Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 35, 27 August 1864 — Ka Malama Ana i ka La 31 O IULAI. [ARTICLE]

Ka Malama Ana i ka La 31 O IULAI.

No ke komo ana o ka la 31 o lulai ma ka la Sabnti, nolaila, ua lawe ae na keiki alohal Aupuni o Kohnla Akau, i ka la mua o Au-j gnte, (Poakahi,) i la olioli no lakou, mamuli o ka mea mau i hanaia e ke Aupuni a me ka lahui, i na makahiki he iwakalua i kaahope ae nei aka, he Nu Hou nae ia'u i ike ai ma I keia aoao o ke Aupuni Hawaii nei, no ka i mea, akahi no a hoomnkaia ka olioi ana o ka ■ la 31 o lulai ma keia Apana. j Ua muikai no a naauao hoi, ka hanaia'ndj 0 ka Ahaaina Olioli, na ka Ahahui i kukAlu' ka Ahaaina Olioli. he Ahahui nae i kapaia, - Ka Ahaiiui Hanohano o Koiiala AKAU,"a penei no ka moolelo : Mamua aku o ka la 31 o lulai, ua noonoo na Komite Hooko o keia Ahahui, i na hana no ka la i manaoia ka olioli, a ma ka hooholo ana nna Koinite Hooko. CJa kohoia i Kahunapule, a i Haiolelō, a eia ka olelo i hooholoia. Hooiioloia.—E pule hoomaikai aku no ke Kahunnpule i ke Akua, no na mea e pili ana iiō ka la 31 o lulai, a me ke Aupuni, a me ka Aloi, na'Lii, n me na poe e pna ana i na Oihana Aupuni, a me ka lahuikanaka pu. A e kapaia ua Kahunapule la, u Ke Kahunapule o ka Ahahui Hanohano o Kohala Akau." Hooholoia.—Na ka Haiolelo e olelo imua o ke Anaina, ma na mea e pili ana no ka la i manaoia e olioli, a nana no e hai 1 na mea nui a me na mea liilii e pili ana ia la, a o ka mea Haiolelo, e kapaia oia, " Ka Haiolelo o ka Ahahui Ilanohano o Kohala A nolaila, ua kohoia o J. W. Naihe, i Kuhunapule, a o S. N. Haleole i Haiolelo. Ma ka lua o Augate, i ka puka ana mai o ka La, me kona malamalama nani luaole, aia hoi, ua hoopokole ia mai na kukuna malamalama o ka La e na ao ua, he mea e hookaulua ana i ka manao hauoli o ka lehulehu i akoakoa niai no ka Ahaaina Olioli. Ka Hoonohonoho Ana i na Hana.

O ka Luna Nui o ka Ahahui a me ke Kakakauolelo, ma kekahi poo o ka papaaina, a o na Hoa o ka Ahahui a me ka poe i kahea \a ma Ua papaaina holokoa lakou. Oke Kahunapule a ine ka Haiolelo, ma kekahi poo o ka papaaina. J\la ka hora 4 o ke ahiahi, hoomaka ka ahaaina, a inamua o ka manawa ai, ku mai ka Luna Nui o ka Ahahui, a heluhelu mai he wahi olelo pokole, e pili ana i ka Ahaaina,a penei no ia : " 1 na Hoa o ka Ahahui Hanohano o Kohala Akau, ua akoakoa mai nei kakou maanei e hoike ia kakou iho imua o keia anaina, e hoomananao me ka olioli i ka la o ko ka-1 kou oia, ke ola hoi oko kakou Aupuni. A ke hoomaikai aku nei au ia oukou, no ko oukou hoomau nna mai i ka hana honohano a kakou i kukulu ai, a maloko o na hoinoia, a me na keakeaia, ua hoopili!<ia mai ma na aoao a pau ; aka, ua hoomau loa mai oukou i ka f aa ana i ke kaula gula makalii o kealoha pau ole. A e like hoi me ko kakou manao ae like, e hoomau i ke kukulu ana i ka Ahahui iloko o ka Apana o Kohala Akau nei, a pela no hoi kakou e hoomau aku ai i * ka pna ana i na hunanuna Mageria oka manno hauoli, i mea e paa io ai kakou, a o ka kakou ia e lawe mai nei imua o keia la—ua haawi ne nei au i ka olelo nui no ko kakou Aupuni i ka mea Kaulana S. N. Haleole, a nana no e olelo no kakou malaila, i kumu e hoohauoli ai i ko kakou naau, malama elike me ka hiki kupono ia kakou ke olioli, no ko kakou ola iho, ke ola hoi o ko kakou Aupuni. Ahe mea kaumaha no hoi ika loohia ia ana mai o na hoa o keia Ahahui, i kumakaia ia lakou iho iloko o na manao ino,a me ka hookamani o ka hoopilimeaai, no ka hiki ole ana mai e olioli pu. Aka, ke pani mai la na lala kamahele o ka Ahahui iko lakou manao hoi hope, a e pono.no kakou e aoia mai malailae ka Baibala Nui, ' E hoomanao i ka wahine a Lota.' 41 Aole no kakou he poe kamalii, ma keia hana, e wiwo wale ai kakou, a e hoomaka'u ai hoi i ka poe e hoomaka'u mai ia kakou. •' Ke mahalo aku nei au ia oukou, no ka mea, ua hookaawaie mai kakou ia kakou iho mai o ka lehulehu o na kanaka o keia Apana, i poe Hui, e aloha kekahi i kekahi, iloko ona pilikia. Ke hoomaikai aku nei au ika Miel Mana Loa, e pono e hoomau mai i ka kakou hana maikai, me ka mahalo."

