Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 34, 20 August 1864 — Page 2
Ka Nupepa Kuokoa.
V. Kanuka. Hai mai oia, he mea makehewa loa keia. Pehea la e hiki ai ka ninau ana i keia mea.
H. R. H. M. Kekuanaoa. Hai mai oia i kona manao no keia pauku, makemake no oia e hooholo no i ka pauku, a ina no hoi e hoole, e hoole no, no ka mea, ua noi no ke Alii i nehinei, e ae aku oukou i noonoo ai oia i kekahi mea hou no keia pauku, a nolaila, manao no oia e hooholo no i keia paku. A wehewehe loihi mai no i kona manao, me ka hoike mai no i ka na Moi mua o Hawaii nei i hana'i. Hai mai no hoi, elua wale no o kakou Alii i koe, hala ae no laua nei, o ko kakou oki no ia, pau, aohe hanohano, aohe Alii. Ku no na olelo a pau i ke aloha oiaio ia e ka lahui a me na Elele, no ka mea, o ka poha ana mai o ka leo o ka mea i hoike mau ia ia iho he mea i imi nui, a i imi mau i ka pomaikai o ka lahuikanaka, he mea nui no ia, a he mea ku no hoi i ka maliu ia'ku.
G. B. Ukeke. Hai mai oia, he manao no kona no keia pauku. Kue oia i ka hooholo ana i ka pauku. Ke hoopaa nei na Kuhina e hapai ai i keia Aupuni e like me Beritania no ka mea, he opiopio no keia. Ua lawe aku nei no oukou i na pono o na makaainana.
Kepoikai. Mahalo no i ka pauku, ua lilo ka i kumukula no na kanaka o keia lahuikanaka. Kokua no mamuli o ka Elele o Kaanapali, aohe no e hoohaikiia ana na pono o na makaainana. A wehewehe loihi mai no hoi i kona manao no keia mea.
Hon. C. G. Hopkins. Hai mai oia i kona manao no keia pauku, e pane ana i ka Elele o Waimea, a me ka Elele o Koolauloa. Hai mai oia, aohe no e hiki ke kau i kanawai e hoomalu loa ana i ke kolohe, a wehewehe loihi mai no hoi i kona manao, me ka naauao kuhohonu a me ke kumu pono e hiki ai ke hookau i haawina waiwai maluna o na poe kooho balota.
His Ex R. C. Wale. Hoopuka mai oia no kekahi mau olelo i hoopukaia e ka Elele o Hanalei. A noi mai oia e hai ka Elele o Hanalei i ke ano o kana olelo nona paha ? Ae aku ka Luna o Hanalei, " Ae." Ninau mai oia i ka Luna nana i alakai i na kanaka. Kue mai o J. P. Green, aole i pili keia mea i ka hana imua o ka Hale. Manao ka Hope Paresidena, aole i kue i ka rula keia ninau ana a Mi. Wale. Wehewehe o Wana i ke kumu o kana olelo ana, oia no ka hoikeike i ka pono ole o ke keakea i ke koho akea ana. Hai mai o Mi. Wale, o kana mau kauoha i kona mau Luna he kuhohonu koikoi, oia hoi, aole e hele e hookaumaha wale i ka pono Lunaikehala o kona poe kanaka, ame kona makemake hoi e hoopomaikai aku i ka pono, a e hoowahawaha'ku i ka hewa * * * * *. Kahaha loa oia i ka hoopaa o na Elele mamuli o ka hoohalike ana i na kanaka pono — noho hana me ka poe lapuwale. Aole e hiki i ka Elele o Hanalei ke hoike mai i kekahi kanaka hookahi ona i hiki ke hoonele ia i ka pono koho balota, ke hooholoia keia kanawai. A hai mai oia i ka moolelo o kana kauoha i kona poe Luna ma Kalihikai ame Kalihiwai, i hoolahaia ma kana mau palapala hoakaka.
Hon. C. R. Bihopa. O ka rula mau o ka waiwai, oia no ka loaa ana mai o ko ke kanaka waiwai ma ka hana. Ina e manaoia e hookomoia i puu dala uuku no ka poe koho, ua like ia me ka mea ole. Wehewehe loihi mai i ke kumu e apono ai i ka hookau ana i ka haawina waiwai maluna o ka poe koho balota.
C. H. Judd. Hai mai oia i kona manao no keia mea, a i mai, mai manao ka Moi e hoopaakiki ana ia mamuli o kona manao iho, ua hele mai oia e kuka me ka Moi a me na 'Lii, a ma na mea pono i kona manao, ua ae aku ia. He makemake no kona e hoopuka i kona manao, e like me kana i manao ai he pono. Kokua oia mamua o ka hoololi a ka Elele o Waimea.
Hon. G. M. Lopikana. Hai mai oia, he manao kona e hoopuka i kona manao no ka mea imua o ka Hale, mamua o ka hooholo loa ana ia mea. Kokua no oia mamuli o ka hoololi a ka Hon. G. R. Bihopa. Hai mai mai oia, ina e hooholoia ka hoololi a ka Elele o Waimea, oia hoi o ka poe hana ma ke Kanawai, alaila, e keakeaia ka poe waiwai hana ole.
