Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 37, 10 September 1864 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ka Nupepa Kuokoa

            O na Luna a pau o ke Kuokoa ke kauohaia ʻku nei e hooili koke mai i na dala a pau i ohiia e lakou, a e waiho nei hoi iloko o ko lakou lima. O na dala a pau o ka pepa, ua hala loa ka wa e uku ai, a he pono hoi ke hookaa kokeia mai ano.

MA KE KAUOHA A KA LUNAPAI.

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, SEPATEMABA 10, 1864.

            Ma keia pule iho nei hoomaka ka hana a ka Aha Kakauinoa o ka poe kupono i ke koho balota no na Lunamakaainana a lakou e makemake ai e hoouna aku iloko o ka Hale Ahaolelo Kau Kanawai o keia Aupuni, e like me ka mea i kuhikuhiia e ke Kumukanawai o ka la 20 o Aukakae 1864. Ma Kalihi ka hoomaka ana o ua papa nei e kakau i na inoa o ka poe koho, a ua hiki mai ma Honolulu, a o ka nui o ka poe ma na wahi i, helu ia o keia apana, oia hoi mai Moanalua a hiki i Kawaiahao, he 125 ka nui i heluiaʻi, a e emi loa aku ana paha ma na wahi i koe o keia apana, mamua he 2400 ka nui o ka poe koho balota o keia apana.

            No ka nele anei i ka waiwai ke kumu o keia emi ana o na kanaka kupono i ke koho balota ma keia apana? Oia paha ka ninau e hoea mua mai ana iloko o ka manao o ka poe heluhelu pepa? Ke hai aku nei makou aole. Aole o ka waiwai ole ke kumu, aka, o ka manao paha o na kanaka, he makehewa ka hoouna ana ame ke koho ana i na Lunamakaainana, e hele aku e noho ma ka Ahaolelo o ke ano i hoakakaia ma ke Kumukanawai hou, a ua oi ka pono e waiho no na ka Moi ame kona mau Kuhina e hana mai i na kanawai e kupono ana i ka hoopomaikai i keia lahui; no ka mea, wahi paha a ua poe makemake ole nei e koho, ina ua hiki ole i ka maka’u ke komo iloko o ka naau o na Kuhina me ka aua ia lakou mai ka hookahuli ana i ke kahua paa o na pono o na Makaainana, oia hoi ke Kumukanawai o ka aina, a ina lakou ua hana ia mea? alaila, eia ka ninau, o ke aha la ka lakou e maka’u ai? Nolaila paha lakou i manao ai he makehewa ka hooluhi ia lakou iho ma ke kakau ana i ko lakou mau inoa.

            Hookahi nae mea i maopopo loa, he elua ano papa kanaka o Hawaii nei i hoopaaia na inoa ma ke ano like, (Register) oia noi, o na wahine laikini hookamakama a me na poe i loaa ka pono koho balota, a e like ana no paha ka pomaikai e loaa mai ana ma ke kakau ana i na inoa o ka poe koho balota, me ka pomaikai i loaa mai i na wahine hookamakama me ke Kanawai o ka la 24 o Augate, 1860, oia hoi ke Kanawai i kapaia, “He Kanawai e hoemi ana i na ino i loaa ma ka Hookamakama i e.”

I ko Lahaina mau Iwa.

            E ALOHA NO OE E KE KUOKOA:--E ae mai oe ia’u e huli alo, a e kamailio aku i ko’u mau hoa o ka iu o ka la, a me ka makani Kauaula o kuu aina—ka Lai o Lele.

            He nani hoi ia, ua pau ae la ke kalokalo ana, a me ka “hoouluulu ana ia laka, e laka, e maliu mai a ae oe pono au—e,” nolaila, e huli ae au a kamailio aku i kuu mau hoa hooinainau o ka aina lai nona ka inoa i hai ia’e la maluna.

            Auhea oukou, ua pa-e aku nei paha ka lono koiuiu ilaila, e ahai aku ana i ka olelo, ua kukuluia ma keia Kulanakauhale Alii, he Ahahui kokua lahui, nona ka inoa hanohano o “Ka Ahahui Kaahumanu.” Ua kukuluia ua Ahahui la, mamuli o ka hooikaika ana a Ka Mea Kiekie ke Alii, ke Kama Aliiwahine o Hawaii, V. K. Kaninaulani, Ka Mea Hanohano Lady B. Pauahi Bishopa, Ka Mea Hanohano Lilia Kamakaeha Dominis, a me kekahi poe e ae i hahai mamuli o ka na’Lii wahine alakai ana. Ua hoomaka ia ua hana nei me ka luhi nui o na’Lii, a, ke holo pono nei ka hana ana, he ekolu a eha paha na hoa o ua Hui la i make iho nei, a o kekahi o ia poe, ua ilihune; aka, ua kii aku ua Ahahui nei, a ua malama aku, a ua kuai i na kahiko maikai no lakou, (na poe i make,) mau kino kupapau, me ka hoolako i ka pahu kupapau a me ke kaa kupapau nana e alako a hiki i kahi e kanu ai, me ka hahai pu o na lala o ua Hui nei iloko o ka hoolewa ana.

