Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 39, 24 September 1864 — Page 1

Page PDF (1.50 MB)

This text was transcribed by:  Malialani Cabaniss
This work is dedicated to:  Hawaiinuiakea School of Hawaiian Knowledge

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE III.  HELU 39.  HONOLULU, SEPATEMABA 24, 1864.  NA HELU A PAU 148.

"KA NUPEPA KUOKOA."

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00 no ka makahiki,

ME KA HOOKAA MUA MAI.

            NA OLELO HOOLAHA--aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00.  E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounala mai ana e pai.

            KANIKAU--he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 kenta no ka lalani hookahi--penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela ʻ ku.

            KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA--ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia e hookomo mai no ma ka leta, a hoouna mai i ka Luna Pai.

            O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO--aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua.  E pono ke hiipoiia keia mau rula, he emi no ka auhau no keia nupepa.   H.M. WINI, (Luna Pai.)

KA "NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2 00 per annum......in advance.

            ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice for $1.50; and $2.00 for one moth; all advertisements must be paid in advance.

            KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.

            PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

            ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID.  No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list until paid for.  This rule must be strictly adhered to on account of the low subscription price.

            H.M. WHITNEY.

                        Publisher.

            Volume I and Ii of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50.

            Persons having complete sets of the above, can have them exchanged for bound volumes, by paying $2.00 each.

Manu Kupanaha.

            E KA NUPEPA KUOKOA E;  Aloha oe:--Eia ma ka pa o Kawahakui, ma Honolulu nei kekahi mau Alala hana kupanaha, penei:  O Daniela Kauaua ka mea nana ua manu nei, e makaukau ana oia e hele mai kona hale aku, a e noho ana ua manu nei me Hainau kona kahu wahine.  Waiho iho la o D. Kauaua i kona eke dala maluna o kahi moe, a malaila no hoi ua manu nei kahi i noho ai, a ua ike no hoi kana wahine i ua eke dala nei, aka, ua nanea loa o Hainau ma kekahi hana e, o ka manawa iho la no ia a ua manu Alala nei i lawe ai i ka eke dala a kona kahu a ho-o maloko o ka ipukuha, me kona manao paha he Banako, a he Pahuaho, kahi paa i hoomakaukauia hoi no na mea makamae a minamina hoi, e like me ia eke dala.  Kai noa paha no ke Owau ka mea i oleloia e i ana: "Miki ke Owau no ka hemahema," eia ka hoi no keia manu Alala!

            Ia D. Kauaua i hoi mai ai, a ninau aku ia Hainau kana wahine, "Auhea ka eke dala a kaua?"  Hoomanao iho la kana wahine i kahi i waiho ai, i au ae ka hana, aole ma kahi i waihoia ʻ i, o ka hou nui mai la no ia, pono ole no hoi ka manao, me ka noke wale ana hoi i ka huli i o a i anei, aohe nae he wahi mea a loaa iki, aka, o kekahi kanaka o kekahi hale e aku, o Kekala kona inoa, oia hoi ka mea nana i ike i ka lawe ana a ka manu Alala i ua eke dala nei, a nana hoi i kuhikuhi me ka olelo aku, "ua ik    aku nei au e paaia mai ana e ka manu, he anoai paha ua laweia no e ka manu?"  Ikaika loa no lakou i ka huli ana a loaa iloko o ka Ipukaha.  Auwe!  He keu aku keia manu hana maalea i ka lawe i ka eke dala a huna ma kahi nalo.

            No ka mea, o keia manu nona no ka moolelo kupanaha i ka wa mamua, oia hoi, nana i pao ka huewai a ke kanaka, akahi hoi a akaka, ke ikea nei no ka hana maalea a keia manu; a ina e hoolei aku i ke dala ia ia, lawe koke no oia a huna ma kahi nalo, a eia no keia, ina e hemahema ka ipupaka, lawe no oia e huna, a mahope kii no a hoike mai, he keu ka hana maaleo a keia manu.

G.W. KAHIOLO.

Honolulu, Sept. 14, 1864.

            He hiki ke ikeia ka anapa ana a ka uila iloko o na mile 200 ke kaawale mai kahi aku i uila ai.

