Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 37, 10 September 1864 — Olelo ao i na Kumukula. [ARTICLE]

Olelo ao i na Kumukula.

E i\a Kumukula o na kula Apana mai Hawaii a Kauai: Aloha ouhou. ĪJa helohelu iho palia oukou i na mea a'u » hai ahu ai ia oukou mn ka Heiu 31 o kā Nupepa Kuokoa, ano la, e kamailio hou kakou ma keia helu i ke koena o na inea a kakou i olelo ai, no na mea e pili ana i ka helu. Ua hoomaka no paha ke ao ana ma ka aoao mua o ka buke, o ka Huinahelu paha, o kekahi hana nui, o ke ao pono ma ka Numera ana ma ka pololei. He nui ka hemahema o kekahi poe ma keia meo, aole hiki pono ia lakou ke kakau pololei i na hua ma ko lakou wahi; ua ao lakou a waena o ka buke, aka, aia no i hope kela puolo kahi i oloolo ai. Mai hoohemahema oukou ia mea, e ao pono loa. E ao pono i na haawina a pau, ina no ka naau, a ina paha no ka papa, i makaukau pono lakou. Nolaila, e haawi aku oe i ka haawina i na haumana e like ka nui me ka nui au i manao ai e pau ana i ka imiia e lakou, a o oe pu no hoi. Mai manao oe i kou haawi ana i kela haawina na ka haumana waie no e imi, aole pela, o oe pu no kekahi e imi.

E imi in»ia oe ia hanwina a makauknu pono, mamua o kou ao ana'ku i ka hnumann, o hemaliema auanei oe, a ku mai oe i ka nalo liope eha a ka haumana ; no Ua mea, nole lie poe hou wale no kau poe haumana, he mau haumana mun no kekuhi, ua moa iki paha lakou ma ka helu. O kekohi kumu ia o ka aunnn ana o kekahi mau keiki ma na kula e aku, me ka olelo ana, " E hele kakou i ke kula a Mea, he kumu akamai kela, he oleloa ka knkou wahi kumu." Nolaila, ma» hele oe i ka Halekulame ka imi mua ole i makaukau nou, o ke nha auanei kau e ao aku ai i ka haumana, ke manao nui oe ma ka holo lio paha, ma ka mahiai paha, a hele i ka Halekula me ka nele o ka punawai i ka wai ole e hookahekahe aku ai i na wahi hoi, a ina wahi mala ko paha. Eia hoi, i ke ao ana, e makaala loa ma ka hana ana mai, i ole e lalau ka haumana. Oka mea īnua nae, okn hoopaanaau i na kumuhana a pau o kela haawina keia haawina, a e hana aku mamuli oia mau kumuhana, a nau e hoakaka pono aku e ke kumu i ke ano o kela kumuhana keia kumuhana. Ua hoolei wale kekahi mau hoa' o kakou i keia mea, aole hoomaopopo iki, he ao lalau wale no, e walaau ai, hoaeae la e hoaeae ai. Eia hoi, i ke ao ana ma kela olelo ao keia olelo ao, e ao pono, e akahele, a e hele pololei imua a i ka pau ana o ka buke ; ua hoi pinepine no i hope kekahi poe. Eia ke kumu o kela, oka ike ana o ke kumu ua aneane hemahema paha ; a no ke aha ka mea i hemahema ai ? No ka pono ole o ka hele mua ana, kukini wale no, o kc kukini hewa, haule oia i ka lnlau. Nolaila, ina ealakai ponooe e ke kumu, e hiki pono auanei oia i kahi ana i manao ai e liele. Ina paha e manaoana keka.hi e holo mai Honolulu aku a i Lahaina, kau no oia maluna o Kilauea, holo no a ka nuku o Mamala, lioi hou no oi.i a ku ma ka uwapo o Ainahou, noho ilala i mau hora paha, a i la okoa paha, a liuliu iki, holo hou a hiki inawaho o Leahi, hoi hou no, a ku no ma Ainahou, a mahope„ holo hou no, a hiki ma ka Lae 0 Kalaau, a hoi hou mai noa ku ma Ainaiiou, a pela wale aku a hiki ma Lahaina. Ua ike kakou, ua nui ka manawa elilo, a ua nui hoi ka luhi a me ke polio, a pe\a no hoi ko kakou ao ana ma ka helu. Ua ao 110 i kekahi mau malama ekolu, a hoike paha na kula, a hoike pu iahoime keia wahi i aoia, a ua ano makaukau no hoi. A hoomaha na kula, elua paha pule, a hoomaka hou na kula, a ao hou ma kela wahi i pau i ka hoike ia, a pela mau aku. Pela no ka hana ana ma kekahi mau kula, iia ao paha lakou ma ka Huinahelu ) ka makahiki hookahi, aka, aole nae pau iabuke iloko o ka makahiki hookahi, no ke aha hoi ? No kela kumu no, o ka hoi pinepine ana i hope. E aho ka hele ana imua a pau ka buke, alaila, hoi hou i hope,a lioomaopopo hou, a hele hou, a huli hou, a pela mau aku. Aka, ina ua ao ole ia oe e kuu hoa ma ka Huinahelu, a puni ia buke, alaila, he pono ia oe ke imi i ka makaukau nou iho. ma kou hele ana ma kekahi mea eae e kokiis aiui ia oe; a i ole pela, e hooum 1 akuoe i neia mau haumaoa i kekahi kuh L * •#•

