Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 38, 17 September 1864 — Na Palapala. Ia S. Holokuauna. [ARTICLE]

Na Palapala.

Ia S. Holokuauna.

E k\a Nupepa Kuokoa e; Aloha oe.—Ua halawai mai me a'u na olelo a S. Holokuauna, o Wailuku, Maui; nolaila, e ahonui oe ia'u e olelo pu me ia, ame ka lehulehu e manao like pu ana me kana mai Hawaii o Keawe, a Kauai o Manokalanipo. Ua heluheld mua wau i ke poo o kona mau manao, a manao iho la no hoi au he oiaio ; a maopopo iho, ike iho la wau e nihi hele ae ana ke one o Kahului, me he ua kualnu la o ka moana, i ka uhi ana mai paha o ke kuawa o ua aiua la. Aloha wale !

Ke ninau mai nei o S. Holokuauna, "E ! auhea oe e Lihau Anuenue, mai manao oe ona Kumukula wale no kai kapulu ?" E! e S. Holokuauna, aole no au i manao o ha Kumukula'wale no kai kapulu, a aole no hoi wau i manao e ninau aku ia oe, " Nowni la ?" " Owai na inou oia poe ekolu ?" la ia mau wahi ninau, he moano paha, he ōpala paha ? Ua oki no kau ninau ia oe, a laulau ia no a paa hoihoi i ko hale.

Ke olelo hou mai la kela penei : " Aole no ka hoi oe i ike iho ia Kahukula ma, a ia Lunakula ma hoi, a'ia makua mea keiki ma." Aole wau e hoole loa aku ana ia oe, aole hoi wau e ae aku ana, ua Ike au ia lakou a pau. No ka mea, me na ike olima kuu ike ana, ua ike au i kekahi mau Kahukula, aka, o ke ano nui o ka lakou hana, ua maopopo ma na Kunawai o ka aina kekahi mau hana, oia hoi na .mea a lakou e hana aku ai ma ka mea ī maopopo ia lakou.

Aka, o ko lakou hooko ana, ame ko lakou hooko ole ana ina mea i oleloia ma na Kanawai, aole i akaka lea ia'u ka nui o lakou. Aka, ke olelo mai nei oe. " o na Kahukula kekahi i kapulu." He hoike oiaio no oe, oiai ua ike oe i ko lakou kapulu, inalia paha ua molowa oe, a ua pili paha ka hapa hope o ka Pauku 726 o ke Kanawai Kivila ia oe, a i ole ia, o ka Pauku okoa paha a pau, a aole nae i hana ke Kahukula pela, alaila, ua kapulu io no. A i ole ia, ua ike no ke Knhukula, ua noho wale no oe i kekahi mau la, a ukuia no nae oe no ia mau la au i noho wale ai, ina pela, ua kapulu.a pela'ku no.

He oiaio no paha, na ke KahuUuia e hakilo ika molowa ona Kumu. Pehea ia ka hakilo ana ? E hele inau aku anei ke Kahukula iloko o ka halekuia, i kela ia a i keia la, a i kela hora kula keia hora kuia ? Ina pela ka hana ana, pehea la e akaka'i ka molowa o na. Kumukula ene ? Lilo i kau halekula e hoomalu ai, a e nana ai i ko molowa, &c. Pau na hora ia oe, aole he wa e hoomalu ai .i na halekula e ae. A ina he mea hiki i ke Kahukula ke hana pela, ina iho la ilaila ua uluhua, e ake ana paha kela,o ko iala hoi koke aku i ka haie.

£ hele aku paha ke Kahukulae kiei malu -aku ma ka pukaaniani, e ho-a-iki aku ai ia oe ? Aole pela. A pehea la ? Penei ke ano

