Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 36, 3 September 1864 — Kumumanao NO KA HOLOHOLO OLELO. [ARTICLE]

Kumumanao NO KA HOLOHOLO OLELO.

E ke Kuokoa e : Aloha pu kaua. A mau loa oku, e oluolu mai paha oe e hoolaha uku i keia mau hua e kau ae la maluna. O ka Holoholo olelo, ua like no ia me kahi huna ahi makalii foa, kai man:>o ia he inea ole ma ka hoomaka ana, aka hoi, ma ka hopena iho o kona ula wena nna, heaha la ia ? Aole i manaoia na hanen tausani gai lani wai o ka mea hoopio aku, he mea I ia e kanahai iki mai ai kona lapalapa ! ana, aole hoi o na oolopu makani o ka mea kinai waha'ku ; e ka mukumuku iki ai ka-a ann, aka ea, o kona mea oki pau loa'ku ia a ka eena, o ka pa makani iki mai ma Ililo, ! Nolaila hoi, i pakeie ai ka waiwai nui o ka mea hookahi, a ka lehulehu paha, e aho ke umi ana i ka huna ahi hookahi; mamua ae o kona kuupau ana i kona-a. No ka mea hoi, a okooko mai ka lapalapa o ke ahi wela, owai Sa ka mea hiki ke hoomaua'ku ? A huali mai hoi kona | enaena ine he imu ahi hoohehee hao la, | owai ka mea hiki e kinai 1 Owai hoi. | Aole anei i oiaio kekahi olelo kahiko, <{ He hiapaiole na ole ke ahi," pela io maoli no. Aohe ana olelo mai e, ua nui iho la, noke no i ka ai, aohe hoi he i ae e ua ana au la, nokenoke no i ka hoonuu, aia no a pau kona mea ono, alaila, [ i ae la, " Ua kena au ! Ua kena au !" j l Ke kena la hoi hoi e kena ai, aia ka I hoi a pau aku la hoi ka'u, alaila, wiwi ae ' ko wahi niho e wiwi ai, " Ua ana au !a ! Ua ana au la!!" A pe\a maoli .iho la no ka Holoholo olelo, ma ka hoomaka ana, he wahi niea iki no, i like ke ano me kahi hua ahi makalii loa, (aia paha ka hoa-a i hauiapulapu ia, ma ka puu o ka mea honkahi, a inau mea paha.) A ulu ae ia, he wahi mea iki no, aole hoi i manao ia kona a ana, kipa kauhale iki, no ka mea hoi, he mea mau ia i keia lahui ma ke ano makainaka, hoomakani wale, o ka a koe, hanehane iki hou ke j Alopali makani, o ka aa loa no ia. A i ! makemake iho oukou e ka poe Holoholo olelo e kinai ea, ane hiki ole, no ka mea, ua hala aku la ia lakou. Aole e hiki ke hoopau, ke hoopio, a ke hoopau, no ka mea hoi, he ahi pio ole ke ahi a ka naau ino, ka naau nonohua, ame ka naau aloha ole no hoi, a pela aku. A pa iho keia i na pepeiao o ka enemi, o ke aiwaiwa loa aku ia a ka eena, he lio ao hou la paha ka pieno, ke hao ae i na kepa,) \\\o ae la ia a he mea . oiaio i ko iala kania-i, ka kikihi hele ia [I la e kikihi hele ai i o ianei, i keia kauII hale, a i keia kauhale. I loaa aku hoi ia |l lakou nei ae, oki ka bana, kuupau kihiE kihi i ke kau o ka lealea, ka pukui ae la

ia la a kahi hookahi, nokenoke i ka akaaka, i ka akniki, i ka aka'oie paha, i ka henehene, a i ka nemaneina, a pela'ku.

