela e ka Moi. Mahope iho o ia hoolaha ana, e hooliloia ke kuleana Moi o ka mea i hana ia hewa i ka hooilina mahope iho ona, e like me he mea la ua make ka mea nana i hana ia hewa.

PAUKU 24. E hoohiki ka Moi Kameha­meha V., a o kona mau Hope Alii i ko la­kou wa e hiki aku ai i ka Noho Alii ; penei :

Ke hoohiki nei au imua o ke Akua Mana Loa, e malama mau i ke Kumukanawai o ke Aupuni, a e hooponopono no au i ke Au­puni e like me ke Kumukanawai.

PAUKU 25. Aole loa e noho ma ka Noho Alii kekahi kanaka i hoahewaia mamua no kekahi karaima nui, aole hoi kekahi pupule a hupo paha.

PAUKU 26. O ke Alii ka Alihikaua ma­luna o na koa a me na manuwa a me na mea kaua e ae ma ka moana a ma ka aina, a nona ka mana ma ona iho, a ma o kekahi Luna Koa, a mau Luna paha ana e koho ai, e ao a e hooponopono i ua mau mea kaua nei, mamuli o kona manao he pono a e malu ai ke Aupuni. Aka, aole e pono ia ia ke hapai i ke kaua me ka ae ole o ka Ahaolelo kau Kanawai.

PAUKU 27. Na ka Moi e kukakuka pu ana me kona Ahakukakuka Malu, e hoopa­nee i ka hoopai, a e kala aku i ka hala, ma­hope o ka hoahewaia ana, no na hewa a pau, koe nae na hoopii imua o ka Hale Ahaolelo Alii.

PAUKU 28. Na ke Alii e kukakuka pu ana me kona Ahakukakuka Malu, e hoakoa­koa i na Hale elua o ka Ahaolelo ma kahi e noho ai na 'Lii a ma kahi e paha, ke pilikia ia wahi no kekahi enemi a no kekahi mai ino paha : A ina e kue na Hale elua kekahi i kekahi a i ke Alii paha, nana no e hoopa­nee a hoopau ; a hookuu aku paha i ka Aha­olelo, aole nae mawaho o kela halawai ae. Ina hoi he pilikia, e hiki no ia ia ke hoakoa­koa mai i ka Ahaolelo, a i kekehi paha o na Hale elua no ia wa pilikia.

PAUKU 29. Na ke Alii no, e kukakuka pu ana me kona Ahakukakuka Malu, e hana i na Kuikahi, a e koho i na Elele Aupuni e hoounaia'ku, a e haawiia ka lakou palapala hookohu, a me na kauoha e like me ke Ka­nawai iwaena o na Aupuni.

PAUKU 30. Nana no e ae, a e hooia i na Elele Aupuni i hoounaia mai ; nana no hoi e hai aku imua o ka Ahaolelo i ke ano o ka noho ana o ke Aupuni i kela manawa i keia manawa ma kana olelo alii ; a e hai aku hoi ia lakou i na mea ana e manao ai he pono na lakou e imi.

PAUKU 31. He kapu loa ke kino o ke Alii a me ka maluhia : maluna o na Kuhina ka hihia o na oihana. Na ka Moi ka Mana Hooko ; e kakauia ka inoa o ka Moi ma na Kanawai a pau i hooholoia e na Hale elua o ka Ahaolelo ; a o kana mau hana e ae a pau ma ka oihana, e aponoia e like me ke Kana­wai, koe nae ka mea i oleloia ma keia Ku­mukanawai.

PAUKU 32. Ina ma kekahi manawa, i ka make ana o ka Moi, ua emi na makahiki o ka Hooilina malalo o ka umikumamawalu makahiki, alaila, e hookoia ka Mana Moi e kekahi Kahu Malama Aupuni ; a i ole ia, e ka Aha Kahu Aupuni, e like me ia i hoa­kakaia mahope ae nei.

