Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 36, 3 September 1864 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII

HEAHA LA NA MEA I HOOIKAIKA NEI OLE AI KA HAPANUI O NA KANAKA O KEIA LAHUI MA KA HANA?

            I KE KILOHANA POOKELA O KA LAHUI HAWAII E; ALOHA OE:--Ua halawai mai au me na iini pau ole a ka manao, e koi mai ana ia'u me he ipo la. E hoopuka akea ae i kekahi mau mea kupono e hoomanao iho ai ku'u Lahui. Oia hoi kela mau lalani huaolelo e kau ae la ma ke poo o keia kukulu manao ana. Ina he mea oluoluia ia e kou Lunahooponopono e hookomo iho i keia wahi Episetole, ma kahi kaawale o kou kino holookoa. Oiai hoi;--O ka makamua no keia o ko kaua halawai ana, a o ka hiki mua hoi o ko'u hookauwa ana'ku ia oe iloko o keia mau makahiki okoa au e naue hoolai nei, ma na kapa kahakai lailai wale o keia mau Ailana. Ma keia mea la, he kakau manoa ana. Oia hoi keia. "Heaha la na mea i hooikaika nui ole ai ka hapa nui o na kanaka o keia Lahui ma ka hana?"

            Aole au e olelo ana a e kamailio ana hoi i keia mea, no ka Lahui holookoa no a pau; no ka mea, ua maopopo lea no, He poe hooikaika no kekahi ma ka hana. A nolaila no ke kuonoona a me ke ulakolako o ko lakou noho ana; he hapa uuku nae ia o ua Lahui nei, aka, o ka hapa nui ea, he poe hooikaika nui ole lakou ma ka hana. Pela ka ike na. A ina pela, he ninau kupono keia e noono ai.

            1. O ka hoopunahele o na makua o keia Lahui i na keiki a lakou, aole haawi a kuhikuhi ia lakou i ka hana. Ke manao mai nei au, he kumu maopopo keia o ka hooikaika nui ole ana o keia Lahui, ka hoopunahele i na wahi keiki a lakou, aole he haawi iho i wahi hana; i mea e makaukau ai kela keiki i ka hana no na la e hiki mai ana. Manao mai paha lakou "o ka hoohana ia ana o ka lakou mau keiki, he mea ia e inoino ai a e hiki wawe ole ai paha ka ulu ana o ko lakou mau kino." Aka ea, ke hai nei au he manao kuhihewa ia.

            Aia paha kekahi mau makua me ka laua keiki, a hala kekahi manawa. Ia'ku la ka makuakane i kana keiki. "E haele hoi paha kaua i ka hana." O ka pane maila no ia o kahi makuwahine, me ka i ana. "Aole no ka hoi oe e hele i kau hana; hoounauna hoi keia wahi kanaka e hoounauna ai." A pela no hoi ka makuakane i na na ka makuwahine ka hoounauna i ke keiki e hele i ka hana. Ma keia mea, ua akaka lea; ua alai ia, a ua keakea ia hoi ka hoohana ia o kela keiki e kona mau makua. No ke aha la Aole anei no ka hoopunahele o na makua i kela keiki e hookamalani? Oia no. A no ia hoohana ole ia o na keiki mai ka wa uuku mail. Aole e hiki i kela keiki ke hooikaika ma ka hana i kona wa e nui ai; a ina e mare aku oia i ka wahine, me ia ano hemahema no i loaa ia ia. Ke olelo nei au, aole paha e nele ke kunukunu ia e na wahi makuwahonowai; pau paha kahi kanaka Palaualelo, molowa, noho wale iho no; a pela aku. No ke aha keia? Aole anei nau e ka makua e hoopunahele ana i kau keiki a laa ke kunukunu ia la e na makuwahonowai?