            O ka nui o na lala o keia Hui, he aneane paha he 1,500, a o ka nui o na dala i loaa he $1,300 paha. I ka ike ana i keia hana maikai, nolaila, haupu e au, halia i ka moe—e, i ko’u poe a me ka Ahahui o ko’u one hanau, oia hoi ka Ahahui Aloha o ka malu ulu o Lele.

A na ia haupu i kono mai ia’u e kauleo e aku i ko’u mau hoa o ia aina, e nonoi mai i ka Peresidena Nui o ka “Ahahui Kaahumanu,” e lilo lakou i Lala no keia Ahahui, ma ka Apana o Lahaina, a pela no hoi i na Ahahui e ae o ia wahi,

e hoolilo i hookahi ohana lala o ia Hui ma ko kakou aina, a e huli like mai kakou e kokua i keia hana maikai, aloha lahui, i kukuluia e ko kakou mau haku o ke kino, oia hoi no ke kokua ana i ka poe ilihune, a me ka poe i eehiaia e ka nele. Me oukou ke aloha, me a’u hoi ka haihaili.

            PETR K. KALAKINI

            Mokuaikaua, Honolulu, Sept. 8, 1864.

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

            MOKU KA LIMA.-Ua moku ka lima o C. Charms, o Hanali, Kauai, i moku i ka mea wili hoomaloo ko, o ka hale wili ko o Mr. R. C. Wale.

            KE KAU KOHO BALOTA.-Ke kokoke mai nei ka manawa e koho hou ai i mau Lunamakaainana no na Apana Koho Balota a pau o keia Aupuni.

            HOKUAO.-E holo ana o Hokuao i Maikonisia, ma ka Poaha ae nei, o ka poe mea puolo e hooili ana, e pono e hoomakaukau e mai mamua o ka holo ana o ka moku.

            PAU PAHA I KA MANO?-Ua hele kekahi kanaka o Kahananui kona inoa, (kuli o Piikoi,) i ka laawai-a, ma Kaipapau, Koolauloa, Oahu, i ka po o ka Poakolu iho nei, a ua nalowale ua kanaka la a hiki i keia la, ua pau paha oia i ka Mano?

            HEANU CLARKE.-Ma Kapalama, Honolulu, ma ka la 2 o Sepatemaba, make iho la o Mrs. Heanu Clarke, he loihi kona waiho ana i ka mai. He nui kona minamina ia e kana kane a me kana mau keiki elua. He 24 ka nui o kona mau makahiki o ke ola ana.

            HALE PAU AHI.-Ua lohe mai nei makou me ka minamina, i ka pau ana o ka hale o J. W. Kaupena, o Holualoa, Kona Akau, Hawaii i ke ahi, ma ka po o ka la 22 o Augate iho nei, aloha ino. He kumuao maikai no keia na kakou, e ao mai ana, e malama makaala kakou i ke ahi, o poino ia auanei kakou.

            INA PELA, PONO OLE.-Ua lohe mai makou, ina ka e mai kekahi poe, o ka hele iho la no ia e komo iloko o ka Ahahui Kaahumanu, i hoolewa maikaiia ai. Ina oia ke kumu o konoia’i kekahi poe e komo iloko o ia Hui, alaila, he mea ku ia i ka hoowahawahaia. Kainoa paha o ke aloha ka mea nana e kono i ke kanaka e komo iloko o ia Hui maikai a na Aliiwahine i kukulu ai?

            KA MOI.-Ua lohe mai makou, e hoi mai ana ka Moi ma Honolulu nei i keia la mai Waiawa mai, a ma ka Poakahi ae nei, e holo ana Oia i Molokai a me Lahaina, a e holo pu ana no hoi me ia kona mau puali Alii. Nawaliwali iki no ka Moi i keia mau la aku nei, Ia Ia ma Waialua; aka, ua pau koke no nae ia mea, a ua maikai hou na kona Ola.