Olioli Makahiki Hou.

            Aia ma ka Helu 37, o ka Buke 3, o ka la 10 o Sepatemaba, o kou la hookahakaha i hala aku nei.  Ua ikeia mai nei ka palalu ana o ka ihu o ua hoki makapaa nei maloko o ke opu weuweu, ke Deragona nui ulaula hoi, oia o Gen. P. A. Kalalamaikapaiaokekuhihewa, ka Pueo wawahi i laoa ai ka waha i ka makau Ieiea a ka lawa-ia.  I hoali aku nei ka hana i ke kelekele bipi, miki oolea ka lima o ka makapehu o uka, lou ai ko mau lehelehe i ka makau a Manaiakalani, a pa ai ka lae e ka ilio pialu o Hamakualoa, ka ilio huluhului-i-i make i ke kuaua o Kaelo, ka moohueloawa ai pinao o ka pali o Kapoino.

            Ke haukeke mai nei na lehelehe o kahi keiki kukulu kumu-niu o Waipuehu, i hele a liilii ka maka, me he keiki la i hanau iloko o Makalii, "ka auhuhu paina."  I ka pulu ana aku nei paha i ke kuaua o Ikuwa, ka pohakoeleele e kanonoai ko lae.

            Nolaila, ua pehu ka nuku o ka hoki makapaa ike ole i ke opei a o ke kini o Maui, me he mea la ua ukiuki oloko, a penei na olelo kalaea, e hailiili ana i kona hoa (wahi ana;) "Ka Bipi-kuapuu i make i ke anu o Nouaiki, ka lio olala hoopau ai o ke kula o Kahua, i ku aku nei ka hana o kahi uha akau i ka poka, o ua wahi piula hoololohe auwai nei i ke Gen. P. A. Kalalauikapaliokaiholena, loaa ka mai o ua o Kaneopa, e nee nei i kapakahakai me ka huahua limukala, he ohakee.  Nolaila, ua piha welu kau pane ana, e kahi moopuna a Kaleoepa, o Lahaina."

            Pokaka io no ka bipi ai weuweu o Kalanikahua, ia ia i uwo ae nei me ka lalau imua o ka lehulehu, pau io ka weuweu o ko kula o Piinaio, laua o Hookohu Kauaula, ka makani o Ulupau, a ke hailiili ae nei i ka mea akaka ole, kai no ma o ʻ u nei e kamailio ai ma o Kapepeekauila la, nuku puu wale aku no oe ia hai, e aho, nou ke kapuahi o Cehena, no ka mea hailiili wale i kou hoa, wahi au, pela mai o Mataio.

            E na makamaka e noho ana iloko o ka pumehana a ka la, mai ka puka ana ma Haehae, a ka napoo ana ma Lehua, aloha oukou.  E nana ae kakou i kahi kii i ku ai i Kauwiki, ia Kawalakii ke ku mai nei, ua pau na wahi hulu o mua o ka lae i ka puehu, i ka nouia ana ʻ ku nei e ke kikiao makani a Piimaiwaa, Ua naenae paha la i ka luu i ka loli me na hoa ona o Kaupo, a a-o hewa kahi waha i kani ae nei.

            A ke puu mai nei na maka, me he mea la ua kaumaha i ka haawe a ka ukiuki.  E nana ae kakou i kahi kua oopa, ua ku kahi uha i ka poka, me ka manao e hou mai i kana pololu ia Ieriso, kue nae i ka nahele o Oopuola, puua kela o ka waha o ka hai keiki i ka laau a Kekuaokalani, auku kela o ka ihu puu me he keiki la no Lanai, ke a-oa, ke ka iho i ke kuau o ka hoe a Pakaa, pinana kela o ka lehelehe luna o ka bipi ai weuweu o Kalanikahua, i ka nokeia e ka ua ukiu o Makawao, holo a-a kela i ke opu nahelehele, e unahi ai i ka pikapika o ka hee.