            Ina e nana aku kakou i na keiki a na haole, e ike lea no kakou, mai ko lakou wa uuku mai, ua hoohana mau ia lakou e ko lakou mau makua. Aole olelo ko lakou mau makua. "He luhi ke keiki; mai hoohana oe i ke keiki;" no ka mea, un maopopo lea no ia lakou, o ka hoowalea ana i na keiki ma ka hana, he mea ia e hiki ai i na keiki ke hooikaiku ma ka hana i ko lakou wa e nui ai. Ua ike lea au i keia mea ma keia kahua a'u e noho nei. I kekahi manawa hana o'u a me o'u mau hoa. A no ka hemahema o kekahi o ko'u mau hoa hou ma ka hana. Ninau aku la au. Heaha ke kumu o kou hemahema ma keia hana? (Oia hoi, ka mahiai ana.) Pane mai la kela me ka i ana, "Aole no o'u hoohana ia e ko'u mau makua ma keia hana." Nolaila, hoomanao ae la au; o na makua io no ka ke kumu o ka hooikaika nui ole o ka hapa nui o na kanaka o keia Lahui ma ka hana. Aole nae pili wale no keia kamailio ana a'u i o'u mau hoa keikikane wale no. Ia oukou no hoi kekahi e o'u mau kaikuahine opiopio wale o ua Lahui nei. Nolaila, auhea oe e ka makua e hoopunahele a na i kau keiki? E ao i kau keiki i ka hana. No ka mea;--Eia ka KA MEA MANA LOA ia Adamu. "Me ka hou o kou maka e ai ai oe i ka ai a hiki i kou wa e hoi hou aku ai i ka lepo."

            2. O ka haaheo. He mea nui kein iwaena o na kanaka o keia Lahui; a ke manao mai nei au, oil kekahi kumu o ka hooikaika nui ole o ka hapa nui o na ka naka o keia Lahui ma ka hana, no ka mea, aia ma keia mea ka hilinai nui ana o kekahi poe, a no ko lakou manao nui ma keia hana use ole. O ka haalele aku la no ia i kahi elemakule makuakane e hooikaika ana i ka hana, a me kahi luahine makuwahine i hele a papalua ke oho i ka hoomanawanui ana i ka inea o nei mea la he hana. Aka hoi; o ua mea haahea nei, hele wale aku la no, hookahi hana loaa, o ka hookano; he hao apaihi wale no. "Paa luna paa lalo, paa puapuamoa, wahi a ka olelo." Aohe ike wale iho-e o na hoa. A i hoi aku hoi i ka hale; o kahi ai no i loaa i na wahi makua nawaliwali, o kahi ai iho la no ia e ai ai. Aloha wale.

            Nolaila, ia oukou e o'u mau hoa o ke kuakoko hookahi; e ala ae a e kokua like i ke kipaku aku ia mea ino mai o kakou aku. E kui ka hele me ka naau haahaa. O kau mai auanei maluna iho o ko kakou mau poo iho, kela mea i olelo ia mai e Solomona 29:23, "O ka haaheo o ke kanaka, oia ka mea nana ia e hoohaahaa iho. E pili hoi ka hanohano i ka mea haahaa o ka naau."

            3. O ka lilo nui o na kanaka ma na hana lealea. O kekahi keia o na hana pookela loa, a ua Lahui nei o kaua, o keia au e noho mai nei. A ke olelo nei au; aole ratio like o ka lealea ana o keia Lahui, me ka lealea ana o na Lahui e ae. He lealea no kona haole, i ka wa kupono no nae, a pau koke ae no, aka, o ka lealea ana o ua Lahui nei o kaua, ka noke iho la no ia a po ka la, a ao ka po. No ka mea hoi, he nui wale na hana lealea i hana ia. Eia kahi; o ka hula, inu bia, inu binita, a me na mea like.

            Aia a lohe ia ae. "Aia ka hula lea o mea. Nana iho oe lea, a he nui no hoi na mea ono malaila." O ka hele nui aku la no ia o na kane, na wahine, a me na keiki, ma ia hana loaa ole. Me ka haalele iho i na wahi hana kupono i loaa ma ko lakou mau lima. A ma keia komo liuikau ana o na kane a me na wahine iloko oia mau hana lealea. Lilo aku ka wahine a kekahi i kekahi, a pela no hoi ke kane a kekahi i kekahi. A ina paha oe e ninau aku i kekahi kane, a i ole ia, i kekahi wahine paha. "Auhea ka hoi kau kane?' O ka pane mai la no ia me ke ano kakana; "Aole au i ike ia ia, heaha la ia mea i keia kaikamahine, he lehu paha a i ole ia, he opala paha?" A pela wale aku. No ia mea, ua lilo nui kekahi poe i ka ulaia, ka molowa, palaualelo, a heaha la hoi? Aole anei keia he kumu o ka hooikaika nui ole o ka hapa nui o na kanaka o keia Lahui ma ka hana? Ke ae nei au. Oia no.

