Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 36, 3 September 1864 — Page 2

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Deborah Yamaguchi
This work is dedicated to:  Jon Yoshida and his mom, Jan Pappas

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

            a me kekahi mau keiki, me he Lunakula la, ke kii ana e paipai mawaena o kekalii poe keiki hele ole i ke kula. A no ka palaka o na Lunakula, ua noho kekahi poe keiki he mau pule kekahi, a he malama ko kekahi, alaila hele mai. A ke manao lana loa nei au, o na Lunakula kekahhi mea i kapulu, a oia no ka mea i loaa ole ai  ka ike i na keiki mai ka wa liilii, a hiki i ka nui lo ana.

            3. Makua mea keiki ma. "Owai o makua mea keiki ma?" O makua nana i hanau mai, a o makua hanai, o lakou iho la no o makua mea keiki ma. Oia kekahi inea i oleloia ma keia kukulu manao ana, o lakou kekahi i hana kapulu. Ae, pela io no ko'u manao, a me ka ike maoli i ka hana a kekahi poe makua mea keiki. No ka mea hoi, ua oleloia ma ke Kanawai, na na makua ka hoouna mau ana i na keiki i na kula aupuni, mai na makahiki eono o keiki a hiki i ka umikumamaono, a na lakou no hoi e hoolako i na keiki i na buke kula, e like me ka mea a ke Kumu e kauoha aku ai, a i lako ole, na ke Kahukula e hoolako, e like me ka'u i olelo mua ai maluna. Aka, ke ninau nei au, "Ua hana anei na makua mea keiki e like me ka mea a ke Kanawai i olelo ai?" Ke ekemu mai la oe, a me lakou la iho, me ka i mai, "Ae," ke pane hou aku nei au, "He kakaikahi loa paha ia poe," "Kakaikahi ka! (Wahi au, a me lakou la iho,) "Ae." Pela ko'u ike ma kahi a'u e noho nei, ua hana hoomaalea ka nui o na makua mea keiki, me ka i mai, "Ua mai ka'u keiki, a o kekahi hoi, ua pau na makahiki he umikumamaono." Pela ka hana a kekahi poe makua mea keiki, a o kekahi poe makua hoi, ua hoouna i ka lakou mau keiki e hele i ka hoohei paniolo, a o kekahi hoi, e hele i ka ho-a imu, a o kekahi hoi, e hele wale ana ia wahi aku, a ia wahi aku.

            Ma ka nana ana i keia mea, ua maopopo loa ia'u o keia mau mea ekolu i oleloia maluna, oia no ke kumu nui i holo ole ai ka hana hoonaauao mawaena o na keiki iloko o na kula aupuni. A he weliweli ko'u no keia hana pono ole. E ekemu hou au mahope, ke paneia mai.

            Me ha mahalo,

            S. Holokuauna.

Wailuku, Maui, Aug. 20, 1864.

 

O na Luna a pau o ke Kuokoa ke Kauohaia 'ku nei e hooili koke mai i na dala a pau i ohiia e lakou, a e waiho nei-hoi iloko o ko lakou lima. O na dala a pau o ka pepa, ua hala loa ka wa e uku ai, a he pono hoi ke hookaa kokeia mai ano.

            MA KE KAUOHA A KA LUNAPAI.

 

KA NUPEPA KUOKOA.

Honolulu, Sepatemaba 3, 1864.

            Ua hoikeia mai e ka manawa ame ke kukilakila o na mea i hanaia, ka oiaio o na mea i wanana muaia'ku e keia pepa mamua ae o na la koho Elele no na olelo pahee wale awapuhi a C. C. Halaki, Loio Aupuni. E hoomanao iho no ka poe heluhelu o keia pepa i ko makou kauleo e ana'ku, e ao i ka C. C. Halaki hoao mai e hoomakapo i ko oukou mau maka i ka pilikia e haaleale mai ana io oukou la, me ka i pu aku no hoi ia oukou, "E malama hoi ia oukou no ka poe kaula hoopunipuni ke hele mai io oukou nei me ka aahu hipa; aka, maloko, he poe ilio hihiu hae lakou." E nana oukou no oukou iho, a e hooholo iho hoi i ka hooiaio ia mai o ka makou mau mea i wanana e aku ai; penei kekahi o na olelo a ua Loio Aupuni nei:

            1.–"Ua hai aku au ma ka'u palapala mua, ua like ka manao ma ia olelo hoolaha me na huaolelo aole i oi ae. Aole na he makemake, aole no hoi he wahi manao iki o na Kuhina e hookau aku i mau kaumaha hou maluna o na Makaainana. Aole no e ake ana i ka mana. Aole no he manao e hapaiia ka noonoo ana o kekahi mea i ku ole i ka pomaikai o ka lahui kanaka, a pela aku." E nana no na Makaainana i na mea i hana ia, e nana lakou i ka hooneleia o ka elua hapakolu paha o keia lahui i ka pono koho balota, auhea ka Hale Lunamakaainana i keia wa? Ua hooliloia i hookai Hale me ko na "Lii.