O na makua, na makamaka, na kaikuaana, na pokii, na kaikuahine, o ka wahine no hoi, na maka'loha, na maka inaina, na hoa huhu, na hoa'loha, ka poe nunui, ka poe liilii, ka poe loloa, ka poe pokopoko. Hookahi mea nui i ko lakou inau lehelehe a pau, o ka hoino i ka hoalauna, i ka makamaka hoi, a i ka malihini paha, ame ka aina makua ole.

He mea rnau i ke anaina Holoholo olelo, ka akoakoa malieana ma kahi hookahi, me ka hoolako i na lanahu ahi e wela ai ka hoa, kamailio aku kainailio

mai, nu-ne aku a nu-ne mai, a ike nui ae la e lieie mai ana, hamahamau ae ia kahi waha, " Ea! hamau, e i ae ke heie mai nei ua wahi misanele nei, aia a hala aku." A ina paha he Luna oka Ekalesia kai heie mai, oia like no, " Hamau kakou, o iohe mai auanei o iala." A hala aku la kela, nononoke nui ae Ia no ia mahope i ka lakou hana pupuka, oka mumulu ana i kahi hookahi.

Ilaila no e onuminumiia'i kahi inoa aa, ke hoea ae ka ua hele a oki loa, aohe lihi inoa i ka meeau, aloha ino no hoi, ka noho ana o ka inea iloko o na lehelehe o ka poe holoholo olelo. Nolaila hoi, i o'u mau hoa'loha e noho ana mai ka ola wikani o Hawaii nui o Keawe, a hiki loa aku i ke one kaheahea i Kauai a Manokalanipo, manuahi mai Niihau, ka moku o kū haole, kū poe aioha inoa, makamae inoa, minamina inoa, ame ka poe hookekee inoa.

Aka hoi, o ka poe hoi i walea \ ka holoholo olelo, i kamaiiio olelo, i ka aiapahi olelo, ka poe hoi i manao e hana ae, e hapai ae, a e kaikai ae hoi i keia hana inea o ka noho ana like me ka pomaikai ma keia ola ana, a ma kela ola ana'ku pahn, ke komo ae oukou ilaila e ka poe holoholo ohlo.

Aloha oukou.ame ke Kilohana PookeIa o ka Lahui Hawaii. No ka pono i loaa mai ia'u, oiai hoi au e noho ana he keiki o-a makua ole, malalo iho o na eheu malumalu o keia aupuni a Kainehameha I i hooikaika ai me kona mau lin.a kaknuha, a ke aupuni hoi a kana mau moopuna Lani e hiipoi nei i keia mau la kaikoo nui wale o ka aina.

A no kuu manao ana hoi, he mea nui, keia e ulu mau ana iwaenakonu o keia | Lahui, a malia paha, o hele loa aku ia i ka mahuahua ana, ke o-u ole ia ka maka o ka wauke i kinohi, nolaila hoi au i hooluhi ai i kuu poo, a kahakaha kino iho la me ka mea oi o ka mana, ka peni kakau hoi o kuu hale hana, i keia mau hua hoino, a hoinoino naau, e kau ae Ia maluna. No ka holoholo olelo. He elua mau mea nui e kamakamailio pu ai me oukou, e o'u mau makamaka aloha, mamuli hoi o keia mau hua, i mea hoowalea na lakou la aku, ka poe hoi i maa i kela hana inea*o ka noho ana like. 1. Ke olelo nei kekahi poe, he hana inaikai ka holoholo olelo, a nolaila ka i halihali ai lakou i o ianei no ka maikai. Pela io no paha, ke ka-a nae hoi no hai ia mea maikai, aka, ina nou ponoi iho, a nau hoi ka a'hia'hi wale ana, he manaoio ko'u e pehu ana ko nuku i ka inaina; a ' pinana hoi ko lehe luna i ka ka mea 0 ka ukiuki, me ka olelo kalaea iho hoi, " Kahaha! he keu hoi kela a kahi wahine holoholo olelo nui »vale, e ohe no hoi paha he nana pono a ike." 1 Aia la l maneo e!! Ke maneo Ia hoi e maneo ai, kainoa he mea maikai wahi I au, eia ka hoi he mea maneo no ke kumu pepeiao, ke lohe paka iho i kona halihali e halihali ai i ko hai kina. Ua ikeia keia i na lehulehu o ia ano | ratio paha, ua akaka lea keia manao. (E ' like me ka nui ame ka maikai o ka holoholo olelo i ka mea holoholo olelo, pela no hoi ka nui ame ke ino haalele o ia hana, i ka mea nana ia hana.) Nolaila