V. Kanuka. Pane mai oia no kekahi mau olelo a ka Elele o Hamakua, hoowahawaha oia i na olelo a ka Elele o Hamakua, no ka mea, o ka olelo a ka Elele o Hamakua, he nui wale ka poe waiwai noho palaualelo, he mea ole ia, no ka mea, ina no he kanaka waiwai hana ole, ua like no ia me ke kanaka palaualelo kuewa.
J. P. Gerina. Hoike mai i kona manao no keia pauku, manao no oia, he pono no keia no na kanaka, aohe ona makemake e haawi aku i na pono o kona mau makaainana.
S. Hanemo. Hoopuka mai i kona manao e kokua ana mamuli o ka hoonele i ka pono koho balota o ka poe ilihune. No ka lilo o na hoahanau mamuli o ke alakai a ke kumu o ko'u Apana, ke kumu o ko'u haule ana, i ko'u wa i hana koho balota'i i Lunamakaainana no na makahiki mamua. Kokua oia mamuli o ka hoololi a Hon. C. R. Bihopa.
Ka Loio Aupuni. Wehewehe loihi mai oia i ka mea i pono ai ke hoohoholoia i haawina waiwai no ka poe koho balota. Makemake oia e kukuluia i poe kanaka Hawaii maikai, e hilinai ole ana maluna o na haole, no na wahi hapawalu.
G. P. Judd. Wehewehe mai i kona manao no na mea i oleloia.
Ka Loio Aupuni. Kamailio mai no kekahi mau olelo a G. P. Judd.
C. H. Judd. Kamailio mai i kona manao no na mea imua o ka Hale.
Ninauia ke noi a ka Elele o Waimea, aia a he kanaka hana mau i kekahi hana ku i ke Kanawai. Hooholoia e na Elele, he 11 ma ka ae, 6 ma ka hoole, hooleia e na'Lii he 13, a he 2 ma ka ae. Koho ka Moi ma ka hoole. Ninauia ka Hon. C. R. Bihopa, hooleia e na Elele he 13, a he 7 ma ka ae. Ninauia ke noi a J. H. Nahaku, 2 ma ka ae, a he 19 ma ka hoole.
V. Kanuka. Wehewehe mai oia no i kona manao, na kekahi ano o ka ninau ana, a me ka mea no hoi imua o ka hale.
Ka Moi. Hai mai oia, ua makaukau oia e waiho mai i kekahi pauku a mau pauku hou, e like me kana i hai ai i nehinei ; aka, no ka hala loa o ka manawa i keia la, no ka hoopaapaa ana no na hoololi o ka pauku 62, a no ka hala loa o ka manawa, nolaila, e waiho apopo waiho mai oia i na mea i hoomakaukau ia.
Hon. C. R. Bihopa. Hoopuka mai oia he hoololi, a ua kokuaia e Gerina.
Hoopaneeia ka halawai.
POAONO, Aug. 13, 1864.— LA 29.
Halawai ka Ahakuka ma ka hora 11.
Heluheluia ka moolelo, aponoia. Pule ia a pau.
Hoopaapaa ia ka hoololi a Hon. C. R. Bihopa, a ua ninauia, a hooholoia e na Elele a me na'Lii, a ua hooleia e ka Moi, nolaila, hoopuka mai o Hon. G. M. Lopikana, he hoololi no ka pauku 62, i ano like me ka Hon. C. R. Bihopa, e pili ana i ka hookau i ka haawina waiwai maluna o ka poe hiki ke koho balota. Ua hoopaapaaia, a ua ninauia, a ua hooleia e na Elele, a no ia mea, ua haulehia ia pauku hoololi.
Ia manawa, ku mai Ka Moi, a hai mai i kona manao imua o ka Ahaolelo Kuka Ku mukanawai. Hoopau mai oia i ke Kumukanawai o ka la 14 o Iune, M. H. 1852, a hoopau pu mai no hoi i ka Ahaolelo Kuka Kumukanawai ; me ka hoomaihai mai i na Elele, no ko lakou lokomaikai i ka hele ana mai e kuka me ia. A hai mai no hoi, nana no e hana i Kumukanawai i keia manawa, a oia no ke Kumukanawai o keia Aupuni. Ina no nae e makemake na Makainana e nele mai e kuka pu me ia, no ka noonoo a me ka hana ana i Kumukanawai hou, e ae no Oia.
E NANA A HOOLOHE.— Ke hoikeia aku nei i na kanaka a pau loa, aole loa e paiia kekahi palapala hookahi iloko o keia Nupepa Kuokoa, ke kau ia na inoa kapakapa, aole no hoi e paiia na make me na hanau ina e hoounaia mai e ka mea e kakau ana i ka inoa kapakapa. E lilo keia he rula paa no keia pepa mai keia la'ku. Ina aole oukou e kakau i ko oukou mau inoa ponoi, alaila, he makehewa ka hoouna mai i ko oukou manao e paiia ma keia pepa.
NA MEA HOU O HAWAII NEI.
