Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 35, 27 August 1864 — Kumumanao. [ARTICLE]

Kumumanao.

Heaha la waiwai o ka lahui i ka hoolaha ana i ka nupepa nawaena o lakou ? O ka lahui i ka hoolaha ana i ka nupepa, ka mea i makemakeia rua keia kumumanao. Nolaila, e hoomnopopo mua kakou i ka laha a i ka laha ole paha o nei mea he nupepa, mawaena oka lahui. Aole i ikeia keia mea he hoolaha nupepa ma na aina naaupo, aole no i ike na kupnna o kakou mamua aku o ka hiki ana mai o na Misionari, i keia mea he hoolaha nupepa. Aole hoomaopopo iki lakou i ka waiwai o keia mea, no ka mea, ua naaupo loa keia lahui ia wa. Pela no hoi paha, aole i ike na lahui Hokenetota liilii oloko lilo j 0 Aferika, a pela 110 na lahui naaupo a pau, | aole ikeia keia mea he hoolaha nupepa, nolaila, ua hoomaopopo kakou, aole i ikeia keia mea o ka hoolaha nupepa ma na aina naaupo. Ina pela, aia la mahea i ikeia keia ? A ke pane aku nei au, aia ma na aina naauao, ua ikeia keia mea, he nui wale na nupepa i hoolahaia, nole paha e pau i ka heluia no ka nui loa. Aia ma ka Hae Howaii, a i ole ia ma ka Hoku Loa paha, ua ikeia malaila, he 2,000 nupepa a oi aku paha, ma Farani, a me Beritania, a me Ameiika Huipuia, a me Ikekahi mau Aupuni nui e ae o Europa, makena ua mea lie nupepa. Aka, e iiiki palia ia'u ke hai aku i kekahi mau mea i ikeia ma ka nupepa Kuokoa, ka nupepa Timcs o Ladana, ka "Journal ol' Commerce," a me ke " Shipping," a eia hoi na nupea ma Farani, 1 ikeia ma ke " Kuokoa," ka nupepa 4, La Patrie,' ; a me ka '• La France," eia hoi ko Amerika, i ikeia ma ia wahi hookahi no, ka I nupepa "Times," o Nu loka, a me ke u Tri-l bune," ka u Kepuhhean," o Wasinetona, ka "Examiner," o ilikemona, ka " News o Mobile, ka u Weekly Union," o Sakalamento, | ka " Alta," o Kaliponia, a ua ikeia no hoi keia mau nupepa ma Hawaii nei, a ua hoolahaia hoi ko lakou inoa maloko o ko kakou mau nupepa, a me ka nupepa haole, a pela aku. Nolaila, aole o'u kanalua ika hai aku, ua hoolahaia ka nupepa ma na aina naauao a pau, e like me Perusin, Denemaka, Suedena, Geremania, Norewai, Sepania, ftalia, Helene, Sekotia, Irelani, Rusia, Holani, a pela aku. Nolaila, ua hoomaopopoia ka laha ana o na nupepa ma na aina naauao, aole hoi ina na aiua naaupo.

Eia ka mea i koe, o ka hoomaopopo ana i ka waiwai o ka lahui, no keia Uoolahaia ana ika nupepa mawaena o lakou. Ina pela, ke ninau mai nei ke kumu o kokakou hana.oia hoi ke Kumumanao, 41 Heaha ka waiwai o ka lahui i ka hoolaha ana i ka nupepa mawaenu o lakou ? " Ke pane aku nei au, he ekolu wahi e akaka'i o ka waiwai o ka lahui, ika hoolaha ana ika nupepa, (1.) Oka ae ia ana oka manao o na kanaka e hoolahaia ma ka nupepa. (2.) Oka hoonaauao ia nna oka lahui holookoa. (3.) Oka ike ana ina mea hou ano nui iioko o na nupepa. E hoomaopopo kakou ma ka manao mua, oia hoi keia.

1. O ka aeia ana o na kanaka a pau ma ka hoolaha ana ma na nupepa, eia ma ko kakou Kilohnna, he nui wale na kanaka e hoopuka nei i ko lakou manao, a o ko lakou pomaikai no iu, no ka mea, ua hookoia nae ko lakou makemake, penei paha. Ua haalele kekahi wahine i kana kane me ka manao o ua wahine nei, e aie aku ma na Halekuai, i na lole o kela a me keia nno, a me na mea a puu e pono ai kona noho ana ; aka, o kana kane, hoolaha aku oia i kona manao ma na nupepa, me ka oielo ana, u Ua haalele mai ka'u wahine mare ia'u, nolaila, ke papa aku nei au i na kanaka a pau o kela a me keia ano, Haole, Pake, a kanaka maoli paha, a pela aku, mai hoaie oukou ia ia, no ka mea, aole au e hookaa ana i kona mau aie a pau, a maluna oukou ko oukou poho." Aka, i ka ike ana o ka poe mea Halekuai, a poe waiwai e ae paha, i keia olelo hoolaha, aole lakou e hooaie iki i keia wahine, o poho lakou. Nolaila, ua ko ka makemake o keia kanaka, a o kona waiwai no ia, a ua waiwai hoi ka mea Halekuai, a mea waiwai e ae paha, no ka mea, aole lilo kona waiwai i ka aie ia, a lilo i mea poho wale.