PAUKU 33. Ina he manao ko ka Moi i kekahi manawa e hele aku mawaho o keia Aupuni, alaila, e hiki no ia ia e koho i ke­kahi i Kahu Malama Aupuni, a i Aha Kahu Aupuni paha, nana e hooponopono i ke Au­puni ma ka inoa o ka Moi ; a pela no e hiki ai i ka Moi ma kona palapala kauoha hope, e koho i kekahi i Kahu Malama Aupuni, a i Aha Kahu Aupuni paha nana e hoopono­pono i ke Aupuni no ka manawa i lawa ole ai na makahiki o ka Hooilina Moi ; a i ka make ana o kekahi Moi, a e ola ana kona hooilina malalo nae o na makahiki he umiku­mamawalu, me ka hana ole o ka Moi i kona palapala kauoha hope, alaila, e hooliloia ka Aha Kuhina e noho ana ia wa i Aha Kahu Aupuni, oiai ka manawa e akoakoa ana ka Ahaolelo kau Kanawai ; a e kauoha lakou e halawai koke na Hale Ahaolelo a i elua. Ma ia halawai ana o na Hale Ahaolelo, e koho koke no lakou ma ka balota hui i ke­kahi i Kahu Malama Aupuni, a i Aha Kahu Aupuni paha nana e hooponopono i ke Au­puni ma ka inoa o ka Moi, a e hooko i na hana a pau i haawiia na ka Moi e hana ma­lalo o ke Kumukanawai a hiki aku ia i ka pau ana o na makahiki he umikumamawalu, oia hoi na makahiki e oo ai ka Moi.

 

KA HANA ANA
— O KA —
AHAHUI ELELE.
POALIMA. Iulai 22, 1864.— LA 11.

 

Halawai ka Ahaolelo ma ka hora 12.

Aole i hiki mai ka Moi. Pule ia a pau.

Heluhelu ia ka moolelo, a apono ia.

H. H. Pareka. Noi mai oia, e aeia'ku e waiho mai oia i kekahi palapala imua o keia hale, e hoike mai ana i ko laua haalele ana i ko laua noho Elele, oia a me Mr. Gulika, ka Elele o Kohala a me Kona Hema. Ua aeia aku, a ua heluhelu mai laua i ka leta a ma­kou i pai ai i ka pule i hala iho nei, a ua haalele laua i ko laua noho Elele.

Ka Loio Aupuni. Hai mai oia, ke nawa­liwali nei no ka Mai, aka, he manaolana no nae kona e hiki mai ana ia i ka la apopo.

R. C. Wale. Hoike mai oia i ka hoike a ka hapanui o ke Komite Hui no ka noonoo ana i ka ninau mana, a hoike mai no hoi o V. Kanuka, he hoike hapa uuku no ia Komi­te no. Ua heluhelu ia, a no ka hai ana mai a ka Hope Peresidena, ma ka rula, aole oia ka mea imua o ka hale, nolaila, ua waihoia ia, a ua hapaiia ka noonoo ana no na hana imua o ka hale.

Ke Kuhina Nui. Noi mai oia e hoopanee ia ka hana, a ua hoole ia. A ua hooholoia e hapaiia ka heluhelu ana i ke koena o ke Ku­mukanawai hou, hooholoia, a ua heluhelu ia.

R. C. Wale. Noi mai oia e heluheluia ka pauku mua o ke Kumukanawai, a e hoo­paapaa ia, ua hooholoia.

R. C. Wale. Noi mai e hooholoia ma ka heluhelu alua ana ka pauku mua, a ua ka­mailio mai no hoi no ke kumu e pono ai ke hooholo.

G. B. Ukeke. Noi mai oia e hoopanee ka hana a ka Poakahi, hoole ia.

Ioane Ii. Ninau mai no kekahi mau mea pili i ka rula.

Hon. G. M. Lopikana. Hai mai oia, ua heluhelu ia ke Kumukanawai hou, mai ka mua a ka hope, a o ka pauku mua keia e noonooia nei, ma ka heluhelu alua ana.

V. Kanuka. Noi mai e hoopaneeia ka ha­na a ka Poakahi, hoole ia.

D. H. Hikikoke. Noi mai e hoopanee ia ka hana a ka la apopo, hora 12 awakea. Hooholoia.

POAONO, Iulai 23, 1864.— LA 12.

Halawai ka Ahaolelo ma ka hora 12 M.

Pule a pau. Heluheluia ka moolelo a aponoia. Aole i hiki mai Ka Moi. KAHEAIA NA PALAPALA HOIKE A NA KOMITE.