FETE NAPOLIONA.— Ma ka Poakahi iho nei, ua malamaia ka la 15 o Augate, ma keia kulanakauhale, oia kekahi la i hoomano nuiia e na kanaka o Farani, no ka Emepera Napoliona 1. He pule Mesa ma ka Halepule Katolika Roma, ma ke kakahiaka o ia la ; a ma ka hapalua o ka hora 11, mele ia kekahi Te Deum, no ka Emepera Napoliona III. Ua hele malaila ka Moi Kamehameha V., a me kona mau Alii ukali, a me na Kuhina, a me na Komisina, a me na Kanikela o na Aupuni e, e noho nei iloko o keia Aupuni.
E HELE I KE KUDALA.— E ike mai oukou a pau e ka poe heluhelu nupepa, e Kudalaia ana ka Bipi, Lio, a me ka Hipa, o Waianae, Oahu, ka waiwai o P. F. Manini, ma ka Poakolu ae nei, la 24 o Augate. E hele ae ilaila e na kanaka a pau, a e loaa ka Lio maikai, ka Bipi momona, a me ka Hipa hulu maikai, no ke kumukuai makepono loa.
WILI PULUPULU.— Ua hiki mai nei ma ka moku Helen Mar mai Bosetona mai, he Wili Pulupulu Si Ailana, aia ma kahi o H. M. Wini kahi i waiho ai, me ka makaukau no ka wili ana i ka Pulupulu Si Ailana. He mea nu hou keia ma keia Pae Aina, no ka mea, ua like ole ke ano o na wili o na ano pulupulu e ae, me ka wili no ka pulupulu Si Ailana.
HOKU LOA .— Ua aie aku makou i ka lokomaikai oioi o na Luna Hooponopono o ka nupepa " Hokuloa," no ko laua haawi ana mai i kekahi mau kepau o kekahi o ko laua mau manao, oia hoi no ka Luakini ma Kaluaaha, ka hoike a ka Puuku i ka Ahahui Euanelio o Hawaii, ka hana ma ka la Sabati, ame ka holo ana o ka " Hokuao," me laua ko makou aloha.
Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU. AUGATE 20, 1864.
EIA ke ao polohiwa a Kane ke kau nei maluna o ko Hawaii nei ano noho Aupuni ana. Ke ala mau nei ka ninau ma kela ame keia wahi, no ka manawa e puka mai ai o ke Kumukanawai hou a ka Moi Kamehameha V i hai mai ai e haawi mai ana no kona lahui, i kona la i hoopau ai i ka Ahaolelo Elele Kuka Kumukanawai ; ua kakali iho na Makaainana aloha alii no ia mea, me ke ake mau hoi e ike aku na maka ia mea a niua ; aka, aole nae ia Kumukanawai i hoea mai a hiki i ko makou wa e kakau nei i keia mau wahi manao.
Ke ikea mau ia nei nae ka Hae Alii o ka Moi e welo ana iloko o Halealii o Iolani mai ka Poakahi mai a hiki i keia la, a ua ikea pinepineia no hoi na Kuhina e hele ana ilaila, nolaila, ua manao wale iho makou, ke hanaia nei ke Kumukanawai hou e like me ka hikiwawe hiki, a e kukalaia mai ana ia i keia Poaono i ka hora 3.
Ke mau nei no ka noho maluhia ana o keia kulanakauhale, a ke holo nei imua na hana o kela ano keia ano, me he la, aohe i hoopauia ke Kumukanawai, a me he mea ala aohe ao okuku i kau ae iluna o ke Ka-kailani o Hawaii iloko o keia mau la iho nei. Ua manaolana ae makou iloko la o keia malino maikai o ka holo mua ana o ka noho ana o keia Kaona iloko o keia mau la okuku iho nei, e hiki la i na Kuhina ke komo pu iloko o ia malino, a e hiki la hoi ia makou ke kamailio no ia au malino me ka hoopuka ole i kekahi mau olelo e pili ana i ke kue kumu aku i na Kuhina ; aka, auwe ! ua hiki ole ia makou ke alo ae ia mea, ina makou e makemake ana e hoomau i ke kamailio ana i ka oiaio — a ua maopopo no i ko makou manao o ka oiaio ka makou mea e uhaiaholo mau ai, a hiki i ka make ana, a no ko makou manaopaa mau ana pela, nolaila, e pono ia makou e hoaiai iki aku i ke ano o ka hana ana ame ka olelo a kekahi mau Kuhina.