            No ka maa no kekahi o ko Maui keiki i ka unahi i ka pikapika o ka hee, nolaila, walea no ka waha i ke kamailio ana, hue kumu ia ke kee o ua wahi ou i pau.  O kau hana ka ia i lohi loa mai nei, o ka uliao i ka laau a Kekuaokalani i ko waha, he pono hapuku mai no kau, i nui i ka heluna a ʻ u a ko hoa paio, e iliki aku ai pohukuhuku i ko waha, mai noho a pinana mai ko lehelehe iluna, aohe nao auanei ka laau a Kekuaokalani, moniia ka wai o ko kii, o make auanei i ka ike aku, ua ku o Ieriso, no ka mea, i na e nana mai ka lehulehu, e ike lea mai no lakou, ua hele oe i ka manao, ua hailiili, he wahi ea paha, ua kokoke e hee i ka pali o Kaiholena.

            A ke lana nei ko ʻ u manao, e ku ana oe i ke alapii a ka opae, kai pupu mai i ke kuamoo o Pimoe, loaa aku la oe i ka ua kilinahe o ka aina, ke kii nei ka laau a Peapea, i hakalia no i ke kukai ole o ka ila o Puapuakea, ke kaa la ka laau i ko papaauwae, a loaa aku ke kikala o ko Maui kini, lapuu kela o ke kikala i ke kauila o Puukapele, ke pii la i Kaneenee, aole he uhau kauila a ka Olohe aikanaka o Kauai, ua na-na e ka pua-i i ka iki Koaie o Hanakapiei.

            A ke pane mai nei, "No ka hemahema oia manao ou, e noho oe me kou hemahema."  O oe no kai hemahema, ua makaukau keia aoao, i ka iliki aku i ka popo auhuhu, e mue ai ko waha a me ka ala paa, e kanono ai ko lae paakiki, i hamani ai mai luna a lalo o ko waha.

            A ke kunahihi mai nei no na wahi lauoho, i ka pehia aku nei e ka hau o Kaala, mohio ka lae paakiki i ke kikiao makani o Kaipuolono, a penei na olelo, "Ke lewalewa hou mai nei no ke alelo, me ka i mai, na'u ka i ohi na okaoka o Pakaka aia ka hoi a haawi aku au ia oe ia Ahupuaa nou, eku ana oe mai kela kaika a keia kaika, a ke hoihoi mai nei ka hoi oe no'u, nou okoa hoi paha ia, no ka mea, ua kokoke loa oe ilaila, i miki mai oe ilaila i na kakahiaka a pau; o ka wa pumehana no ia la, ma-u ka waha o ko Honolulu keiki."

            Ua ike wale oe i ka wa pumehana, e ole hoi ka ike he maa, aole e ole ka pumehana, liuliu loa ka hoi kou mau kakahiaka o kou noho ana ilaila, hana mau oe, i ikaika ai oe ke hele mai i ke kaua, he mau anahulu okoa ka hoi, ike pono no hoi oe, a kakaa pono no hoi ka maka o na ilio holoikauaua.  O kou mea kohu ole loa hoi, o ko haawi ana ia hai, o oe anei o Kimo i mahaoi ka haawi ana i ko i ala wahi?  Oia nae paha ea?  He hooilina oe no ua kapakahakai la?  E ole no la hoi he mau ihu oolea kou i ka eku, he ihu kipikua ka hoi kou, pau ai ka pohaku hinuhinu a ka mu i ka uneia e ko ihu, iliki ae i ko lae, makahinu kela i ke awakea.

            Ke pinana hou mai nei ko lehelehe, me ke wiliwili mai o kahi huelo; e kuhi ana paha owau kona kahu, me ka olelo mai, "E ka makamaka o na la inea ai ole o Kaukaweli, e hamahamau ka leo, o ka i-a a kuhiia mai, mai kuhi mai oe, owau kai kolohe, aole no nau ka manu i Halelea, a he lealea maka, noho no ka ino iloko."  A i waihoia ia manao ino iloo o kou naau i keaha?  A e ino no, he kanaka i ao ole ia, a he liilii na maka, pipili ai ka noonoo, ua ao ia ka paha oe i Lahainaluna ea?  He pana noho wale iho no paha ilaila, i kuhia'ku ai e makou ua ike.  He lae puu wale iho no, a he lalau wale iho no, e like me kahi inoa ona.  O na niho hea ou kai keke?  O ko mau kuilena nae paha?  Ina oia, eia mai ka hao kope nana e hoonakeke aku ia mau niho ou.  E ka makamaka ilio i ke kumu huelo ka ike.