            2.–Eia hou no keia olelo a ua Loio Aupuni Kaulana nei, "Ina e ae ka Ahaolelo Elele e hooholo i Kumukanawai i hooponoponoia, maikai iho la no; a ina aole, alaila, e mau no ke Kumukanawai e like me ia e ku nei."

            3.–Ke ninau aku nei makou i ko makou poe heluhelu, aole anei i lilo ae na olelo hoakaka o na olelo hooholo o Kaumakapili i mea kumu, a i mea pono no hoi iloko no o keia puiwa o C. C. Halaki? He oiaio, o ke kike olelo ana no keia mea, he mea ole, a aohe no  he poino e pili ana ia hana." Ua pono io no ia, o ke ano iho la keia o ka C. C. Halaki mau olelo, aka, eia nae ka mea hilu loa, o ka mea mua no a ka Ahaolelo Elele i hana'i, oia no ka lawe ae i ke kulana e pili ana i ka hoolilo i ua Aha Elele la he mea mana nui, mana ma ka hoololi ame ka hoopau ana i ke Kumukanawai, a aole hoi he mana mawaena o ua Ahaolelo Elele nei ame ke Akua Mana Loa. Aka, me ha mea la nae o ka Moi mawaena o ua Aha la ame ka Akua Mana Loa, no ka mea, ku mai la oia, a hoopau mai la i ua Ahaelelo Elele nei, a hoopau aela i ke Kumukanawai, a waiho hou mai la i Kumukanawai no kona poe kanaka, ma kona mana iho. He oiaio, he mau hana keia i oi ae mamua o ke "kamailio wale iho." E olelo mai no paha auanei o C. C. Halaki, "he kamailio wale iho la no ia."

            4.–Eia hou no ke hai hou mai nei ua o C. C. Halaki, "aohe makemake o ka Moi e hana mai i Kumukanawai ma ona iho la, ame ka hoololi paha i ke Kumukanawai, aka, he makemake nae e halawai akea, me ka oluolu me na kanaka kuokoa, ka poe hoi i mana ke hoole i na hoololi, ke hoomaopopo akaaka oleia'ku ia lakou no ka pono o ka lehulehu ma ua mau hoololi la." Pela anei i hanaia iho nei? Aole anei na Elele i ae mamuli o ka lakou i ike ai he mea e pili ana i ka pomaikai o ka lehulehu, a o na mea i hoakaka oleia me ka maopopo ua hoole no lakou, a ma ia mea ua poe Elele la i kanu iho ai i ko lakou mau inoa iluna o ke Kiahoomanao mau loa, oia hoi ka puuwai o keia lahui.

            5.–Eia hou keia olelo a ua C. C. H. nei. "Nolaila ua keheaia'ku keia Ahaolelo Elele iloko a ka manawa, i hiki ke ae ole lakou e hoololi, ke kukala i ka Ahaolelo maloko o ka manawa i haiia ma ke Kanawai i keia wa, oia hoi manua'e o ka la 23 o Augate." Ua hooiaioia anei ua mau olelo la? E hiki anei ke oleloia he oiaio ia mau olelo, a ua ko ia? Ua minamina makou i ka olelo ae, aohe i hooiaioia ua mau olelo la, a ke nonoi aku nei makou i ka mea nana ia mau olelo, e mihi koke no ka hewa i haulehia mai ilupa ona mamuli o kana olelo ana pela.

            6.–I ka wa i ninauia'ku ai i  ka hoohuiia paha auanei o na Hale Ahaolelo iloko o ka Hale hookahi, ua hai mai oia, ua kumu ole ka manao wale ana iho pela. Ua hiki anei i kekahi ke manao ae aole i manao mua ia e hoolilo i hookahi Hale Ahaolelo? E nana ma ka pauku 45 o ke Kumukanawai hou. A ua hoole mai no hoi oia i ka hiki ke hoopauia ke Lunakanawai Kiekie e Ka Moi, aka, e nana kakou i ka pauku 65 o ke Kumukanawai hou, a e ike iho no auanei kakou me he mea la e hiki ana no.

