Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 35, 27 August 1864 — Untitled [ARTICLE]

O ka olelo i olelo wale ia, ua hookoia, o ke kahua kupaa o ke Aupuni o Hawaii ua hooneenee ia a ua kau iho iluna o ke kahua luli wale; o ka laa mau o ke Kumukanawai, ua lilo i malihini no keia aina ; o ke Kumukanawai i haawiia e Ke Alii i hanauia mai ka po mai, e «• Hoinainau mea a ipo ka nahele," ua lilo he mea ole; ona pono ana i haawi ai iloko o ka lokomaikui nui o kona naau no kona mau Makaainana, ua laweia niai kekahi o lakou, a o ke Kumukanawai ana i haawi mai ai i kumu hooia no ua mau pono la ana i haawi lokomaikai mai ai, ua hooliloia i mea o)e, a e like me ka mea i oleloia no ka Ikaboda, no ka lilo ana o ka nani mai ka mamo aku a fsaraela, pela no e hiki ai ke oleloiu no ke Kumukanawai o lune 14 1852. Ua weheweheia mai kona ano, aua haiia mai e ka poe akamai ma na oihana piIi Kalaiaina, ua haawi ia mai ia Kumukanawai me ka hiki no ke lawe hou ia'ku, ua hanaia no pela, a oia iho lo no, ua hiki i kela kanāka a me keia kanaka ke noonoo iho no ka pono o ia mau mea.

Ma ka Poaono iho nei, i ka hora 3 o ka auina ia, aia hoi, kukalaia mai la ke Kumukanawai hou a Kamehameha V., i haawi ai no kona Aupuni, ua pai aku no makou i ua Kumukanawai la, a ua ike no paha na kanaka a pau e heluhelu ana i keia pepa i ua mea la, aole no e hiki ia makou ke olelo ae he ano e loa kona, mai ke Kumukanawai i waihoia mai ai imua o na Elele, ako, ua ane like no. Eia nae oka mea aka hnpanui o na Elele 1 hoopaa'i, oia hoi ka hoole i ka hookau ana i ka haawina waiwai no ka poe koho balota, ua hookomoia ma keia Kumukanawai hou, a me he mea la, e nele ana paha ka elua hapakolu o na kanaka i ka pono koho balota no ka Luna Makaainana ana e makemake ai; aka, ina ma ka hoao ana e hiki ana ke hoopomaikaiia keia lahui mamuli o ia haawina maikai (paha) o ua Kumukanawai hou nei a ua mau Kauwa nei a ka lehulehu, oia hoi o na Kuhina i haawi mai nei, oia iho Ia no. Aka, eia no ka ninau, e lilo ana anei keia Kumukanawai i mea paa loa ? O-i-a paha.

Aka nae hoi i ka nana ana'ku, me he la he Immu alakai kai kukuluia, he alanui ua waele ia a malaelap, a ua hiki ke hoololiloii mau ia ke Kumukanawai e like me ka makemake, a i na manawa hoi a pau a na Kuhina e makemake ai, nolaila, me he mea la no aohe Kumukanawai mau o ko kakou noho ana ma keia hope aku. Hookahi mea maopopo, o na olelo e hauwawa wale ii ana mamua iho nei, no ka loaa hou mai o na pono ,i na Makaainapa ma keia Kumukanawai, he mea no ia na kela kanaka keia kanaka e makaikai ai nona iho, e hoohalike i keie Kumukanawai me ko ka M. H. 1852, a c ikea auanei ke paewa nui—-oi paha na pono o keir mea mahope mai nei, oi paha na pono i loaa i na kanaka ma ke Kumukanawai o ka M. H. 1852 ? No ifa kanaka no e mukaikai po lakou iho*. I ka nana īho,