Ua maopopo i na kanaka a pau o keia aupuni, o na Kuhina e noho nei, aole loa i hoike mai ma kekahi wahi hana hookahi i ko lakou ano makamaka no keia lahuikanaka, aka, o ka lakou mau hana a pau, mai ko lakou noho ana ma na oihana, he ho-a mau i ka momoku ahi, ame ke ano hoalaala mai i ke kumu e hoonaueue ana i ka noho maluhia ana o na kanaka a pau o keia aupuni ; aole makou e olelo ana ma keia no ke Kuhina Kalaiaina, ame ke Kuhina Waiwai, no ka mea, aole e hiki ia makou ke olelo ae ua hooikaika laua e hana ma kekahi mea me ka lilo i kumu nana e paipai i ko laua mau hoa Kuhina, a ma ka makou ike no hoi i ka laua mau hana iloko o ka Ahahui Elele iho nei, ua ku no i ka maikai ame ka mahaloia, a ua nui ko makou makemake e mahalo pu i na Kuhina a pau, ina he mea hiki, aka, ua hiki ole nae ia makou ke hana pela me ka olelo i ka oiaio ; eia nae ke kumu i waia pu ai o na Kuhina a makou i mahalo ae nei, no ko laua komo pu ana iloko o ka huina hookahi. Ina e oluolu iho ka poe heluhelu e hoomaopopo i na mea i oleloia iloko o keia Ahaolelo Elele iho nei, e i ia mai ana, aia no a o ka mea e pono like ana i ka manao o na apana ekolu, oia iho la ka mea e aponoia, a ina no e hoole kekahi o na mana, alaila, oia iho la no, o keia ka olelo i pai kumu nuiia e na Kuhina, ame na mea hoi i kapaia he mau waha olelo no ka Moi, anolaila, ua hana na Elele pela ; ua ae lakou e hooholo i na mea a lakou i ike ai he pono, a ma na mea a lakou i ike ai he hewa, ua hoole lakou Pela no ko lakou hana mau ana a hiki wale i ka wa i noonooia'i o ka hookomo ana i ka haawina dala maluna o ka poe koho balota, ma ka Pauku 62 o ke Kumukanawai hou i hanaia iho nei, a malaila, ua ku mai ka elua hapakolu a hoole i ke keakea ana i ka poe ilihune mai ke koho ana i mea nana e kau i na Kanawai, nana e hooponopono i kona ola ana, a ua hana lakou ia mea mamuli o ko lakou ike Lunaikehala, a ua mahalo nui makou i ko na Elele hana ana me ka hoopaa ana mamuli o ka lakou i manao ai he pono — pela ke kanaka e hoike mai ai he kanaka oia, aole he mea e alakai ia ana ma ka ihu me he holoholona la. Aka, mamuli nae o keia hoopaa ana o na Elele, ua hoopau mai ka Moi i ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, a ua hoopau pu mai no hoi i ka Ahaolelo Elele. Anolaila, pehea la ka olelo a na Kuhina i hai mua mai ai, aia o ka mea e holo i na mana nui ekolu ka mea e hooholoia, ua lilo he mea ole ia olelo, a he mea no hoi i hiki ke kapaia he mea oiaio ole.
Ua ko iho la ka makemake o na Kuhina, ua hulihia ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, a ua hoolaaia ke alanui e hoonaueue mau ai i ka noho ana o keia lahuikanaka, oia hoi ka hoololiloli mau ana i ke kahua o na pono o ka lahui — ke Kumukanawai. O ka huaolelo KUMUKANAWAI LAA, ua hele aku mai keia aina, a o ka poe nana i kipaku, oia no na Kuhina; a ina e iliia mai keia lahui e kekahi pono, a haunaele paha, maluna no o na Kuhina ia mau hewa a pau, he aoao Elele ko lakou iloko o ka buke moolelo o keia au o Hawaii nei.
Ma keia mau pule aku e hoopuka aku ana makou i na palapala i hoopukaia e C. C. C. Halaki iloko o ka nupepa Pacific Commercial Advirtiser, a na ka lehulehu no e nana no lakou iho no ia mea.
OLELO HOOLAHA !
OWAU, KAMEHAMEHA V., ma ka lokomaikai o ke Akua, ko Hawaii nei Pae Aina, ka Moi :
I NA MEA A PAU, E IKE AUANEI I KEIA PALAPALA ;— ALOHA * * *
E ike ia a maopopo, ma ka hooko oiaio ana i ka'u olelo * * * * *ko o ka'u Olelo Hoolaha o ka la 13 o Augate nei, Ua kakau * * * * *u a ua hoolaha hoi i Kumukanawai no Ko'u Aupuni ; a no ka * * *oli ia o ia Kumukanawai, ua hoohiki paa loa Au iloko o Ko'u * * * *kuka Malu. a mamuli o Ka'u Kauoha, ua hoohiki hoi na Luna * * * Ko'u Aupuni e kupaa hoi lakou mamuli o ia Kumukanawai.
Ke hai hou aku nei hoi Au, no ka hookoho ia ana o na Lunamakaainana, mamuli o ke Kumukanawai hou, a e like hoi me ka mea i kauohaia maloko ; e kohoia no lakou e like me na olelo ao e hoopuka ia ana e Ko'u Kuhina Kalaiaina ; Eia hou Ko'u Kauoha, o na Lunamakaainana e kohoia ana, e halawai lakou me A'u a me na'Lii iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu i ka la Umikumamalima o Okatoba o keia makahiki, i ka hora 12 Awakea.
Haawi ia iloko o ka Hale Alii Iolani, ma Honolulu, i ka la 20 o Augate, 1864.
KAMEHAMEHA R.
Na ka Moi,
C. G. HOPKINS,
Kuhina Kalaiaina,
KUMUKANAWAI
I HAAWIIA E KA MOI KAMEHAMEHA V.,
MA KA LOKOMAIKAI A KE AKUA KE ALII O KO HAWAII PAE AINA,
MA KA LA 20 O AUGATE, M. H. 1864.
PAUKU 1. Ua haawi mai ke Akua i na kanaka a pau he mau pono e pili paa loa ia lakou ; oia hoi, o ke ola, o ka noho hoopilikia ole ia mai, a me na pono e loaa mai ai, a e maluhia io ai ka waiwai, a e imi aku i na mea e oluolu ai ka noho ana.
