Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 34, 20 August 1864 — Page 1
KA
NUPEPA KUOKOA
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii
BUKE III. HELU 34. HONOLULU, AUGATE 20, 1864. NA HELU A PAU 143.
" KA NUPEPA KUOKOA."
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00 no ka makahiki, ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia mai ana e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani. $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia e hookomo mai no ma ka leta, a hoouna mai i ka Luna Pai.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa. H. M. WINI, (Luna Pai.)
KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY, $2.00 per annum...........in advance,
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher. ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of
foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until fully paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
H M. WHITNEY.
Publisher.
Volume I and II of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them exchanged for bound Volumes, by paying $2.00 each.
HE
KANIKAU NO KA
MOI IOLANI.
1 O ka maka o Iouli ka Lani,
O Laaukupau ka po,
O Olekukahi ke ao,
Kailiponi ka hanu o Kalani lele loa — e.
2 O Welehu ka malama,
O ka malama ia o Hilo e hanini ai,
E haki a nalu ai ka ua i ka lani,
E popoi ai ka uluau me ka malua.
3 Pulu ke ama'u, pulu pu me ka akolea,
Ke hanini nei na kiowai maka a ke aloha
He aloha ia oe e ka Laninui Lanimehameha,
E ko ke ano aloha ia oe e ka Lani.
4 Uwe helu mai o Lota Kamehameha,
Nou ka ka uhane leo makakai,
Le-ole-o kani i ke aumoe,
Alo kuaua o ka hooilo.
5 O ka Uhane paku makani,
Alai makani o ka pali Koolau,
No Koolauloa'ku hoi kekahi aloha,
No Waialua e alua.
6 Elua mea'loha, o oe o ko kamalei,
Ua aheahe wale ka leo o ka Lani,
Ke hea i kona ko koolua,
O kona ko koolua no ka ia o ke kamalei.
7 I walea ka Lani i Waianae,
I ka malu niu ae'a hele o Pokai,
Ihi ka leo o ka Lani,
Ke hea i ke kini heenalu o Kuaale.
8 Ua ike paha oe e ka makani kaiaulu ia ka Lani,
E waiho nei i ke anu o ka hooilo,
I ka uka wale la o Kawananakoa,
He koa 'loha keia ia oe e ka Lani.
9 Uwe helu mai o Emalani,
Aloha ino no kuu kane,
Kuu hoa pili o ka lai o Kona,
Kuu hoa kuka o ke ala.
10 Mai ka piina loa o Waiaha,
Hookahi no ko kookolu o ke kamalei,
Kuu kane mai ka hale laumaia,
Hale lau-i o Kona a kaua e noho nei.
11 E nana ana i ke kai maokioki o Kona,
I ke alanui a ka waa e holo nei,
E lana ana i ka lai malino a Ehu,
A ka makani elua ha e pa nei.
12 Aia ka Uhane o ka Lani,
I Mailehahei iluna o Hainoa,
Ke ahai'na la e ka makani,
He makani e wehe aku ana i ka poli o Huehue.
13 Hue a ka manao e o e paa i ke poi
I ka nui o ke aloha,
Aloha 'ku o ka makani pili-a,
Wehe o lau niu o Kalahuipuaa.
14 Oni ana Kuili i ke kai,
He maka no ka auwaa kalepa,
I pili'a mai Puukohola me Mailekini,
He kini ke aloha ia oe e noho nei.
15 Uwe helu mai V. K. Kaahumanu,
Aloha ino no kuu kaikunane,
Kuu hoa pili o ka lai o Honolulu,
Mai ke kula loa la o Kawananakoa.
16 E ko ke ano aloha ia oe e ka Lani,
Alo ka Uhane i ke anu a ka Waahila,
I ka pali aku la i Nuuanu,
Ua anu hoi au i ko aloha.
17 Nou ka ka Uhane pee pakaiaulu,
Alo ua kipuupuu o Waimea,
Ke halii mai la i ke pili,
I ke pili la i ke kula o Lihue.