hoi, ina e ae mai ana oe he mea inaikai ka huna ahi ke malnma pono ia, alaila, peia no hoi oe e ae mai ai i ka maikai o ka holoholo olelo ke iike pela, aka hoi, pela anei ka manao ana o ka mea akena i kona mnikai ? Ke hoole aku nei au, aole, aole loa ona manao iki pela, aole hoi i manao e malama i kona inau lehelehe i ka pane ana i ka alapahi.

Ina peia, alaila, e ae mai no hoi ka pono i ka maikai o ka aina a ke ahi i ka lae o iala, a i ka hamani hoi o ka ihu o ianei mai, a i ka poiea o ka auwae o mea, a i ka linalina haalele no hoi o ko a-i, o manumanu liilii keia la a ka huna ai, au e akena nei i ka maikai. (Aole no au e hoole ana i kona maikai ke malama ponoia ka hana a ka hunu Aka hoi, i ole e malama pono ia, he mea ino loa a na ole ke ahi.

Pela iho la no ka holoholo olelo, manumanu liilii haalele kahi inoa maikai, i ka luaieie mauia e ke ahi a ka lokoino, lilo ae ia a he mea ino imua o ka lehule'hu, me ke akaka ole he inoa pilau iwaena o ka aina, lie ilikoie hoi imua o ka poe hanohano, a he o-a mnkamaka oie hoi o ka aina hoa ole, a pela aku. Aka y aole nae he manaoia iho o ia mea, iieaha la ia, iie opala paha ia, ct He ieaiea kamailio wale iho no iko hai kee," wahi a iakou. Pela io no, aka hoi, pehea ia i'kona iho, kahaha ! heaha la ia ? Ku i ka piko olu kela, he wai ko lalo.

Ina pela ka manao ana, he iealea kaiakalai wale iho no ke kumu ame ke kahua o ka holoholo olelo, aiaila, e aho no ke kii ana ia Waawaaikinaaupo, i hoa kalai ieaiea no oukou i ke kau o ka lealea, aka hoi, i ke kau iho o ka ukiuki, paapaa ko puu i ka waha koie, kahi keiki puukani i na hana ieuiea, nana i kuupau iho kihikihi i ka i-a kuku o ka moana la he wana. Au-au-we ana ua wahi keiki nei, make ika eha; a ha-ha ! ke-ke pono ana hoi paha na niho iiaila o ua poe puni iealea. He nui no kana mau hana hoakaaka, o ka hapa kahi mai nei keia, o ka hapanui no koe, n kii'na nui na oukou e ka poe holoholo oleio. Eia hoi ke akena nei kekahi poe i kona maikai, no ke ake malialo ia nmi.

Pela pnha, ke nana iki aku i na leliulehu o ia ano, a me he la hoi, o ke kulana iho la paha iu i kaikaiia'i kekahi poe i ka noho ana hanohano iki, o ka ahai aku i ko hai kee, i kumu o kona apono ia mai, a i ke kahua hoi o ka mahalo mau loa ia ma keia noho ana. A i ole pela, alaila, e hoihoi inai keia lalau ana maluna iho o kuu lima akau, nana i kahakaha ae i keia mau hua, "No ke ake nui 1 ka mahaloia mai."