Hope Paresidena Lopikana. Hoakaka mai oia e hapai hou ia ka olelo hooholo a ke Ko­mite Hui o nehinei, ka hoike a ka hapanui ame ka hapa uuku.

R. C. Wale. Noi mai oia e hoomoeia na palapala hoike a ke Komite Hui ma ka papa.

M. Kahananui. Noi mai oia e hoopanee ia ka noonoo ana o na pauku o ke Kumuka­nawai, a hala na pule Eono, i hiki ai ke noonoo pono ia. No ka mea, aole keia he mea uuku, aka, he mea nui. P. F. Koakanu. Noi mai oia e hoopanee ia ka Ahaolelo a hala i Elua malama, a hoa­kaka mai no hoi i na kumu o kona noi ana mai, e hoopaneeia ka hana. A penei kana mau olelo :

" E Ka Moi, na'Lii, ame ko'u mau hoa Elele. Ke noi nei au e hoopaneeia keia Ahaolelo a i elua malama mai keia la'ku, i hiki ai ia'u ame ko'u mau hoa Elele pa­ha ke hoikeike aku imua o ko'u poe nana i koho mai e hana i ke Kumukanawai e ma­naoia nei e hooholo, malia paha e makema­ke ana no lakou e hooholo e like me ka mea i waihoia mai nei imua o keia Ahaolelo, a o ko'u hooholo ana a hoole ana paha i kekahi o keia mau pauku o ke Kumukanawai me ko lakou noonoo a kuka mua ole ana, alaila, e lilo paha ia i mea nou e ahewaia ai a e hoino mau loa ia'ku ai ma keia hope aku, a e ka­hakahaia ia mea i kiko Elele no ko'u inoa ame ko'u hanauna."

J. W. H. Kauwahi. Hai mai i kona ma­nao kue no ke kaa ana o ke noi mawaho ae o ka rula.

C. H. Judd. Olelo aku oia, o ka mea imua o ka Hale, ke noi a ka Elele o Hana.

Hope Paresidena Lopikana. Olelo mai oia, he hiki no ke hoopaapaaia keia ninau hoopanee, no ka mea, aia ke noi mawaho ae o na rula.

J. W. H. Kauwahi. Hoakaka mai i kona manao ame kona kumu i kue ai i ke noi e hoopanee eono malama, a i elua malama.

C. H. Judd. Hoakaka mai, i hiki ai i ke paiia keia Kumukanawai hou e manaoia nei mai Hawaii a Niihau, i ike mai na kanaka, nolaila e pono ai ke hoopanee.

J. W. H. Kauwahi. Hoakaka hou mai no oia i kona manao aohe pono ke hoopanee a ke hoolaha hoi i ke Kumukanawai i keia wa imua o ka lehulehu.

J. P. Green. Hai mai oia i kona manao, oia no kekahi mea i hoole loa i ka hoololi ana i ke Kumukanawai, a oia no kana mea i hai mua ai, aka, o ka mea nae nana i noi mai ame ka mea nana i kokua mai o laua no kai hooholo mamuli o ka olelo hooholo e kue ana i ka oleloia. " Aohe mana mawaena o neia Aha, ame ke Akua," a e ae ana hoi i ka mana o keia Aha. Apono no oia i ka hoopanee, i ike mai ka lehulehu i ke ano o ke Kumukanawai hou.

P. F. Koakanu. Kue no i na olelo a ka Elele o Lahaina, malia paha oia no kai ma­kaukau, aka, he makemake nae oia e hele aku e hui me kona poe nana i koho mai i hala ole ai oia ma ka hoole a ma ka hooholo ana. Heaha la ka pono e huna i ke Kumu­kanawai, pehea e ike ia ko lakou manao ma­hope iho o ka hooholo e ana ?

H. I. Wana. Kue oia i ka hoopanee, no ka mea, aohe ia i kupono me ka olelo hoola­ha a Ka Moi, aole no hoi ia palapala i kau­oha mai e hele hou e kuka me na Makaaina­na, makemake no oia e noho ianei, a hala i elua malama e kuka'i me Ka Moi, mamua o ka hoi ana.