            LOKOMAIKAI MAOLI.-O ka nui o na dala loaa o ka Aha Himeni a na ‘Lii ma ka po o ka la 14 o Iulai, ma Kawaiahao, he $471.75, pela ko makou haiia ana mai e Hon. C. R. Bihopa, Puuku o ka Halemai o ka Moiwahine; a ua hai pu mai oia, i ka hana o Mr. Newman i ka Piano me ka uku ole, a ua kokua nui no hoi e Capt. John H. Brown, ame kekahi poe e ae, i na hana ma ia po. Nani ka lokomaikai hiwalua o na ‘Lii i ka Halemai Moiwahine.

            NO NA MEA HANOHANO.-Ua holo aku nei ka Mea Hanohano Lady B. Pauahi Bihopa, a me kana Alii kane, a me kekahi poe hanohano e ae, maluna o ke Kilauea, i keia holo ana’ku nei, i holo aku nei i Maui, a hala loa i Hawaii, a e naue ae ana paha e ike ia Hiiaka wahine i ka poli o Pele. A ma ia holo ana no hoi o Kilauea, ua holo aku nei ka Mea Mahaloia R. G. Davis, kekahi o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, i holo aku nei e hoomaka i ke kau Hookolokolo Kaapuni o ka Mokupuni o Hawaii.

            KE KULA O KAPUNAHOU.-Ua minamina makou i ka ike pinepine ana i na keiki Hawaii i hele i ke kula Beritania no kekahi manawa, a loaa iki kahi ike iloko o na kula haahaa, o ka haalele iho la no ia, a hoomaka koke no e hele mamuli o na konona pumehana a ka puuwai, no ke aha la ka hoomau ole mamuli o ka imi naauao a lawa, alaila kuupau ka lealea?

E na keiki Hawaii, e pono ia oukou mahope iho o ko oukou haalele ana i na kula haahaa me ka pau pono o ko laila ike, e komo koke i ke Kulanui o Kapunahou, i pau ai ia oukou na kihikihi o ka aike. E malama i keia kauleo.

            KA AHAHUI KAAHUMANU.-Ma ka Poalua a me ka Poakolu iho nei, ua hoolewa ua Ahahui nei i kekahi o na lala o ua Hui la, he 250 a oi ae paha na poe o ia Hui i hele ae ma ia huakai hoolewa; a ua maikai maoli no hoi ka hoolewa ana. Ua lohe mai makou o ka nui o na hoa o ia Hui, he 1,500 a o ka nui o ke dala i loaa ma ka haawi ana mai a na hoa, he $1,300 a oi ae paha; he 12 ½ keneta ka auhau a kela Lala keia Lale o ua Hui la, $1.50 no ka makahiki; e uku ana na hoa e like me ka hiki, oia hoi $1.50 ma ka uku paa, a i ole ia he 12 ½ keneta no ka malama hookahi. O ke ano o keia Hui, oia no ke kokua ana i na hoa oia Hui i pilikiaia no ka mai, a i nele hoi i na mea kupono e malama ai iaia iho. He hana maikai loa keia, a he hana no hoi i ku i ka mahalo nui ia; no ka mea, he mea e hooluolu ai i na minute pilikia mai o ka poe ilihune. A no ia mea, ua kupono loa ke mahalo mau loa ia na inoa o ka Mea Kiekie Ke Kama Alii o Hawaii V. K. Kaninaulani, Me hanohano ke alii B. Pauahi Bishop, Ka Mea Hanohano ke alii Lilia Kamakaeha Dominis, a me ko lakou mau hoa Hanohano e ae, nana i hookumu i keia hana maikai aloha lahui.

KA NU HOU!

            Ma ke ku ana mai nei o ka moku Kalepa Malay, loaa mai ia makou na nupepa o Kapalakiko ma ka Poalua iho nei, he hookahi pule mahope iho o na pepa a hiki mua mai nei io kakou nei. Aohe no he mea ano nui loa i hoea mai nei ma keia mau nupepa, aka, ke hele nei no nae imua o na koa aupuni, a ke hoomimino mauia’ku no na wahi ikaika o na kipi.