            Nolaila, ke haliu aku nei au imua o oukou e na makamaka ponoi o kuu Lahui, me ka puuwai i piha i ke kaumaha a me ke aloha Lahui.

            I ka poe no a pau o ka oaoa oolea, a me ka poe no hoi a pau o ka aoao palupalu. Aole anei he mea pono ia kakou e ala ae, a e hapai i na hana hiki ia kakou; me ke pale aku i na mea e keakea ai, a e alai ai hoi i ko kakou lilo ana i poe hooikaika ma ka hana? Ke hooia aku nei aume ka i ana; ua pono, a o ka pono loa no hoi ia. A he mea ia e lilo ai ka Lahui o kaua i Lahui hooikaika ma ka hana, ke kumu o na pomaikai a pau. Ua lawa keia. Me ka mahalo.

I. ANAHUA.

Lahainaluna, Maui, Aaug. 25, 1864.

Pakele Mahunehune.

            E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE: He wahi ukana ka'u e hooili iho ma kou kino holo okoa; ke hiki ia me ke koena ole.

            Oia hoi keia, "Pakele mahunehune." Aia ma ka po o ka la 22 o Aug. nei. Pau iho la ka hale o Kaupena (k) me kana wahine o Keolewa, a me ko laua mau ohua. Kahi hoi e hoopunana ai i ka wela o ka la, a me ka ua pakanui o ka hooilo iloko o na la i hala aku la.

            Aneane mawaena o ka hora 9 a me 10 ka pau ana o keia hale o Kaupena ma, ma Holualoa, Kona Akau, Mokupuni o Hawaii. Aole i maopopo loa ke kumu o o ka pau ana o keia hale.

            I ka wa i pau ai ka hale i ke ahi, aole i ike ae o Kaupena ma eia ke a nei ke ahi; i puoho i ka hooho ana a na kanaka mawaho. "Pau ka hale i ke ahi e ! Pau ka hale i ke ahi e !!" A lohe i keia leo, o ka puoho ino no ia a holo ana iwaho. Aumeume hoi na kanaka i na wahi ukana me ka lapalapa o ke ahi, a pakele ke ola o ka poe oloko me na ukana a lakou. Ua manao wale ia, ua puhi mua ia kahi hale uuku ma ka aoao Komohana Akau o ka hale nui; ua pili loa no keia hale uuku ma ka aoao o keia hale nui.

            A pau ka hale i ke ahi, nana aku la au i ka helehelena o ka mea nona ka hale kaumaha maoli no. Iloko no kela wa, uwe helu mai o Keolewn (w) i ka luhi me ke kane i pau aku i ke ahi i ka mea aohe olelo mai "ua a-na au." Puoho mai la na leo kumakena o na makamaka.

            Hu ae la ke aloha iloko o ka poe e ku ana malaila. Aole nae malaila ka hilinai nui ana o ko-u manao; ua oi aku ko'u minamina i ke ola o Kaupena ma mamua o ka pau loa ana o ka hale.

            Ina paha e pau keia poe i ke ahi, ina ua oil aku ka mainoino i kuu manao ana. Ke paipai mai nei keia leo in kakou. E kiai me ka malama ina hale, mai haawi i ke ahi i ke keiki, mai hookokoke i ke kukui a mea e ne paha ma ka puka a paia hale paha. O loaa auanei kakou i ka Himeni a kamalii.

Pau ka bale i ke ahi!

E holo e, e holo e,

Paea, paea, paea!

Lawe mai wai,

Lawe mai wai.

            Ewiki mai kaua e ka manu keokeo Ke Kilohana o ke Aupuni Hawaii nei. Ua ko ke ano i ke kula o Hauli la. Me ka mahalo.

L.P.

Holualoa, Kona Akau, Hawaii, Aug. 24, 1864.

