Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 31, 30 July 1864 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

C. H. Judd. Ina ua makauia ka hoopanee, o paiia aunei a hoolahaia imua o na kanaka ke Kumukanawai hou e manaoia nei, a he­luhelu mai na kanaka a kuhihewa, alaila, ua ahona ka hoole ana i keia Kumukanawai hou, a me ke kuka ana no ia mea. Ua ma­kaukau no oia e hoolohe i na olelo ma na mea a pau a ka Moi e manao ai e waiho mai imua o keia Ahaolelo Elele, e pili ana ma keia Kumukanawai, i hiki ai ke hele aku e hui me ke kuka pu hoi no keia Kumukanawai hou, a e noonoo loihi hoi no ia mea, mamua o ka hooholo ana.

Ke Kuhina Nui. Wehewehe mai oia i kona manao, no ke ano o ka hana a na Elele, e kue ana i ko lakou koi ana e hoopanee, a e i mai ana no hoi e pono no ke noho a e ku­ka, no ka mea, oia ke kumu o ke kauohaia ana'ku. A ina no o ka poe e makemake ana e hoopanee, e pono no ke hoi, aia no ka puka ke hamama mai la. E pono no e hoomana­wanui i ka hana, e pono no e hoomakaia ka hana. &c., &c. E pono no e hoomanawanui.

P. Nahaolelua. Manao oia aohe mana o na Elele a me keia Aha, e noi a e hoopanee i ka hana a hala elua mahina, aka, ua mana no lakou e hoopanee i ka hana mai keia la aku a i ka la apopo. Pela ko'u manao, ina aole au i kuhihewa. He ninau mau no ke­ia o ka hoopanee, aole i keia la, aole inehi­nei, aole no e kala, &c., &c. He pono no ke noono mua i na hana e waihoia mai ana. Hoole loa no oia aole aole pono ke hoi e ku­ka, ua ike auanei ia poe i ka palapala, e hoi aku ai e kuka.

Pehea la ka manao o ke Kiaaina o Maui, ilaila no hoi kahi i ku ai o na hale hoonaau­ao, nele iho la ka paha kona aina i ka poe ike ole ? Aloha wale lakou.

G. M. Lopikana. Kue mai i na olelo a ke Kiaaina o Maui, a ua apono no oia i ke noi a na Elele, a ua pili wale no ia i na Ele­le a me ko lakou poe nana i koho mai, i ke kukakuka ia ana o na mana, ua olelo no oia i kona manao, oia hoi, ina e makemake na 'Lii a pau e haalele i keia Ahakuka, aia no ia ia lakou, a o na mea e pili ana i ka olelo hooholo a ka Elele o Kona Hema, a ua kau­maha no oia i ka ike ana'ku i kekahi poe e kanalua ana no ko lakou mana ole, a ua ho­ao no oia e hoopau ia kanalua o ka poe i ko­noia me ka manao aohe mana, i hiki ai ia lakou ke ku ma ke kulana okoa, a me ka hala ole hoi o ko lakou iini e komo mai e lawela­we pu mai iloko o keia hana. Makemake no oia e hoopanee, aia nae a noonoo mua ia a pau ka heluhelu alua ana o ke Kumukana­wai, alaila, kupono ke hoopanee ka hana, i maopopo ai ka hanaia'na o na pauku hoololi a pau, a me ke ano no hoi o ua mau pauku la, &c., &c. Kue no hoi oia i na olelo a ke Kiaaina o Maui, e kapa ana i keia hana ame keia noi e hoopanee, e keakea ana i ka hana, aole loa pela kona manao, no ka mea, ua ho­ea mua no ia mea imua o ka hapanui o na Elele, i ka wa a na Elele i lohe ai i ka Ole­lo Hoolaha Alii, mailaila mai no ka puka ana o keia kanalua ana no ka mana, a ua maha­lo oia no ka naauao o ka Elele o Koloa, no ka mea, ua hoike mai oia i kona manao o kauia auanei ke kiko eleele maluna ona, a me kona hanauna. He nui ka mahalo i keia kanaka opiopio ka Elele o Koloa, e ma­kee ana i kona inoa maikai, o kauia auanei e ke kiko eleele, ina oia e hoomaka i ka hana no keia Kumukanawai hou, me ke kuka a hoikeike mua ole aku ia mau mea imua o ka poe nana oia i koho mai, a ua nui loa ka ma­halo o ka Hope Peresidena i keia mau ma­nao maikai, hoopono, i hoopuka ia mai e ka Elele o Koloa.

C. H. Judd. Ku mai oia a koi no e hoo­panee no, a ninau i ke ano o ka hooholoia'na o ke Kumukanawai.

Wehewehe mai no o Harris, a me ka Ho­pe Peresidena, Lopikana, e hiki no ke hapai ia ka noonoo ana o kekahi pauku ke noi ia a kokua ia ma ka heluhelu akolu ana o ke Ku­kanawai hou, e like me ka rula mau o na Aha kau Kanawai.