            7.–Ua hoomoe loa oia i ke kamailio ana no ka hookau ana i ka haawina waiwai maluna o ka poe e kohoia i Lunamakaainana, a me ka poe koho, a i ka Poaono mamua iho o ka la koho Elele, akahi no ia a hoopuka mai i ka hookauia o ka haawina waiwai maluna o na kanaka o keia lahui, a ma ia mea e hooneleia ana ka elua hapakolu o na kanaka i ka pono koho balota,  he mea nui loa ia, a e oluolu no paha ka poe nana i koho o KAUWAHI ame HANEMO, i ka ike ana iho o na Luna a lakou i koho ai, kai kokua nui mamuli o ua hookau nei i ka haawina waiwai maluna o ka poe koho balota.

            8.–E nana kakou i ke paewa nui. I ka hanaia ana o ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, ua hahai pono ia no mamuli o ke kuhikuhi a ke Kumukanawai o ka M. H. 1840. Ua kohoia he mau Komisina e ka Moi, na 'Lii a me na Makaainana, i ka makahiki mamua iho, e hoomakaukau mua i Kumukanawai. Ua hoomakaukau ua mau Komisina nei, he Kumukanawai, a ua paiia he eono malama mamua ae o ka halawai ana mai o na Hale kau Kanawai, a ma ia manawa, ua hoopaapaa pauku ia mai ka mua a hiki i ka hope, e kela a me keia o na mana nui o ke Aupuni, me ka kaawale, a mahope o ka noonoo akahele ia ana, aia hoi, ua hooholoia e ka Moi, na'Lii, a me na Makaainana. Ua hooholoia i ka wa awakea o ka la, me ke akea. Aka, o ka Moi nae o ia wa, he mau hoa kuka ano e kona, he poe i kumakaia ole i ka pono o ka lehulehu, mamuli o ko lakou ake hanohano a me ka kauo a ko lakou mau pakeke.

            Ina la i halawai iho nei ka Ahaolelo Elele, nana aku la makou i na papalina maikai o ka mea alohaia W. L. Lee e nana iho ana iluna o ka poe e hoopaapaa ana, ua hiki ole ia makou ke alo ae i ka nana aku me ka hookuku aku no hoi i kona ano, a me ka ano o ka mea nana paha i paipai i keia hana huliamahi oia hoi o C. C. Halaki.

            Ina paha e hiki ana i kona uhane hoonani ia ke hoi hou mai i keia honua, hulihia, a weliweli paha loko o ka poe nana i okomokomo iho nei i na mano ino iloko o oko kakou Moi aloha, me ka hoao nui ana e kaili aku i ko kakou mau pono na Makaainana, a me ka manoa paha e kiola aku ia kakou malalo o Beritania, i loaa'i ka Nu Zilani alua o ka Pakipika, a i hoomaka koke ai ke kue ana e like me ko Nuzilani noho ana i keia wa.

 

[No ka Hoku Loa.]

NU HOU O NA AINA E MAI.

            O na nu hou hoope loa mai nei, mai Kapalakiko, ua hiki i ka la 7 o Augate, a mai Euroopa i ka la 17 o lulai.

 

Europa.

            No ka like ole o ka manao o na mea iloko o ka halawai kukakuka o na Aupuni Nui ma Ladana, hoomaka hou ia ke kaua iwaena o ka poe Denemaka a me ka poe Geremania. Ua lilo mai i ka poe Geremania ka Mokupuni o Alesene. Aole nae lakou i hiki aku i na moku i koe, oia ka apana o ke Aupuni o Denemaka i koe ia lakou.

            A ua loheia mai nei e hoopau ia ana ke kaua a ka la 31 o lulai, oiai ke kukakuna hou ana no ke kuikahi. Me he mea la ua makaukau o Rusia e kokua mai i ka poe Geremania.

            Ua halawai i nei manawa koke iho nei na Moi o Rusia, Auseteri a me Perusia ma Kijsingen i Bavaria. Ke noho malie nei o Farani, a aole o Enelani makemake e kaua me Geremania, oia hookai wale no. O ke kumu o keia i kokua ole ia aku ai o Danemaka, i kona pilikia nui e lulumi ia nei e na Aupuni Nui o Geremania.

 

Ke poho ana o ka "Alabama."

            Ku ae la ka moku powa, o Alabama, i Kerebuga (Cherbourg) ma Farani mai Lae Hope aku, (oia ka welau hema o Aferika,) i ka malama o Iune. Mamuli o ke koi a Daytona (Detona) ka Elele o Amerika Huipuia ma Parisa, ua kauoha ia ae ka Alabama e holo aku i kona wa e lako iho ai i na mea ai a me ka lanahu. Aia hoi e kali mai ana mawaho o ke a wa ka mokuahi kaua o Amerika Huipuia, o "Kearsarge" (Kiasaga.) Palapala aku la o Kapena Semmes i ke Kapena o ua Kiasaga nei e aa uku ana ia ia e kaua no laua mawaho aku o  ke awa. Holo aku na moku, i ke kakahiaki o ka la 21 o Iulai, a ehiku mile mai ka aina aku, alaila huli mai ke Kiasaga a alualu aku i ka Alabama. Elua a ekolu paha ki ana o na pu a pau o ka aoao o ka Alabama, alaila pane mai na pu nui o ke Kiasaga. Lele iluna loa ka nui o na poka o ka Alabama, a hala wale ae no maluna o  ke Kiasaga, aka o ka ke Kiasaga mau poka a pau ku no i ne kino o ua moku powa nei.