He mea nui loa keia, aole paha ia he mea uuku, no ka mea, ina no ke ake nui i ka mahalo ia mai ke kumu i akena ai kekahi poe i ka maikai o ka holoholo olelo, alaila, he noho ana haunaele wale, a he noho ana pilikia hoi. ka noho ana 0 ke kanaka ma keia huli o ku honua. A he alalai kiekie hoi keia i kona pono uhane, ma kela huli aku o ka make, a no ka mea hoi, ua pau pu makou a pau 1 ka hana ana i ka hana e mahaloia mai ai e ke Akua, a i ole ia, e ka poe maikai paha o ka aina. Aka hoi, wahi au, ke olelo nei au me ka leo kiekie, e noke wale no ko ka honua nei i ka iini ana i ka maikai, a kuapapanui, aka hoi, o ka hana nae keia a ko laila lehulehu, he holoholo olelo, he mea ole ia mau hana maikai imua o ke alo o ke Akua, a heaha la hoi ka holoholo olelo i kona pono hoomana uhane. Aole loa ia he kumu o ka apono ia, ao!e hoi he kahua o ka mahalo mau loa (ia mai keia hanauna aku, a ia hanauna aku, a i ka hanauna pau ole. 2. He mea ino loa ka holoholo olelo, aoie ia he mea maikai, aole loa no. No ka mea, o ka mea holoholo olelo, ua hoilihune mai oia ia'u, aole hoi i hoowaiwai iki aku ia ia, a ina pela, alaila, auhea la ka maikai o ia hana} Aole anei i hoea

mai keia manao he inea ino ? Pela io no, kainoa i ku ka maikai o kekahi hana, i ka waiwai like o na aoao a elua, a i ole hoi ia, i ka wniwai paha o kekahi aono, a ilikole hoi kekahi, oia no, aole ia he niea kanalua. Penei paha : Eia kekahi mea holoholo olelo wale o N, e noho ana ma kekahi okana aina, n ua like no hoi pela o 'K, ma ia wahi hookahi no, a lohe iki ko laua mau pepeiao i kekahi mea lohe wale mai paha, lolie paha i ke aheahe makani Kona a ka ukiuki, alaila, o ko laua haele ahiahi wale aku no ia i o a ianei, a lohe aku la kela mea keia mea o ua okana aina nei, alaila, hoi mai la i ko laua hale ponoi iho. A ke ninau aku nei au ia oukou, ua waiwai anei o N ame K i ko laua holoholo oleio wale ana ? Ua pilm anei a hu ko laua mau waihona ? Ua ana anei ko laua puu mamuli o ia hana ? Ke hoole aku nei au, aole, aole loa no, aka, ua puhipuhi waleaku laua i ka makani i ka mea e olelo ana, a ua hohohopu iho hoi i ka puahiohio, ka makani kuehu lepo o ke kau Hulilau, i mea lealea kalakalai wale iho no. Nolaila hoi, aole i lilo ka laua mau olelo i a'hia'hi wale ai, i mea hoowaiwai ia laua iho, aka, ua hoilihune mai laua ia'u, aole hoi i hoowaiwai iki i aku ia laua, aole loa no, i lohe oukou e na hoa. A ke manao holookoa nei au, o ka pakela pakeu paha keia o na hana hoilihune, hoilikole, hoomakamaka ole, mamua aku hoi o na hana i koe. No ka mea hoi, ua olelo ia, " Ua oi aku ka inoa mnikai mamua o ka mea poni ola maikai loa." Aia la, he mea ole loa na mea nani i makamae ia, mamua aku hoi o ka inoa maikai, a ka mea a'hia'hi olelo i ahai hele ai. A o ke kanaka a wahine paha e hana ana pela, ua kaili aku oia i kekahi pua nani o kuu pa mea kanu, a i kekahi i-a ula o kuu loko i-a, a i ole ia, i kekahi hakina paha o kuu wahi tini ai nana, a no ia mea hoi, ua luwe aku oin i ko'u mea ola e ola ai, a ua ilikole iho ia au, a hookahi mea i koe, he make i ka pololi.