C. C. Halaki. Hoakaka mai no oia i ke ano o ka mea e manaoia nei e hana aku, a ninau no hoi i ka Elele o Koolaupoko, pehea la auanei e malamalama ai ko oukou manao, ke ike ole oukou ia manao iloko nei, a aole no hoi ona ike i ke ano pono o ko na Elele hoopaa ana iho ia lakou ma keia olelo hoo­holo, no ka mea, malia paha, ua hoole oukou i na pauku a pau, aka, aole nae ona manao pela, no ka mea, ua hoopuka mai no kekahi poe i ko lakou mau makemake a me ke apo­no no hoi i kekahi o na pauku hou o ke Ku­mukanawai hou. A hai mai no hoi oia i ko ka Moi hana ana mai kona hoi ana mai a hiki i keia wa, ma ua Kumukanawai nei, me ka heluhelu mau no hoi ia mea, mamua'ku o ka waiho ana ia mea imua o keia Aha. A, aohe no hoi ona kanalua ina e hooholoia e keia Aha keia Kumukanawai, alaila, e pono ana no na kanaka i na mea a lakou e hooholo ai. A koi mai e hana koke no, ao­he ma ke hoopanee.

Kanuka. Hai mai oia i kona manao, aole loa kekahi wahi noi a na Elele i ae pono ia mai, a nolaila, manao no oia e kokua no mamuli o ka Luna Elele o Koolaupoko, makemake no oia e hoi aku no e kuka me na Makaainana o kona Apana. A ua ma­nao no oia pokole kupono no na anahulu ekolu. Makemake no oia e noonoo loihi, a e kuka pono no hoi, no neia mea, i hiki ai ke lawe mai i na olelo hoopaapaa kupono, no ka mea, aole o ka poe kuaaina ka poe like me na Loi, a me na Lunakanawai, a me ka Moi no hoi, nolaila oia i makemake ai e hoo­panee ia ka hana e like me ke noi a ka Elele o Koolaupoko.

C. H. Judd. Pehea la e hiki ai ke noonoo pono ia, a ke hoopaaa ia hoi keia mau mea i waihoia mai nei imua o kakou, oiai aole na Elele i makaukau, a oiai hoi ua makaukau na aoao e ae.

C. De Varigny. Hooponopono mai oia no kekahi mau olelo a ka Elele o Koolaupoko, me ka i mai no hoi no na olelo a ka Luna Elele o Waimea, manao oia ua oi ka pono o ka noho i Honolulu, mamua o Waimea ; no ka mea, aia ilaila kahi o na kanaka a pau o kela ano keia ano i lawa i ka naauao.

Kanuka. Olelo mai oia, aohe oia he Loio, a nolaila kona makemake e noonoo loihi.

R. C. Wale. Hoopuka mai i kona manao no na olelo a ka Elele o Koolaupoko, a me Waimea, a hoike mai i ke ano e hiki ai ke hooholo pono ia ka hana, oia hoi ka hoomaka koke no o ka hana, a pela no hoi e loaa ai i na Elele ka naauao a me ka ike, a hoopuka mai no hoi oia i kona kokua i ka manao o ka Hope Peresidena, G. M. Lopikana.

W. T. Martin. Hoopuka mai oia i kona kokua i ka hoopanee ana, e like me ke noi a ka Elele o Koolaupoko.

Kepoikai. Noi mai oia e hoopanee loa ia ka olelo hooholo e noi ana e hoopanee, a e waiho loa ia mea ma ka papa, me ka i mai no hoi, makehewa ka hoi hou aku na na ka­naka e ao mai. Noi mai oia e hana no.

J. Ii. Wehewehe mai oia no na mea imua o ka hale. Mahope iho o ke kamailio loihi ana, noi mai oia e hoopanee, alaila, heluhelu mai na pauku hoololi o ke Kumukanawai. Ma ke noi a ka Moi, hoihoi hou oia i kana noi.

H. J. Wana. Ninau mai oia i ke Kuhina o ko na aina e, e hai mai oia i ke ano a me ka pilikia o ka hoomau ana o ia mau huao­lelo, e like me ke ano mau. A heaha hoi ka pilikia o ka noho ana o ka Moi a me kona lahui ke mau keia huaolelo, a heaha hoi ka pamaikai o keia huaolelo hou ? Aole au i manao he pono ke lawe mai i na olelo a Sir Jahn Bowring, pono no e noonoo no keia Aha nona iho.