Paulo Kanoa. Kokua mamuli o ka ma­nao o ka Luna o Lahaina, me ka wehewehe mai no i na manao e pili ana i ka pono o ka olelo a ka Luna Elele o Lahaina. Anolaila, ina no e nele ka Luna o Makawao, Koloa, a me Koolaupoko, alaila, aia no ke hamama la ka puka e pono no ke puka aku. Hai no oia, ekolu wale no mea nana i hana i ke Ku­mukanawai o ka 1852, oia o Ii, Lee ame Kauka, (G. P. Judd,) a kokua maoli no hoi oia i ka Elele o Lahaina, anolaila, e pono no ke hooholo, no ka mea, eia ia nei na kanaka a pau. (E pono ia oe e P. K., ke nana i ke kanawai i hooholoia i ka mak. 1851, i ike oe i ka mea nana i hana i ke Kumukanawai o ka M. H. 1852.)

G. B. Ukeke. Hai mai oia, oia kekahi mea e kokua ana mamuli o ka olelo hoopanee me ke kumu no nae. Olelo mai oia, ua ka­hea'e no Ka Moi ma ka leo, aka, aole nae i hoolaha'e i na pauku o ke Kumukanawai. Ina ua pai e ia na pauku hoololi mamua, i na la ua pono. Ina no ua naauao ka Luna Elele o Lahaina ame ka Elele o Hanalei, nolaila paha ko laua wikiwiki e hooholo ! E hooholo. He mea puua ka pulale, no ka mea, ua ike iho no kakou i ka uala he mai­kai ke kino, aka, he makika oloko, nolaila, aole pono ke hooholo wikiwiki. Aole no he olelo ana no Kauai, he aina hee wale no ia ; a kokua nui oia i ka manao e hoopanee i eono pule.

C. C. Harris. Hai mai oia ua lohe mua no ka Moi e hoopukaia mai ana no he noi e hoo­panee i keia la, anolaila, ua kakau mai he pa­lapala e hai mai ana i kona makemake e hoopanee ole ia ka hana oiai oia e nawaliwali ana. A hai mai no hoi i ke ano o ka aelike ana o na Elele i hele mai no e kuka, anolai­la, ma keia noi ana e hoopanee, me he mea la e hele aku e kuka me ka poe e ae, aole me ka Moi. Hai mai oia, aole pono ke hoo­laha wale i ke Kumukanawai e manaoia nei, me ka hoolaha pu ole ia o na kumu i hana­ia'i o na hoololi. Olelo oia, he pono ina e makemake ana e waiho aku ia mea imua o na Makaainana, e hooponopono mua oukou. A kamailio mai no hoi, no na mea i hoopu­kaia e ka nupepa Pacific Com. Advertiser, &c. Hai hou mai no, ina e wikiwiki i ka hoopa­nee ana, alaila, pehea la e hiki ai ke hanaia ka Bila Haawina ? Hai mai o ko lakou ma­kemake e kauoha koke ia na Ahaolelo kau Kanawai, a olelo mai no hoi, o na Lunama­kaainana no i kohoia, o lakou no ke Ahaolelo ana, a oia no ka mea i manaoia e ka pauku 79 o ke Kumukanawai e manaoia nei. A olelo mai no hoi oia, ua ku anei i ka hano­hano me ke aloha hoomaikai hoohaahaa i ka Moi ka hoopanee ana i keia Aha, oiai oia e mai ana.

J. P. Green. Hai mai oia, ua like kona ma­nao me ko ka Loio Aupuni ma kekahi mea. Makemake au e waiho aku i keia Kumu ka­nawai imua o ko'u poe makaainana, aole o'u makemake e aoia mai ke ano o kela a me keia huaolelo a'u no i ike ai, me ke kau i ke ano e ae maluna o ka'u mea i ike maopopo ai, e like me ka maopopo ia'u, o ka eleele me ke keo­keo. Kue loa oia i ke ao mai o ka Loio Aupuni.

C. C. Harris. Hai mai oia i kona manao no keia kumu kamailio a ka Elele o Maka­wao. A hai mai oia, ua like no ke ano o ka Loio me ke Kahunapule, a me kekahi mau olelo e ae no hoi.

H. J. Wana. Noi mai oia, e hoopaneeia ka hana a ka hora 12 o ke awakea o ka Poa­kahi. Hooholoia.

POAKAHI, Iulai 25, 1864.— LA 13.

Halawai ka Ahaolelo ma ka hora 12 :

Heluheluia ka moolelo aponoia. Pule a pau.