A pela maoli iho la no ka mea holoholo olelo, aole i hoowoiwai aku ia ia, aole no hoi i hoomaona aku i kona opu, aka, ua hoilihune mai oia ia'u, a ua pani paa hoi i ka ipuka o kuu hnle uhane, no ka mea hoi, o na olelo ana i lawe hele ai, ua puehu i ka makani, a ua nele iho la kela, a o kona pahu, ua piha i ka inakani, a o ka waiwai o loko aohe. Auwe ! aloha ino no hoi ka pahu i piha i ka makani, au e ka holoholo olelo.

Eia hoi, he hana hookaawale i na makamaka; pela mai o Bolomona, ka Buke 111 o na mele, ka akolu hoi o na mahele nui o ka Baibaia, penei kana: "O ke kanaka hoopaapaa, hoeueu oia i ka hakaka, aka hoi, o ka niea holoholo olelo, hookaawale oia i na makamaka/' e nana ma Solomona XVI; 28.

O ka mea huna i ka hewa, (aole au i manao he hana pono ka huna hewa, ke akaka lea ia mea,) ua imi no oia i ke aloha, aka hoi, o ka mea holoholo olelo, hookaawaie no oia i na makamaka, Solomona XVII: 9. Aua like no hoi pela keia olelo, " Hookonokono ka inaina i ka hakaka, aka, uhi mai no ke aloha i na hewa he nui," Solomoua X : 12.

Nolaila, o ke aloha hookahi wale iho no ka hipuu moku ole i ke kau a kau, e kaawale ole ai ka makamaka me ka makamaka, ka hoa'loha me ka hoa'loha, ka hoa noho me ka hoa heie, ka hoa paani me ka hoa huhu, ka hoa akaaka me ka hoa aka ole, ka makuakane me ka makuahine, na kupuna me na moopuna, ke kaikunane me ke kaikuahine, ke kaikuaana me ka pokii, na'lii me na makaainana, ka poe nunui me ka poe liilii, ka elemakule kane me ka elemakule wahi ne, a peia aku.

A ina pela ka hana ana a ko ka honua lehulehu, o ka hikii a paa i ke kaula gula

a ke aloha, ma ka puuwai o ka hooinanao mau loa ia, alaila, he noho ana maluhia, ka noho ana o na kanaka ma keia huli o ka honua, kekahi hoi o na Ilokuhele e poai ana a puni ka la. Eia hoi, nole keia o ka pau ioa ana o na ino o ka holoholo olelo, aka, he nui okoa aku no koe, a no kuu manao ana hoi, ua lawa iho la na wehewehe e pili ana iiaila, a nolaila, e kamakanmilio iki kakou ma kekahi mea e ae, e pili ana no i ka poe holoholo olelo, mnmuli hoi oke ao ana ame na kuhikuhi o ka Baibala, ke panana hoi o ka waa uhane, a pae ola aku hoi i kela awa lui o ka moana lani. 1. Eka mea holoholo olelo, eao aku i ka hoalauna, aole hoi o ka a'hia'hi e ana mamua i kaai kina o ka makamaka. £ nana ma leremia IX : 4, " E ao kela mea keia mea i kona hoalauna, a mai hilinai i kekahi hoahanau, no ka mea, e wahahee loa no kela hoahanau keia hoahanau, a hele a'hia'hi no na hoahanau a pau o keia ola ana." Zakaria VIII: 16—17. Eia na mea a oukou e hana ai, e olelo oiaio kela kanaka keia kanaka i kona hoalauna, ac hookolokolo hoi ma ka oiaio, a ma kaj mea e malu ai iloko o na ipuka o oukou. Pauku 17, " Mai manao ino aku kekūhi 0 oukou i kona honlauna, maloko o ko oukou naau. mai makemake hoi i ka hoike wnhahee, no ka mea, o keia mau mea a pau ka'u e inaina nei" wahi a lehova. Ina pela ka hana ana & ka poe holoholo olelo, o ke ao e ana mamua, a i ole hoi ia, o ka kinau paha a akaka lea, alaila, he manao lana ko'u, he maluhia, a he pomaikai ko ka aina holoholo olelo 010 ame ka hanohano. 2. O na enemi holoholo olelo, owai la lakou? Eia, o kona hale ponoi iho no. Pela mai owai ia oe, o ko kona ha\e ponoi iho no na enemi holoholo olelo ? Pela mui o Mika, ka Buke XIII o na Kaula, ka IV hoi o na mahele nui o ka Baibala, a penei kana: MikaVll: 5—6, "Mai hilinai oukou i ka makamaka, a mai paulele hoi i ka hoalauna, e hoopaa 1 ka puka o kou waha, mai ka mea e moe ana ma kou poli. Pauku 6. No ka mea, hoowahowaha ke keikikane i kona makuakane, kue hoi ke kaikamahine i kona luaui makuahine, a o ka hunona wahine hoi i kona makuahonowai wahine, no ka mea, o na enemi o ke kanaka, o na kanaka no ia o kona hale iho."