Ka Moi. Wehewehe mai oia i kona ma­nao no na mea imua o ka hale, me kona ma­nao no hoi, aohe i ike maopopo ia na mea a ka Elele o Koolaupoko, me ka hoololi hoi a ka Elele o Hamakua, no ka mea, ke i mai nei ka Elele o Koolaupoko, he makemake oia e hoopanee i hiki ai ke noonoo oia no na hoololi o ke Kumukanawai, a o ke noi no hoi a ka Elele o Kau, e hele aku e hui me ia kona poe nana i koho, a me he mea la, e ma­kemake ana oia e hoi hou i hiki ai ke helu­helu i na buke, a i ao ai hoi i keia hana o ke Kalaiaina, ina pela, alaila, no keaha no oia i hoomakaukau e ole ai no ia mea, mamua o kona hoolaha ana i kona inoa e hohoia i Elele no Koolaupoko, a e kokua no hoi oia i ka hoololi a ka Elele o Hamakua, i hiki ai ke noonoo ponoia, a nolaila oia i apono ai i ka noonoo ana mahope aku o ka heluhelu alua ia ana o na pauku hoololi, alaila, hiki ke hoi aku e halawai me na haku, me ka hiki hoi ke hoomaopopo aku i na mea i hanaia ianei, me ka wehewehe kupono aku i na manao a pau. Nolaila kona mahalo nui i ka olelo hoololi a ka Elele o Hamakua, a ua wehe­wehe moakaka mai oia i ke ano pono ke ha­naia e like me ke noi a ka Elele o Hamakua. J. P. Green. Hoopuka mai oia i kekahi manao e pili ana i ke kokua i ka hoopanee. D. H. Hikikoke. Kokua oia i ka hoololi a ka Mea Hanohano G. M. Lopikana, ke hooko­moia nae i 6 pule. Ae mai no e hoololi, a o ke kumu o kona kue ana, no ka loihi loa o kahi o kekahi poe Elele, nolaila, pokole loa na la he 30.

C. H. Judd. Noi mai e hoihoi hou i kana olelo hooholo, a ua kokua aku i ka olelo hoo­holo a ka Luna Elele o Hamakua. A ua hooholoia ka olelo hooholo a ka Mea Hano­hano G. M. Lopikana. J. P. Green. Noi mai e haawiia i 10 ko­pe o ke Kumukanawai hou i na Elele pakahi, a ua kokua ia, a hooholoia me ka hoopaapaa ole ia.

A ua hoopanee ia ka hana a ka hora 12 o ka la apopo.

POALUA, Iulai 26, 1864.— LA 14. Halawai ka Aha i ka hora 11. Pule a pau. Heluheluia ka moolelo, a aponoia.

Hon. C. R. Bihopa. Wehewehe mai oia me ka ninau no ke ano o ka hooholo loa ana a me ka hoole ana, a makemake no hoi oia e kakauia ma ka moolelo o ka hale, na mea e hooholoia no ke ano o ka hooholo loa ana i na pauku o ke Kumukanawai hou.

Hope Peresidena, G. M. Lopikana. Hai mai oia, o ka mea imua o ka hale, oia ke noi a R. C. Wale, hooholoia e heluhelu alua ia ka pauku mua, a ua ninau ka Hope Peresi­dena i ka makaukau o ka hale no ka ninau, a ua kue ia mai e

J. P. Green. Hai mai oia i kona maopo­po ole i ke kumu pono o ka hoopau ana i ke­la huaolelo like, a nolaila, makemake oia e hookomo i olelo pakui, oia hoi, e hoomauia no ka huaolelo " like," a wehewehe mai no hoi oia i ke kumu e hooia'i ia huaolelo pakui.

His. Ex. R. C. Wale. Hoike mai oia, aole ona hoike mai i kekahi manao imua o na Aha­olelo, me kana hoike ole mai i na hoike no ia mea, a hai mai oia, o Sir John Bowring ka mea nana oia i hoike mai i ke kupono ole o ka huaolelo like, a ua maopopo no hoi ia ia ka like ole io no, a heluhelu mai oia i ka le­ta a Sir John Bowring, me ka wehewhe mai no hoi i kona mau manao ponoi no ia mea. A hoike mai no hoi oia, he kanaka haipule o Sir John Bowring, a hoike mai i kekahi bu­ke Himeni i kakauia e ia kanaka kaulana, a olelo mai oia, aohe oiaio o ka oleloia ana ua hana mai ke Akua i na kanaka a pau me ka like. Hai mai no oia he kanaka heluhelu oio i ka Palapala Hemolele, a me ke Kauoha Hou, a aole no ona manao ua hana mai ke Akua pela, a me kana Keiki me Iesu Kristo, a me kona mau Aposetolo. A hoike mai no hoi i kekahi mau pauku o ke Kumukanawai kahiko, (1852,) e hoike maopopo ana i ka li­ke ole o na kanaka a pau.

V. Kanuka. Hoopuka mai oia i kona ma­nao, me ka wehewehe mai no hoi i ke ano o ke kuhihewa a me ka hilihewa o na manao i hoopukaia e ka Mea Hanahano R. C. Wa­le, a ooike mai no hoi oia no kekahi mea i hanaia ma Copenahagena, ke kulanakauhale Alii o Denemaka. Me ka hoike maopopo mai no hoi, ua hana ia mai no na kanaka a pau a like, e ke Akua. A olelo mai no hoi no ka hilinai a me ke pai ana no Sir John Bowolng, aole na he kumu pono e hilinai nui ia'i. He kanaka maikai no paha oia, aka, aole no ia he kumu e pono ai ka hilinai ana ma kana olelo. Mahalo nui no oia, me ka hai mai no ua hana mai no ke Akua i na mea a pau me ka maikai a me ka like, a no keia noho ana iho o ke kanaka.