He Wahi Nane.

            E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:

            A ia oe no au e hooili ak u ai i ka mokihana aala lauae o na pali me kuu makemake, a me ka iini pau ole o ka hakoi a ko'u puuwai e hookonokono iho i keia wahi Nane, ma kou rumi kaawale. Ke kauwa hali pololei i na ukana ke hooili aku, mai na kuaaina a i ke alo alii. Ke oluolu nae ka manao o ka Lunahooponopono. Eia ua wahi ukana la.

            E kau ana he La nui kupaianaha loa, i ikea kona nui e ko Hawaii nei, iloko ona he ohana manu i kahakuhaia ko lakou umauma i na huaolelo 4.

            A ku mai la ka manu mua e kakau i na huaolelo e piha pono ai ka La, kau aku la ia i na huolelo 3, a me na huaolelo 4 ma ka olelo Hawaii, hai mai la ia, o keia ka mea e piha pono ai ka La.

            A ku mai la hoi ka manu hope loa, a wanana wiwo ole mai la ia i ko ke ao nei. I ka i ana mai, ke hoolilo nei au i ka hopunaolelo mua i mau huahelu, a ke kau aku nei au i V hoailona no kuu huahelu a'u i makemake ai, e hoonui ana me ka hopunaolelo mua.

            I mai la ua manu hope la, o keia mau huahelu ka mea e piha pono ai ka La. Eia ka ninau. E hia V i piha ai ka manu ? E hia hoi manu i piha a i ka La? Owai hoi ua La nui la?

            E aho paha ia. Aole au i manao e luhi ana o'u hoa i ka imi ana i keia a hai koke mai, aka, me ka lana nui no o ko'u manao e loaa no paha i ko'u hoa hoopuka Nupepa ia S. W. B. Kaulainamoku. A i ole ia ia, i na hoa e ae no e noho ana ka ulumahiehie i keia mea he Nane--Aole no e nele ka lawaia, ua ola no i ke poomaunu. Owau no me ka mahalo.

J. Y. H.

Apua, Honouliu li, Ewa--kea, Aug. 22, 1864.

Ia Lima a me Wahine.

            E KA NUPEPA KUOKOE E; ALOHA OE:--No ka lana ana mai o ko'u manao a me ka hauuli nui no hoi e pane uku i na olelo a Lima, a me Wahine, a na kanaka i maa na lehelehe i ka hakukole, a me ke kuamuamu.

            Nolaila, he pinepine a kamaaina na kamailio ano ole a waiwai ole no hoi a Lima, a me Wahine, e maalo mau nei imua o ko kakou mau maka; aole no hoi i ku i ka iini a me ka hauoli o ko'u manao, no ka laua mau olelo kamailio nei iloko o ko kakou Nupepa.

            Aole paha owau wale ka mea kanalua ma keia mau manao, o'u mau makamaka paha hekahi e noho mai nei mai ka ua kipe puahala o Panaewa a hiki aku i ka naue ana a ka la i Lehua.

            Eia ka ninau ia Lima, a me Wahine. Heaha la ka pomaikai o ka lehulehu i na olelo pala ole a olua e kamailio loihi nei? Ke i mai nei paha laua la, kai nohoi o na aina o maua i mahele ia iho nei; o Makanikahio, a o Alanaio, a me na aina e ae o maua; a me ka moku kalepa o laua o Makaukiu? Aole; waiwai no hoi keia mau kanaka o Kohala nei, ku ka puu a helelei wale aku, lako na makua, na wahine, a me na keiki. Pau ka pilikia o keia poe o makou.

            Eia ko'u manao ia laua, he makehewa ia laua e kamailio, a e hoopuka hou i ko laua mau manao ma ka Nupepa; oiai aole i ku ka laua mau mea e kamailio nei i ka pomaikai o ka lehulehu, a me keia lahui a pau.

            A eia ko'u manao paa ia oe e Lima, a me Wahine, e pono no ia olua i ka aina hookahi.

            A, oia wale no paha ka mea e pau koke ai ko laua mau manao i hoopaapaa'i, a i ole, ia olua wale aku no ia wahi.