18 Ke hue nei ke aloha ia oe e ka Lani,
O oe kai 'luna o Mokuaweoweo,
I Maunaloa la i Pohaku o Hanalei,
Ke lei ia oe i ka Leialii mae ole.
19 Ke ike la oe i ke 'Lii o na 'Lii,
I ka Haku hoi o na Haku,
Ia ka Haku o Hawaii hoi,
Iloko hoi o ke ola pau ole.
WM. R. KUALEHELEHE.
Victoria, V. I. Iulai 8, 1864.
KA HANA ANA
— O KA —
AHAHUI ELELE.
POAKOLU, AUG. 10, 1864.— LA 26.
Halawai ka Aha ma ka hora 11.
Heluheluia ka moolelo, aponoia. Pule a pau.
Hoike mai ka Hope Peresidena, i ka mea imua o ka Hale, oia no ka noonoo ana no ka pauku 62 o ke Kumukanawai hou.
W. T. Martin. Hoakaka mai i kona manao no ka pauku imua o ka hale, a hoike mai no hoi i kona kokua nui mamuli o ke noi a ka Elele o Puna.
Ka Loio Kuhina. Ku mai oia a hai mai i kona makemake e wehewehe uuku mai no na mea i hoopukaia e ka Elele o Koolaupoko, a noi mai no hoi i ka Aha, e ahonui aku ma ka hoolohe ana i kana mau olelo pokole, no na minute he elima, a he umi paha. Hai mai oia i ka loaa ana o ka waiwai i ka poe kolohe, a aole no hoi e hiki ke hoopioia na hewa a pau. Manao oia, ina e hooholoia ka manao o Hon. C. R. Bihopa, ma ka hookau ana'ku i ka haawina waiwai o ka poe koho balota, alaila, he mea no ia e hoolilo ana i kumu hoohoihoi no na kanaka waiwai ole, e hookonokono ana ia poe e hoomaemae i ko lakou noho ana, i like ai lakou me ka poe i aeia e koho balota me ka waiwai. Manao oia, o ka mea ia e hiki ai ke hapai ae a ke hoopau hoi i ka noho palaualelo ana o kekahi poe. Pane iki mai no hoi oia no kekahi o na olelo i hoopukaia e ka Elele o Waimea. Aia ma Bertania Nui, kahi o ke koho haiki ana ; aka, nolaila mai nae ko Dr John Franklin a me kekahi poe kaulana e ae, aole lakou i pilikia i ke koho balota ana ma ia ano. Ua olelo mai no hoi oia no kona lohe ana i ka oleloia, no ka ike ole ole o na haole Beritania i ke kakaulima a me ka heluhelu ; hai mai no hoi oia, pela no Masakuseta, Amerika Huipuia. He nui wale ka poe ike ole i ke kakaulima a me ka heluhelu hoi. A i ka pau ana o kana kamailio ana, hoomaikai mai oia i ka Aha, no ko lakou ahonui ana i kona kamailioana.
His. Ex. R. C. Wale. Hoakaka mai oia no kekahi ano Kumukanawai ana i hana'i a waiho aku ia ka Mea anonano W. L. Lee, i ka M. H. 1850, a ma ia mea, ua waiho hakahaka no oia i kahi e hiki ai ke hookomoia i haawina waiwai no ka pono koho balota, a mai ka mua a hiki i ka hope, ua maopopo lea ia ia, kona kue loa i ke koho balota akea ana o na kanaka a pau. A hoike mai nohoi oia, ua kue loa o Chancellor Kent i ka balota akea ana, oia kekahi Lunakanawai Kaulana loa o Amerika Huipuia, he kanaka oia i mahalo nuiia e kona aina ponoi, a me Europa a pau ; a wehewehe nui mai no hoi no na kumu nana e apono i kona kue loa ana i ka hoakea ana i ka pono koho balota i na kanaka a pau. No ka mea, he nui wale na kanaka kino maikai i hele palaualelo wale iho no, me ka ai i ka ai i imi ia e ka mea hana. Minamina oia no ke kue ia ana o kona manao, e na manao o ka ka Elele o Honolulu, o Waimea, a me Makawao, no ka mea, he poe aloha nui lakou i ka Moi. Hai mai no hoi, oia ka mea nana i koi aku i ka Moi Kamehameha III., e kau i kona inoa ma ke Kumukanawai o ka M. H. 1852. A ua hai mai no oia i ke kanalua ana o ia Moi i ke kau i kona inoa ma ia mea, no kona manao ana he pono ole kona haawi ana i na kanaka i ka pono kono koho balota, o lilo auanei i ke alakaiia e kekahi poe haole, elua, a ekolu. A noi mai no hoi oia i na Elele, e hiki ana anei ia lakou ke kau i ko lokou lima ma ko lakou puuwai, a nana aku i ke Akua, me ka i iho, e makemake ana lakou e kohoia i Elele, na poe kolohe a palaualelo, ka poe hoi e ola ana mamuli o ka HOOKAMAKAMA ANA a ka lakou mau WAHIME MARE a me ka lakou mau KAIKAMAHINE ? A hoopuka mai no hoi i kekahi mau manao e ae, a me ka hoike paa mai no hoi i kona makemake e koho mamuli o kona ike lea hoopono, o ka olelo hookomo a Hon. C. R. Bihopa.