            Aole no e ole ka hoakea i ka naau o ka lehulehu, he pilupilu ka hoi, a ke olelo mai nei, "He kapilipilinakeke ana i kou manao lalau, me ko'u, i loaa ka mea e mohalulialu ai ko puka ihu imua o ka lehulehu."

            I ka nunui no kahi o ko mau puka ihu, e hooliilii ia iho no hoi paha, e like me ou mau maka, aole la hoi e mohaluhalu imua o ka lehulehu, i kapilipili nakeke ia no la hoi e ka poe nana i hana ko ihu i ke aha?  No ke kokoke e paha e ao, ina pela ea; eia mai ke koilipi, e pau ai ke ino o ko ihu i ka helelei, e kahania ai ka puu o Kekaa i ka hau ole, a ua kaa ia olelo au mahope, a o ke Kukuluaeo hoi, nana e alualu ka manu o Kaula, e holo olohelohe ai ka mea nana e oleoleia ai ou mau iwi, e naha ai ka pali paa o Honowaiopua, e poha ai ke kualenalena o ka hai keiki, kuilena, konouli, nohouli o Lihau, o ka nuku puu, o ka manu nuku kea, o ka papa o Apua.

            O oe no kai manao i kau mea hoohalike, a i kau mea hoi i kamana ai, aole he pekekeu a keia aoao ilaila, he koekoe a he pekupeku ame ko lawe ana mai nei i ka hoakaka 21 a ka buke 1 o ka Moleanahonua.  Oia, ua aoia no ka oe ia buke, na Kekualele no ee i ao, i ike ole iho ai ou mau maka puu, i ke kulike o ko olelo hoakaka me kau mea i koho wale ai, no ka mea, ina e nana oe, ma ka buke inoa o na haumana i komo i Lahainaluna, aole e loaa ia oe kekahi inoa o Kapepeekauila, a ke pane mai nei penei:

            "E ka mea huna inoa, aole anei oe o Daniela, kuu hoa i na makahiki elua au i huna iho ai i kou inoa, a hoopunipuni mai o Kapepeekauila?  No ko manao paha o kikoia ko lae puu e ka manu nuku kea o ka luna o Lihau, loaa'i ka puu nui e kau ai i ko lae me he Laehaodela la, au i holo iho ai iloko o ke one, e huna ai i ko ihu a hala ae ka wa makani ino, o nei mea he hoopaapaa ana, alaila, ala mai oe, a hookohukohu kanaka iho ma ke kahua kaua o Buru Rana.  'Kapakahi Manuia i ua kanaka, o Keokoi ka moku' Noe ana o Kaneopa, me ka huahua me ka alaala, paina poha."

            Ike io no ua makaaniani ili poopoo ou, i pono i kau-a a na waha i ke koho wale, e like me ko olelo hoakaka, no ka mea, he okoa ka mea e kamailio ana me oe, a ke kukulu hou ae la oe i ua kaha hou, e like me ka Manaohai II, o ka Buke I o ka Moleanahonua.  I aha ai la?  I moe hewa paha oe, alaila, kakau ai oe i keia wahi au e olelo mai nei.  U, puu io ke kua o ke Kamelo hali pai o Honokohau, i loihi mai nei ka nuku, a i hooponopono ole no hoi kou makua i kou lae no ke aha?  O oe ka paha kahi keiki eweewe loa, a, o oe ka paha ka manapani o hope loa, a, wahi hoki no mau Haalelea.

            I ka maa no o ko ihu pekekue i ka luu i ke one o Honolua, a hala ae ka makani o Kaanapali he Nahua, alaila, hele ae e hookohukohu i ua kahua kaua e ua Generala nei, kapakahi ua lehelehe ou i ka ukiuki, a piha pono hoi ua opu ou i ka manawaino, a hailiili hoi i kona hoa o na makahiki elua, ana e olelo mai nei.  Pela ka ua ine umu, he pi-ku-hu umu kua kau olelo.