            Eia ko'u ninau aka ia oukou e na makamaka a pau, he hoihoi no anei oukou i na olelo pala ole a Lima, a me Wahine? O ka makou mea hoihoi iho hoi ia. E seku aku.

            He mau wahi ko-kea ia o Kohala, o ke kole ka paha o ka waha o Lima, a me Wahine. Me ka mahalo no.

IOSEPA KAHOOKANO.

Kohala Akau, Hawaii, Aug 24, 1864.

He Inoa no H. W. Auld.

E o e Uwilakulani, ke keiki nona inoa,

Hiapo oe a Kimo, o Uwinihepa no ko makuahine,

Hanohano na kuahiwi, nani na pae mauna,

Makani kahiko i ka wai o Kemamo.

Ke nana iho oe i ke alo pali o Huleia,

Nui laula na kula o Lihue,

I ka holo a na kaa, niniu ka huila,

Me he kapena moku la no ka lelepauki o ka ihu i ka makani,

Makani holokake i ke alo o na kahawai,

Hoolili mai la kauwila o Puukapele,

Aohe amo'na hala o Kauaikunana,

Ku no-mamau-pipili i ka lau o ka laau,

A u mai Makehuena i ka lae o ka wai,

E hoola-i ana iluna o Kalanipuu,

Pupu lua i ke kai o Niumalu,

Aohe hana a Maunakapu,

Kapu mai la ka pua Hau i Wailua,

Elua maua i ka lulu o Hauola,

E haaheo ana iluna o Waialeale,

Ka oi-oi no ia o na Mauna,

Ke pookela no ia o na Kuahiwi,

O ke keu no ia o Kauai--e.

O mai o Uwilakulani, ka hiapo nona ia inoa,

Aohe au mea maikai ole o Puna,

He maikai ke Kalukalu holu i ka makani,

Holu ke a luna, miki ke a lalo,

I ke kokohi'a e ka ua Pa-u-pili,

I hoa pili ka la no Papaenaena,

Nenenee lua i ke one o Luhi,

Awala lua na niu o Kaunalewa,

E hoohie ana i ka wai a Kaliula,

E u-nu ana i ka hale o Limaloa,

E papani ana i ke one kani o Nohili,

He anana a hua lala hu ka Pahapaha o Pilihale--e.

O mai o Uwilakulani, ka hiapo nona ia inoa,

Hana i-o ke ahi i ka pali o Nualolo,

E pani ana i ke kai o Kaholaiki,

Ha-u kawewe aku la i ka pali o Milolii,

E hooponopono ana i ka lae o Makuaiki,

I honi i ke ala Lauae o Makana,

He makana na Hala o Naue i ke kai,

Akahi au a ike ia Haena,

I ke kowali hoomae ia e Maunahina,

Hihi hi-o lua i na lehua o Alakai,

Auamo mai ka wai o Namalokama iluna,

I-i lua i na kuikui o Kalena,

Maewa iki na ohia o Kupakoili,

Le-a ka hulei i ke one o Manuakepa--e.

O mai o Uwilakulani, ka hiapo nona ia inoa,

Nonoho lua i ke kai o Hakalau,

Akahi ka ono o kuu puu i na pua hala a-i a ke Kinau,

E lulu lima ke aloha me Kaukaopua,

E olelo haole ana me Hihimanu,

Pakake aku la i ka wai o Kuakea,

Kokami ana i na hala o Huia,

I ke ku-i lua ia e ka ua o Hanalei,

Halakau na hala o Pooku i ka makani,

Maikai Limanui, hoala i ka laau o Kahihikolo,

E hookolo ia a loaa o Halaulani,

He paepae no ka laau a Kawelo,

E nawe mahe ana i ka wai o Waiuli,

Nahele ke kukui o Koolau i ke Kaunoa,

Ka la i kui-a lima ia ke Kiahopu,

Ina la oe i ike ia Anahola,

Ike la oe i na ale hulilua i ka moana,

Alo ana Kaala, ke kuahiwi o Oahu,

Oahu aku ia, o Molokai keia,

He Hoolua ko palaau, ke hu-i-hu-i nei,

E Uwilakulani--e, e ku ka moni kaua--la.