            He kaapuni ka holo o na moku a elua, he 200 anana paha ko laua mamao, a hookahi wale no o laua noao ki, i ka huli ana mai o ia aoao o laua e holo kaapuni ana. Ewalu o ke Kiasaga mau pu, elima o lakou i kiia, a a he umi-kumamakahi o ka Alabama, ehiku o lakou i kiia.

            I ka hala ana o ka hora hookahi, hoomaka ke komo o ke kai iloko o ka Alabama a paholo. A ike ia ke komo o ke kai, homaka o Kapena Semes e holo inka me ka alualu aku mahope o ke Kiasaga. A i kona ike  ana aole ia e pakele aku, uu iho la ia i kona hae iloko a huki ae la iluna i ka hae keokeo.

            Aka, ua paholo e ka moku ilalo mamua o ka hiki ana mai o na waapa mai ke Kiasaga mai. He 70 mau kanaka i ohi ia'e mai loko ae o ke kai e lakou. Ia manawa no holo mai ka moku "Deerhound," no Lancester o Liwapula, e kokoke mai ana i ke Kiasaga.

            Kahea ia aku e Kapena Winslow e kokua mai ia ia e ohi i na kanaka o ka Alabama e aneane paholo ana i ke kai. Hookokoke mai ia a ohi ae ia Semmes ma me kekahi mau kanaka e ae he kanaha paha lakoa. Aole nae ia i hooili mai i  keia mau kapa ka iluna o ke Kiasaga, aka holo aku ia e like me ka nui o kona holo i Southampton ma Enelani.

            Hoi hou mai ke Kiasaga i Kerebuga (Cherbourg.)

            I keia kaua ana o na moku ekolu i make a he iwakalua i eha o ka Alabama, a sole mea i make, a ekolu wale no i eha o ke Kiasaga.

            Elua makahiki o ko ka Alabama holo ana ma ka moana, a he 60 mau moku-kalepa i pau ia ia i ke puhiia i ke ahi. Ua nui ka hauoli no neia nu hou ma Amerika Huipuia, a kaumaha ka manao o ka poe kipi.

 

Ke kaua iloko o Marilana.

            Ma ka helu hope loa o keia pepa, ua oleloia aku no ka puali kaua o ka poe kipi i komo iloko o Marilana. Ua manao wale ia he 30 000 poe kipi iloko o ia puali. Hookokoke mai lakou i Balatimoa a hee ia lakou ke kau wahi puali koa iki ma ka muliwai o Monokake. Aka, ua keakea ia ko lakou hele ana mai a houluulu ia kekahi puali koa nui ma Balatimoa.

            Ia wa hookahi no, hiki mai ma Wasinetona kekahi puali koa a Kalani (Grant) a me kekah puali koa mai Nu Olina mai. Hookokoke mai ka poe kipi i Wasinetona, aka, ua halawai lakou me na puali koa, a ua pau i ka hoemu ia i hope. Hoi hou ka nui o lakou ma kela aoao o ka muliwai o Potomaka me na lio a me na bipi a lakou i hao wale ai. Hahai aku o Hanata (Gen. Hunter) mamuli o lakou a ikaika ke kaua ana ma kahi e kokoke ana i Winchester, (Winikesata) a ua lilo i pio ia ia he mau haneri kaa ukana i aihue ia, eha pu-kuniahi a he mau kaa he nui wale.

            Akahi no a lohe ia mai nei ua holo koke aku ma ka Akau iloko o Penekilevania na koa lio kipi 8000, ua lilo ia lakou kekahi kulanakauhale o Chambersburg, a ua puhi ia ke ahi, ma ia hope iho, ua pau lakou i ka hoemu ia iwaho e Averila.

            Ke akoakoa nei na koa hou o Penesilevania he 30 000 i mea e pale aku ai i ke kaua.

 

Ku hele ana a Hanata (Hunter.)

            E like me ka hai mua ia ana aku nei, ua pii aku ia iuka ma ke awawa o Senadoa a hiki i Linekabuga (Lynchburg) 150 mile. Nui wale ka waiwai o ka poe kipi i pau ia ia, na mea ai, na pu-kuniahi, ka poka a  me na pauda, na ala hao, na hale a me na wan ukana a me ia mea'ku ia mea'ku. O ko lakou kumu kuai ua hiki paha i ka 5 000 000 dala.