G. P. Judd. Pane aku oia no kekahi mea i ninauia mai e ke Kuhina o ko na aina e, a hai aku no hoi, o ka olelo wehewehe a ke Kuhina o ko na aina aina e, oia ka olelo paio maikai loa, i pili i ka apono i ka hookau ana i ka haawina waiwai maluna o ka poe e aeia ana e koho. Hai mai oia i ke kumu i hookahuliia'i o kekahi Aupuni i ka M. H. 1848, na na kanaka no i hookahuli, no ka manao nui ana i ko lakou mau pono, a oia ke kumu e hiki ai ke hookonokono mai i na kanaka e hookahuli i na Aupuni. Hai mai oia, ma Europa, ua maka'u na'Lii i na kanaka, me na koa na Aupuni e malama ai, a e hoomalu ai i ko lakou noho ana. Aole loa e hiki ke hoole ia mea. A o ka ninau e laweia ana anei ka pono o na kanaka e koho balota, ka mea hoi i haawi lokomaikaiia mai e ka Moi Kamehameha III ? Ina i makemake na Kuhina e hoomalu, a e hoomaikai hoi i ke ano o ka noho ana, alaila, e maluhia no. Aka, ina e hoomakaukau ole ke Kuhina Kalaiaina i na pahu balota, e like me ka mea i hoikeia mai ma keia Keena. A ina ua hewa ka hana ana ma na la koho, alaila, no na Luna Nana Koho no ka hewa. O ka hoomakaukau i na kula ka mea e pono ai, a e naauao ai ka noho ana o na kanaka, alaila, e pono e kukuluia i mau hale kula.
His. Ex. C. De Varigny. Hai mai oia, e hoomaka ana anei ka Ahaolelo e kuka ma ka hoino, a me ke kamailio pili kino no na Kuhina. E manao ana anei kakou no na haaa a G. P. Judd, i kona wa e noho Kuhina Waiwai ana, a i ke au paha o ka noho ana o ke Kuhina Kalaiaina, Kuhina Waiwai, a me ka Loio Kuhina ? I kona manao e pono ke hoopau ia ka noonoo ana no keia mea. Ua kuhiia mai no ka hemahema o na kanaka ma ka heluhelu a me ke kakaulima, na ka poe Kuhina, a ua paneia'ku no ia mea. Ua oleloia mai no hoi, no ka hoomakakau ole o ke Aupuni i na pahu balota, a ua i ia mai no hoi e ka Elele o Makawao, ua kokua ke Aupuni i ke kono ana i na kanaka e koho i ke kanaka i hoopaiia no kekahi karaima nui, no ka Apana o Makawao. Ke hoole nei au, aole loa e hiki i kekahi Elele ke ku mai a hoike i kekahi palapala e hooiaio ana ia mea, me ke kakau inoa ia e kekahi Kuhina. A pane mai no hoi no na olelo a ka Elele o Honolulu, e pili ana i ka olelo aia o ke aloha Alii o na kanaka, ka mea e hookupaa'i i ka Moi ma ka Noho Alii ana, &c., &c.