O mai o Uwilakulani, ka hiapo nona ia inoa,

Hiapo oe a Kimo, o Uwinihepa ko makuahine,

Nani o Maunaloa, ke kuahiwi o Molokai,

Ke nana iho i na lehua o Kukalia

E kaunu ana me ke kai o Kaiolohia,

E a-o-a-o ana me ke kai o Kaiehu,

I hoa ka-a-na no'u ka Lehuamakanoe,

Ke kilohi iho oe i ka nani o Kaawaloa,

Me he papa konane la ke one o Manawaanu,

I ka owala mau ia e ke kai o Halo,

I honi hoomau i ke ala o Kahalakomo

Aohe hala a ka pali o Nihoa,

A ka makani Hikioe e lawe nei,

Lawe ka ua, haaheo i na pali,

Hu-e ka laau a Nanahoa, komo i Puulua,

Kuleana paa ia na ke aloha,

Paa pono na hala o Mapuana i ke kai,

I ka puliki paa ia e ka Naulu,

Ulu ka manao e ike i ka liko o ka Ohia,

I ke ani peahi a ke Koai-e, nopa i ke kula,

I ka hookomokomo alelo ia e ka Hoolua,

I ka iliki pau a hemo ke pani,

Panipani paa ke kula o Puuhehi,

He hahi hewa na ka ua iluna o ka laau,

Aohe lihi i koe o Waihanau,

Ahai aku la ka manu, noho i ka nahele,

Ua hele oe a Linohau,

I ka ha-ua eha ia e na hala o Kepa,

Aohe u-nu-na hala o Waikolu,

E unu, e holu, e miki, e palu oe i ka makani Kilioopu,

Miki oolea ke kai o Mokapu,

I ka lawe haaheo a Huelo i ka makani,

I ke kuehu mai a ke kai o Papapaiki,

I ke komi paa ia e Kamalinoamoo,

I ka holo kake mau ia e Pau-u-onu-a-kea,

Ke alawa ae i ka malie o Nuuhiwa,

He nani hemolele na ki o Koae--a.

O mai o Uilakulani, ka hiapo nona ia inoa,

Kiekie Haupu, lewa i ke kai,

Lewana hui o Hano, lewa i ka makani,

Lewa na kuli o Kana, lewa i ka wai,

Lewa ka wai o Waiehu, lewa i na pali,

I ke koa-i hoomauia e ka makani Kilioopu,

Ke nana aku ia luna o Ahumauna,

Aohe au mea nani ole o laila,

Waliwali ka Awapuhi, ma-u i ka ua,

I apo aku a hapa i na hala o ka l-u,

Kohu no e like me ka lehua ke onaono ke ala o ka Hala,

Aala ke Kupukupu me ka Hinahina,

Aala ka Laua-e me ka Maile,

Aala ke kupaoa me ka Mokihana,

Paoa i ke a-la ka Lipoa,

Aohe au mea a-a-la ole o na pali,

I ka hoohahana ia mai e ke kehau,

I lu ia mai e ke A-e-loa,

Loa ka wai o Waiaama, haa i na pali,

Haa ka ua Koko, haa i ka moana,

Haa ka makani Kaipo, haa i Halawa,

Me he Moa Lawa la ka wai o Moaula,

Ke ki-ki mau i ka lau o ka Akolea,

I milimili kaa ia e Puupa,

Pake Kukui o Lanikaula, pa i Puuohoku,

Pa ka wai o Nihaukawa, pa i Kaapahu,

Pa na Ohia kanu a Lai, pa i Puuohonolua,

Elua Honouli, hookahi Kumimi,

Ke alawa iho oe ia Hookamakea,

Ku ka liki i ke one o Waialua,

Elua maua me kuu aloha--e.