            O ka oni ana a Gen. Grant i hai muaia aku ai e makou, no kona hoihoi ana i kona poe koa iluna o na alahaka lewa me ka hoihoi i kai o ka muliwai James, ua ikea maopopoia mai nei, he mea hoomeamea a hoohaili wale no ia, no ka mea, ia wa koke no malalo iho o na eheu o ka po, hoihoi hou ia mai no ua poe koa la, ma ko lakou mau kulana mau, mai kai mai o ka muliwai Iakobo (James) a hooleleia iuka ma kahi i kapaia o Slutch Flat, he wahi ma kai iki aku o Papu Dalina. A malalo o ke alakai ana a ke Generala Kaulana Hanakoke, ua nee koke mai ua mau koa nei, a ma kela kapa ponoi mai o kahi i kapaia o Chapins Bluff, he eiwa mile oia wahi mai Rikemona mai, e moe ana ke ku ana o kona puali ma ia wahi mailaila a hiki i Fair Oaks, he eono mile wale no mai Rikemona’ku. O ke kahua kaua kaulana ia a Gen. Makalelana i ka malama o Iune, 1862. Me he mea la, ua ikaika loa ko Gen. Garana mau koa ma ia wahi, no ka mea, ua hooemi hopeia’ku na kipi mai ia mau wahi aku. Ua oleloia, o kana mea e hooikaika nei, oia no ka hoopio aku ia Papu Dalina, i hiki ai ia ia ke hoopio aku i kekahi alahaka lewa e moe la mauka koke iho, oia kahi e hiki ai i na kipi ke hoolele aku i ko lakou mau koa, ma kela ame keia aoao o ka muliwai James, i na wa a pau a lakou e makemake ai, ame na mea kaua pu no hoi.

            Oiai e hana ana keia mau mea ma ka aoao akau o Rikemona, aia hoi ma ka la 19 o Aukake, hele aku la kekahi mau puali kaua akau a hoopio aku la i ke alanui kaamahu o Weledona ma kahi i kapaia o Rains, he eono paha mile o ia wahi ma ka hema aku o Pitapuga. Aka, he lanakila nae ia i loaa me ke kumukuai makamae loa, no ka mea, ua pio aku he 150 koa Aupuni, a ua ane like no hoi pela ka nui o ka poe i make. Aka, ua loaa nae ka mea i manaoia, a ua hala na la eha o ka waiho ana o ia wahi iloko o na lima o ka puali Aunpuni, a ua oleloia no hoi, aole paha e hiki oluolu ana i na kipi ke hoonaueue ae i na puali koa o Gen. Garana e hoomoana nei ma ia wahi. Ma ka lilo ana o ia wahi i hoikeia’e la maluna, ma ia mea ua okiia ke alanui kaahao pololei e hiki ai i na kipi e noho nei ma Rihemona ke hui aku me na Mokuaina o Karolina Akau, a me Karolina Hema, a ua hoomamaia hoi ke alanui e hiki ai i na koa Aupuni ke hoouka mai ia Pitabuga ma kona aoao hema.

            Ma keia mau mea, ua ikeia iho ko Gen. Garana halawai ana me ka pomaikai a me ka lanakila, ma kona kulana ma ka aoao luna loa, a me kona kulana ma ka akau loa, na ia mau mea hoi e kono aku ia Lee e hoonoho i na puali kaua ikaika loa ma ia mau wahi, oiai he 25 mile ke kowa iwaena o ia mau wahi. He mea maopopo ke hoopuni akahele nei o Gen. Garana i kona hoa paio me ka pelupelu aku iaia a noho iloko o kahi haiki. A i ole o Gen. Garana e hooemi hope ia mai ma kona kulana, ma kahi i kapaia o Chapin’s Bluff, alaila, me he mea la he hoao mai koe ona e a-e ma ke kapa hema o ka muliwai James (Iakobo), a ina oia e hiki ma keia kapa, alaila, he mea maopopo e hoouka kaua nui ana ma ka aoao hema o ua muliwai la; a ina e lanakila o Gen. Garana, alaila, he mea maopopo e haalele wale ana na kipi ia Pitabuga, kahi hoi e noho nei malalo o ke alii kipi Biurigada, aka, ua hoolaha nae na kipi, ua hoihoi ia oia i alii koa no Mobile, aka, ma ka la 20 iho nei o Aug., e noho ana no ia ilaila. Aohe wa o ko Gen. Carana kulana i oi ai o ka maikai mamua o ke ano o kona noho ana iloko me na mea i lohe hope ia mai nei. A o ka mea wale no nana e hookuihe mai i kona holomua ana, oia no ka hoi koke mai o na puali koa kipi e holoke nei ma ke awauwa o ke Senedoa, a hoouka mai i no koa o Gen. Garana e noho nei ma ka aoao akau o ka muliwai James, e like me ka hana ana o Gen. Stonewall Jackson (Olali o ka Hema) i ke au kaua ia Makalelana i ka makahiki 1862, a hee ai no hoi o Makalelana ma ia wahi. A ma na hana maalea paha o ia ano e hiki ai i na kipi ke hooemi kua ia Gen. Garana, a me kona puali lanakila. Aka, he mea nae i ane maopopo e noho paa ana na koa kipi ma Pitabuga Papu Dalina, a me Rikemona, me ke kiai mau ia mau wahi, me ka hiki ole ke haalele ke ole e loaa mai na koa hou o ua poe kipi la.