Mahope o ka pau ana o ka olelo a ka Luna Nui oka Ahahui. Ku mai ka mea Kaulana S. N. Haleole, a hai mai he olelo e pili ana no ka la 31 0 lulai, a penei no kana mau olelo : " I ka Ahahui Hanohano. ka Ahahui hoi i kap'aia, 4 Ka Ahahui Hanoiiano-o Kohala Akau,' a me kajpoe eaea pau i huipu mai me oukou. Me ka mahalo.

" Pomaikai wau i ka huipu ana me oukou irkeia a mamuli oka oukou hooholo ana me k#> oukou mau Komite Hooko, e hooili mai ana ia'u ka Hainlelo e pili ana no ka la 31 o iulai, a nolaila, ua hiki inai i o'u nei ka leo kauoha, mai ko oukou Luna Nui mai, a mai ko oukou Kakauolelo mai hoi kekahi e like me ka oukou hooholo ana. A no ia mea, ke mahalo aku nei au iaoukou me ka naau olioli kuhohonu lua ole, jio ko ouleou hooili ana mai i keia hana hanohano maluna o'u, ioi ae ka hanohano mamua o oukou, a miimua o ka nani o ko oukou mau kahiko e noho mai nei. Oia hoi ke olelo nei au me ke kaena koikoi loa imua ooukou, a

me keia anaina a pau imua o keia papaaina. Owau hookahi ka mea i oi ae ka hanohano imua o keia papaaina olioli no kakou i keia la, no ka mea, ua hookaawale ae oukou ia'u ma ke kulana pookela loa o keia nnaina, a nolaila, ke bai aku nei au ia oukou me ka naau olioli, o ka olelo a'u e hai aku nei imua o oukou i keia la, e lilo auanei ia i waiwai nui kuloko no oukou ma keia hope aku ; aka hoi, mamua nae o kuu haiolelo ana no kakou ano, aole e olelo ana ua kina ole au ma keia haiolelo ana, no ka mea, ua huli au i na moolelo pololei loa e pili ana no ka Ia 31 o lulai, M. H. 1843, mahope iho o ka hooili ia ana mai o keia hana hanohano ia'u ; aka, aole i loaa nui mai, ua loaa liilii mai no nae ia'u noloko mai o kekahi mau haiolelo i hala, a noloko ae o ko'u ikemaka maoli kekahi. A i mea e pono ai au ma ka hana i hooiliia mai ia'u. a i mea hoi e ko ai ko oukou makemake nui, alaila, he pono no'u e oielo ma ka mea hiki ia'u.