Hon. C. Kapaakea. Manao oia ua pono ka haalele ana i ka huaolelo ' noho like,' no ka mea, me he mea la, o ke ano o ia pauku, e ola ana na kanaka a pau ma keia honua me ka make ole.

James I. Dowsett. Ku mai oia a hai mai i kekahi mau mea pohihihi o ka olelo Hawaii a me ka olelo Enelani, iloko o ke Kumuka­nawai.

His. Ex. R. C. Wale. Ku mai oia e pane no ke noi a ka Elele o Hanalei, e hoakaka aku no ka poino no ka poino nui i hookauia maluna o ka lahuikanaka, ke waihoia huao­lelo like.

J. W. H. Kauwahi. Wehewehe mai oia i kona manao no na mea e pili ana i keia pauku, a hoakaka mai no hoi i ke ano o ka mea e apono ai, elua ano o ka huaolelo ' no­ho like,' he maikai a he ino, a ina ma keka­hi ano he maikai, a ina hoi ma kekahi ano he ino, no ka mea, e pono ia kakou ke noo­noo pono i ke ano o ko kakou noho Aupuni a me ke ano o ka ' noho like,' malia paha auanei o hooholo kakou i ka olelo a lilo i mea e kauo mai ai a noho like na 'Lii a me ka Moi, me kakou na makaainana, nolaila, nonoi mai no oia e hooholo no e like me ka mea i paiia ma ke Kumukanawai hou e ma­naoia nei.

James I. Dowsett. Noi mai oia, e hoopo­nopono hou ia ka olelo Hawaii, a e kokua no oia i ka hookomo ana i ka huaolelo ' Lana­kila a like hoi. Kokua ia e ke alii W. C. Lunalilo.

P. F. Koakanu. Hoike mai no hoi oia i kona manao no ka ninau no ka huolelo (Equal,) like. Wehewehe naauao mai oia i kona manao no na olelo a ke Akua, me ka hoike mai no hoi i ke ano o ka huaolelo like, kona pono a me kona hewa. Kamailio no hoi oia no na olelo a ka Elele o Lahaina, me he mea la e makemake ana oia e hookaawale aku i na'Lii mai na kanaka aku. A hai mai i na olela naauao he nui wale.

C. C. Harris. Ua hana io no ke Akua i na kanaka a pau me ka lanakila, a ua hana ia mai no hoi na kanaka a pau e ke Akua e noho like — a hai mai no hoi, i hoopau wale ia no ia mau huaolelo, a heluhelu mai no hoi i kekahi paregarapa o ka olelo hooholo a ka Aha Kiekie no ka hihia o ke alii kue ia Keo Pu, a na ka Hope Paresidena i heluhelu nui mai ma ka olelo Hawaii i ka olelo wehe­wehe a ka Aha Kiekie no ke ano o ka hua­olelo " Equal," a he ano ole loa no keia huaolelo, i ka manao o ua Loio Aupuni nei, ame ka hoike loihi mai no hoi i ke ano o kekahi mau Kumukanawai, o kekahi mau mokupuni o Amerika Huipuia. (Eia ke ku­panaha, ina he mea ole kela huaolelo, no ke aha la kona kamailio loihi ana ?) A hoopi­lipili mai no hoi oia no na mea e pili ana i na Kumukanawai o na mokuaina Hema. A he mea ano nui ole no hoi ia mea, he oleloa no, a aohe no he mau pono e lilo ana ke hoo­holoia ka pauku me ka haaleleia o ka hua­olelo " noho like."

C. H. Judd. Kokua mai oia mamuli o ka olelo a ka Luna Elele o Honolulu, no ka mea, aohe no e pili ana kela huaolelo like i ka lawe mai i kekahi mana o ka Moi, no­laila kona kokua ana.

W. T. Martin. Hai mai no oia i kona manao no ka olelo " noho like," kokua ma­muli o ka hoololi a Kimo Pelekane Elele o Honolulu.

J. W. H. Kauwahi. Hoike mai oia no ka pono ole no ke hookomo i kela olelo noho li­ke, a kue no hoi i ka hookomo i kela olelo. James I. Dowsett. Makemake oia e ike pono na kanaka a pau i ke ano o ke Kumu­kanawai ma ka olelo Hawaii, e like me ko­na ike ma ka olelo haole, a i maopopo lea ai. M. Kuaea. Hai mai oia i ke kumu o ko­na wikiwiki ole ana e kamalii imua o ke Alii, a o kona manao no e kokua ana mamuli o ka manao o ka Elele o Makawao, a wehewehe loihi mai no hoi i na olelo naau­ao pili Akua.