            O na mea e hanaia mai nei e na aoao hoouka ma ke awaawa o ke Senedoa he holoke wale iho no iloko o na awaawa ame na kaiaulu, me he mea la he poe kamalii e haupeepee ana. Aka, he loheia mai no nae na pio ana o kekahi aoao, ame ke pio no hoi o na kaa lawe lako kaua, aka, aole no nae he hoouka kaua nui i hooukaia ma ia wahi. No ke aha no la ke aupuni hui i hooikaika ole ai, a i kukulu ole ai i na pakaua ma na wahi a-e o ka muliwai o ka Patomaka, oiai he eha a elima wale no paha wahi e hiki ai ke a-e? A ina e hoolakoia ia mau wahi i na koa kupono, alaila, ma ia mea e keakeaia’ku ai ka hoao ana a na kipi e hele ae ma ka aoao akau o ua muliwai Patomaka la.  Aka, ma ia mea wale no ke aupuni e alo ae ai i ka hoohilahila ana ia ia iho, ma ka hanaia ano o na hana ano like me na mea i hanaia iloko iho nei o ka malama o Iulai.

            Mai Mobile mai, ua hiki na mea i loheia mailaila mai i ka la 12 o Augate, he hookahi hebedoma ia mahope iho o ke pio ana o na Papu imua o ia wahi, a aohe no he mea nui i hanaia iloko oia manawa mai nei. O Papu Morgan (Mogana,) ua hoopuniia mai oia ma ka aina ame ka moana, a o kona pio he ninau wale no na ka manawa. Ua hooneenee aku la kekahi o na moku o Adimarala Faragata, a ua kokoke loa imua o ke kulanakauhale o Mobile, a ma ka nana ana iho i na nupepa o Kaletona, he manao nei lakou, ina no e hoouka aku o Faragata ia wahi, alaila, e pio ana no. A ina e pio mai ia wahi ia ia, alaila, koe iho elua wahi ana e kii ai e hoopio, oia hoi o na awa ma Karolina Akau, a me Karolina Hema.

            Aia no o Gen. Samena ke hoopuni la me ke kiola poka poha aku i ke kulanakauhale o Atalanata, me ka nee iki aku imua. Ke hooikaika nui nei na kipi e oki i ke alanui e hoohui ana ia Samena me na koa ona ma Katanuga, a ke hooikaika nui nei lakou, a malia paha, e ko io mai ia mea a na kipi e manao nei.

            E like me ka makou i hai mua aku ai, pela no i hooiaioia mai ai, oia hoi ka hoihoi ia ana mai o Gen. McDowell, (Makadowela) i Luna Nui no na koa Aupuni ma keia aoao o ka Pakifika nei. A i kona hoomaka ana e lawelawe ma kana oihana, ua hoopuka’e oia he olelo e papa ana i na poe a pau e ee ana maluna o na moku ee pakeke mai Kalaponi a Panama, a mailaila loa’ku a Nu Ioka, aole e lawe i na mea kaua, oia hoi na pu-panapana a me na mea make e ae. Aka, ina no nae he pu-panapana ka kekahi poe ee moku, alaila, e haawiia no i ke Kapena o ka moku, a nana no e malama me ka maikai, a hiki i ka wa e ku ai ka moku, a lele iuka na poe ee moku, alaila, e hoihoi aku ke Kapena i ka pu-panapana i ka mea nona ia. O ke kumu o heia papaia ana, no ka hoaoia ana e kekahi poe ee moku mamua aku nei, e hoopio i kekahi o na moku lawe ohua, mawaena o Nu Ioka a me Panama. He makaala kupono maoli keia a ua Generala la i kukulu mai nei, i keia mau olelo kauoha koa Kanawai.

No Mesiko.

            Ua kauoha aku ka Emepera Maimillian o Mesiko ia Juraze, (Juarez,) e hele mai e hui me ia, a e hoopau no hoi i ka noho kue ana, a ua hoole mai ua Peresidena la o Mesiko me ka haakei nui, i ka olelo kauoha a ka Emepera.

No Peru.

            Ke hoomakaukau nei o Peru i na aumoku lehulehu wale no ka hele aku e kaua me Sepania, no ka hao wale ana o na moku o Sepania i na Mokupuni o Chincha.

Ke ko o Lahainaluna.