PAUKU 2. E hoomaluia na kanaka a pau i ko lakou hoomana ana ia Iehowa e like me ko lakou manao ; aole nae e hanaia malalo iho o keia haawina maikai kekahi hana kolohe, a me ke kue i ka maluhia a me ka pono o ke Aupuni.
PAUKU 3. E hiki no i na kanaka a pau ke olelo, a ke palapala, a ke hoolaha wale aku paha i ko lakou manao no na mea a pau, a maluna o lakou ka hihia ; aole hoi e kauia kekahi kanawai e hoohaiki ana i ka olelo a i ke pai-palapala, koe wale no na kanawai kupono no ka. hoomalu ana i ka Moi a me ka Ohana Moi.
PAUKU 4. E hiki no i na kanaka a pau ke akoakoa malie, me ka hoolako ole i na mea kaua, e kukakuka pu no ko lakou mau pono ; a nonoi aku i ke Alii, a i ka Ahaolelo o ke Aupuni, e wehe i ko lakou mau pilikia.
PAUKU 5. O ka pono o ka palapala kuu kino, no na kanaka a pau ; aole hoi e laweia'ku ua pono nei. Aka, i ka manawa i hoopilikia ia ae ka maluhia o ka lehulehu no ke kipi a kaua paha, o ka Moi wale no ka mea mana nana e wehe.
PAUKU 6. Aole e hoopaiia kekahi kanaka no ka hewa ofeni, ke hookolokolo ole ia mamua iloko o ka Ahahookolokolo kupono i kela hewa ; a hooholoia ka olelo hoopai no ka hewa e like me ke Kanawai.
PAUKU 7. Aole e hookolokoloia kekahi kanaka no kekahi Karaima, a ofeni paha, ke ole ka palapala hoopii kupono, e hoomaopopo loa ana i kona karaima, a i kona ofeni paha, (koe nae ka hoopii luna nui, a me na ofeni kupono i ka hookolokoloia iloko o na Ahahookolokolo Hoomalu kulanakauhale ; a me na Aha o na Lunakanawai Apana, a me ka hoopai koke no ka hoowahawaha i na Ahahookolokolo) a ma ka hookolokolo ana i kekahi kanaka no kona hewa, e ku no ia imua o na hoike no kona hewa, he alo no he alo ; e hiki no ia ia ke kii i na hoike kokua i kona aoao, a me na mea e maopopo ai kona pono ; a e hiki hoi ia ia, a i kona kokua paha, ina pela kona manao, e ninau i na hoike ana i lawe mai ai, a e ninau no hoi i na hoike o kela aoao, a me ka hai aku i na mea e maopopo ai ka pono o kona aoao. Ma na hihia a pau, mailala ka pono e hookolokoloia imua o ke jure mamua, e hoomau loa ia no ia pono ma neia hope aku, koe nae na hoopii no ka aie a me ka hoolimalima, o na dala e koi ia ana ua emi iho malalo o na dala he kanalima.
PAUKU 8. Ina ua hookolokoloia kekahi kanaka no kekahi ofeni, a ua hoopaiia, a ua hoopukaia paha mamuli o ka palapala hoopii kupono, alaila, aole e hiki ke hookolokolo hou ia ia no ia hewa hookahi.
PAUKU 9. Ma ka hookolokolo ana no kekahi karaima, aole e koiia kekahi kanaka e hoike kue ia ia iho, aole hoi ia e hoonele ia i ke ola, a i ka malu, a i ka waiwai paha ; aia wale no mamuli o ke kanawai.
PAUKU 10. Aole no e noho kekahi i lunakanawai, a i mea jure paha, e hookolokolo i kona hoahanau, ina oia ka mea hoopii a hoopiiia paha ; aole hoi i ka mea i pili ia ia, a i kona hoahanau paha, ma ke ano hui waiwai
PAUKU 11. Aole loa e noho kauwa kuapaa kekahi kanaka maloko o keia Aupuni, koe ka hoopai ana no ke karaima. Ina hoi e hiki mai kekahi kauwa kuapaa ma keia Pae Aina, o kona lanakila no ia.
PAUKU 12. E malu no kela kanaka keia kanaka ma kona kino, a me kona hale, a me kana mau palapala, a me kona waiwai ; aole e hopu ia, aole hoi e huliia me ke kumu ole ; aole hoi e hoopukaia ka palapala kena ke maopopo ole ke kumu pono ma ka hoohuoi, a ma ka hoohikiia o ka mea nana i hoopii ; a e hoakakaia iloko o ua palapala nei, kahi e huliia a me na kanaka, a mea e ae paha e hopuia.
PAUKU 13. Ke hoomalu nei ka Moi i kona Aupuni, no ka pono o na kanaka a pau malalo ona ; aole hoi e imiia ka pono a me ka hanohano, ame ka waiwai o ka mea hookahi, a o ka ohana hookahi paha, a o ka poe ano hookahi paha o kona lahuikanaka.