Auwe \ pili maoli, pili loa, a pili nakeke ole ke ao aku ame ke kuhikuhi ana o ka Baibala ia oukou e ka poe holoholo olelo. A mai noho nae a nana nui iho, o ku auanei na -onohi o oukou, i ka elau winiwini a Mika. A eia kekahi, o na enemi wale inai no ia, ua piha ka aina me ia poe e ahu mai nei, ike iki mai la no i kahi hewa iki, he hewa hiki no hoi la ke umi iho, a o ka noho mua o ka enemi iloko, o ka holoholo olelo aku la no ia me ka ike maopopo ole i kana mea i olelo ai, a pela waie aku, aohe e pau ia'u i ka hai aku, (ke ola au i hookahi tausani makahiki i pakolu ia pahaj na enemi holoholo olelo. Nolaila, e o'u mau hoa'loha, e akahele mai ana ka malama ana i ka huna ahi, O aha ia ?" Kahaha ! " Kalaea no ka olelo, o wela ko hale, a anoai hoi, he poe puhi paka. a malama ana hoi paha i ka welu ahi." "O aha ina?" Kahaha! " O hapa hoi paha auanei kahi la, i ke ahi ole e a ai ka paka, ame kou malama ana i keia mau mea ea, pela no hoi oe e malama ai i kou mau lehelehe, i ole e hapuku pau aku ia kaua iioko o ka hune ame ka poino nui." Nolaila e na makamaka o'u e noho ana ! mai Hawaii a Kauai, owau no ko oukou hoa'loha, a hoa paani hoi o ka la kalai olelo o na nupepa. A no kuu halawūi pepeiao ana mai me na olelo kuhikuhinia a ka poe holoholo olelo, nolaila, i kahaha | iho ai au, me ka luhi nui o ke poa i ka noonoo ana i kona maikai a nie ke ino, a ke hoike aku nei ma ke akea, a ina pa-

ha e hoahewa ia ana au e ka lehulehu, no ka lioakaka wale ana'ku i ka maikai a me ke ino o ka holoholo olelo, ulaila, rna> luna ilio o'u ia lalau, aole hoi maluna o ka irea hoola'ku. A ke hooki iho nei au i kuu maka pcni maunei, aole nae me ka noau ino, ka naau nonohua, opu heokekee; aka, me ke aloha no ia oukou e ka poe hololiolo olelo. A ina e maneo ana kekaiii o oukou ea, alaila, ua okaka loa, o ka enem» holoholo olelo okoa iho !a no ia, aohe mea e ae, no ka mea hoi, ua ku aku la ka lehelehe i ke A-u, ka i-a nuku oioi o ka moana kai ehuehu. Owau no me ka mahalo, Z. P. Poli. Watluku, Maui, Aug. 18,1864.