            E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:--E oluolu oe a me kou Lunahooponopono e hoopiha pono iho i kahi kaawale o kou mau Kolamu, me na hua e kau iwaiwa hoolai a e la maluna’e, a nauia e lawe haaheo aku, a e haukawewe aku hoi iluna o ka ili o ke kai a me na ale kuehuehu o ka moana lipolipo, a halawai aku me na hoa paau-a, o ua kula la wela nei o Kaukaweli.

            Ina la mua iho nei o Julai i hala aku nei, ua hoomaka iho na haumana o ke Kulanui o Lahainaluna nei, e kanu i ke ko, a o ka nui o na wahi i kanuia i keia wa, ua like me 15 Eka, aole no i launa aku ka aina i koe e manao ia nei e hana i ke ko. E kali ana a pau ka uala; (oia ka mea i kanu mua ia iho nei, a me ke kulina,) a o na dala i loaa mai no ia mau mea i ke kuai ana ma Honolulu; he $30.00 a oi ae. Ua lilo aku i ka uku i ka moku kekahi o ia mau dala; a o ke koena, ua kuaiia i pulapula. Nolaila, ke lana nei ko makou manao e hooikaika i keia hana maikai ma Lahanaluna nei, a ina e ulu pono ana a maikai hoi ke ko, alaila, e lilo no keia wahi o Lahainaluna nei, i aina uliuli lipolipo ma keia hope aku; a e oluolu no hoi na maka o ua kula wela nei ke ike aku, a e pomaikai no hoi ke Aupuni, a me na haumana e hana nei i keia wa. No ka mea, aia a puka pono mai ke ko, e kuaiia’ku no ia no ke kumu kuai makepono, oia hoi he $100.00 no ka Eka 1, a e mahelelikeia no ka loaa a pau me ke Aupuni, a me na haumana. Eia hoi keia, he nui no hoi ko makou mahalo ana i ka mea nana e hooponopono nei keia hana nui, he kanu ko la Lahainaluna nei, oia o W. D. Alexanedero, no kona eleu, a me ke akamai lua-ole no ma ka hooponopono ana, me he Genelara la o ka Akau e hoouka ana imua o na kipi. Ua pau me ke aloha, a me ka mahalo i ka Nupepa Kuokoa, a me kou Lunahooponopono. Me ka mahalo.

            Newboy.

            Lahainaluna, Maui, Augate 5, 1864.

Na Palapala.

Olioli makahiki Hou.

            Aia ma ka hae kowelo Helu 28, o ka Buke III, o ka la 9 o Iulai, o kou la haaheo i aui ae nei, ua lohe hou ia ka nonolo ana o ua wahi piula holo owala nei, oia hoi o Kapepepepoholeakahoaa; ka Bipikuapuu i make i ke anu o Nauwaiki, ka lio olala hoopau ai hoi o ke kula o Kahua. I ku aku nei ka hana o ka uha akau o ua wahi piula hoololohe auwai nei i ka poka a ke Gen. P. A. K., wahi au he Gen., loaa ka mai o ua o Kaneopa e nee ai i kapa kahakai me na huihui limu-kala he ohakee. Nolaila, ua piha uwelu kau pane ana e kahi moopuna a Kaleoopa o Lahaina; ina i lawe mai oe i ka’u mau mea a pau i waiho aku ai ma ka Helu 26 o ke Kuokoa, ina la ua pono loa.

            E na makamaka e noho ana i ke au a kahewahewa, iloko hoi o ke kikohukohu olinolino o ka malamalama o nei mea he naauao. E nana ae kakou i kahi hoa oopa, ua ku kahi uha i ka poka, me ka manao e ho-u mai i kana pololu ia Ieliso, ku e nae i ka nenelu poho o Oopuola; pu-ua kela o ka waha o ka hai keiki i ka laau a Kekuaokalani; auku kela o ka ihu puu me he keiki la no Lanai kahi o ke a-ea, ke ka iho i ke kuau o ka hoe a Pakaa, pinana kela o ka lehelehe luna o ka bipi ai weuweu o Kalanikahua, i ka noke ia e ka ua Ukiu o Makawao, holo hoa-a kela i ke opu nahelehele e unahi ai i ka pikapika o ka hee.

            Ke pane kua-aka hou mai nei o ua o Kapepeepaka a ka haole e nau nei. “Kai no, no Molokai hoi ia Honu, eia’e nei ka i Kalihi kahi i hoe-a ae nei,” puu nei, “he aha ka Honu ke holo i Kalihi ea?” “he eha iho paha, he haki kekahi hui.” No ka hemahema oia manao ou e noho iho oe me kou hemahema.