            Oia ike okoa aku no ia ou, i ka nana mai me ko makaaniani i Maui, i ko'u hele ana me ka hokeo i ke Kaona, o ko'u papale ia, malamaia ua makaaniani ilipoopoo ou, kai no nou okoa hoi ia ame Papakea, alaila, hoholo ana i ka pali o Kaunuohua.

            I huhewa no hoi oe me ke kumupali o ke kuhihewa i ko lalau, i i a e nana aku ma kou kukulu manao mua, aole he like.  Nolaila, e ike oukou e ka lehulehu mai Hawaii, a Kauai, he pono ia oukou ke nana aku ma ke kukulu manao mua oia nei, i ike pono i ka ianei mea e ko'u mai nei ka waha, nolaila, ua ninau aku wau mamua penei:  Aia anei iloko o au mau kolu ewalu kahi i maopopo ai no na wahi e ao keia make?  O ka nuku mai la no ka mea e hana mai ai, a ke ike hou nei au, ua hoololi hou.

            A ke i mai nei, he hu ka aka, aole paha ia oe wale no ia mea o ka aka, eia no i anei ia mea he aka, nolaila, ke ike mai la no i ka pohaku kaapalaoa e leho ai i ko a-i.

            Nolaila, e oluolu oe e ka Luna Hooponopono o ka Nupepa, i ka wehe akea ae imua o ka lehulehu, i ike mai ai na hoa paaua o nei mea he heluhelu Nupepa, a nau ia e hooma-u aku i ka ihu o ka hoa paio, i paapu na maka i ka hihiia e ka punawelewele, nolaila, ke hoi nei au e kali o ka pae mai o ka leo o kuu hoa paio, alaila, kauaheahe aku au, me na manu kii i ka lau oliva o ka waonahele.  Me ke aloha no i ke "Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii."

            KAPEPEEKAUILA.

Hailoaa no ka Ninau Helu.

            He 800 na kapuai paa sopa iloko o ka pahu mua, a he 512 iloko o kekahi.  A he 746.592 na kapuai paa puna o ka mua i oi aku i ko ka lua.  Oia iho la no ka loaa o ka S.W.M. Kanuku ninau hapalapuna, a nau no ia e haukae iho me ke one a kapili aku mawaho o ua mau pahu la.  Owau no kou makamaka opiopio.

            J. MANOA.

Halai, Hilo, Sept. 15, 2864,

Hou ia i ka Pahi.

            E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:

            --Ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii, ka mea nana e lawe hele aku ma na palena o keia mau Mokupuni mai Hawaii a Niihau.

            Eia no ia, ua o ia o Kalani i ka pahi, e kekahi kanaka kumukahiki ma Kaiwiiki, Hilo, Hawaii.  O keia kanaka, mai Honolulu mai kona hele ana mai, a malaila no oia i kepa ia mai ai, a ua noho oia ma Kaiwiiki, malalo o ka hana ana i kepa ia ai, a he elima ka nui o na la o kona noho ana, a o ka mahuka no ia o ua kanaka nei, o kona inoa o Kahinu, a me kekahi kanaka e ae, o laua a elua kai mahuka.

            Alaila, olelo kekahi haole o Keoni kona inoa, penei: "Ina e loaa i kekahi kanaka kuu mau kanaka i mahuka ai, e uku no au ia ia he iwakalua dala, ($20 00), a e hoihoi mai ia'u ma Kaiwiiki."  A loaa o Kalani ia Keoni, olelo aku la oia ia ia, "Ina e ike oe i kuu mau kanaka i mahuka ai, e hopu oe a paa," a lohe o Kalani i keia mau olelo a ka haole pela, hoi aku la oia ma kona awhi, i ka po, ike aku la oia i keia mau kanaka e iho ana ma ka pali, alaila olelo aku la oia i kona kokoolua, "e kii kaua i kela mau kanaka e iho aela ma ka pali, he mau kanaka mahuka paha."  Hele aku la laua nei e kokoke, ike mai la e Kahinu, o ka holo aku la no ia, hahai aku la no kona kokoolua mahope, holo aku la laua a kokoke i ka pali, pee iho la laua.