0 ka hoomalu nna ona Kahaknla i tm kuli ma ko lakou Apana. (Ja kohok oe eke Kahukuia i Kumukula, nau ponoi no e Hooira> lu i na kamalii maloko o kou halekula, a na ke Kohukula e hooponopono ia oe, ina hoi he molowa, a he kumu e ae paha. A eia hoi kekahi mea e maopopo ai kou molowa, o ka ike ole o na hauinana, nobik, ua hai aku ke Kahukula i na KumukuU t kn la a me ka bora a me kahi hoi e hoike *i, 1 mnopopo i ka lehulehu, a heie mai oe a me au mau haumana, ke Kahukuia a me ka poe makaikai. Alailn, hoikeia ke ano o kau hana, ke akamai a me ka ole, ina e mahahua mai i ke akamai, olioli ka naau ; ina hoi e akamai oie, ume i ka ihu, i kahi uuku, uU> ula na papaiina, &c. Aka t ua hele raai no na Kumukula me ka maaiea i kekahi manawa, e iike me na mea a'u i hai nku ai mamua, (ua hai aku pah.i wau, aole paha ?) oia hoi ka haawi e aaa o kekahi muu Kumukula i kahi e hoike ai. Haawi e ka mokuna, o kahi paha e helohelu ai, na Ninau Paiapala gina, na Ninaa Heiu, a i ka hoike āna tnai, miiioi keia, t<akamai aku he aknmai inai. Aole ka hoi » ea, o ka paa i ka noe o Waka. No ka mea, lilo no ka hoike i na ina e liio ae ana ia hai, " papnpnu kakoO, he A*a ko ka hale." Nui wale ia mea e aha iho la i Waiiuku. He malihini paha oe i ka malu o ke he luoiea a me ka mahimn hiki aloalo o ua aina la ? Ina he nmlihiai oe, alaiia, aoie paha oe i ike. Malia ua*toaa mua no ia oe ia inanao ma na wnhv au i hele ai ? A ina he malihini io oe, ke olelo aku nei au ia ee. K i aku ia l<tkou la'ku kahi i ahu ai. " Pu-a, lu iho na kanaka i Kabukolan, r ua mea he anoano omole. Aka hoi, iua no | hoi oe he kupa no ka ia koio o Kahului, alaila, ua laha pu aku la no i ona. Ina pela, owai ka mea i kapuiu, o Kahukula anei? o oe no paha ? Ooe no ! Eia hoi, oka hodako ani ina Bkie, L'a oleloia ma ke Kanawai, na na KahuknU io no e hooiako i kekahi haumana i na buke, ke iako ole i kona mau īnakua.a kahu puha. A maia mea, ua ioaa ia oe ke aianui e nihi ai, me ko manao ua pokele oe. K pakele 10 j ana no paha, aole paha ?

lna ua ike oe, ua hemnhema kekahi haumana i na buke, e pono tio ia oe ke psip>Ki ikaika aku i na makua e hoolako umi ikaoa mau keiki, a i kana keiki paha i ua buke. Ua hana oe pela? Maiia he olelo waie aku no paha oe i kahi keiki. " Hoi aku auanei oe, a olelo aku i ko niakuakane i buke mu." Ae mai no ke|a, " Ae." I ka hoi analeu. po* ina, ua hala i ke*o kamalii, he u*tua. Aka, i ko'u manao maoli, ua kupono ole i kekahi mau hau.r.ana e lawe mai i na buke, oia no na kamalii ma ka A. Ua iawa kakou i ka Papa Eleele, a i ka Palapala Aina nunui paha, oiai aoie i maopopo ia iakou oa hua. He mea poho no na makua ke kuai i buke na iakou i ka manawa a'u i olelo ae la. Ina e kuai ia na huke na iakou, e ta«re mai no auanei lakou me ka malama poooole. Lo-le-io-le wale no, pau ne i ka nahaehae. a nanea wale no lakou i ka nana i na kn. Ina pela na keiki e nana āi i knhi keiki e pii nei ike alapii, a me kahi keiki paha e holo au* maluna o ke kao, a peia waie aku. ina e hana oe e like me na mea a'u i oielo ai ma ka Heiu 31, a e ike oe, ua maopopo ioa na hua, alaiia, e kakau oe i o* hu« he 12, a me na hua haoie paha, ma na apaoa • ka pepa liilii, kupono i ka hua hookahi, alaila, e waiho huikau ia lakou. A nau noeke kumu e kauoha aku i kekahi haumana e kii e huli a hoike mai i ka hua au i mahmmke ai. A pela aku, he mea keia e inaopopo ioa ai ke ano o na hua, a he mea hoi e kuai oie ai na makua i na buke. A ina he mea hiki, eaho e kuai na nmkua i na papa-pohaku. i mea e kakau ai na keiki i na hua, a i na kii p>iha a lakou e mehmke ai e kakau, oiai ua nee aku oe ma kekfchi papa e ae e kula ai. Aka, i ka hoomaopopo ana raa na mea aa e olelo inai nei, ua loaa ia'u elua mea wai i holo ole ai kau oihana ao kuk, wahi au. o ka lako ole i na buke, a me ka hele ole mai i ke kula. A pehea la ? Ua pau loa anei i ke akamai na haumana i lako i na buke ? Aole, hoolili buke wale iho no kekahi p©e, i ke aha hoi ? Ua ioaa hoi na buke. Ka ! i La noho no ka i ke kula. A pehea. ua pau anei i ke akamui na keiki i heie mau i ke kuia ? Aole, nui no i koe. Eia wale no ka mea loaa, ma ua iako n» haumana i na bukc, a ina hoi ua befe nuiM i ke kula, o ka mahaio o ke Kahokula ia oe; a pela no hoi ka Paresidena o ka Pbp»boe» naauao, a o kona hope paha, ao ka 0 kau mau haumana, ame ka hele mae i ke kula, aka, o ke kumu nui o keia m« mea, ua nele, aole mea maloko, Ua hoolako no na Kah'ukula ame na ma> kua i na buke i kekahi mau haomau», a ua lako maoli no, aka, auhea. ke akamai o na haumana i Ua par* paha i ka mo, ua pett oo paha ma na rumi iiiiii o k* Halekuia f Aw ia mahea ? Aia paha ma Huha ina Heha! Ina i lako ka hapanui o na haumaoa i aa buke, ua iawa no ia no ia mau a pau, ke pono ka hana ana a ke kumofaiaa be hemahema ka hooponopooo _ «kila, lawa ole. Malia o kekahi kuma u o ka hoolako ole mai o na makua, o ka ifee mst aole he ike o kana keiki, pela kuu ik* aoa.