            Ke i hou mai nei no o ua o iala, “Pono io no oe i kou maka aniani ili poopoo o ke kuai ana, i mea nou e nana mai ai malalo ae o kahi puka wai lemu o Kalihi.” akamai io no ua o Kapoupounohokoi, i ka hoololi olelo, aia la hoi a haawiia aku ia mau aniani nou, no ko’u ike i kou lalau ma kou kukula manao ana, no’u iho la no ia, hu ka aka, i ua mea he hoihoi hou mai.

O ka ae la hoi, he hoole ia, wahi a Iesu i kana poe haumana, a o ka hoole, he ae ia. O kou lalau loa hoi ia.

            Ke lewalewa hou mai nei no ke alelo, me ka i mai, na’u ka i ohi na okaoka o Pakaka, aia ka hoi a haawi aku au ia oe ia Ahupuaa okoa, eku ana o ua o Kamapuaa, mai kela kaika a keia kaika, a ke hoihi hou mai nei ka hoi oe no’u, nou okoa hoi paha ia, no ka mea kokoke loa ilaila, i miki mau ae oe ilaila, i na kakahiaka o na la a pau, o ka wa pumehana no ia la, ma-u no ka waha o ko Honolulu keiki.

            Ke kunahihi hou mai nei ua wahi koa oopa nei, “Auhea oe e ka kanaka i lolelua ka naau, a lauwili hoi oia ia ia iho, i pii wale ai no oe i ka puu panoa, hau ko waha i ka makani, i ka mea io ole, a piha ua opu ou o ko Maui kini, i peku mai ko hana, aohe wahi mea a ku iho i ka Hoki maka paa, au i pii ae nei i ka pali o Kalalau i kee, a kahania ko lae i ka makani.”

            Pela io hoi ka lolelua, o ka lolelua ka ia o ka hai aku me ka moakaka lea i kou kuhihewa maoli, me ka noono ole i kau mea i waiho ai ma ke Kuokoa, me ka pilipilikana ole iho o ia olelo ana no keia lahui wale no ia make, he 33,333,333 i make ma ka A. D. 1863 i hala, pupu ka aka a ka ua holio i ua mea he lolelua.

            E ka makamaka o na la o ka inea ai ole o ka malu kukui o Kaukaweli, e hamahamau ka leo o ka i-a, a kuhiia mai, mai kuhi mai oe owau ke kalohe, aole no nau ka manu i Halelea, a he lealea maka, noho ka ino iloko. Ke i hou mai nei oe i ka piha opala o ka pepa, i ka nana ana iho i ka’u mea i waiho ai ma ka Helu 26, Buke III, o ke Kuokoa, aole i ku ia kakau manao ana i ka opala, e like me kau e keke hewa nei ko niho i na mea puahiohio wale no, aole pili i ke kumu o ka kaua hana ana, o ka nui o ka make ma keia lahui, he 33,333,333 kanaka iloko o ka M. H. 1863, wahi au, no keia lahui wale no.

            Aka, ua ku ka’u wehewehe ana i ka hoakea ae i ka naau o ka lehulehu, i ike mai ai lakou aole wahi mea a pilipili aina mai ka’u wehewehe ana i ka nui o ka make i ka A. D. 1863 i hala no keia Lahui wale no, aka, o ka nui no ia o ka make ma ka A. D. 1863, aole ma Hawaii wale nei no, wahi au e ka mea kapilipili nakekeke ana i kou manao lalau me ko’u i loaa ka mea e mohalahala ai ko mau puka-ihu imua o ka lehulehu.

            Ke hau hou mai nei no ka waha o ua oi ala. “A no ka maopopo anei ia oe i ka Lunahelu nana i Helu i ka nui o na kanaka o Enelani, me ko Amerika, ko mea i hoohalike ai me kela mau heana make.” Manao anei oe, o ko’u olelo ana ua like ka nui o Moi (moku) me Emma Rooke, he mea ia e lilo ai ia mau moku nau i kamana? U-hoi o ka ihu-puu ia. Pela hoi ko’u hoike ana, ua like ka nui o ka make iloko o ka A. D. 1863, me ka nui ke hui ia ko Enelani, me ko Amerika, oiai hoi, ua lohe ia mai he makena launa ole kanaka oia mau Aupuni, i oi ae mamua o ka huina helu o na kanaka o keia Lahui. O ka mea iho la ka ia e lilo ai i Lunahelu no ia mau Aupuni; oiai ua hoike no au e like me ko’u lohe ana i ka mea nona i hai mai i ka nui o ka make i ka A. D. 1863, e like me kou hoike mua ana, ma ka mua o kou kakau manao ana no keia Kumumanao, penei; “ke pololei ia lohe ana,” aole au i hai aku, ua Helu maoli au i ka nui o na kanaka oia mau Aupuni, oia ke kumu o ko’u hoohalike ana me ka nui o ka make i ka A. D. 1862 i hala, “he piha wela ia manao ou.” He manao koho wale ia, he mea i akaka ole kona oiaio ana, wahi a ka hoa-kaka 21 o ka Buke 1 o ka Moleanahonua.