P. F. Koakanu. Hai mai oia i kona manao no ka mea imua o ka hale, hai mai oia, ua loihi no kona hoolohe ana i na olelo a na Kuhina, mai ka Poakahi mai a hiki i keia la. Manao oia, aohe no na poe naaupo a me ka poe ike ole i ke kakaulima ka hewa o ke koho balota ana ma Kona Akau ; aka, no ka poe Luna Nana koho no ka hewa. Aole ona manao ua like ka hoohalike ana a ke Kuhina Waiwai no ke Aupuni Beritania, no kona ano o ka noho Kumukanawai ana, ua like ole me ko Hawaii nei i kona manao. A ninau aku oia i ka Elele o Hamakua, penei : " Nohea mai kou ike Kanawai ? I hea kou wahi i ike ai i ke Kanawai ? A heaha kou mea i hiki ai i ke kulana hanohano ? Aole anei o ke dala a ka poe ilihune ana no e koi nei e lawe i ka pono o ke koho balota ana ? O na dala a ka poe ilihune kou mea nana i ao." Kokua nui no mamuli o ka olelo hookomo a ka Elele o Puna.
J. P. E. Kahaleaahu. Ka Lunakanawai Apana o Ewa a me Waianae, kokua no oia mamuli o ka pauku a na Kuhina i waiho mai ai, oia hoi ka pauku 62 o ke Kumukanawai o ka M. H. 1864. Aole ona manao, ua hoopilikia ia ka Noho Alii i ka ae ana i na kanaka a pau. He makemake oia e hoao i keia pauku Kumukanawai hou. A ina no hoi e ikeia kona hewa, alaila, e hiki no ke hoopauia. A hai mai no hoi oia, ina no e hana ino na Kuhina, hiki no ia lakou ke hoopauia.
J. W. Kauwahi. Kamailio mai oia no kona manao e pili ana i ka pauku 62, mahohope iho o kona noonoo ana i na olelo a ka poe e kue ana, a me ka poe e apono ana i ka pauku i waihoia mai imua o ka hale. Apono no oia i ka hookau ana i ka auhau waiwai maluna o ka poe koho balota.
G. B. Ukeke. Ua noi mai oia, a ua aeia mai e kamailio hou, e ka Moi, a me ka hale a pau. Manao oia, no kekahi kona hoopilimeaai ka mea a ka Alele o Ewa, i pelukua ai ma kana kamailio ana, oia hoi, no kona kamailio mamuli o ka pono o na kanaka, nawai la oia i koho mai ? Aole anei ha na kanaka ilihune a me ka hapauea ike ole i ka palapala ? Ua hoouna anei o Vitoria e koho ia Kahaleaahu. Pela no hoi ka olelo a ka Elele o Lahaina i haanui mai nei, me ka i mai no hoi no ka hoohiki ana o kekahi poe Elele i ke Kumukanawai o ka M. H. 1852. Heaha iho la ka hewa o ko makou hoohiki ana, ua like no ia me ka mea mau i ka maka aloha, ka honi ihu iho ia ia a make iho oia. Hai mai oia, ua hooholoia na pauku mai kinohi mai — noonooia ka pono o ka Moi, na 'Lii a me na Kuhina, ua ae ia aku no lakou ; aka, pehea, e lawe wale aku ana anei oukou i ka pono o na makaainana, a no oukou wale no anei na pono ? E pono no e hanaia ke Kanawai no na Apana o Lahaina a me Ewa wale no.