Ina i hooiako mai ke Aupuni aine na makua hoi i nn buke, ī.na haumana, a hemahema ka hooponopono ana a ke Rumu, nowai ka hemahema ? No ke kumu no. Aole he halekula a i hoolako ole, ua hoolako no. Pela hoi kekahi īmau makua, ua hoolako no, a ua ulakolako maoli no i na buke, papa, peni, &c. A ina ua paipai pinepine oe i na makua, aoie nae he kuai ī na buke, alaiia, ua pono ia oe ke hai aku i ke Kahukula i na inoa o na haumana lako ole, ame ka inoa o na makua, a na kc Kahukula ia e hana aku e like mc ke Kanawai. No ka mea, ina no e heie mai ana ke Kahukula, a ike i ka iako ole o kiu mau haumana i na huke, e hiki mai aqpnei kela la oe, aka hoi, ina no hoi oe i manao, ua oki no pela, i puhala e pee ai i ka ua, alaiia, aia no ia ia oe. Aka ea, makehewa ko kakou kahihi aku i ka hemahema maiuna o hai, me ka oielo ana no ke Kahukula ke kapuiu, a no Lunakula ma, a no na makua mea keiki ma hoi. No kakou ka hemahema nui no na kumukula, he oiaio no nae hoi, no Kahukula kekahi, ua ike an ma kekahi apana o Oahu, hemahema ioa na kula, aole nae i nele ke kumu i ka oleloia, aka, ua hahai no i ke kumu ka hapanui o ka hemahema. No ka mea, ina e akamai ole ana ua mau haumana nei, aole oleioia ia hai, olelo ia no ia oe, •* Hawawa na haumana a S. Holoku-j auna." Aole hoi e oieloia he hawawa ke Kahukula, he hawawa na Lunakula a me na makua hoi, a me ka poe makaikai paha; aka, e hooho like mai auanei lakou i ka leo hookahi, "hawawa ke a S. Holokuauna." Ina he hawawa kau mau haumana. Oia Ia! A malaila, aole i iooa ia'u he wahi e malu ai nou, ke kapili aku maluna o iakou 4ca pilikia. E hoomanao ia Adamu ame Eva. Aole i pakele o Adamu i ka hoopai, " me ka hou o kou maka e ai ai oe i kau ai," no kona olelo ana na ka wahine i haawi mai i ai na l a. A pela hoi o Eva, aole oia i pakele i na hoopai, 44 me ka ehaeha oe e hanau ai i ke keiki," no kona oleio ana, 44 na ka nahesa au i hoowalewale mai." A pela kakou e kapili aku nei, na na Kahukula, na na Lunakula a pela aku. Ua ili no maiuna iho o kakou na Kumukula. 0 ka hele ole mai o na haumana i ke kula, oia kekahi mea e holo ole ai ke akamaio na haumana, wahi au. He manao oiaio no ia au, aole no au e hoole loa ia. A heaha la ke kumu o keia ? Olelo mai oc, no Lunakula ma a me makua mea keiki ma. Mai manao oe, na ka Lunakula waie no ia hapa, a nana makua paha. nau no kekahi. Ua pono loa no ko heie ana aku la e paipai. j Aole no hoi he mea e hoahewa ana ia oe ma i ia hana ana. He kuleana nui loa kou iloko j 0 laila, ua ae uo ke Kanawai ia oe e hoopii imua o ka Lunakanawai Hoomaiu, a Luna-. kanawai Apana paha, no na keiki e haalele wale ana i ke kula, ke kuponolakou i ke Kanawai i ka hele i ke kula me ke kumu ole. E hoihoi īa mai no iioko o kau kula, a nau no e hoopai. E hukihuki paha ma na pepeiao, e pai paha ma ke poo, e kau paha i ka pohaku ma ka poholima, a hoopololei ka lirna, e nana paha ka maka iluna, e hoo paha j 1 ka j>ohaku iloko o ka waha, e hoekekei paha i kekahi wawae iiuna. a e uhau paha i ka laau, a peia aku no. Malaila, aia no ia oe kekahi mana nui e hele mai ai na haumana i ke kula, na kanawai o ka aina, a me na kanawai o ke kula. Ua ae ke kanawai o ka aina ia oe, e like me ka pnuku 723 o ke Kanawai Kivila, ina nae ua noho ua haumana la ine ke kumu ole, j alaih, hiki. A ina he kumu kupono, aole e i hiki ia oe, aole hoi i ka Lunakula, aole hoi i I na makua, aoie loa. 1 ko'u manao maoli, he mau kumu kupono loa io no kela e noho ai ka haumana. O j ka mai, a o ka hala hoi o na makahiki ma ke j kanawai iaeai e hele iko kuia. Aole pono I ia kakou ke manao wale aku he hana hooinaalen na ka makua ke olelo mai, ua mai kana keiki, a ua hala na makahiki he umikumamaono, no ka mea, aole e hoolohe mai ana ka mai ia kaua ika olelo aku. E pono ana no i ke kunihi mai, papu mai kela, hana io mai ka pilikia. Pela hoi, ua maopopo no i ka makua ka wa i hanau ai kana keiki, a ua hala io no paha na makahiki-he umiku-j mamaono, a o ka hoole wale aku, he hana | hoomaalea wale ia. j Ke olelo mai uei hoi oe, ua noho i ka ho-a imu, a i ka hoohei bipi, i ka nanā wale arit,! he mau kumu io no ia e pono ai. I pono, a i hiki no ka hele i ka puipui ae oloko, malia paha no ka piiikia o ka makua, ina pela, ua pono i ke keiki ke noho i ka ho-a imu, i mea e paie aku ai i ka pilikia i ka pololi, a ina e hele i ka hoohei bipi, ua pono no, loaa kahi opu bipi, kahi aielo bipi, kahi lehelehe bipi, a io bipi paha, paina a maona, hele ana i ke kuia. O kekahi poe nae, ua lalau walo no ina na alanui, ama na wahi e ae. A heaha la ke kumu oia haalele ana i ke kula ? Ke olelo mai nei oe, 44 no ga Lunakpia, ika makaala j ole, a i ka.nui a me ka iehulehu ka o ko kahea ana i kau mau Lunakula, e kii i na keiki, aole «o he hiki mai." J\lalia paha, kahea aku la oe.ia laua la, aole he pane mai, maiia ua hele lalau e j>aipai i na keiki e hele mai, a ae aku la no hoi paha ka haumana, hele aku ana he keiki hou, pupuhi |jpi kela i-o. A pela mau aku. He mea api.'ii ke kamalii. He abi-u kekahi poe.