            E ka mea huna inoa? aole anei oe o Daniela kuu hoa ina makahiki elua? au i huna iho ai i ko inoa, a hoopunipuni mai nei oe o Kapepeekauila, no ko manao nae paha o kiko ia’ku ko lae puu, e ka manu nuku ke-a o ka luna o Lihau, loaa ka puu nui e kau ai i ko lae, me he Laehokela la, au i holo aku ai iloko o ke one e huna ai i ko ihu, a hala ae ka wa makani ino o nei mea he hoopaapaa ana, alaila, ala mai oe a hookohukohu kanaka iho ma ke kahua kaua o Buru Rana,

“Kapakahi Manuhia i ua kanaka, o ke Okoi ka moku,” “Nee ana o ua o Kaneopa me ka huahua, me ka alaala, paina poha.”

            I ko maa no nae paha i ka uhao ia o kou poo i ka hokeo, manao mai ai oe o ko’u poo ke ho-o, e ole hoi ko maa o kou papale no ia e hele nei mana huina alanui o ke Kaona.

            Nolaila, e ike oukou e na makamaka mai ka la hiki ma Haehae, a ka la kowelo i Lehua, i ka huhewa o ka mea inoa huna o Kapepeekauila ma kumu-pali o ke kuhi hewa, no ka mea, aole i pili ka’u wehewehe ana imua o oukou ma na Helu i kaa hope ae nei, no keia Lahui wale no ia huina make he 33,333,333 miliona kanaka, aka, oia ka nui o ka make ma ka A. D. 1863 wale no; pela ka’u hoike ana, aka, ke ala mai nei kela me na maka i paa i ka hau o Maunakea, a kapalili hewa ka lehulehu luna imua o ka lehulehu i ka mea io ole, “o ka waha no kou e e kole,” maka sila no ka’u e hoolailai ma ke kahu kaua o nei mea he Kuokoa.

            Nolaila, e oluolu ka Lunahooponopono o ka makou Nupepa, e koelo ae i ka manao o ka makamaka ma kahi kaawale o ke Kuokoa, i ike mai ai na hoa, a me ua oi ala ae, aole au i hewa ma keia kakau manao ana a maua.

            Me ke aloha no i ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii nei.

            P. A. KALALAUPUNAAKEONAONA.

            Kapoino, Waiehu, Maui, Aug. 14,1864.

Wainui ma Kohala A., Hawaii.

            E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE.—Ka manu lawe pua lehua o ka lehulehu, oiai ua lawa a piha kou opu i ke ahonui, ame ka lawe hele ae imua o na hoa o kaua e noho ana ma na ili hualala o ka honua nei, (a ike i ke ano o na hua Hawaii,) i ka mea nona ke poo e kau ae la maluna, “Wainui ma Kohala Akau, Hawaii.”

            Ua ikeia ma ke kukulu manao ana o S. W. Beniamina, o Kohala Akau, i ka nui e ka la ma ka aoao Komohana, oia mau apana, maloo na mea kanu, pilikia na holonolona ame na kanaka pu kekahi, &c. A i ka la 16 o Iulai, ua haule nui mai ka kulu wai ua o ka lani, aole o kanamai, ua nui ka poino o kekahi poe ame ke aupuni pu kekahi. Mamua o ka auina la, he ua liilii wale no, a i ka wa i aui ae ai ka la, e iho ana a nalo aku i ka ilikai, ua haule nui mai na paka ua; e like me ka nui o ka ua ia wa, pela ka nui o ka wai ma na kahawai, a lawe ia aku kekahi mau auwaialoi a lilo i mea ole, a o kekahi hoi, uhi pu ia me na pohaku nunui ame ka iliili a nalowale loa ka ai, aole hiki ke eli me ka oo, ua laweia kekahi mau mea e ulu ana ma kekahi mau kahawai a koe ka papa ku olalo, (kahi paakiki.)

O ko ke aupuni poho ma ia wai nui ana, no ka uapo ma Puaiole, mawaena o Makapala a me Aamakao, ua hanaia kela uapo a maikai loa, a paa no hoi i ka nana aku; ua hoonohoia ma na aoao o ua uapo nei, he mau po-