Ka Moi. Kamailio mai oia i kona manao penei : " O keia mea imua o ka hale, i hoopaapaa ia i neia mau la ekolu, he manao no Ko'u no ia pauku. No ka mea, he kuleana Ko'u a me na'Lii a me na Makaainana, no ia pauku. Ua olelo nuiia mai imua o kakou na'Lii a me na Elele, no ka lokomaikai o ka Moi Kamehameha III., no kona haawi ana mai i ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, me he mea la hoi, e koi pu mai ia'u, owau kekahi e ae aku i kona lokomaikai — he Alii lokomaikai oia, a iloko o kona lokomaikai, ua ilihune kona Aupuni a me kona mau alii, a me kona lahui. He Alii hiki ole ia ia ke hoole, a he Alii no hoi i hiki ole ke hooponopono i kona Aupuni iho, nolaila kona kauoha i na poe o na aina e, i poe nana e hooponopono i kona Aupuni. No kona ilihune, nolaila, ua haawi makou na'Lii i ko makou mau aina ia ia, e like me ka olelo a ko kakou Makua i olelo ai ia kakou, ua koi mai oia, a ua haawi aku makou. O na panalaau i loaa i na'Lii mai a Kamehameha I mai, ua pau i ka hoihoi houia ia Kamehameha III., a mahope o ia hooponopono ana, ua loaa kona (K. III) mau aina ponoi, a me kela a me keia mea o ke Aupuni. Ua hanohano kona inoa ; aka, ua puamana nae kona mau alii, oia kona lokomaikai. Ua oleloia hoi kakou e kekahi Elele o Honolulu, ka Elele i komo mai iloko o keia Aha, a ua hai mai oia, ua hanaia keia Kumukanawai o ka M. H. 1852, no na haole, nolaila, ua paa Ko'u manao, aole e pono Ia'u ke apono aku ia Kumukanawai, (M. H. 1852,) o na olelo hooweliweli a me na olelo haanui i hoopukaia mai imua o Ko'u alo, iloko o keia keena, he opala ia mea, o keia olelo pane A'u no na olelo no ia i hoopukaia mai imua o ka hale, aole nae o keia Ka'u mau olelo no ka mea imua o ka hale. I Ko'u manao, aole loa e hiki ana i kekahi kanaka ke ike maopopo i ke ano o keia pauku, ke ole oia i ike i ka olelo haole, a o na kanaka i ike i kekahi ano e ae, he kakaikahi loa ia poe. Ua oleloia he mau PONO keia no na kanaka, aole nae pela.
E like me ka olelo hoole a ka Elele o Hamakua, pela au e hoole aku ai. No ka mea i oleloia e ka pauku 62, e like me ka olelo a ka Kuhina Loio i kela la'ku nei, heaha la ke kumu i hooleia'i ke koho balota akea ana ma na aina e ? A ua hai mai oia, peneia : ua iia ia puka i mea e komo mai ai ka leo o na makaainana, i loheia ko lakou leo iloko o ka Aha kau Kanawai o ko lakou Aupuni i noho ai ; a ina ua akaka ua maikaiia manao, alaila, eia ka ninau, owai ka poe kupono o na makaainana e noonoo ma na ninau nui e pili ana i ke Aupuni ? Nolaila au i olelo mua aku nei, he kuleana Ko'u a me na'Lii a me na Makaainana, a no ia mea Au i kahea aku nei ia oukou e hele mai e noonoo no keia ninau, a e noonoo pono. Makemake Au e hoolohe i na leo o Ko'u poe makaainana a pau, aole e kapae wale ia mea ma ka pa-ia o na keena o ke Aupuni.
" O ka waiwai, oia ka hoike no ko ke kanaka kuonoono, a ma ia mea e ikeia aku ai ka poe noho pono, a o ko lakou leo Ka'u makemake e lohe. A nolaila Ko'u manao e hai aku i keia la, i ko'u manao no keia mea, he pono anei i ka poe naaupo ke ao mai i na Kuhina ? He pono anei ke noonoo i ka leo o ka poe lapuwale, a me ka poe i kipeia i ke dala me ke aoaoia mai penei, a penei, e kamailio aku ai i na Kuhina, a malaila i puka ai ko lakou leo ? Ua hoike mai na moolelo aia ma na Aupuni i hoakea nuiia ka poe naaupo, a ina he naaupo na kanaka o ia Auni, alaila, e hikiwae auanei kona haunaele a me kona hulihia, a oia Ko'u mea i Ao ai a makaukau, pela ka oleloia ma na Aupuni e, a heaha ka mea e like ole ai keia wahi Aupuni uuku me ia mau Aupuni nui ?