Eia hoi kekahi. Aia i kekahi kanaka, he aina mahiai, a nui wale na holoholona e hehi wale ana i ua aina nei, a ua nui hoi kona poino, nolaila, hoolaha aku la oia ma ka nupepa, penei: " Ua kapu loa kuu aina, aoJe e hele wale na holoholona ma kuu aina, ina e loaa ia'u, a i ko'u Luna paha, e uku no ka mea nona ka holoholona." A i ka ike ana o ka mea nona ka holoholona, malama pono na mea hanai holoholona i ka lakou mau holo-

holnna. Nolaila, elua mea i waiwai ai oia, nia ka hoolaha ana ma ka nupepa. O ka hookoia aua o kona makemake, oia hoi, o ka hooloha ia ana o kona manaoma ka nupepa. 0 ka malu pono o kona aina, aole hoopoino waSc ia ena holoholona. Ahe nui aku no na mea e maopopo ai, nole nae e pau ia'u 1 ka hai aku.

2. O ka hoonaauao ia ann o ka lahui holookoa, ke hoolahaia ka nupepa. Ina e hoolahaia ka nupepa mawaena o kekahi lahui, a ma ua nupepa nei, ua hoopukaia kekahi mau inea e hoonaauao i na knnaka, nolaila, i ko lakou heluhelu ana i ua mau nupepa nei, ua hoonaauaoia lakou. Pela ka nupepa i kapaia o ka " Childs Paper," he wahi nupepa hoonaauao no ia i na kamalii, a pela aku no paha kekahi mau nupepa e ae. Ma na aiua haole, he nui wale na nupepa e hoonaauao ana ika lahui; aka hoi, eia no ina Hawaii nei kekahi mau nupepa e hoonaauao ana i keia lahui, ma kaolelo haole kekahi,a ma ka olelo Hawai hoi kekahi. E hoouiaopopo mai kakou i ka hoonaauao ana o ke "Kuokoa," ke hoolaha ia nei ke ano o ke kanaka kupa* 110 e lilo i Lunainakaainana, he mea no keia e hoonaauao mai ana i ka lahui, |H»la no ina ka Helu 7S o ke " Kuokoa," ua haiia na liana aUa makua eao aku ai ina keiki. Eia na hau.i i haiia inalaila. 1. E hoolilo ka makua ia ia iho i kuinu hoohalike maikaino na keiki. 2. Oke ao aku ia lakou ika 01010 akc Akua. 3. Oka pule mau ona uiakua i ke Akua, e nloha mai i na keiki, a e lioola mai i ko lakou mau uhane, ua akaka, ua hoo- | naauaoia na makua naaupo, a loaa ia \akou keia mau ruja maikai e ao ai I ka lakou niau keiki. Pela no ka poe e hoopaapaa ana ma ko kakou nupepa, he mea no ia e hoonaauao ana ika poe e heluhelu aua. Ina e hoolaha kekahi kanaka naauao i kona manao ma ka nupepa, he mea no ia e hoonaauao ai i ka lahui, he nui wale na mea e akaka'i keia, a, aole no e pau i ka haiia aku.

3. O ka waiwai o tca lahui no ka ike ana ina mea hou ano nui iloko nanupepa. Eia ma ko kukou Kilohana Pookela, he nui wale na mea hou ano nui, oia hoi na nu hou o ko Hawaii nei pae aina, a me na mea hou no na aina e, pehea kakou e ike ai i ke ano o na mea e hanaia mai nei ma na kahua kaua 0 Amerika Huipuia, mai kona hoomaka ana a hiki i keia wn ? A pehea la hoi kakou e ike ai i ka manao o ko Farani poe e koi ana, e hoomoe i ke kaua ma Amerika Huipuia ? A pehea la hoi kakou e lohe ui i ke ano oke kaua ma Mesiko ? A pehea hoi kakouelohe ai i ke kaua hoohaunaele ma na Aupuni a pau o Europa, oia hoi o Farani, Geren»nia, Perusia, Denemaka, Rusia, Polani. i keia manawa, ke ole e hoolahaia ka nupepa ma keia lahui? A pehea hoi hoi kakou e loheai 1 ke ano o ka JVlare Hanohano ana o Pnnee Alubert Edward, ka Hooilina o ke Kalauau o Beritan\a, me Ka Mea Kiekie Princm Alxandera o Denemaka ? A pehea hoikakou e lohe ai i ke pio ana o Vicksburg ia Gen. Grant o ka Akau, a me kekahi mau Papa ma Morris Isiand, e na Aiihikaua Nui o k& Akau ? Ke hai aku nei au, aole kakou e lohe maopopo a e ikemaka hoi, ke ole e hooki* haia kekahi nupepa olelo maoli mawaeaa o keia iahui, ina pela, o na haole wnle no ke lohe, a ke ike hoi, no ka mea, ua nui loa ko lakou makemake e mau ka hoolaha ana o ka nupepa mawaena o lakou.