            Huli aku la no o Kalani mahope o laua, a kokoke e loaa aku o Kahinu, puoho kokoke ae la o Kalani ia Kahinu, ku aae la o Kalani a pololei, kuhi aku la ia Kahinu, e kui mai ana kela ma ka opu o Kalani, lalau aku la oia me kona lima akau, hoi mai la o Kahinu i ka pahi a ku ma ka poohiwi o Kalani, o ka loihi o ka maka o ka pahi i komo iloko, he elua iniha a oi aku.  Ia wa no, hopu aku la o Kalani ia Kahinu, a hana iho la oia me ka maikai a paa na lima o Kahinu, a o ka lua o ke kanaka ua lele aku oia i ka pali, a loaa no ia Kalani, a ua hoopaa ia laua a elua, a ua hoopaa ia laua a elua, a ua hoihoiia no ma Kaiwiiki, kahi hoi o ka hana a laua i mahuka ai.

            O keia kanaka o Kalani, he keiki kama-e-u no Hilo nei, a i keia kama-e-u hoi o Honolulu mai, ku ana oia i ka pahi, aka hoi, he mea ole nae ia ia Kalani, no ka mea, ua hana aku oia ia Kahinu ma ke ano maikai.  O keia kanaka, maluna o ka moku kiakahi kona holo ana mai nei a o ka lua o ke kanaka, no Maui, a oia ke kanaka i lele ai i ka pali, ua ha-i kekahi wawae, a no ke ano mikioi o ka hana ana a ua keiki kama-e-u nei o ka aina ua nui o Hilo, ua uku pono ia mai no oia he $20 maikai.  Oia ae la no kahi nu hou o Hilo, Hawaii.

                                    Owau no me ka mahalo,

            J. A. KEALOHANUI.

Puueo, Hilo.  Sept. 15, 1864.

Inu papipi ma Keoneoio.

            E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe.

            --He wahi manao ko'u e hai aku ia oe, no kela mau hua e kau kehakeha ae la maluna, "Inu papipi ma Keoneoio," ninau mai paha auanei oukou, "Heaha la ia mea?"  Eia no ia, ma Keoneoio, ua ike au mailaila, nui ka haunaele ma kela wahi no ka ona, e huikau ana na kane me na wahine, no ka ona i ka papipi.

            A penei ka hana ana: O ka papipi i hui puia me ka wai, lomiia iloko o ka umeke, waiho ia a Poakolu, lilo kela i mea awaawa; a i ka Poaha ae, alaila inu, lilo kela i mea e ona ai ke kanaka, pela ko'u ike ana, nui ka ona me ka haunaele ma Keoneoio, aole nae au i kanalua loa, ina i hanaia kela mea ona i na la e ae, aka, no kuu ike ana e inu ia ana kela mea ona i ka la Sabati.

            Nolaila, kaumaha ko'u naau no kuu ike ana, ua lilo ka la hoano o ke Akua i la uhauha, e lealea ana i o ianei me ka manao ole i ka la Sabati, he mau hoahanau kekahi i komo iloko o keia haunaele nui.  Nowai keia hewa?  No ke kanawai ole anei?  No ka maikai ole anei, no ka Lunakanawai ole anei ma Honuaula?  Eia ka haina, no ka makaala ole o na makai ma ka lakou hana, ua hiamoe, ua inu pu paha i kela mea ona, nolaila, lana loa ka ona ana ma kela wahi; aohe mea nana e papa, pela no hoi na hoahanau i kapaia ma ka ekalesia, ua komo pu iloko oia hewa, aole he makaala, ua huna oukou i ke kukui malalo o ke poi.

            Nolaila, nui ka ona i hana ia ma Honuaula, la me na wahi e ae no hoi kekahi, nolaila, e makaala oukou e na makai, a me na luna ekalesia, i pau keia ahi nui e a nei ma Keoneoio, ame Kanahena, o ka ona, he mea no ia e poina ai keia lahuikanaka, a e lilo ai na kane me na wahine i ka haunaele ame ka pono ole.

                        TIMOTEO.

            Kipahulu, Maui Hikina, Sept. 6, 1864.