Noho mai ka Moi ma ka Noho Paresi­dena.

Hope Peresidena, G. M. Lopikana. Hoi­ke mai oia i ka manao imua o ka hale, oia no ka olelo noi a ka Luna Elele o Hana.

Ka Moi. Hoike mai oia he olelo e noi ana, e kalaia mai oia no kona eha, a e noho no oia ilalo e kamailio ai i kona manao. A noi mai oia i ka Elele o Hana, e hoihoi hou i kona manao noi e hoopanee ka halawai ana o keia Ahaolelo Elele. Hai mai oia pehea la e hiki ai i na Elele ke hoi aku a wehewe­he i ko lakou manao a me ke ano no hoi o na pauku hoololi o ke Kumukanawai, no ka mea, aole no i wehewehe pono ia'ku i na Elele ke ano o na huaolelo i hookomoia iloko o keia Kumukanawai. Akahi no a i keia la i hanaia'i ka aelike mawaena o ka Noho Alii o Hawaii nei, na'Lii, ame na makaaina­na, ina ua manao kekahi poe he olelo aelike ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, ke hoole aku nei au, aole. Aole no e hoahewa mai ia ia na poe a pau i heluhelu a i ike no hoi i ke ano o ke Kanawai. A ua hahai no hoi oia mamuli o ke ao ana a na poe akamai i ke Ka­laiaina a me ke Kanawai, a oia wale no kana mau leo hoolohe, aole o ka leo o ka poe ku i ka wa, a me ka poe kuleana ole. He nui no hoi ka hoopuka ia ana o na huaolelo kipi, a me na huaolelo hoohaunaele, a ua makaukau no ia e hoopio a e kinai aku ia mau mea ke hiki mai.

M. Kahananui. Noi aku e hoihoi mai i kona manao i noi ai e hoopanee i eono pule.

P. J. Koakanu. Noi mai e hoihoi ia ko­na manao i noi ai e hoopanee i elua malama.

Hope Peresidena, G. M. Lopikana. Hoo­puka mai oia he olelo hooholo, e noi aku ke­ia Ahakuka i ka Moi, e kauoha ae i kona Kuhina Kalaiaina, e kauoha aku e koho hou i Elele no ka Apana o Kohala a me Kona Hema, no ka mea, ua haalele maoli mai na Elele o ia mau Apana.

Kanuka. Noi mai oia e koho hou ia i Elele no ka Apana o Hilo, no ka mea, ua lo­he mai oia i ka haalele ana i kona noho, ua hookomoia ia hoololi.

G. M. Lopikana. Hai mai i ko ka Moi hai ana mai ia ia, ua hoi aku o S. Kipi, ma­muli o kona pilikia, a aole ona manao e hoi hou mai ma kona noho Elele.

P. F. Koakanu. Kue i ke koho hou ana i Elele no na apana i haaleleia e na Elele.

C. H. Judd. Hoi mai oia, ina he mana ko keia Ahaolelo Elele, e kauoha e koho hou i Elele, alaila, e pono no ke kii hou lakou i na Luna i haalele iho nei.

G. M. Lopikana. Kue oia i na olelo a ka Luna Elele o Koloa, me ka hai mai no hoi, aole i hana kela mau Apana i ka hewa e hi­ki ai ke hoonele i ko laua leo iloko o keia Aha, a ina laua e hoole i ke koho hou mai i Elele, alaila, no laua no ia hewa, aole no ke­ia Aha. A hoike aku no hoi oia i ke ano o ka olelo hooholo, oia no hoi ke noi aku i ka Moi e ae e kauoha i kona Kuhina Kalaiaina, e koho hou i Elele, no na Apana i nele i na Elele.

J. Ii. Hoopuka mai oia a hoike mai i ke­kahi mau manao pili haiolelo.

J. P. Green. Manao oia aole i keia Aha ka mana e kauoha aku i ka Moi e koho hou i mau Elele no na Apana Elele ole. Aia no i ka Moi ia wahi.

G. B. Ukeke. Hai mai oia i kona kokua i ka olelo hooholo, ina no e make kekahi Elele, pono no ke koho hou, a pela no hoi ke haalele kekahi Elele, aole pono o ka hoonele i kekahi mau Apana i na Elele. E noi aku ka Moi e kauoha i kona Kuhina Kalaiaina, e koho hou i mau Elele no na Apana i nele.