" Ke mnhalo mua aku nei au ia oukou no ko oukou malama ana i keia la 31 o lulai, a me ko oukou hookaawale ana i kekahi mau hora okoa o keia la e kukulu i papaaina olioli no kakou, no ka hoihoiia ana mai o ka Ea o ko kakou aupuni, (oia hoi,) ua malama oukou i keia la me ka hanohano, e like me ka malama mau ana o ke kulanakauhale alii kahi a'u e noho mai nei, a me na wahi e ae e like ana me Honolulu. A ke manaolana iho nei au me ke kaulua ole; 0 ka hookumu ana paha keja o ka olioli a me ka malamaia ana o ka la 31 o lulai, maanei (Kohala Akau,) aka, pela io no^ " No ka mea, owau no hoi kekahi kupa mau no keia apana, a maanei ka ilina o ko'u mau kupuna, a maanei no hoi ko'u hanau ana. A mai ka la o ka hoihoiia ana mai o ka Ea o ko kakou aupuni a hala he umikumamakolu mukahiki mahope mai, oia ka M. H. 1846, aole wau i ike iki ua hana ia kekahi ahaaina olioli ma keia apana e like me keia, o ka'u mea i ike, ua kaheaia 1 he halawni hoomaikai i ke Akua ma ka la« 31 o iulai, o ka M. H. 1844, ma ka Luakini Hoolepope ma lole, mamuli o ka olelo kaj hea a kekahi o na Kuhina o ka Moi Kamej hameha 111., e like me ka hooholo ana a ka Ahakukakukamalu, a oia wale no ka'u mea 1 ike. A mahope mai o na makahiki he umikumamakolu a'u i olelo mua ae nei, he awalu makahiki ko'u kaawale ana mai ka aina aku a hiki i keia la, aole au i lohe ua malamaia ka la 31. o lulai iloko oia mau makahiki, aole no hoi i ikeia ma na nupepa oia mau ]a. A eia ka ninau maoli, no ke aha la ka malama ole ana o na Makaainana oia mau la ma keia apana holookoa i ahaaina olioli no ka la 31 o luiai oia mau makahiki, e like me na Makaainana opiopio iloko o keia Ahahui o neia mau la ? Aole anei no ka ike ole, a me ka poqli ku mau- i kaohiia e na puuwai menemene ole, no ha haulehia ana o ke ola o keia aupuni malalo o ke Aupuni o Beritania Nui? Aole anei no ka mea ole nana e kuhikuhi, a e alakai ma ke alanui o ke aloha e hiki aku ai i ka hale nui o ka olioli io ? He oiaio, no ia mau mea mai no, aole no na mea e ae. A pehea hoi oukou e keia anaina e noho mai nei ? Nawai hoi i paipai ia oukou e hookumu i ahaaina olioli no ka la 31 o lulai o na makahiki a pau e like me keia la ? Ke olelo aku nei au imua o oukou ano, aole anei no ka loaa ana o ka mea nan.i e kuhikuhi ia oukou ? Aole anei no ko oukou kukulu ana i Ahahui ? Ke hai aku nei au, na

ia mau mea wale no i alakai ia oukou m.» ia alanui o ka ike a me ka naauao.

"Ke mahalo aku nei au i ko oukou kukulu ana i Ahahui ma Kohala Akau nei, he aha e noonoo lokahi ai me ka hikiwawe no na hana e like me kakou i keia la; ahe hiki hoi ke noonoo hikiwaweia na hana e hoopo* maikai ana i ka lehulehu ke kukulu ka oukou Ahahui ma ia ano, a ma ke ano e ne paha. Aka, ua lohe au ua hooheneheneia mai oukou no ko oukou hookumu ana i Ahahui e na kanaka ike ole o ko oukou apana nei, he poe ike kuokoa ole, e hahai ana ma ko hai ike wale no, me ka huipu ole iho me kona ike ponoi iho; a no ia mea, ua hilinai kekahi poe o ko oukou apana nei ma ke alanu'i o nai ; Ke olelo ku io aku nei au ia oukou, no ka mea, o na hoino ame na hoopilikia wale ia mai e hai no ko oukou kukulu ana i Ahahui, he mea lapuwale no ia a me ke kuhihewa, no ka inea, ma Honolulu a ma Lohaina kahi i hookumuia ai na Ahahui he lehulehu, i hookumuia iwaena o ka poe hanohano ame ka poe e like ana me kakou. (E pono ke makaikai ma na nupepa.) No KA La 31 0 IULAI. | "Ua ike a ike o\e paha kekahi o oukou i ke ano o ka la 31 o lulai, a me na mea a pau iloko o ua la la, i lilo ai keia la i mea e hoomanao mau ia ai ina keia Aupuni, iloko o na inakahiki a pau, a nolaila wale no paha oukou i ake nui ai e lilo wau i mea haiolelo no loukou ī keia la.