Mai Lilo ke Ola.

            E KA NUPEPA KUOKOA E; Alohe oe:

            --No kuu koiia mai e ka wai olu o Pahukawa, a me ka makani lauwili o Pelekane, nolaila, ua lana mai ke au o ko'u manao, a me ka hakui o ko'u lunaikehala, e hoouna aku ia oe i keia wahi ukana, a na kou Luna e hookomo iho ma kou kowa kaawale, i ike ka poe e hiipoi ana i kou kino.

            I ka Poaono aku nei, ua hoi mai kekahi mau kanaka mai Waiehu mai, maluna o na lio, e hoi mai ana i Honokohau nei; o Keoni, a me Kahoopihawaa.  I ko laua hiki ana ma Makaliua, iho laua a hiki i kauhale, e inu pinika ana ko laila poe, ua iho mai la ko luna poe i na kamaaina.  Ia manawa koke no, pa mai la kahea a ko laila kini, e komo iloko, wahi a na kamaaina, o ko laua komo aku la no ia, no ka mea, o ka hulua a ia o Hauailiki.

            Ia laua e noho ana iloko. haawiia mai la ia laua kekahi mau kiaha pinika, o ko laua inu iho la no ia a ona.  o ka iho koke iho la no ia o ko luna poe, kani kaea, kuawili ka olelo, e like me ke ano mau o ka poe ona.  Ua hana lakou i ka lakou hana o ka waha ukele.  A pau ko laua noho ana ilaila, o ko laua hoi mai la no ia me ka laua ukana, e hoohilala ana iluna o na lio.

            A hiki laua ma ka pali o Kaukini, i Kahakuloa, hala e mai la o Keoni mamua, a koe o Kahoopihaiwaa mahope.  Ia ia e hele mai ana mahope, pupuhi aku la ka makani i kona papale, ka lele aku la no ia a haule iwaena o ka pali, o kona kii aku la no ia a loaa hoi mai la.  A hiki i kela ma kahi e ku ana o ka lio, no ka mea, e ku ana ka lio ma kae pali, o kona kau ae la no ia, a haule aku la ma kekahi aoao, a o kona kaa aku la no ia i ka pali, e like me ka pauku wahie la i olokaaia aku i ka pali, a ili aku la iloko o ka lua, iwaena o ka pali; nahoahoa ke poo, eha ka a-i me na lima, koe no nae ke ola.  Auwe!  Mai lilo ke ola.

            Ia Kahoopihawaa e kaa mai ana i ka pali, ike aku la kekahi kanaka o Kamalii kona inoa, no Kahakuloa, Maui, hooho ae la ia me ka leo nui penei: "Kaa kela mea i ka pali e!  kaa kela mea i ka pali e!!"  O kona pii aku la no ia e nana pono, a i kona hiki ana aku ilaila, ike iho la ia he kanaka, ninau mai la ko lalo poe, "Heaha ia?"  "He kanaka hoi paha, eia la ua make loa."  Kahea hou mai ko lalo poe, "Waiho aku no ilaila e kanu ai."  Ia manawa no, pii aku la kekahi poe e ae e nana, a i ko lakou hiki ana aku, hapai ae la kekahi e ola ana no, a pane ae la ia, "e akahele ia'u, aole au i make."

            Ia manawa, lohe aku la o Wainuiopio, o kona holo aku la no ia me ka naau i piha i ke aloha a hiki ilaila, a i kona nana ana, he mea e ke kaumaha iloko ona.  Aole nae pela kela poe, he mea lealea wale no ia ia lakou, o ko Wainuiopio hopu iho la no ia haawe i kona kua e hoihoi i kona hale.  A hiki laua ma ka pahale o Wainuimakua, pane mai la ia me ka leo alohe ole, "hele pela, e lawe i ke alanui e waiho ai."  He keu a ke aloha ole, aole nae i hoolohe aku o Wainuiopio i kana olelo, hoihoi no oia i ko lakou hale, na Wainuiopio ame kona mau makua i malama a ola, ua hoi mai oia ma Honokohau nei.  Me ke aloha.

            W. J. H. KAEHUWAI.

Honokohau, Maui, Sept. 16, 1874.