! wae paha, ina na<e he kula wae ma kou i Apana. A i ole ia, e hoouna i kein mau haumana i kekahi kula, ua oi ako kuna makaukau i kou ma ka Huinahehi. A i hiki ole ia mau mea, e aho e waiho uku i keia oihana mai kou lima aku, ina aole e hiki ia oe ke hapai, mai omo wale oe i ka waiu o ke Aupuni. ! Aka, ua pau paha ia, a e kamailio hoi kakou no ke kakau lima ana. Oke kakau lima ana. He ike maikai no keia, kupono i na mea lima a pau, a ua kupono no hoi i na haumana i ike ma ka heluhelu ke aoia, na keiki kane a me na kaikamahine. O ka wa kupono eao ai i na haumana ma ke kakau lima, oia ka wa e ao ana i ka A, E, 1., ina he lako lakou i na j)apapohaku, a no ko lakou lako oie, ua pono paha kehoopanee, a ike i ka heluhelu. E ao pono i na keikikaneame rm kaikamahine, he hemahema loa kekalii tnau kaikamahine ma keia mea, aole he makaukau loa ; a pau ko lakou noho ana ma ke kula, mare lakou i na kane, me ia hemahema no; nolaila, aole hiki pono ia lakou ke palapala i ka lakou mau kane ponoi, oiai e noho kaawale ana laua, ame ka hilahila no hoi e kakau ai. No ke aha la ? No ka makaukau ole paha, a pela io no. A nolaila, eao pono lo ii na keikikane ame na kaikamahine hoi.