« O ka la 31 o lulai, M. H. 1943, oia ka la i hoihoiia inai ai ka Ea o ko kakou Aupuni e Ad\marala Thomas, e noho ana \wixluna oka inoku kaua Dublin, malalo oka maiu o ke Aupuni o Beritania Nui, no kaj mea, elima mau malama mamua aku o ka haule ana o ka Hae Hawaii, malalo o na ka- ] puai o ka Hae o Beritania. " O ke kumu nae o ia hoopilikia wale ia ana mai o ko kakou Aupuni nei, oia no ka makemake nui o kekahi onahaole Beritania e noho ana maanei ia manawa, e lilo loa ke Aupuni Hawaii nei i ko Beritania, a e hooliloa na i ke kuokoa mua o keia Aupuni i mea ole, a nolaila, imi wale iho la no ke Kanikela Beritania i hewa no ke Aupuui Hawaii, ma ka mea ku ole i ke Kuikahi i hanaia mawaena o keia Aupuni a me na Aupuni e. A ma ka hewa i haku wale ia e ke Kanikela Beritania, ua hoopii aku oia ia Adimarala Thomas, no ka hewa o ke Aupuni o Hawaii |nei, a lohe o Adimarala Thomas i keia mea, ' hooili ae la oia i ka mana a pau maluna o j Lord George Paulet, e holo mai e kue ikaika jikeAupuni Hawaii. Ano ia mea, hiki | mai o Lord George Paulet, ma ke awa ku moku o Honolulu, ma ka malama o Feberuari, M. H. 1843, maluna o ka moku kaua Carysf<,rt, me ka manao e lawe lilo i keia Aupuni ma ke kaua ; aka, mamuli oka hooholo ana o ka Ahakukamalu, ma ke akamai o ka Moi Kamehameha 111., a me kona mau Kuhina, ua hooholo lakou i ka manao, ehaawi i ka Ea o ke Aupuni Hawaii ma ka lima o Beritania, ma ke ano moraki, o hiki i ka manawa e hooponopono ai i keia hihia maWaena o ke Aupuni Hawaii a ine Beritania. A nolaila, ua kuuia ka Hae Hawaii ilalo, ma ka la 25 o Feberuari, M. H. 1843, a kauia ae ka Hae Beritania ma keia Aupuni, a inaluna hoi o na moku e holo pili aioa ana ma keia mau kai, a lilo iho la ia i nu hou ma ke Aupuni Hawaii ia inau la.

" Aka, he mau malama mahope mai o ka j lilo ana o ka Ea o ke Aupuni i ko Beritania, hiki aku la ka lohe ia Adimarala Thomas, oiai oia e noho ana ma Varepalaiso, nolaila, hiki mai oia ma ka Pae Aina o Hawaii nei, ma ka malama o lulai, M. H. 1843, maluna oka moku kaua Dublin, e hooponopono no ka hihia mawaena o keia Aupuni a me Lord George Paulet. No ka mea, ua manao paha o Adimarala Thomas, o ili maluna ona ka hihia, no kona hoolilo ana i ka mana a pau maluna o Lord George Paulet, a nolaila paha, maka'u oia o hoahewaia oia e ke Aupuni Nui nuna i hookohu mai ia ia i Adimara!a. A nolaila, hooponopono koke iho la o Adimarala Thomas me ka Moi, a me na Luna Aupuni, no na mea i hanaia e Lord George Paulet. Anoke ku oleJ' ka pololei ame ka pono io o na mea i hanaia e ka aoao kue, nolaila, ua hoihoiia mai ka Ea o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 31 o lulai, i ka iwakaiuakumamakahi o ko Kamehameha 111 Noho Alii ana. " A no keia mau mea a'u e kamailio nei ia oukou, he oiaio, he kumu kumu pono no e hiki ai i ka Lahuikanaka Hawaii a pau,

ke malama i ka la 31 o lulai, o na makahiki a pau e hiki mai ana, a hiki 1 ka aoao mau o ka honua, mai a kakou aku, a i ka kakou hanauna mahope aku o kakou, a hiki i ka Auhulihia nui ana o ko ke ao nei a pau, ma ka La Nui kaulana e hiki mai ana, ke ole e hanaia keia Aupuni ma kekahi ano e ae. Kf. kuuia ana o ka Hae Beritania. " Aole paha oukou i ike a i lohe hoi i ka moolelo o ke kuuia ana o ka Hae Beritania mamua o ka hora i hoihoiia mai ai ke Ea o ke Aupuni Hawaii, ame ka moolelo o ke kau hou ana oka Hae Hawaii. Aka. ma ko'u aoao haiolelo no kakou i keia ia, he pono no na'u e olelo, a penei ka moolelo :