J. H. Judd. Noi mai oia ma ka olelo hoo­holo e lawe mai no ka hale a e lohe hoi i ka olelo a ka Moi no na mea e pili ana i ke Ku­mukanawai hou, a pau ia, hoopanee ka noo­noo ana i eono pule.

Kanuka. Kokua mai oia i ke noi a ka Elele o Koolaupoko, me ka hoole maopopo mai no i ke kumu ole o ka hoole.

J. W. H. Kauwahi. O kona mau no o ke kue i ka hoopanee ana, me ke noi mai e ha­pai ka hana, no ka hala o ka manawa, a ka­mailio no hoi no ke kumu e pono ai ke hoo­mau i ka hana.

J. Ii. Hoopuka mai oia i kona manao oiai ua hooholoia iho nei, e koho hou i mau Elele no na Apana i nele i na Elele ole, nolaila, i pono ai ke hoopanee a komo mai na Elele o ia mau wahi, no ka mea, he leo ko ia mau Apana iloko o keia Ahakuka, aia a akoakoa like alaila, pono ka hana ana. Aohe pono o ka wikiwiki, a kue oia i ka manao o J. W. H. Kauwahi.

Hanemo. Hoopuka mai no oia i na ma­nao waihooluu like me ko kona hoa, a o ka laua kalai olelo like iho la no ia. Kue loa oia i ka hoopanee, me ke noi mai no hoi, eia no na opu noonoo iloko o keia hale.

C. R. Bihopa. Olelo mai oia, he noi pono io no keia e noi ia nei, e wehewehe mai ka Moi i kona manao, a o kona mau Kuhina paha, no na pauku hoololi o ke Kumukana­wai, alaila, e hoopanee ka hana no na pule eono. No ka mea, ua hele mai kekahi o na Elele me ka ike ole maoli i ke ano o na mea e hana ia'ku ana, a o ka Moi wale no a me na Kuhina ona, kai ike i na mea e pili ana i ka hoololi ana i ke Kumukanawai, a aole no hoi oia i ike i ke ano maoli o ka Olelo Hoo­laha Alii, a aole no hoi he poe e ae i ike e hoololi maoli ana ke Kumukanawai ke ano o keia Ahakuka, a nolaila, aole pono iki i ka hookikina aku i na Elele maikai i hiki mai nei e hana i na hana a lakou no i ike ai he pono ole. A ua olelo nuiia no hoi no na mea e pili ana i na Aha Elele o Amerika Huipuia ; aka, aole nae peneia ka hana ana, aka, ua noonoo pono ia na mea a pau, a ua waiho mua ia aku no hoi ia mau Kumuka­nawai imua o na kanaka. A eia hou no hoi, ma ka olelo a ka Lunakanawai Kiekie, e i ana, aia a kahea pono ia ka Ahaolelo Elele, alaila, mana. A no ia mea, aole loa he po­no o ka pupuahulu ana i keia mea.

C. De Varigny. Ua hai mai oia no na olelo a ka Mea Hanohano C. R. Bihopa, e i ana no hoi, o keia Kumukanawai, he mea wale no i hookumuia i kahua no kekahi Ku­mukanawai hou, ke noonoo ia iloko o keia Ahaolelo. Ua hooholoia no, he mana no ko keia Aha, a o kona makemake no e hooma­kaia no ka hana, a pau ka noonoo ana, alai­la, ikea ka pono a me ka hewa, alaila, waiho aku imua o na Makaainana. A eia no hoi kekahi, pehea la auanei ka Moi e hoakaka mai ai, me ka hoopuka ole mai no hoi o ua Elele i ko lakou manao, nolaila, he mea ma­opopo aole no ia o na manao wehewehe a pau. O ka moolelo o na hana ka mea nona e wehewehe maopopo mai i na mea i manao ia no kekahi mau kanalua no kekahi mea e pili ana i ke kuikahi paha iwaena o kekahi mau Aupuni, &c., &c. A nolaila, pono ole ke hoi aku a hoike imua o na Makainana i na mea i hoakaka pono ole ia. Mai olelo no hoi oukou e hookikina aku ana ma­kou ia oukou ; no ka mea, aole pela ko ma­kou manao.