O mai o Uwilakulani, ka hiapo nona ia inoa,

I noua mai e Poniohua,

Elua lio kakele i ke kula o Kainalu,

I ke pahele kua ia e ke Kahuli,

I huli aku e nana ia Kawaikapu,

O ka pa leo ana mai a Honomuni,

Pau kuhihewa i ka wai o Waihilahila,

Aohe hana a Ahaino,

I ka noho pono a Puuloli,

I ka pakake a ke kai o Hauola,

Aohe pa-na hala a Kupeke,

Ahu kapeke i ke one o Pukoo,

I kooa mai e Punaula,

O kalakala na hulu i Mapulehu,

E i aku ka nani o Hakawai,

Honi ma-u i ke a-la o Mailelaulii,

He a-la ka pua Iliau loha i ka la,

Me he wahine hoohenahena la Kaluaaha,

I ke ka hela i ke kula o Ualapue,

Wehe na puka pihi i Mokulehua,

I ke ai holo kake ia e ka makani,

Makani kulai i ka huakaihele,

Hala ka makemake ia Manowai,

He kanalua ko'u ia Ohia,

Kuhi au he oiaio ka Waipahu,

Aole ka he wahahee na Kaamola,

Haaheo ka hana ia Puaahala,

Halalu ka makani i Wawaia,

E amau ana i ke kula o Kapualei,

E lei mau oe i ka pua rose a ke aloha,

Ka hahi ku mai a ka ua i Kamalo,

Maloo a ku la ke kula o Aikoolua,

Elua maua i ke anu a ke kehau,

E pahee wai i hiki i ka pua o ke Koolau,

He lalau hewa na ka ihu anu o Kawela,

Ahi awela ke kai o Kamiloloa,

He mea ole ka loa o Kapaakea,

Akea ka ike'na ia Konahale,

I hale noho no'u o Kalamaula,

Me he kumu ula la ke kula o Naiwa,

Ka upalu-upalu uwali-uwali ke kai o Palaau,

He lalau hewa na ka manu i ka pua o Kaakuli,

Kuli wale au i ka leo o ke kai o Hilia--e,

He loio oe, he mea wehe pilikia--ea--

E Uwilakulani--e, e ku ka moni kaua--la.

APELA,

KANIWAHIE.

Kawela, Molokai.

HALE PAI KII.

MALUNA AE O KA KEENA PAI O KA

"Nupepa Kuokoa,"

Emi ka uku no ke kii. E paila no ke kii lluna o ke

ANAINI a me ka PEPA.

E hele mai e na makamaka e pai i ko oukou mau kii.

H. L. CHASE (Keiki.)

142-6m                                                                                                                                                                                                                                                                                    Mea Pai Kii.

A. F. JUDD

ALAPAKI, (ola ke keiki a Kauka,

LOIO!

Ma ke kihi o ke Alanui Papu, a me Kalepa

Honolulu, Oahu, Iune 30, 1864                      136-3m

OLELO HOOLAHA.

E          IKE AU A NEI NA KANAKA A PAU, ma keia Olelo Hoolaha, ke nana mai lakou owau o ka mea nona ka inoa malalo nei. Ua lilo la'u ka aina o Kalawaianui, oia o

Hiwapooo, Ili o Kallua, Lookaupoko, Oahu, ma ka hoolimalima ana no na makahiki he umi, nolaila, ke hookapu nei au i na holoholona a mau holoholona paha i komo hewa mai, e uku no like me ke kanawai, a o na kanaka komo wale ma kuu aina me ke kuleana o'e, e uku no e like me ke Kanawai o ka aina. Ina e loaa i kuu Hope, oia o W. R. PAHUAINA, nana e hoouku, a e hoomalu, maluna o kuu aina.

U. KAHANAWAI.

Kailua, Koolaupoko, Oahu, Aug. 16, 1864.               143-1m*

A. W. B. NAHAKUALII,

He Loio! A he Kokua!

A IA KONA KEENA OIHANA LOIO MA ka hale waiho Ipukukui Mahu, ma ke Alanui Maunakea, makai iho o Leberty Hall, (Lepekaholo.) Ua makaukau oia e kokua ia oukou ma na mea a pau o oukou e makemake ai e hoopii iloko o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, ma na mea hiki ia ia ke kokua ia oukou, a ua makaukau oia e kakau i ko oukou mau Palapala, oia na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, Palapala Moraki, Palapala Aelike, Palapala Hooillo, Palapala Hoopaa, a me na palapala o kela ano kela ano, e hana no oia i na mea a pau e like me ko oukou makemake. A ke kahea aku nei oia ia oukou a pau, e kipa mua mai oukou i oua la, a mahope i na Loio e ae. E ninau no ia ia, no ka uku oluolu.