" Ma ka hora 12 awakea o ka la i hoihoi ia mai ai ka Ea o ke aupuni, hiki aku la o Adimarala Thomas me Uona mau puali koa ma Kulaokahua; ona 'Lii opio ame na 'Lii a pau, o na koa kiai o ke alii ame na puka», 0 ua mea a pau ame na Kanikela pu, e kali ana no ka hiki mai o ka Moi Kamehameha 111. Ia manawa, puka mai la o Kamehameha 111., me kona Kuhina auie na 'Lii o ka Ahakukamalu, aine kona mau ahaiolelo maiioko mai o Pohukaina i hoopuniia e ko ka Moi puali kaualio ma na aoao a pau. A hiki aUu \a ma KulaoUahua, a lele iho la ka Moi mailuna iho o kona Jio, ia manawa, hele mai la o Adimarala Thomas me ka Hae Hawaii i owiliia i ka paliu hae a halawai me ka Moi, a ivehe ae la i ka Hae Hawaii imua o ka makani, a haawi mai la i ka Moi ma ka lima oka paa hae. la manawa, ka--Ini ae la he 21 pu o na pukaa, hukiia iho la ka Hae Beritanh ilalo e kau ana ma Puawaina, a kau ae la ka Hae Hawaii iluna ; ia' j wa, kani ae la he 21 pu o Puawaina, kuuia iho Ia ka Hae Beritania e kau ana ma ka Papu, a kau ae la ka Hhe Hawaii iluna, ia ; manawa, haawi ae la ka Papu i kona mau pu he 21, a mahope, kani mai la na pu he 21 o ka manuwa Dublin, me ka Carysfort, ame ka Hazzard, ame ka moku kaua Amerika Cbnstel/ation, he mea e hoike ana i ko lakou aloha nui i ka Hae Hawaii no ka haulehia ana malalo o Beritania iloko o na malama elima. A mahope iho o keia n\au mea, a ma ka hora 3 o ke ahiahi o ua la la, hiki nku la ka Moi ame na mea a pau ma ka Halepule ma Kawaiahao, e pule hoomaikai aku i ke Akua no ka hoihoiia ana mai o ke Ea o ke Aupuni Hawaii mai ka lima mai oka enemi; a mailaila mai a hiki i keia la a'u e ku nei imua o oukou, oia hoi, he iwakaluakumamakahi ae nei makahiki o ka welo ana o ka Hae Hawaii ma keia aupuni a pau, a ke noho nei ko kakou aupuni opiopio malalo o ko kakou kuokoa ponoi iho iloko o na makahiki he umikumamaiwa, e hoonlaka ana ina ka la 28 o Novemaba, o ka M. H. 1845; oia hoi, ina no e hele ana ka» kou ma na kahakai o Kaliponia, ame na aupuni nui o ka honua nei i kuikahiia me ko kakou aupuni nei, alaila, e ike no auanei kakou i ka hae o ko kakou aupuni ma ia mau wahi, a e ike no hoi kakou maloko o na moana nui o ka honua nei.

" A no keia mau mea a pau a'u e olelo nei ma keia haiolelo ana no knkou i keia la, he kumu pono io no kakou a me ka lahui holookoa n pau, e malama i ka la 31 o lulai, o na makahiki a pau e hiki mai ana, me ka hoomanao ana me ka olioli i ke Kokua Nui Kaulana, i oleloia iloko o ka Buke Nui Hoowehweli. A e pono no e hooho me ka leo olioli, E mau ! E mau!! E mau ka Ea oka Aina ika pom!!! A pela aku.

" A ma keia mau mea a pau a oukou i lohe ae nei, a no ko kakou olioli pu ana hoi ma keia papaaina, nolaila, ke waiho al!u nei au i ko'u mahalo hope no ka Ahahui i keia wa, a me ke anaina a pau i kaheaia no keia Ahaaina Olioli. Ama ka Inoa oke Akua Mana Loa, " E ola ka Moi Kamehameha. V., a me ka Ohana Alii, na'Lii a me na Makaainana o ke Aupuni." Ika manawa i pau ai ka haiolelo N ana, ku mai ka Luna Nui oka Ahahui, a nonoi ae imua o ke anaina, me ka i ana, " E pono ia kakou ke lawe mai i ka haiolelo ana a ka mea haiolelo, a e mahalo aku ia ia no kona hoomanawanui ana i ka hana i hooiliia'ku ia ia." Ama ka ninau ana, hapai ne la ke anaina i ko lakou mau lima iluna. A pau keia mau mea, alaila, hoomaikaiia ka inoa o ke Akua, a o ka hoomaka no ia o ka ai ana, me ka maikai a me ka maluhia. A mahope iho o kaai ana,.ua inu ia he kiaha inu aloha no ka olioli, me ka haawi ana he ekolu huro ana. Ao ka hookuu no ia o ka Ahaaina, a hoi nui ke anaina me ka piha o ka naau i ka olioli. S. N. H.