E hoomaka no ke no ana ma na hua nunui, A, E, 1, a pau na hua he umikumamalua, ame na hua a na haole, A, B, C, D, E, F, G, a pela aku. A pela no hoi me na hua liilii, a pau pouo i.i mau hua, alaila, ua makaukau kekahi hapa. Penei nae ka hana ana: e kakau inua oe e ke kumu i na hua nunui, a na ka haumana e hoohalike e like me ke uno o kau hua. Ina he maikai, e maikai ana no, a ina he ino, e ino ana no hoi. Ma ka papa pohaku paha oe e kakau mua ai, a i ole ia, e kakau oe i na hua ma ka Papa Eleele, a na ka haumana ia e kakau ma kona papa pohaka iho, a ma kona pepa paha. 0 ka oi o ka maikai loa, o ka pepa maoli, ua kakau ia kekahi mnu lalani ma kela aoao keia aoao o ka buke, a o kau hana, o ka hooponopono anie ka nana i ke kakau ana. Eia hoi keia : Aia a mnopopo na hua nui a me na hua liilii, n ua liiki hoi ke kakau i kekahi mau lalani, e pono ke hoomaopopo pono i ka hui ana o na hua oleio, a me kahi kupono o na hua nui, a me kahi kupono hoi o kela kiko keia kiko. E ao pono, a e kuhikuhi hoi i ka haumana i ke ano o ke kakau ana i ka leta, a me na mea e pili ana. I ka opiopi nna, ke kakau ana i ka inea mawaho, a pela aku no. He nui no na hemahema o kekahi poe ma keia mau mea a pau. A e pono ke ao pololei ia lakou. Ua pau paha na mea nui o ke kakau lima nna. Koe nae na Kanawai, aka, ua mnnao wau, ua loaaia mnu meaia oukou. E haalele iho kakou i ka olelo ana no ke kakau lima, a e kamailio kakou no kekahi ike e ae. JS'o ka Palupala Aina. He ike maikai maoli no keia. O ka ha keia o na ike kupono i na kanaka a pau ma na kuaaina, o ka mua, ka heluhelu ; a o ka lua, ke kakau lima ; a o ke kolu, ka helu ; 0 ka ha hoi, ka Palapala Aina. 1 ke ao ana i keia ike, he mea pono no ke ao ma na ninau i paiia ma ka Palapala Aina no ka Poepoe. Aole nae malaila wale no e ao ai, ma ke anoo ka Aina kekahi, ke ano o ka lepo, na mea e ulu ana, ka noho ana o kanaka, ka lakou hana, a me na mea like. E hoomaka hoi ' ke ao ana ma na Aina Hawaii, o mahope 1 aku i na Aina Kahiki. Ua hiki no ke ao i na haumana a pau ma keia ike, mai na haumana mai ka A, a hiki wale aku iluna. He mea hikiwawe loa na kamalii liilii ma keia ike, ke mau ke ao pono ana ia lakou, a ke hoolohe mui hoi. A no ka poe akahi a ao i keia ike, he mea pono ke kuhikuhi aku ke kumu i na mahele nui loa o ka honua nei, a me na mahele liilii. A na ka haumana no e hoopaanaau, e kuhikuhi i kekahi mau mea i kekahi la, a paa ia, kuhikuhi aku aku ana, a pela aku ana. A na ka poe i ike i ka heluhelu ana e imi i ka lakou haawina, a e huli hoi i na ninau a me na haina o ia mau ninau. Eia hoi kekahi mea maikai e ao aku ai i na haumaun, ke ao lakou i ka Palapak , Aina ; o ke kahakaha ana i ke kii o ke ; Poepoe paha, a o na Aina Nui, e like m< i Amerika, Amenka Akau paha, Ameriki i Hema paha, a i ole ia, Asia, Aferika, Eu

ropa. A pela me na Mokupum, o Hawaii paha, o Mani, o Oahu, o Nuholani paha. Aoie i hana nuiia keia mea ma na kula apana, (a ina ua hanaia, he kakaikahi,) ua hana nuiia nae ma na kula hao'o, o ka hiki ole i na kumukula o na kula Hawaii ka mea iao ole ai. E hooikaika oukou e na hoa i keia hana, a ina e hooikaika oukou, e hiki no a e lanakila hoi.

He mea pono ke hoano e ae i ke ao ana, aole ke ku mau i kahi hookahi, e huki ka heleuma, e holo i kahi manao ai ua maikai ka makani. Oia kekahi mau ike kupono e ao ai i na kamalii, a ina e loaa pono keia mau ike i na kamalii, ua hiki ia lakou ke hoomahuahua i ko lakou ike; ua kupono hoi keia mau ike ma na kula apana a pau. He nui no na mea i koe e pili ana no na mea a'u i hai aku nei ia oukou, a inahope paha, e hai hou aku au, ke loaa hoi ia'u ka wa kupono. Owau no me ka mahalo, Lihau Anuenue.