J. P. Green. Hoopuka mai oia i kona manao e ae ana no i ka hoololi a ka Elele o Honolulu, a hoopuka mai no hoi i na olelo e pane ana i ka Loio Aupuni. Hai mai no hoi i kona manao e pono i na kanaka Hawaii ke kupaa ma keia mea, oia hoi ka noho like, no ka mea, ua like no ke ano o ka ili keokeo, a me ka ili eleele, a ua like no na mea a pau imua o ke Akua.

Kepoikai. Hai mai oia, aohe pono ke noo­noo i ke ano kino a me ke ano uhane. Olelo mai oia aohe like o ke ano o ka noho ana, he ano e ke kapa. He makemake ka kona e kau i ka mahiole, aka, he maka'u nae o kiiia mai. He makemake oia e kii aku i na gula o P. Kanoa, aka, mamuli no kiiia mai. A ka­haha no hoi kona manao no ke kii hou ana i na uhane o Adamu ma.

S. Hanemo. Hai mai oia, aohe like o ka noho ana o na kanaka. Hoapono no oia i na pauku o ke Kumukanawai hou e waiho nei mai ka mua a ka hope.

Ninauia, a ua hoole ia e na Elele, he 13 ma ka ae, he 7 ma ka hoole. Ma ka aoao o na'Lii he 13 hoole, a he 2 ma ka apono i ka olelo hoololi a ka Luna Elele o Makawao. Ma ka aoao hoole ka Moi.

Ka Moi. Hoike mai oia i ke kumu o ko­na kue ana, a hai mai no hoi ma kana ike i ka moolelo o keia Aupuni, aole no i like ka noho ana o na'Lii a me na Makaainana, no ka mea, aia no ma ke koho ana e ikea'i ke kaawale no o ka noho ana. A hai mai no hoi oia i kona kue ana, o lilo auanei i mea e poino ai na hana ma keia hope aku. A hoole oia i ka ae ana no keia hookomo ana i keia mau huaolelo Lanakila a like hoi. No ka mea, aia o ke kanaka waiwa, a kuonoono ke kohoia i Lunamakaainana, a ina e hooholoia keia hoololi e lilo auanei ia i kumu hoopaa­paa, &c., &c.

J. P. Green. Noi mai oia e hooholo paa ia ma na ninau a pau e pili ana i ke Kumu­kanawai, e kakau inoaia na ae a me na hoo­le. Kokua ia e C. H. Judd. A ua hooholoia.

D. H. Hikikoke. Hai mai oia no kona manao, ua hewa ka unuhiia ana ma ka olelo Hawaii, a ua pono ke hoopololeiia.

Ninaua ke noi a R. C. Wale, a ua hooleia e na Elele, a no ia mea, aohe no he kumu e ninau ai i na'Lii a me ka Moi, pela ka rula o ka hale, a ua hooleia ka pauku mua o ke kumukanawai hou.

R. C. Wale. Noi mai oia e heluhelu alua ia ka pauku alua o ke Kumukanawai hou, a e hoopaapaa ia, no ka mea, ua like no ia me ka pauku 2 o ke Kumukanawai o 1852. A ua hooholoia. Helukeluia mai.

R. C. Wale. Noi mai oia e hooholoia ke­ia pauku ma kona heluhelu alua ana.

Kepoikai. Hoike mai oia i kona kue no keia pauku, no ka mea, nolaila mai ka make ana o keia lahui, no kela inoa IEHOVA, a me na olelo lapuwale e ae, he menemene makou i ka hoopuka aku ia mea.

P. F. Koakanu. Hai mai no oia i ke ano like o kona manao me ko ka Elele o Wailu­ku, no ka mea, o ka huaolelo IEHOVA, he ole­lo Hebera.

S. Hanemo. Noi mai oia e hoopaneeia na huaolelo a pau. A hoopuka hou mai no oia i kekahi mau olelo ano ole, oia hoi ka hai mai, he akua okoa ko kekahi a pela hoi kekahi, o Pele ke akua o kekahi, a pela'ku, a ina e hoopaa ia keia pauku, alaila, nolaila mai no ka make o keia lahui.

V. Kanuka. Kokua no i ka manao o ka Elele o Lahaina.

Ninauia, a o S. Hanemo wale no kai aeia, a he 16 poe ma ka hoole, aole i koho kekahi poe. A ua hoole pau loa na'Lii, a malaila pu ka Moi.

Ninauia, a ua hooholo ia kona heluhelu alua ana, a e hoopaapaa ia.

J. P. Greena. Noi mai e heluhelu alua ia ka pauku akolu, a ua hooholoia, a helu­helu ia. Noiia mai e hooholo.

M. Kahananui. Noi mai oia e hookomoia i hoololi, oia hai penei, " aole loa e kauia ke­kahi kanawai e keakea ana i ke pai palapa­la," a ua kokua ia. H. J. Wana. Haawi mai oia e hoololi.

J. P. Green. Makemake oia e wehewehe mai ka Loio Aupuni i ke ano o ka haalele i ka pauku kahiko. Pane mai o Harris, na ke Kuhina Waiwai e pane mai no ia ninau.