            Ua ikaika loa o Linekabuga i na papu, nolaila, i lilo ole ai ia ia. Alaila holo aku ia ma Vireginia Komohana ma ke awawa Kanaha, a hiki aku i ka muliwai Ohio, alaila ee aku la ma na moku mahu a pii aku i Wheeling (Huilina.) a malaila lele iuka a holo ke kaa-mahu a hiki i Malilana, mai kahi i halawai ai me ka poe kipi powa.

 

Na Hana a Kalani (Gen. Grant.)

            Ke mau nei no ka noho ana o Kalani imua o Pitabuga.

 

Na kaa Lio.

            Ma ka helu hope o neia nupepa, aia na kaa lio malalo o Keridana (Sheridan) ma Hale Keokeo. Mailaila ua holo  mai lakou a hiki i ka muliwai Jamesa. Lele aku na poe koa lio kipi a pau e kaua ia lakou me ka ikaika loa, a hooikaika aku e oki a kaawale kekahi puali o lakou, aka, ua hoka a ua hee ia lakou me ka poino nui, a ua hui hou o Keridana ma me ka puali a Kalani ma ka muliwai Jamesa. Alaila hoouna aku o Kalani i kekahi puali koa lio ma ka aoao Komohana hema o Rikemona, a ua hoopau loa ia e lakou na mile he 60 o na ala hao, a me na mea ai na ka poe kipi, a me na kaaahi he nui wale.

            I ko lakou hoi ana mai paapu no ola i na koa kipi, a me ke kaua ikaika loa ko lakou pakele ana mai me ke ola mahunehune. O ka pau loa no neia o na ala hao e hiki ana i Rikemona.

 

Ke kaua weliweli ma Pitabuga.

            Mamua'ku nei ua eli na koa a Kalani i ke kauwahi ona malalo a ka lepo, he 400 kapuai ka loloa a hiki pono malolo iho o kekahi pakaua kipi nui, he 16 ona mau pu-kuniahi. Malaila i uhaoia'i ka pauda nui, a ma ka la 30 iho nei o Iulai, ua kuniia i ke ahi, a ua hoolelel ia ua papu kipi nei i ka lewa, a hoopuehuia i mea liilii loa.

            Hoomaka koke ke ki ana o na pu-kuniahi nui he 120 i ua wahi papu nei i lilo hou ole i ka poe kipi. Alaila holo koke imua na koa Aupuni a komo iloko o ka papu i hoopahu ia ae ai, a lilo ia lakou hookahi lalani papu. Koe nae na papu nui iluna ponoi o kekahi puu (Cemetery Hill.) He weliweli ke ki ana o na pu malaila he nui wale.

            Ua pii hou aku imua no koa o Kalani e kii aku i kela papu maluna o ka puu, aole nae i loaa. Lele aku a hoi mai no me ka poino nui. He nui na koa nika i make a eha ia la. O ka poe i make a eha a pau ma ka aoao o ke Aupuni he 5040 lakou.

            I kela la aku ua hele ae kekahi mau papa koa o Kalani ma ka  aoao akau o ka muliwai o Jamesa, a ua lanakila lakou a lilo ia lakou na pio he nui wale a me eha pu-kuniahi.

 

Na Hana a Keremana (Sherman) ma Geogia.

            Mahope o ke pio ana o na papu ikaika a ka poe kipi ma na mauna Lost a me Kenesaw, hahai koke aku

ia mahope o ka poe kipi e auhee ana a hele aku ma kela aoao o ka muliwai o Kakahuki  (Chattahoochee) e kokoke ana i Atalanata me ka loaa o na pio 3000. Alaila, ua hoopauia o Ioane (Gen. Johnston) e Jeff.  Davis, a ua hoonohoia o Hood (Huda) i pani hakahaka nona. Ekolu hoouka ikaika ana a Huda i ka puali koa o ka Akau ma na la 20 a me 22 a me 27 o Iulai, aka , ua hee loa ia me ka poino o na kipi 17 000.

            Ke wawahi nei na poe koa lio a Keremana i na ala hao kaa-mahu ma na wahi a puni o Atalanata, a ke huli mai nei kona puali e poai ae a puni. Ua hoouna mua ia aku o Ruso (Rousseau) me  na koa lio 20, 000 iloko o ka mokuaina o Alabama. Lilo ia lakou o Monegomery ke kulanakauhale Alii o Alabama, a wawahi ia na ala hao a pau mawaena o ia akulanakauhale a me Atalanata. Ua hoi mai nei lakou a hui pu me Keremana me ka poino ole. Pela no i wawahiia'i na ala hao mahope aku o Atalanata.