Nolaila, aole waa i manao, ua pili nui ka hemahema maluna ona Lunakula. Ua kii no na Lunakula, a ua hoouna no na makua ina keiki e he!e ike kula. Ua nui no, aole kakaikahi. Ina he kakaikahi, alaila, ua uuku anei na haumana i hele mai i ke kula, mamua ona haumana i noho? Aole peia ! Owau kekahi i ike ma kekahi mau hale kula o Hawaii nei. Ua nui maoli na haumana hele i ke kuia, mamua o na haumana noho. Ake olelo mai nei ka Peredisena o |o ka Papa-hoonaauao o ka M. H. 1860, ma kana Palapala Hoike makahiki, imua o ka Ahaolelo okaM. H. 1860, penei: "Ua hele mau na keiki i ke kuia &c." Malaila, ua maopopo no, he nui no na makua i hoouna i na keiki i ke kula. Ina he oiaio na mea i oleloia maluna, alaila, aia mahea ka pilikia i koe ? no ka hele j ole o na haumana i ke kula? Aia no mawanea oke Kumu ame ka haumana. Aole i hoolilo ke kumu i ka hale kula, i wahi walea no na haumana. Ua hoopai ino na Kumu i na haumaha, ua huhu ino, a pela aku no, noiaila makau loa na haumana, weliweli ldkou ia loko o ka hale kula, nolaiia noho lakou. Ina e hoouna mai ka makua, ae no ke keiki e hele, aka, aole i hiki loa i ka hale kuia, no keia mea weiiweli no iloko o ka hale kula. Owai ia mea ? Ooe no eJ. Hoiokuauna, no ka hoopai ino, a huhu hoi. He oiaio, aia mawaena o ke Kumu a me ka haumana keia pilikia. He mea makehewa i ka Lunakula, a i na makua paha ke hoouna i na keiki i ke kula, ke pono ole ka hana ake Kumu. Nolaila, ooe ka mea i hele ole mai ai na haumana i ke kuia, au e olelo nei, "no Kahukula ma, no Lunakula ma, ano makua mea keiki ma." Nau no ka hoi la ! i