PAUKU 14. He kuleana ko kela kanaka keia kanaka e noho ana maloko o ka lahui, e hoomalu pono ia ma na mea maikai o kona ola, a o kona waiwai, a o kona keakea kumu ole ia paha, e like me na kanawai ; a nolaila, e koiia aku oia e haawi mai i kekahi mahele kupono o kona waiwai, i mea e mau ai ia maluhia ; a e kokua mai hoi me kona kino ponoi ; a i ole ia, me kekahi mea like paha, ke pono. Aka, aole nae e ohiia ke kauwahi o ka waiwai o kekahi kanaka, aole hoi e haawiia no ka pomaikai o ke Aupuni, me kona ae ole ; a i ole ia, ma ka hooholo ana o ka Hale Ahaolelo, koe nae na hana kaua o ke Aupuni, i ka wa kaua, a me ka manawa hoohaunaele kuloko. Ina e laweia i kekahi manawa ka waiwai o kekahi kanaka no ka pilikia o ke Aupuni, e loaa no ia ia ka uku kupono no ia waiwai.
PAUKU 15. Aole loa e kaulia, a e ohiia kekahi dala kokua, a o kekahi dute paha, a o kekahi auhau paha, o kela ano keia ano, me ka ae ole o ka Hale Ahaolelo ; aole hoi e unuhiia'e kekahi dala oloko o ka Waihona Dala o ke Aupuni, me ka ae ole o ia Ahaolelo, koe nae ka hiki ana mai o na pilikia, oia ke kaua, ke kauaia mai e ka aina e, ke kipi, ka mai ahulau, a me na poino e ae o ka lehulehu, i ka wa i akoakoa ole ai ka Ahaolelo ; aole hoi ma ia manawa me ka ae ole o na Kuhina a pau, a me ka hapanui o na hoa a pau o ka Ahakukakuka Malu. A na ke Kuhina Waiwai e hoike pakahi aku i ka Ahaolelo no ia mau dala i hooliloia.
PAUKU 16. Aole loa e kaulia kekahi Kanawai i pili i kek * * *ana i hala e mamua.
PAUKU 17. E noho no na koa a pau malalo iho o na Kanawai o ka aina ; aole loa e hoonohoia kekahi koa ma ka hale o kekahi kanaka i ka wa haunaele ole, me ka ae ole o ka mea hale ; aole hoi i ka wa kaua, aka, ma ke ano wale no i hoakakaia e ka Ahaolelo kau Kanawai.
PAUKU 18. Aole no e hopu ia kekahi kanaka koho ma ka la koho, oiai kona noho ana ma ia hana ; a pela hoi i kona hele ana mai, a i kona hoi ana'ku mai kahi o ke koho ana, aole ia e hopu ia, koe nae na hihia kipi, ka feloni, a me ka hoohaunaele.
PAUKU 19. Aole aua ia kekahi kanaka koho ma ka oihana koa i ka la koho a hiki ole ia ia ke koho, ke ole ia he wa kaua, a he wa pilikia paha o ke Aupuni.
PAUKU 20. E maheleia ka Mana Nui o ke Aupuni, i ekolu apana okoa, oia hoi, ka Mana Hooko, ka Mana Kau Kanawai, a me ka Mana Hookolokolo. E kukaawale ia mau mana ekolu ; aole hoi e noho kekehi Lunakanawai Ahakakau iloko o ka Hale Ahaolelo.
PAUKU 21. O ke ano o keia Aupuni, he Aupuni Alii e hooponopono ia malalo o ke Kumukanawai : Malalo hoi o ka Moi Kamehameha V., a me kona mau Hooilina, a me kona mau Hope.
PAUKU 22. E hoomau loa ia ka Lei Alii no ka Moi Kamehameha V., a me na hooilina aku o kona kino i hapaiia malalo o ke Kanawai a i ka lakou mau mamo aku ma ke Kanawai, ma ka lalani pololei ; a i nele ia, e ili aku ka Lei Alii i ka Mea Kiekie ke Kama Alii Wahine, Victoria Kamamalu Kaahumanu, a me na hooilina aku o kona kino i hapaiia malalo o ke Kanawai, a i ka lakou mau mamo aku ma ke Kanawai, ma ka lalani pololei. E ili aku i ke keikikane hanau mua a me na hooilina aku o kona kino ; a i nele i ke keikikane ole, alaila, i ke kaikamahine hanau mua, a me na hooilina aku o kona kino. A i nele loa i ka hooilina ole e like me ka olelo maluna iho, alaila, e ili aku ka Lei Alii i ka mea i kohoia e ka Moi me ka ae ana o na 'Lii, a i hoolahaia hoi, oiai e ola ana ka Moi ; aka, ina aole i kohoia a i hoolahaia pela, a ua hakahaka ka Noho Alii, alaila, na ka Aha Kuhina mahope iho o ka ikea ana o ia hakahaka, e kauoha koke aku e halawai ka Hale Ahaolelo, a na ia kau Ahaolelo e koho ma ka balota i kekahi alii hanau o ka aina, i Alii e noho ma ka Noho Alii, a mamuli o ia hoonohoia ana, e hoomaka ai he Ohana Moi hou ; a e pili. ia ia a me kona mau mamo aku, ke kanawai e kau nei no ka ili ana 'ku o ka Lei Alii i ka Ohana Moi o Hawaii nei.