" Ane hulihia no keia Aupuni i ka M. H. 1853, o na Kuhina o ka Moi Kamehameha III., ua koi aku ia ia e kuai i kona Aupuni no ke dala, o na Kahunapule o keia Aupuni, o ka poe e kapa ana ia lakou he poe Kalavina, ua kokua lakou mamuli o ia manao ; ua paipaiia keia manao iloko o na Halepule o ke AKUA MANA LOA ; aka, ma ka lokomaikai o ke Akua Hemolele, a me ke kupaa aloha o kekahi mau alii o Hawaii nei, ua hoomauia ke ola o keia Lahuikanaka a Kamehameha I., i kukulu ai. " E like me ka olelo a ka Elele o Hamakua, i hoopuka wiwo ole ai imua o oukou, pela Ko'u manao, ana i olelo ai, o ke koho balota ana o ke Aupuni Alii, i kukuluia ma ke ano Aupuni Makaainana, aole loa ia e mau iki ana.
" A nolaila, e like me na olelo moolelo i oleloia imua o kakou, o ke Aupuni i kukuluia ma ke ano Aupuni Makaainana, aole e paa iki ana ia Aupuni. O ke kumu e ikaika ai o keia Aupuni Noho Alii, aia wale no iloko o ka poe waiwai a me ko poe naauao ; a o lakou wale no ka mea e ola ai.
" Aole hoi e ola keia Aupuni ke hilinai maluna o na kahua luli wale o na poe lapuwale — o lakou ka mea e make koke ai kakou ; a nolaila, aole keia he mea e keakea ana i ka pono o na Makaainana, a aole no hoi pela ka manao o keia pauku. Ma na pauku mua o keia Kumukanawai, malaila ka pono o na kanaka a pau o keia Aupuni. Aole keia pauku e hoike ana no kekahi pono o na kanaka mai ke Akua mai, nolaila, he kuhihewa ka olelo ana e laweia ana kekahi mau pono o na kanaka ma keia pauku ; aka, o keia mea o ka hoohaiki, malaila kakou e nana ai * * *. A aia malaila ka pono no na kanaka a pau. Ua hai aku Au i keia, no ka hoopuka ana mai o Ukeke a me kekahi mau Elele e ae, he pono keia e laweia ana o na Makaainana. Kue au ia olelo, no ka mea, e hiki ana no i ka poe naauao i kohoia e ka poe naauao o ka Apana a lakou i koho ai, a na na Lunamakaainana no e hoike mai i ka pilikia o na kanaka a pau.
" Ma kekahi mau Apana, ua koho na kanaka mamuli o ke kauoha a ke kanaka hookahi. Ua maupopo ia kakou a pau, ua koho na makaainana o ka Apana o Kohala ia Pareka, mamuli o ke kauoha a E. Bona, (Bond,) a nolaila ke kohoia o Rev. H. H. Parker, Kahunapule o Kawaiahao. Pela ka hana mau ia ma na Apana o kuaaina. Ua lohe pinepine no Au i Ko'u wa e noho Kuhina Kalaiaina ana, ua ike pinepine au i ke kohoia o ke kanaka mamuli o ke kauoha a keia haole hookahi. Ua loaa mai Ia'u he mau palapala, e hai mai ana, pela ke ano o ka hana ana ma Kohala, * * * * * *, a ma keia manawa aku paha, o ka poe wiliko paha ka poe mana nui ma ke koho ana i Lunamakaainana ; a ina pela ke koho ana, ke ninau nei Au, o ka leo anei ia o na makaainana hapauea a ka Elele o Koolauloa i uwe mai nei ? A he mea kupanaha no hoi, o ka mea nana nana ka hoololi, aole loa oia i kamaili mai i kekahi kumu hookahi e kokua ana mamuli o kana hoololi i waiho mai ai. I Ko'u manao, aole loa e hiki ana Ia'u ke malama i keia Aupuni no na makahiki he nui, ina e hooholoia keia pauku hoololi. I Ko'u manao, ina oukou e hoole i keia pauku (62,) alaila, e e nonoi aku Au ia oukou e ae mai ia'u i hookahi la i hiki ai Ia'u a me Kou mau Kuhina, ke noonoo a waiho hou mai imua o keia Ahaolelo i pauku hou, a i mau pauku hou e hoano e loa ana i ke ano o na Aha kau Kanawai o keia Aupuni."