 

Mesiko.

            Ua Poino ka poe Mesiko i nei wa.

            Ua hee aku o Dablado i na Farani a me ka poe Mesiko hoopilimeaai ma kahi e kokoke ana i Guadalajara. Ua hiki mai o Maximiliano i Mesiko, a e hooikaiki ana ia e huli mai ka manao o kona mau kanaka i pio ia ia. Aka, aia wale no mamuli o ke kokua o na koa Farani ka ae ia o kona manao.

 

Nu Zilani.

            Ma Nu Zilani ua lanakila nui ka poe Maori o Nu Zilani maluna o ko Beretania. Ua loaa na koa Beretania ia lakou e noho ana me kamakaukau ole a me ka makaala ole, a ua auhee aku lakou me ka hui aku hui mai.

            Pau ka nui o na alii koa i ka make, ia lakou e hooikaika wale ana e huli mai na koa o lakou e kaua aku.

 

KA NU HOU HOPE LOA!

            Ma na pepa i loaa mai nei ma na moku i ku mai nei i keia pule, ua  loaa mai ka lono mai Kapalakiko mai, e hiki ana i ka la 17 o Augate, a  me na nu hou no hoi mai ke kahua kaua, e hiki ana i ka la 16. Hookahi no mea nui i ikea iho, oia hoi ka nee malie ana imua o na hana a ka puali Aupuni, ma ka hoopio ana'ku i na apana aina o na mokuaina Hema. Ke nee pu nei ka puali kaua Aupuni imua, me ka halawai ole me kekahi keakea nui. A o ka hua no hoi i loaa noloko mai o ke kaua moana iwaena o ka "Alabama" a me ke "Kearsarge," he puana ia no na mea e ilihia aku ana iluna o ka Hema. A e like hoi me ko Kapena Semmes a me kona mau luina, i pakele ai mai ke pio ana mamuli o ke kokua aloha ana mai a kekahi poe makaikai, pela no e hanaia'i a e hoopakeleia'i no hoi na'Lii Kipi, ka poe hoi nana i alakai i ko lakou aina hanau iloko o keia kipi weliweli koko nui.

            O ka halawai ia ana o Adimarala Faragata me ka pomaikai nui imua o Mobile, ma ka hoopioia'na e ia o Papu Gaines, ua like no me kona pomaikai ana imua o Nu Olina. Ua hoopioia mai nei o Papu Gaines, a me Papu Powell, mahope iho o ka hoopilikia nui ia ana e na aumoku kaua Aupuni. Aia ia maa Pakaua ma ka waha o ke awa o Mobile. A o Papu Morgan hoi, ma ka aoao Akau mai o ke komo ana'ku o ke awa o Mobile, a he hookahi mile paha ke kaawale mai Papu Gaines aku, aole no paha e loihi ana ka manawa e hala, a o kona hoopio ia no ia, no ka mea, e hoouka ia ana ia Pakaua e na moku kaua ame na koa aina aupuni i ka manawa hookahi. O ke pio ana o keia mau Pakaua, he lanakila nui no ia i loaa i na aumoku me ka Aupuni Hui, no ka mea, e lilo ana o Mobile i wahi hiki ole i na kipi ke hookomo mai i na aumoku lawe mea kaua a lakou, oiai he nui wale ke komo malu ana o na moku lawe lako kaua ilaila, a no ia mea, ua noho mau ilaila he umikumamalia, a he iwakalua paha moku, i poe nana e kiai i ke awa, a nolaila, ma keia hope aku, e hiki ana i ua aumoku la ke hele ma na wahi e aku e kokua ai. Aole no nae i ikeia iho ma na mea i hiki mai nei, ka manao ana o ka Adimarala Faragata, e hoouka aku i ke kulanakauhale o Mobile a me ka ole; aka, no ka mea hoi, ina e pio ia wahi, alaila, aia me ka nui launa ole o na moku e hiki ai ke hoopaa ia wahi, nolaila, me he mea Ia, aohe, no paha e hoouka ia ana ia wahi. Aka, ina nae hoi e pio i a wahi, alaila, me he mea la, ma ia mea, e hoonawaliwaliia'i ka pono holo muliwai o na kipi o ia wahi, a me ka mokuaina o Alabama a me Geogia, a hiki aku i kahi a Gen. Samena e noho hoe-ke-pu-e mai nei.

            A ma ia kumu paha e hiki ai ke manao iki ae e hoopioia ana ia wahi iloko o kahi manawa koke aku e na aumoku kaua a me na koa aina, e noho pili koke nei ilaila.