A ae mai no oia, a ua makaukau e pane mai. Aka, ua noi e ia mai e hoopanee, a ua hoopaneeia a ka la apopo, hora 11.

 

He Ia pae iuka.

 

I KE KUOKOA ; ALOHA OE :— Ia'u i na­ue hele akuai ma ke alanui o Hanakapae­pae, a loaa aku o Pu'uikawaiko'u, hele loa aku au a kahi e noho ana o H. Kanuu, Luna Helu o keia apana, e helu ana i na kanaka.

Ia manawa, puka mai o Keahi a hai mai, ua pae he Ia, a ua kau i kahi maloo ; o ka loihi o keia Ia, 5 kapuai a oi aku, a ua nui poepoe ke kino ; a o ka inoa o ua Ia nei, he Niuhi, a i kahi poe, he Naia, aka, ua ai ia kona io.

Penei ke ano o kono pae ana iuka. Ike ia'ku la ua Ia nei e holo mai ana mai ka moana lipolipo mai, a hiki i kuaau, alaila, pae mai ia i ka nalu me he kanaka la, a kau loa ana i ka aina maloo, a hopu ia e Keahi a paa, a ua laweia e ai.

" Nani ka nui o kau mau hana e ke Akua, me ka mana oe i hoopae ai i na mea au i makemake ai e haawi i ke kana­ka."
G. NAKAPALAUI,
MEENUI. Holualoa, Kona, Hawaii, Iulai 13, 1864.

 

Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU, IULAI 30, 1864.

 

UA pai mua aku no makou i ka pule i kaahope ae, i na olelo hoakaka e pili ana i na pono o na kanaka a pau, i hoikeia ma ke Kumukanawai hou e manaoia nei e hooholo, a ua pai pu no hoi makou i ka olelo hoaka­ka no na pono e pili ana i na kanaka a pau, ma ke Kumukanawai kahiko o ka M. H. 1852. Ke hoomaka nei na Elele, na 'Lii, ame ka Moi, e noonoo ma ka hooholo ana i na mea pono, me ke kiola aku hoi i na mea hewa, ame na mea e pili ana i ka hoo­pilikia i kela ame keia o na mana nui, e like me ke kupono hiki ke apono like na mana nui ekolu. Ua ike no kakou ma ke Kumukanawai hou a makou i pai ai i keia pule iho nei, ua weheia ka huaolelo " noho like hou," a ua hoole no na Elele aloha Ma­kaainana a pau, i ka weheia o ia huaolelo ma ka Pauku mua o ke Kumukanawai. Ma ke ahiahi o nehinei, ua hookomoia mai he pauku hou, penei :

Pauku 1. Ua haawi mai ke Akua i na kanaka a pau he mau pono e pili paa loa ia lakou ; oia hoi o ke ola, o ka noho hoopili­kia ole ia mai, a me na pono ma ka imi ana a loaa, a me ka hoomalu ana i ka waiwai a me ka imi ana'ku a loaa na mea e maluhia ai a e oluolu ai ko lakou noho ana.

O ka pauku alua, ua hooholoia ma ka heluhelu alua ana, a aole no nae he wahi hoololi iki o ia pauku — ua like no me ka pauku elua o ke Kumukanawai kahiko, a ua hooholoia no ia pauku me ke kue uuku ia e S. Hanemo ame Kepoikai, e nana no oukou e ka poe heluhelu i ka laua mau olelo hilihewa ma ka moolelo o ka la i ha­naia'i ia pauku ; oia hoi, ua ku mai o Ke­poikai a hai mai o ke komo ana o ka inoa o Iehova iloko o ke Kumukanawai, oia ke kumu i make nui ai o keia lahui ; a o Ha­nemo hoi, ku mai oia a kue ia inoa, no ka mea, o Pele ke Akua o kekahi poe, me ka olelo mai no hoi i na olelo ano lalau e ae.

Ua lohe pinepine makou i ke kaenaia e kekahi poe, e loaa hou mai ana na pono hou i na Makaainana, ua kali hoomanawanui makou me ka manaolana e loaa io mai ana ia mau pono, aka, mai na wahi o ka pauku mua a hiki i ka pauku Akolu o ke Kumuka­nawai (koe ka pauku alua,) ua pili no i ka hoopilikia, hoohaiki, a me ka lawe aku i na poho o na Makaainana o keia Lahuikanaka, a aole loa makou i ike i kekahi pono hou e loaa mai ana i na Makaainaha ma na pauku i hanaia iho nei, mai ka Poakahi a hiki i ka Poakolu.