PAUKU 23. Aole no e ku i ke kanawai ka mare ana o kekahi o ka Ohana Moi o Hawaii nei, ina hoi he hooilina ia no ka Lei Alii malalo o ke Kanawai, me ka ae ole mamua o ka Moi e noho ana ia manawa. O na mea a pau o ka Ohana Moi i hana i kuikahi mare ma ia ano, e lilo ko lakou mare ana i mea ole ; a o ka mea i hana ia Kuikahi mare, e hiki no ke kapae a kona kuleana i ka Noho Alii mamuli o ka hoolahaia ana pela e ka Moi. Mahope iho o ia hoolaha ana, e hooliloia ke kuleana Moi o ka mea i hana ia hewa, i ka hooilina mahope iho ona, e like me he mea la ua make ka mea nana i hana ia hewa.
PAUKU 24. E hoohiki ka Moi Kamehameha V., a o kona mau Hope Alii i ko lakou wa e hiki aku ai i ka Noho Alii ; penei :
Ke hoohiki nei au imua o ke Akua Mana Loa, e malama mau i ke Kumukanawai o ke Aupuni, a e hooponopono no au i ke Aupuni e like me ke Kumukanawai.
PAUKU 25. Aole loa e noho ma ka Noho Alii kekahi kanaka i hoahewaia mamua no kekahi Karaima nui, aole hoi kekahi pupule a hupo paha.
PAUKU 26. O ke Alii ka Alihikaua maluna o na koa a me na manuwa, a me na mea kaua e ae ma ka moana a ma ka aina, a nona ka mana ma ona iho, a ma o kekahi Luna Koa, a mau Luna paha ana e koho ai, e ao a e hooponopono i ua mau mea kaua nei, mamuli o kona. manao he pono a e malu ai ke Aupuni. Aka, aole e pono ia ia ke hapai i ke kaua me ka ae ole o ka Hale Ahaolelo.
PAUKU 27. Na ka Moi e kukakuka pu ana me kona Ahakukakuka Malu, e hoopanee i ka hoopai, a e kula aku i ka hala, mahope o ka hoahewaia ana, no na hewa a pau, koe nae na hoopii luna nui imua o na'Lii.
PAUKU 28. Na ka Moi e kukakuka pu ana me kona Ahakukakuka Malu, e hoakoakoa i ka Ahaolelo ma kahi e noho ai ke Aupuni, a ma kahi e paha, ke pilikia ia wahi no kekahi enemi, a no kekahi mai ino paha : A ina e kue ka Hale Ahaolelo me ka Moi, nana no e hoopanee a hoopau, a hookuu paha i ka Hale Ahaolelo, aole nae mawaho o kela halawai ae. Ina hoi he pilikia, e hiki no ia ia ke hoakoakoa mai i ka Hale Ahaolelo no ia wa pilikia.
PAUKU 29. Na ka Moi ka mana e hana i na Kuikahi. O na kuikahi e hoololi ana i na Dute maluna o ka waiwai o na aina e mai, a e hoololi ana paha i kekahi kanawai, e hoikeia imua o ka Hale Ahaolelo no kona ae ana. Na ka Moi e koho i na Elele Aupuni e hoounaia'ku, a e haawiia ka lakou palapala hookohu a me na kauoha e like me na kanawai iwaena o na Aupuni.
PAUKU 30. Na ka Moi no e ae, a e hooia i na Elele Aupuni i hoounaia mai : Nana no hoi e hai aku imua o ka Hale Ahaolelo i ke ano o ka noho ana o ke Aupuni i kela manawa i keia manawa, ma kana Olelo Alii ; a e hai aku hoi ia lakou i na mea ana i manao ai he pono na lakou e imi
PAUKU 31. He kapu loa ke kino o ka Moi a me ka maluhia : Maluna o aa Kuhina ka hihia o na Oihana. Na ka Moi ka Mana Hooko. Aole no e paa na kanawai i hooholoia e ka Hale Ahaolelo, aia kakau ka Moi i kona inoa.
PAUKU 32. Ina ma kekahi manawa i ka make ana o ka Moi, ua emi na makahiki o ka hooilina malalo o ka umikumamawalu makahiki, alaila, e hookoia ka Mana Moi e kekahi Kahu Malama Aupuni : a i ole ia, e Ka Aha Kahu Aupuni, e like me ia i hoakakaia mahope ae nei
PAUKU 33. Ina he manao ko ka Moi i kekahi manawa e hele aku mawaho o keia Aupuni, alaila, e hiki no ia ia e koho i kekahi i Kahu Malama Aupuni, a i Aha Kahu Aupuni paha, nana e hooponopono i ke Aupuni ma ka inoa o ka Moi ; a pela no e hiki ai i ka Moi ma kana palapala kauoha hope, e koho i kekahi i Kahu Malama Aupuni, a i Aha Kahu Aupuni paha nana e hooponopono i ke Aupuni no ka manawa i lawa ole ai na makahiki o ka Hooilina Moi : A i ka make ana o kekahi Moi, a e ola ana kona Hooilina malalo nae o na makahiki he umikumamawalu, me ka hana ole o ka Moi i kona palapala kauoha hope, alaila, e hooliloia ka Aha Kuhina e noho ana ia wa i Aha Kahu Aupuni, oiai ka manawa e akoakoa ana ka Ahaolelo ; a e kauoha lakou e halawai koke ka Hale Ahaolelo. Ma ia halawai ana o ka Hale Ahaolelo, e koho koke no lakou ma ka balota i kekahi i Kahu Malama Aupuni, a i Aha Kahu Aupuni paha, nana e hooponopono i ke Aupuni ma ka inoa o ka Moi, a e hooko i na hana a pau i haawiia na ka Moi e hana malalo o ke Kumukanawai, a hiki aku ia i ka pau ana o na makahiki he umikumamawalu, oia hoi na makahiki e oo ai ka Moi.