ua loaa io no na pono hou i ka Moi ame ka Aha Kuhina, me ka hoomimino nui ia o ka pono o na Maka&inana. Oke Kumukanawai o ka M. H. 18!2, ua hanaia e Ka Moi, Na 'Lii, ame na Makaainana, na lakou 1 hooholo īa Kumukanawai; ma ke Kumukanawai o Augake la 20, 1864, ua hanaia no ia e ka Moi ame kona Aha Kuhina, nolaila, me he mea Ia he mana kaokoa ko ka Moi i neia manawa, a he makehewa hoi ke kapaia he aupuni Kumukanawai. O ka hoao ana a na Kuhina e hoopau, ame ka hoopau maoli ana no i ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, he hewa nui ia no lakou, a pela no a mau loa aku. Ao ka poe e hooiliia ai ka ino o ia mau hana ana, maluna no ia ona Kuhina eha; a e kauia ko lakou mau inoa ma na aoao o ka Buke moolelo o Hawaii me na hua nui ma ko lakou ano kipi, ame ko lakou hoao ana e lawe aku i na pono o na Makaainana a lakou i noho kauwa mai ai.

O ke Kuhina o ko na aina e, oia ka makamua o ka poe Kuhina i hoao e uumi i ka pono o na kanaka Hawaii—ka poe nana i hookau iaia īluna o ka noho ana hanohano ana e noho nei, a o kona hope iho, oia no ka Loio Kuhina, ua hookele oia i ke panana o kona moku a kau pono iluna o ke aki. Aole makou e hoolilo ana ia makou iho i P°e nana e kau i ka olelo hooholo maluna o ke Kumukanawai hou, aka, e hiki no i kela kanaka keia kanaka e noonoo nona iho, aia imua o lakou ua Kumukanawai la, a e makaikai no lakou no lakou iho. A e lilee no nae me ka loihi o ka noho mau ana o keia mau j Kuhina e noho nei, maluna o ke aupuni, me ika a-e mau maluna o na mea i he po- | no, a oiai lakou e noho ana ma ia oihana, e mau ana no ka lilo o ka lakou mau mea i hooholo ai i kanawai. He oiaio ua hanaia ! ua mau kanawai la mamuli o ka mana ame ka ikaika, a aole me ka huipu ana o na ma-' na nui ekolu oke aupuni, oia hoi ka Moi, I na 'Lii, ame na Makaainana. Aia wale no ! ka hana ponoia o na Kumukanawai a huipu na mana ekolu. Aka, i keia wa nae la, ua hoi hou aku o Hawaii nei, a ke noho nei iloko o ke ano aupuni, e like ine ka noho ana o keia aupuni iloko o ke au mai ka makahiki 1800, a hiki i ka makahiki 1840. (Ja kaa oia mahope ae o ka pale o ka noho ana aupuni Kumukanawai akea, a ke ane mai nei oia e like me na nupuni Moi mana kaokoa.

Eia ka ninau, nawai la i kukulu ia Hawaii nei ma ia wahi ? Na na Kuhina eha, (4,) a ua ane hiii ia makou ke kapa aku ia lakou he poe i imi e hookahuli i na kanawai maikai o keia aina. Aole loa e liiki ia lakou ke hoopuka mai i kekahi olelo mihi, nana e hoapono i ke kala ana aku ia lakou, no ka mea, ke ku nei lakou a me ka iakou he\va nui i hana'i me ke ku kilakila loa imua o keia Aupuni. Ua oleloia, he hewa ke Kumukukanawai o ka M. H. 1852, a ua hewa io no paha ; aka, aole nae me na liewa elua e ieaa mai ai ka poinaikai a me ka pono.

E hiki ana paha i na Kuhina ke hookahuli i na kanawai, aka, aole nae e hiki ana ia iakou ke kau i waihooluu ano e maluna o ka pono, no ka mea e ku mau ana ka pono iloko o na kau a pau, aole loa e hiki ke hookahuliia, a o ua pono la, ka mea nana e kikeke mai i na Lunaikehala o ua mau Kuhina la, i halo ai lakou a mihi mai no keia ino nui a lakou i hana'i i keia lahui.