E nana no oukou no oukou iho e na poe lokomaikai e heluhelu ana i keia pepa i ka pauku ekolu, a kapaeia hoi na huaolelo, " Aole loa e kaulia kekahi Kanawai e hoopi­likia ana, a e keakea ana paha i ka olelo, a me ke paipalapala." E like me ka makamae o ke ola o ke kanaka, pela no ka makamae o ka pono e kamailio akea i ka manao me ke keakea ole ia, a e hoolaha aku no hoi ma ke paipalapala ana ; ma na Aupuni nui o ka honua, he pono hiipoi loa ia ia mau pono. A mai ka noho ana mai o ka wa naaupo o keia aina, a hiki wale mai iloko o keia wa, akahi no makou a ike i kekahi hana ino i hanaia mai i keia Aupuni mamuli o ke alakai ana a na poe Kuhina i hoike maopopo ma ka la­kou mau hana i ko lakou enemi no keia La­hui holookoa. Aka, aole hoi i oi a i like ko lakou ino a me ko lakou Kumakaia i ka pono o keia Lahuikanaka, me na Elele nana i ku mai a ae a hooikaika e hooholoia ka pauku 3 o ke Kumukanawai hou, me ka waiho ha­mama hoi i ka ipuka e hiki ai ke hanaia kekahi Kanawai ma keia hope aku e kupee ana i ke alelo, ka leo, a me na manao mai­kai kuokoa o na kanaka Hawaii.— Eia iho na inoa o ua poe Elele nei i hoi a i apono no hoi e hoohamamaia ka ipuka e hiki ai ke nakinakiia, a ke uumi ia ka leo o Hawaii nei.

J. W. H. Kauwahi,
S. Hanemo,
W. Pinehasa Wood,
J. H. Kamalo,
* N. Kepoikai,
J. P. E. Kahaleaahu,
J. Nahaku.

 

 

A o ka poe hoi i hoole i keia hoohaikiia ana o ka leo o ke kanaka Hawaii. Eia no ko lakou mau inoa malalo nei. P. F. KOAKANU, G. P. JUDD, M. KUAEA, M. KAHANANUI, G. M. ROBERTSON, J. P. GREEN, V. KANUKA, MR MYERS, D. H. HITCHCOCK, E. G. HITCHCOCK, T. METCALF, J. I. DOWSETT, C. H. JUDD, W. T. MARTIN, Nani ka pomaikai ! nani no hoi ka pakele mahunehune o kou leo e Hawaii, mai wehe­ia ka puka e hiki ai i ka powa ke komo mai a hoohanapilo i kou leo, a me kou hanauna hou e ulu nei.

O ka poe nona ka inoa i paiia mamua'e nei, iloko o ke Kahoaka ame ka pa huinaha, e hoomaopopo oukou e na kanaka Hawaii oiaio a pau, o lakou kai ku a apono e wehe ia ka ipuka e hiki ai ke hoopilikiaia kou kamailio akea ana e Hawaii, ame kou hoo­laha ana i kou leo ma ka laula ame ka loa o ka aina — no na mea e pili ana i kou pono uhane, pono kino, ame kou pono hoopono­pono aupuni ana. O lakou kai ae aku e weheia i puka e hiki ai ke hiloia ke kaula e kaaweia'i kou leo e Hawaii. No ka mea, o ka pono kamailio ame ka pono hoolaha ma­nao i ke kanaka i ike i ke ano ame ka noho ana kuokoa, ua like ia pono, me ka pono o ka hanu ana i ka hanu o ke ola, a nolaila, o ke kue ana a me ka makemake ana e kaulawaha i ke alelo o ke kanaka, ua like no ia me ke apono ana i ka hoopio aku i ka hanu ana o ke kanaka i ka hanu o ke ola. Ua hana lakou i ka hana ino kupono, nana e koi i na kanaka Hawaii hoopilimeaai ole a pau, e ala mai a e ao aku i ka lakou mau keiki i ka inoa o keia poe nana i hoao e kumakaia i ko lakou mau pono, a e ao pu aku hoi ia lakou i ke ano o ka INO NUI MANAWAKOLU a lakou i manao ai e hana aku no lakou, me ka i aku o na makua i ka lakou mau keiki, " E ! mai hoohaikiia kou pono, mai uumiia kou leo, aole e kamailio akea, no ka mea, ua koiia e weheia ka ipuka e hiki ai ke kauia i kanawai e hoo­haiki ana i kou pono — a o ka poe nana i apono, oia o J. W. H. Kauwahi, S. Hane­mo, W. Pinehasa Wood, Kepoikai, Kamalo, J. P. E. Kahaleaahu, ame J. Nahaku. Pela paha auanei na makua Hawaii e hana ai, a e ao ai i ka lakou mau mamo. No ka mea, o keia poe, ua hookau mai lakou i ke kiko Eleele manawa olu ma ko lakou mau inoa, a e mau ana ia kiko eleele ma­luna o ka lakou mau mamo a mau aku, aole loa e hiki i ka manawa ke hoopau ia kiko ino, no ka mea, ua hele a manuanua ke koikoi o ia mea.