            No na mea e pili ana i ke ano o ka ikaika o ke kulana o ke Kulanakauhale Mobile, ua ike iho makou i na olelo e pili ana ia mea iloko o ka nupepa "Buletina" o Kapalakiko, a penei no ia:

            Ua kakau aku kekahi mea kakau moolelo no ka nupepa "Times" mai Wileminetona Karolina Akau, e koi ikaika aku ana i ke Aupuni Beritania, e hoouna mai i mau Komisina i ka Hen a, e makaikai a e noonoo i ke ano o ko laila kaua ana ma ka Hema. A ua hai aku no hoi oia, ua kuhihewa loa o Enelani a me Farani, i ka hoole ana i ka hoouna ana mai i mau Komisina kiu no laua, mamuli o ko laua manao ana he mea ole na ano kaua o laila. Ua hai aku oia, aohe wahi mea i koe o ka Akau e hiki ai ke ao aku ia laua; aka, ina e makaikai aku ia iloko o Kaletona a me loko a Papu Sumeta, a me na auwaha lepo iloko o Rikemona, a me na pakaua ano e o Mobile, alaila, e loaa no ke kumu ao maikai a na'Lii koa o ia mau Aupuni. Ma keia oleloia ana no ka ikaika o Mobile, me he mea la, ua maopopo ole ma ka hoike ana a Faragata i na la mamua'ku nei, a me na mea hoi i hoikeia e na nupepa o Rikemona.

            Ua Kukuiuia ia Kulanakauhale maluna o kekahi kula one, e pii ka-moe ana mai ka iliwai aku. A me he mea la no hoi, ua hiki ole ke hanaia ia wahi a ikaika me ka hiki hoi ke kue mai i ka hoopioia aku e ke kahi wahi aumoku uuku, ke komo mai lakou maloko o na papu. Aka, he papau nae o loko o ke awa maloko koke iho no o k a nuku. A o na moku i oi ae ka hononu mamua o na kapuai he 10, aole e hiki ke hookokoke aku i ua kulanakauhale la, no na mile he 25. Aole no he wahi mea hou i loheia mai e lakou mai Mobile, (koe nae ka mea i loheia mai Wasinetona ma ka la 11,) oia hoi, ua haiia mai e kekahi poe i mahuka mai, ua pio ka o Mobile. O Kaletona, Wiliminetona, ame Mobile, oia na awa a na  kipi e hoouna'ku nei i ka lakou mau pulupulu i Europa, a ma ia mau awa no hoi e lawe ia mai na lako kaua o lakou mai waho mai. A ina e pio ana kekahi o keia mau wahi, alaila, he poino nui no ia no ka Hema, no ka mea, he pili ia poino i ka hoilihune aku ia lakou. Ano nae la, ma ke ano kulana koa, ua oi ka maikai o ke pio o Mobile mamua o na wahi e ae i haiia maluna ae nei.

            Mai ka puali mai a Gen. Grant, aohe no he mea maopopo i loheia mai. I Wasinetona ae nei ua Generala nei, ame ka Patomaka, a i kona hoi hou ana'e nei, ua hoouna aku oia he mau puali koa nui e komo iloko o ke awaawa o ke Senadoa. Ua manaoia he 30,000 koa aupuni i hoounaia ilaila malalo o ka mea Kaulana pono Generala Seredena (Sheridan,) a ua hele aku la ia a hiki i Satanatona.

            Ua hoopauia mai nei o Gen. Burnside a me Gen. Hooker, me ka puali o Grant ka mua, a me ka puali o Gen. Samena ka lua. O ke kumu o ko laua hoopauia ana, no ko laua hooloke ole i ke kauoha a ko laua mau poo.

            O ka nui o na koa kipi pio e waiho nei ma ka lima o ke Aupuni, ua nui no; ua hoikeia mai e ka papa hoike Aupuni, ma ka la 20 iho nei o lulai, he 62, 000 koa kipi i pio e waiho nei iloko o na papu Aupuni, he 6,000 oia poe, he poe alii koa. Ke kukaiia nei no na'Lii koa, aka, ua hooleia nae ke kukaiia o na koa maoli, o ke kumu o ka hoole ana, no  ka hoopaa o ke Aupuni h@i, mamuli o ke kukai ana i na nika, e like me na ili keokeo. Hoole loa mai na kipi ia mea; a no ia  mea, ke mau nei ka pii ana o na pio o na aoao a elua.

            Ua loheia mai ua hooholoia e hoopau ke kaua, ma ka Aha ma Viena. Aohe no @@e i maopapo ke ano o ke kuikahi hou. Nolaila, e pau ana paha ke kaua ma Europa.

 

Na Palapale.

Ia Kumu Ao.