PAUKU 34. O ka Moi, oia ke Alii Nui maluna o na'Lii a me na kanaka a pau. Nana no ke Aupuni
PAUKU 35. O na inoa hanohano a pau a me ka nani, a me ka hoalii ana, mai ka Moi mai no lakou.
PAUKU 36. Na ka Moi e hana i ke Dala, a e hooponopono i ke dala ma ke Kanawai.
PAUKU 37. E hiki no i ka Moi i ka wa i kauaia mai, a haunaele paha no ke kipi, ka hoolilo i kona Aupuni a pau, a i kekahi hapa paha, malalo o ke Kanawai koa.
PAUKU 38. Aole e hoanoeia ka Hae o ke Aupuni, me ka ae ole o ka Ahaolelo kau Kanawai.
PAUKU 39. Ua kapu loa ko ka Moi mau aina ponoi, a me kona
waiwai e ae.
PAUKU 40. Aole no e hiki ke hoopiiia a hookolokoloia ka Moi iloko o kekahi Ahahookolokolo o ke Aupuni.
PAUKU 41. E mau no ka Aha Kukakuka o ke Aupuni, e imi pu me ka Moi ma na mea a pau e pili ana i ka pomaikai o ke Aupuni, i na manawa a pau a ka Moi e makemake ai, a e kokua ia ia ma ka hooponopono ana i na mea i pili i na Oihana Hooko o ke Aupuni, e like me kana kauoha ; a e kapaia'ku ia Aha, o ka Ahakukakuka Malu o ka Moi. Na ka Moi e koho i na hoa o ia Aha, a e noho lakou oiai. ko ke Alii makemake.
PAUKU 42. Eia na hoa kuka o ka Aha Kuhina o ka Moi ; o ke Kuhina no ko na aina e, o ke Kuhina Kalaiaina, o ke Kuhina Waiwai, ame ka Loio Kuhina o ke Aupuni ; a e noho lakou i mau hoa ma ka Aha Kukakuka Malu o ka Moi. Na ke Alii e koho a e hookohu ia lakou, a e noho lakou ma ka oihana oiai ko ka Moi makemake. E hiki no nae ke hoopiiia imua o na'Lii. Aole e paa kekahi hana a ka Moi ke ole i kakauinoaia o kekahi Kuhina, a ma ia kakau ana a ke Kuhina, ua ili ka hihia maluna ona.
PAUKU 43 E hoonohoia ko lakou mau Keena Oihana ma kahi e noho ai ke Aupuni ; a maluna o lakou pakahi ka hewa o ka hana a ko lakou mau hope me na kakauolelo. E noho no lakou mamuli o ka lakou oihana ma ka Hale Ahaolelo, mawaena o na'Lii
PAUKU 44. E hoike aku ke Kuhina Waiwai imua o ka Hale Ahaolelo, ma ka inoa o ke Aupuni, ma ka la mua o ka halawai ana o ka Ahaolelo kau Kanawai, i ka palapala hoike i na loaa me na lilo o ka Waihona Dala, ma ka olelo Hawaii me ka olelo Enelani.
PAUKU 45. O ka mana kau kanawai o na apana ekolu o keia Aupuni, aia no i ka Moi o me ka Hale Ahaolelo. Aia no iloko o ia Ahaolelo na'Lii i hoonohoia e ka Moi, a me ka Poeikohoia e na Makaainana, e noho pu ana.
PAUKU 46. E akoakoa ka Ahaolelo kau Kanawai i kela alua keia alua makahiki ma ka malama o Aperila, a i ka manawa e ae e like me ka manao ana o ka Moi he pono, e imi i na mea e pono ai ke Aupuni. E kapaia keia Aha, o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni Hawaii.
PAUKU 47. E hoohiki pakahi kela hoa keia hoa o ka Hale Ahaolelo, penei : Ke hoohiki nei au imua o ke Akua Mana Loa, e kokua au mamuli o ke Kumukanawai o ke Aupuni Hawaii, a e hana pololei me ka ewaewa ole i ka'u hana iloko o keia Hale Ahaolelo.
PAUKU 48. Na ka Ahaolelo kau Kanawai ka mana e hoololi i ke Kumukanawai e like me ka olelo mahope ae nei, a e kau i kela manawa keia manawa i na kanawai kupono a pau, ke kue ole nae i keia Kumukanawai.
PAUKU 49. E hoike aku ka Moi i kona ae ana i kekahi bila a olelo hooholo paha i hooholoia e ka Hale Ahaolelo, ma ke kau ana i ko-