Ua ae anei oukou e na makamaka, na hoa­hanau hoi o ke koko Hawaii hookahi, e hele mai keia poe e kumakaia i ko oukou mau po­no, ma ka wehe ana i ka ipuka e hiki ai ke kauia i kanawai nana e hamau mai i ko ou­kou waha ma ke kamailio akea ana ? Aole paha ea ? Aole no ! He ole loa ! Ua mina­mina makou no ke komo ana o ka inoa o ka Elele waha o Lahaina, oia hoi o J. W. H. Kauwahi, no ka mea, o ka poe i kakau pu ia ka inoa me ia, aole i like me ia ka naau­ao ame ka ike no hoi i ke ano o keia mea he " freedom of speech, and freedom of the press." O ua poe la i hui ai me ia he poe i au hohonu ole i ka moana o ka ike, a o ko lakou ike hoopaapaa, ua like pu me ka PAHI KUMUMU, ke oki no ma keia aoao keia aoao, me ka mahinu ole iho o ka ili laau, aka, ua ano naauao no nae lakou i keia mau la iho nei, no ka mea, noho mai no me ka mu o na waha, ma ia mea, ike ole ia ka hawa­wa — naauao.

Eia ka mea kupanaha a J. W. H. Kauwahi i hana mai nei, ke i nei oia ma ka olelo hoo­holo ana i hoopuka'i imua o ka Aha Halawai Makaainana ma Lahaina, a ua hooholoia no ; penei no ka pauku 1 :

" Hooholoia. E koho no kakou i mau Elele e like no me ka hoolaha ana, a i mea a mau mea makaukau e hiki ai ke kokua i ka loaa ana o ia mau pono hou, me ka hoololi ole aku i na pono mamua i loaa ia kakou mala­lo o ke Kumukanawai a me na Kanawai o keia manawa e noho nei."

Pehea keia e J. W. H. Kauwahi ? E hiki a nei ia oe ke kau iho i kou lima iluna o kou puuwai, a hala iki iho i kou lunaikehala, a haliu aku me kou mau maka imua o ka mea Mana Loa, a i aku. " E ka Haku ka Makua, ua hana au me ka oiaio iloko o keia mea ?" A ina e hiki ia oe ke hana pela, alaila, he ano e ko ka huaolelo oiaio i kau ike, a he ano e no hoi ma ka makou ike. No ka mea, ke olelo nei makou, he pono NUI LOA kela au i koi ai e ae aku ; nolaila, ke i nei makou me ka minamina kuhohonu loa, ina he olu­olu koe ou, a ina he hiki i ka uhane hoopo­no ke kikeke i ka ipuka o kou lunaikehala, alaila, e pono ia oe e mihi aku i ka Lauhui­kanaka no keia hoao ana au e hoohamama i ka ipuka e hiki ai ke hanaia i Kanawai e kaomi ana i ka leo o kou hanauna, a e ka la lokomaikai no lakou ia oe — ua ike no oe i ke kahua o ka ike a me ka naauao, o ke aha la ia ? O ka pono, ka hoopono, a me ka hana pololei. No ka mea, o ka poe i kau pu i ko lakou mau inoa me kou ma kela ninau e pi­li ana i ka pauku 3 o ke Kumukanawai hou, e hiki ana no ia lakou la ke puka ae, no ka mea, e manaoia mai no paha auanei, no ko lakou la naaupo ke kumu i ae ai. Mai hoo­lilo oe i ka pono ou iho, a me kou ohana paha, i kumu nana e kono mai ia oe e Ku­makaia i ka pono holookoa o keia Lahuika­naka, mai hoolilo i kou wahi ike i mea nana e hooili aku i ke kaumaha a me ka u ana iluna o kou Lahui, no ka mea, ina oe e olu­olu a hoomanao ae i na olelo a ka Moiwahi­ne Katarina Aliiwahine o ka Moi Henare VIII., o Enelani, e ike no auanei oe i kana mau olelo penei :

" Is this your Christian Councils ? Out upon ye ! Heaven is above all yet ; there sits a Judge, That no King can corrupt."

Oia ka Lunakanawai nana e hooponopono ia kakou no ka kakou mau hana ma keia ola ana.

Ia oukou hoi e ka poe i kupaa me ka ma­kaala ana i na pono o ka lahui, ame ka poe nana oukou i koho mai. Ke hai aku nei makou i ke aloha kuhohonu hoomaikai nou e C. H. Judd, Hon. G. M. Lopikana, J. I. Dowsett, H. J. Wana, T. Metcalf, G. P. Judd, M. Kahananui, Heleluhi, W. T. Martin. J. P. Green, M. Kuaea, D. H. Hiki­koke, E. G. Hikikoke, Myers, ame P. F. Koakanu, o ka makamaka i ka la o ka pili­kia, oia ka makamaka oiaio, a ina oukou e ku mau ma ke kahua o ka pono ame ka hoopilimeaai ole e like me oukou i hana'i ma keia mea nui, alaila, ke hai aku nei ma­kou me ka hooia aku, i ke kanuia o ko oukou mau inoa ma ke kia hoomanao pau ole i na kau a kau, oia hoi ka puuwai o ka lahui Hawaii, a e mele hoomanao maikaiia ko oukou mau inoa no ka manawa pau ole.

Ma ka la o nehinei, hoopukaia mai he pauku akolu hou na Hon. G. M, Lopikana, a ua hookomoia ma ke Kumukanawai hou penei :