Ke olelo mai nei hoi oe, ''no na Lunakula ka mea i lona ole ai ka ike o na na mai ka wa liilii a hiki i ka nui loa ana." Auwe ! No na Lunakula ka auanei! Na na Lunakula e oo aku ? Kai no nau no na ke kumu ? Wili mai no paha auanei oe, no ka palaka o na Lunakula, ua noho no kekahi poe keiki he mau pule ko kekahi, a he malama ko kekahi alaila hele mai." Ano ia palaka ana iho la o na Lunakula ia mau pule, a ia malama hoi, nolaila, loaa ole ai ka ike ina keiki mai ka wa liilii a hiki ī ka wa nui loa ? Nani io ke akamai ole, a nani hoi ka mea paakiki loa ka hoi.

E ! Auhea oe, aole nolaila, nau ponoi no. Aole au i manao no n.x Kahukula, a no na Lunakula, a me na makua, a oia ke kumu nui i holo ole ai ka hana hoonaauao mawaena ona keiki iloko ona kula Aupuni. AoIe loa no. No ka mea, ma na wahi a pau, (ma Amerika, Ejuropa, Asia, a ma Hawaii nei) aole no he mnikai o na kula, ke ole ka maikai ona kumu. Oia ka olelo a Limaikaika, ka Peresjdena o ka Papa Hoonaauao ina makahiki i hala. Ka oiaio no ia.

A pehea la kau e olelo nei, no na Kahukula, a Lunakula, a me na makua, ke kumu nui o ka holo ole ana o na hana hoo-

naaua ePlloko' ona kula Aupuni ? Ua koho na Kahukula i na Kumu, a ua hoolako pono no, a pela hoi na Lunakula a me na makua. Ua hana no lakou e iike me ka mea hiki, a nou io iho no ka hemahema nui.

. O ka ike oie o na kamalii, ua kukonukonu ia maluna ou, aole maluna o ka mea e. No keia mau mea no a'u i hai mua aku ai,

a.me keia mau mea no hoi, a me na mea i koe—A ua manao hoi au e kuka pu kakou, a o ka mea maikai, a oluolu like la hoi ka mea e hana ai. Aole, ke nihi mai nei no hoi oe. Mai manao nae hoi oe, oka loloa oka owili o ko lauoho, he mea ia nou e ohule ole ai. Aole hoi oka nui oka paakai o Keaiia, ka mea e pilau ole ai ko laila ia. Aole hoi oka nui o ka Ihuanu o Kawela, ka mea e paoa ai olaila i ke ala.

Pela hoi, aole o kou hooiii ana aku i ka wai maluna o ka iau kaio, he mea ia e pipili iho ai, aole, e ike auanei oe i na kulu wai poepoe e lana ana maluna olaiia, a pela hoi inaluna ona manu Koloa a me na-Kaka, e a-u ana iloko o ka wai. Pela hoi, aole hiki oluolu ia oe ka hooili aniPi ka holo ole o ka naauao maluna o na Kahukula a me na Lunakula, a me na makua, oiai ua maopopo, no na Kumukula ka hemahema. Aole hoi au i manao, e puoho mai ana oukoji ! Eia ka ! e puoho mai ana. No ka oiaio no o na mea a'u i olelo aku ai, nolaila, puiwa oukou. Me ka mahaio. Lihau Anuenue.