Honolulu, Iulai 23, 1864      140-6mt*

J. P. HUGHES

MEA HANA

NOHO LIO!

A IA MA KA HALE KUAI O KA MEA nona ka inoa maluna nei, he Noholio Pelekane a he Noholio Meleka, a me na Noholio Wahiue, o na ano a pau, na Noho Paniolo Nu Hou.

Na Hao Waha a me na Kepa o na ano a pau,

Na Kaulawaha, a me na mea e pono ka lio,

Na Ili Kauo o na ano a pau,

Na Hao Keehi,

Na Palaki Lio,

Na Kahi Lio,

Na Eke Ill,

Na Huipa.

A me na mea e ae a pau loa e pili ana i na Lio a me na Kaaholo, a e kuai ana no ia mau mea,

NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

            Aia no ke waiho mau nei malalla na Pela Mauu.

            O na Pela Pulu, na Pela Hulu a me Pela Uwaea. E hanaia no e like me ka mea i kauohaia mai.

            Ua hanaia no na Kaa Lealea me ka maikai loa, a me ka makepono hoi.

            Ua hana ho ia na mea a pau e pili ana i ka'u oihana me ka maikai.

            E malama pono ia no na mea a pau i kanohaia mai e pili ana i ka'u oihana. E loaa no wau ia oukou ma Monikahaae, ma ke kihi o ke Alanui Hokele a me ke Alanui Papu.

J. P. HUGHES

Honolulu, Sept. 17, 1862                    100-1y

LAAU LAPAAU!

AIA MA KAHI O

KAKELA ME KUKE

Ma Honolulu.

J. T. GOWER, -- Makawao, Maui.

J. D. HAVEKOST. -- Wailuku, Maui.

C. H. WETMORE, -- Hilo, Hawaii.

J. W. SMITH, -- Koloa, Kauai.

HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO

NO HOI.

Laau hoopau Naio me na Koe.

A DR. JAYNE.

HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hai na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope ola ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai na mai e ae kekahi, e like me ka lepo paa, nalulu, pehu, uleule, a me na mal e ae.

            O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea luo nei.

            Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka poe pilikia i ka wela o ka houpo: i ka ouo ole i ka ai; i ka nawaliwahi o ke kino i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua; i ka pono ole o ka mai wahine, a me na mea like.

            Penei no e inu ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe:

Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka pana hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailalla'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailalla aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huila me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea auwi ka la, ahiahi.

            E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.

Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,

JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM

 

He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi, ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wale, Luai, Luai moku, ono ole i ka ai, Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.

Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.

Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a elua paha, he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.

Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.

A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e inu ae ai. Ekolu, eha elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.

I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ina ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.

Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waho malie no hoi ka laau ma ka opu.

Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na

LAAU KUNU O KAUKA JAYNE

hoike aku ai i ka ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mua laau. Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai ia.

KUNU, NAHU, a me ke ANU,

a me na mai e ae no hoi he nui wale; a o na mai HOKII no i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai ia.

HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI kou me ka NAE?
AOLE ANEI OU MAI KUNU?
AOLE ANEI OU MAI NAENAE?
AOLE ANEI OU EHA ma ka UMAUMA?
AOLE ANEI OU KUNU KALEA?
AOLE ANEI OU HUI ma ka Iwiaoao?

A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola keia LAAU KUNU a Kauka Jayne.

NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake.
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.

(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)

 

He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka

HUAALE OLA A DR. JAYNE.

Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hana ia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.

DISIPEPESIA.

(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowalipono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)

O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu puia ka

Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko
a hoopau NAIO me na KOE, A Kauka JAYNE,

 

Like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.

NO NA MAI MA KE AKE,
MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI,
NA MAI WELA,
KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI,
KOKO INO,
MAI NALULU,
PAA O KA LEPO,
MAI KUNA,
MAI WAHINE,
ame ka MAI HOOPAILUA.

Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai

PUHA,
ALAALA,
KAOKAO,
PUUPUU,
PEHU,
KUNAKUNA,

Hanene, Lolo,

na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino ma kana

LAAU HOOMAEMAE KOKO.

 

88-1y