Eia hoi, aole hoomaopopo iki kakou i Wc ano o ka hana i hanaia i ke Alil opio o Be> ritania Nui, i kona wa i komo ai iloko o ka Hale Ahaolelo Alii o ia Aupuni, aole hoi I»kou i hoomaopopo iki i ka nui o na kaoaka i make a i hoehaia ma kela kaua ona keia kaua ana o Amerika i keia manawa; aole no hoi kakou e lohe i na inea e hanaia uei mawaena o ke Aupuni o lapana a me Beri« tania, no ka mea, ke koi nei o Beritania ia lapana e uku mai i $625,000, oia ka poinoa me ka pilikia i hanaia aku i ke Aupunioße* ritania, no ka pepehiia ana o ke Kuhina noho o Beritania ma lapana. Eia hoi kekahi, he kaua ma Kina, a ua kipi kekahi poe i ke Aupuni, a ua kokua na koa Farani mahope o ke Aopuni, a o Rnsia kekahi i kokua ma ka aoao o ke Aupuni, a e hoopau i keia kipi ana. Pehea la kakou $ lohe ai i keia mau mea, ke ole e hoolahaia ka nupepa mawaena o kakou ? Aole no e lohe, aole hoi e ike. ioa pela, e hoomaopopo hoi kakou i na mea hoa o Hawaii nei, aia ma ke " Kuokoa," i ka hulihia ana o ke kaa o ka Moi, a mai make hoi laua, a me ke akamai lua ole o Bela i In hoolaka ana i na lio. Eia hoi kekahi, o ka ike ana i na Kaao a me na Moolelo maikai, e like me ko Laiei-

kawai, lro Losinehama, ko Kahaunani, ko Murata, a me kekahi mau mau moolelokaulana e ae, he mea no ia e olioli ai ka naau i ka ike ana i na mea i hana ia ma ia mau moolelo, a oia olioli, he waiwai no ia no keia hoolahaia ana o ka nupepa mnwaena o keia lahui. Ao ke ano o keia mau mea a pau i weheweheia aku nei, oia hoi ka waiwai o ka lahui, no ka hoolaha ana o ke kanaka i kona manao ma ka nupepa, a me ka hoonaauao ana o ua nupepa nei 1 ka lahui, a me ka ike lea ana i na mea hou o na ano a pau,ua ulu mai keia mau manao iloko o ka poe a pau i piha i ka naauao.

Penei: Ina e hoolahaia ka nupepa mawaena o ka lahui, he hoailona ia o ka lahui naauao, no ka mea, pehea la e hiki ai ke hapai a hoolaha i ka nupepa mawaena o ka lahui naaupo ? Ke hai aku nei au, aole loa no e hiki. no ka mea, aole lakou i ike i ka heluhelu, aole hoi maopopo ia lakou ke ano o ia mea. Nolaila, ke olelo nei au, he pono loa ke kapaia o Hawaii nei, he lahui naauao, a o na lahui e ae kahi i hoolahaia'i ka nupepa, ua helu puia lakou nie na Aupuni naauno, pela ka mea i oleloia ma Inia, " Holo ka hana oka naauao ma Inia." Eia ma Inia na Misionari, na Kula, na uwea Telegarapa, na Alanui Kaamahu, ame na nupepa. Nolaila, ma keia mau mea i weheweheia aku nei, kehooia aku nei au i Ua waiwai nui o ka lahui, i ka hoolahaia ana o ka nupepa mawaena o lakou a pau. Me ka mahalo, J. M. Kealoiia. I Lnhainaluna, Muui, Jlug-. 12. 1864.

e?-" O na Luna a pau o ke Kuo koa ke kauohaia 'ku nei e hooili koke niai i na dala a pan i ohiia e lakou, a e waiho nei hoi iloko o ko lakou lima. 0 nadala a pau oka pepa, ua hala loa ka waeukuai, a he pono hoi ke hookaa kokeia mai ano. Ma le Kauoha a ka Lunapai.