C. H. Judd. Noi mai e hoopaneeia ka hana, a ua hooholoia.
POAHA, AUG. 11, 1864.— La 27.
Halawai ka Aha ma ka hora 11.
Heluheluia ka moolelo, aponoia. Pule a pau.
Hapaiia ka noonoo ana no ka olelo hookomo o ka pauku.
P. F. Koakanu. Hooponopono mai oia no kana mau olelo i nehinei, no ke ano pili loa i ka Elele o Hamakua, a ua noi mai, e hoihoi hou ia na olelo hoino a pau ana i hoopuka'i, no ka mea, he mau manao ia i hoopuka ia i ka wa wela o ka manao, aole me ka noonoo pono. Noi mai oia i na poe hoolaha nupepa, aole e hoolaha ia mau olelo.
Hon. G. M. Ropikana. Mahalo mai oia no ka manao mihi o ka Elele o Koloa, a kala mai no hoi ia ia. Me ka hai mai no hoi, ua ike no oia i ke aloha o ka Elele a me na makaainana o Koloa ia ia, a me na kanaka no hoi a pau, mai kela a keia kihi o ka aina.
Hon. J. Ii. Kamailio mai oia i kona manao no na olelo a ka Moi i kamailio ai i ke ahiahi nei. Hoike mai no na mea e pili ana i kekahi mau olelo hoopuiwa. Wehewehe mai i na hihia no ke dala a Kuakini, ma ka M. H. 1845, hoike mai i ke ano o ka laweia ana o ke dala a Kuakini, no ka pilikia o ka Moi Kamehameha III., oia ke kumu i lawe ia ai o na dala a Kuakini. A iloko oia mea, oia ke kumu i aie ai o Kamehameha III., i na'Lii. Hoike mai no na olelo no ke kulanalana o ke Aupuni i ka M. H. 1853. Ua hoopukaia mai he palapala i kakau inoa ia e na haole kalepa waiwai, e koi mai ana. e hoohuiia keia Aupuni me Amerika Huipuia. A ua hui mai na'Lii ma Haliimaile, malaila ke kuka mua ana, ua ike oia i ka inoa o kekahi o na Kahunapule he ekolu a he eha paha o ka aoao kahiko i hiki mua mai, o ke kumu nae o ia hana ana, no ka makemake e hoomau i ka maluhia. Wehewe loihi mai i ke ano o ke kumu hihia imua o ka Moi K. III. Hoopuka mai oia no ka mahalo ana o ka Moi i na olelo a ka Elele o Hamakua, a pela paha ka manao o ka poe nana i koho mai. Aole ona makemake e hoopili aku i na Kanawai o ko'u Aupuni a me kuu Moi mamuli o na Kanawai o ka aina e. Eia no ke kanawai o ke Kauoha Hou, " E aloha aku oe ia Iehova me kou naau a pau, e aloha i kou hoalauna e like me kou aloha ia oe iho." No na mea i oleloia e ka Elele o Hamakua, e pili ana i keia kanaka, (kuhikuhi i ke kii o Lee,) aole i like ko'u manao me kona, ina e ola ana o Lee, kokua no mamuli o kana, (ka Ii,) mau olelo pane mai no na olelo a ka Elele o Lahaina a me Ewa. Hon. C. Hapaakea. Noi mai, e waiho ia ma ka papa ka hoololi a ka Elele o Puna, a ua ninau hou ia, a ua hoole ia.