            E KUMUAO E; Aloha oe:–Ike iho la wau i na olelo au ma ka Helu 33, o ka Nupepa Kuokoa, o ka la 13 o Augate nei; nana iho la wau, ka! oole@ ka ilikina iho, he wahi lio ino ka hoi na he owala mai? Aloha no paha oe, e ke kuaaina i hele ai i ka makaikai ia Honolulu, o ko lilo no kai  ia i Kumuao, a hoewe ka noho ana ilaila, he Kumuao ka olelo. E ua hoa paaua nei, ua makemake au e kuka pu kaua no na mea a'u@ hai aku ai ia oukou, ame kau hoi e haua mai nei.

            O ko pooolelo, "Olelo pane ia Lihau Anuenue." Aka, heluhelu iho la wau, a nana, a noonoo hoi, ike iho la wau ma ka Nupepa Kuokoa no kau pane ana mai, aloha aku oe ia ia , a hai aku hoi oe i ko ike a@@@ kuu mau olelo, ame ko mahalo ana ae no, e i ana, "nona kela mau hua e kau kehakeha ne la maluna." He oiaio, ua kau kehakeha o "Lihau Anuenue," wahi au e Kumuao owala.

            O na mea a'u i hai aku ai ia oukou ma ka Helu 31 o ka "Nupepa Kuokoa," o ka la 30 o lulai, aole no wau i lawe pau loa mai, aka, olelo aku no wau ia oukou, e nu na pu mai i ka pono ame ka hewa, a ke hoahewa io mai nei no hoi oe; heahala ho@ ua hewa ia, kapae ae ia. Pela no oe e owala ai, aole no oe e laka ana.

            Ua olelo hoi oe, "Ua makaikai mau au i ua manao la ou, me ko'u noonoo hoi, e loaa io mai ana ia'u ka pono ku io maoii i ke alanui o ka naauao, @@@." Ua makaikai io no paha oe, a ua walea paha ko maka i ka nani o na pua a'u i kui ai i lei no ko wahi papale, a no ko a-i hoi, nolaila, aole holo pono kau noonoo ana, a lawe mai nei oe i kau mau olelo ku ole i ke ano naau@o, me he hooio la, i manao mai ai kekahi poe, he akamai io.

            Mai maha lo wau ia oe, ina i ike oe, ua hewa na mea a'u i hai aku ai, a he mea puha e holo ole ai ka ike o na haumana, ulaila, e waiho malie ae no i ke akea, na @ula a u@ kanaka, a na ka lehulehu ia e kaupaona mai; malia paha, ina i ona ua piha welu; he mau lepo maoli  no hoi auanei ia la, a'u i hai uku ai ia oukou.

   I ko'u manao ana, ua noonoo lalau loa oe a ua hoomaopopo ole loa no hoi i @@ mea a'u i palapala aku ai ia oukou. He mea mau no nae i na kuaaina, ke hele ma ke alo alii, he pio-o i o i anei; nolaila, aole noonoo pono i ke alanui, hoa-a hele e hoa-a'i. Like loa oe pela, e nana oe i na mea a'u i palapala aku ai, a e nana hoi i na mea au i uao ole mai nei. No ko hoa-a maoli, nolaila, hoole wale oe, aole loaa ia oe ka pono ku io maoii i ke alanui o ka naauao.

            Ke olelo mai nei hoi oe, o oe kekahi @ ko'u mau hoa paaua o nei mea he hoonaau@@ i ka lahui opiopio. O ka oukou noho @@@ no anei me P. ina i o ai o Kawaapae la. I@@ pela, ua loaa io aku la ia oe na @ul@ e @@@mai ai. Eia hoi, ke olelo mai nei oe pe@e@ "Ma kou manao mua. No na kamalii @@@@ i loaa  na hua, oia hoi keia, A, E, I, O, a pela aku, e hoonoho papa ia lakou imua o kekahi Papa Eleele, e like me kou ike, ua lawa na hale kula mai Hawaii a Kauai, a e kakau ke kumu i kana hua e makemake ai, aole ma ke ano lalani pelolei, mai ka A, a hiki i ka W, oiai ua loaa e k a! i na haumana o ko oukou hele ana mai."

            Ma keia mea, ke i ke lea nei wau, ua hapuku wale mai oe i na olelo aole na'u, me he mea la na'u ia, aka, ua ae no wau, e hoonoho i na kamalii imua o kekahi Papa Eleele, no ka mea, o ka pono loa ia i ko'u manao. Ao@ wau i olelo aku o kau manao.

            Ua olelo aku no anei au ia oe, ua ike au, ua lawa na hale kula a pau mai Hawaii a Kauai i na Papa Eleele? E nana hou @@@ oe i maopopo. Eia Ka'u, ua aike au, ua @@@ na Papa Eleele ma na hale kula–Aole Kulike loa kau me ka'u. He okoa loa o lawa, a he okoa hoi o nui.