Ninauia no ke noi a ka Elele o Kanaapali, e hoole ana i ke komo o ka waiwai no ka poe koho balota, a ua hooholoia e na Elele, a hoole ia e na'Lii, koe o Ii. Koho ka Moi ma ka hoole. Ninauia no ke noi a ka Elele o Hamakua, aia a hanau mahope o ka makahiki 1840. Hooholoia e na Elele ame na 'Lii, a me ka Moi. Ninauia ke noi a Hon. C. R. Bihopa, no ka hoopiha ana i ka hakahaka mua, $150, o ka lua, $25, o ke kolu, he $60, a ua hoole ia e na Elele, a ua haulehia, he 16 kue, a he 7 ma ka apono.
Ka Moi. Hai mai oia, no ka hoole ana o na Elele i ka hooli a Hon. C. R. Bihopa, nolaila, ua lilo ea pauku 62 i mea ole, nolaila, e like me kana i noi ai i nehinei, nolaila, ua hoopau oia i ka halawai, a e halawai hou i ka la apopo, hora 11.
POALIMA, Aug. 12, 1864.— LA 28.
Halawai ka Ahaolelo ma ka hora 11.
Puleia a pau. Heluheluia ka moolelo a aponoia.
Mahope oia, hoikeia mai ua kupono keia manawa no na olelo hooholo.
J. H. Nahaku. Noi mai oia e hapai hou ia ka noonoo ana o ka Pauku 62.
C. H. Judd. Olelo mai oia, he makehewa ke hapai hou i ka noonoo ana no ka Pauku 62, no ka mea, ke waiho nei no ia imua o ka Hale. Hai mai ka Hope Paresidena, ina e makemake kekahi Elele e hapai ia ka noonoo ana o ka Pauku 62, hiki no, ke ae ka Hale.
His Ex. R. C. Wale. Wehewehe mai oia i kona manao, me ke apono i ka hapai hou i ka noonoo ana no ka Pauku 62.
J. H. Nahaku. Noi mai oia e hapaiia ka noonoo ana o ka hoololi a Mi. Bihopa, a ua hooholoia. A noi mai oia he hoololi, penei, ma ka laina mua i $50, ma ka lua i $25, a ma ke kolu hoi i $25.
G. P. Judd. I mai oia, he hana kupanaha loa keia, no ka mea, ke noi mai nei ka Elele o Kaanapali e noonoo hou i ka hoololi a Mi. Bihopa, a waiho mai he pauku okoa, no ke aha no kona noi ole ma kana hoololi ?
J. H. Nahaku. Hai mai oia i kona manao, ua ike oia ma kona Lunaikehala kona hana ana penei : Manao oia, he hiki no ka loaa a na kanaka i ka makahiki i ka $25.
V. Kanuka. Kue kona manao i ka Elele o Kaanapali, no ka mea, ina e aeia ana ke koho ana ma ka waiwai, kokua no ia i ka hoololi a Mi. Bihopa. A noi mai oia e hooholoia no ka pauku e like me ka hoololi a ka Elele o Honolulu.
His Ex C. De Varigny. Hai mai oia i kona manao, ina he makemake ko ka Elele o Waimea e keakea i ke koho akea ana i kumu e koho ole ai ka poe kuewa, alaila, no ke aha la ko lakou hooholo ole i haawina waiwai i mea e keakeaia'i ke koho ana o ka poe kuewa palaualelo. He makehewa loa ka olelo hoololi a ka Elele o Kaanapali, ua ahona ka waiho wale ana.
H. I. Wana. Hai mai oia i kona manao no ka pauku, aohe ona mahalo iki, ua olelo nuiia iloko o keia Hale, he mea keia e waiwai ai keia kanawai e hoowaiwai ai i keia lahui, a ua hoopili nuiia no hoi me ko Beritania kanawai, pela ke ano o keia pauku, aka, aole nae hoi he waiwai o kolaila poe mamuli o ia kanawai iloko o keia mau makahiki he 200 a kue, aka, aia malaila na hale i kukuluia no ka poe ilihune " Poor House ; manao oia i na e komo keia pauku, ma ke kanawai o keia aupuni, alaila, e pili no ia i ka hookaumaha i ka noho ana o keia lahuikanaka, &c.. &c., &c. No kono minamina i keia lahui, ame ka Leialii o lilo auanei i na haole ame ka poe waiwai, nolaila, kona makemake ole e ae.