Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 39, 24 September 1864 — Page 2

Page PDF (1.65 MB)

This text was transcribed by:  Andrea
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

            O na Luna a pau o ke Kuo koa ke kauohaia 'ku nei e hooili koke mai i na dala a pau i ohiia e lakou, a e waiho nei hoi iloko o ko lakou lima. O na dala a pau o ka pepa, ua hala loa ka wa e uku ai, a he pono hoi ke hookaa kokeia mai ano.

            MA KE KAUOHA A KA LUNPAI.

 

KA NUPEPA KUOKOA.

 

HONOLULU, SEPATEMABA 24, 1864.

 

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

 

            LEHULEHU.--Lehulehu loa no na eepakeke i kau mai nei ma ka moku Kometa mai Kapalakiko mai, he kanalima kumamakolu ka nui; nana'ku no hoi oe, laukanaka ka uwapo o Halekuke kahiko, i ke ku ana mai i ka Poakolu iho nei.

            KAUKA MINUTEOLE.--Ma ke ku ana mai nei o ka moku Cometa ma ka Poakolu iho nei, ua kau pu mai malaila ko kakou makamaka Kauka Minuteole, a ua maikai loa no kona ola. E hoomaka hou ana oia i kana oihana lapaau, ma kona wahi mau. Ua loaa mai nei ia ia na laau maikai ano hou a pau. A he oluolu no paha oia e ike i kona mau hoa mua.

            ANO OLE NA LETA.--Ua hoolilo makou i kekahi hapa nui o ka Aoao 4 o ka pepa o keia la, no ka leta a Kapepeekauila, me ka manao e hoike aku i ka poe kakau manao i ke kumu e hoopanee pinepineia'i o ka lakou mau leta ma ka papa; no ke ano ole maoli o na olelo o loko, a he kupono ole hoi ke hele e koa imua o ko kakou kahua kaua, e like me ka palapala a Kapepeekauila, mai ka mua a ka hope, he opala wale no. Ua hele no hoi na olelo mai ka maikai a ka lapuwale loa, me ke ano ole maoli no. Na oukou no e ike iho.

            E AO KULA ANA.--Ua mahuiia mai makou e ka lono, e hoomaka ana ka o Rev. H. H. Pareka, o ka Halepule o Kawaiahao, i ke ao kula olelo Beritania, no na keiki kane a me na kaikamahine a pau e makemakemake ana e aoia i ka olelo Beritania, me ka uku ole. Ina he oiaio keia lono, alaila, he nui ko makou makemake e hele nui na keiki ilaila e ao ai i ka olelo haole, no ka mea, e hiki ana ia lakou ke haawi mai ai i ka ike, me ka lilo ole o ka uku. E wiki oe me kau hana maikai.

            KE KO O WAIKAPU.--Lohe mai nei makou, ke wili nui ia nei ke ko o Waikapu i keia mau la, a hala paha kekahi mau malama, alaila, hoomoe iki ka wili ana, no ka hooponopono hou ana i kekahi mau mea e pili ana i ka wili, a me kekahi mau mea hoomaloo ko kou. E hala ana paha na malama elua ma ia hooponopono ana, alaila, hoomaka hou no ka wili. Oia oe e Waikapu.

            PAU I KE AHI.--Ma ke ku ana mai nei o ka moku Kiakolu Fleetwing, mai ka mokupuni (Bakers Island) Pua-ka-ilima, aina hana lepo manu, ua hiki mai ka lono ma o na la, e hoike mai ana i ka pau ana o na mea a pau maluna o ua mokupuni la i ke ahi, ma ka la 6 o Augate iho nei, oia hoi na hale, na kaa, na mea ai, a me na lako hana a pau maluna oia mokupuni; aole ka o kanamai ke oneanea oia wahi i keia manawa. O na waiwai a pau o ia mokupuni, no ka Hui i kapaia ka "American Guano Company," a no lakou ke poho nu@ ma keia pau ahi ana mai nei. O ko kakou hoa Dr. G. P. Judd (Kauka,) ka Agina (Agent) oia hui e noho nei maanei.

 

Haina o na Ninau Huapalapala

A. S. K. KAAWA

 

            Ninau 1. Heaha kekahi mau hua palapala elua ke hui ia laua, ua like me kekahi mea hana lealea a ka lahuikanaka? Haina, o h ame u, a i hui ia lana, hu, he mea lealea, a suea ia hoi o hu, he olelo maui na ka lahui, haina, huhu, a ina e supa ia, he mai i loaa i ka wa elemakule, haina, hu-hu-hu.

            Ninau 2. Heaha kekahi mau hua palapala elua ke hui ia laua? Haina, p ame a, a i hui ia laua, pa, he wahi e waiho ai na mea ai, a i suea ia hoi, he mea e pono ai na haumana. Haina, papa, a ina i supa ia, he mea ai na ka lahui, haina, papapa.

            Ninau 3. Heaha kekahi mau hua palapala elua ke hui ia laua? Haina, p me u, a i hui ia laua, pu, he mea kani, a i suea ia hoi, he i-a kolo ma kahakai, haina, pupu, a ina i supa ia, he olelo pili i ka nui, haina, pupupu.

            Ninau 4. Heaha kekahi mau hua palapala elua ke hui ia laua, he inoa no kekahi manu e lele ana ma ka lewa? Haina, o k ame u, a i hui ia laua, ku, he inoa no kekahi manu, a i suea ia hoi, he hana mau na na wahine o Hawaii nei mai na kupuna mai, halna, kuku, a ina e supa ia, he olelo mau na na kanaka ikaika ka mahu o ka ipuhao, haina, ku-ku-ku.

            He mau ia mau wahi haina e waihoia'ku la imua ou, a nau no ia e apono, a apono ole iho, no ka mea, aole keia mau ninau au i hoouna mai nei i pili iloko o na mea helu, ua like no keia me he olelo nane la, aia ka loaa ma ka hahai a hoohalike me kau mau olelo wale ne, ua like a like ole paha keia, no ka mea, ua koho wale aku wau ma ka huli wale ana, a hoohalikelike aku. Me kuu mahalo no ia oe.

Na Kaleimaole.

 

KA NU HOU!

 

Pio o Atalanata ma Geogia!

 

Hoopio ia o Papu Mogana!

 

He 10,000 na Koa o Lee i Make!

 

E Balota ana o Gen. Makalelana, i Peresidena no Amerika Huipuia!

 

Lanakila Nui ma ka aoao Akau!

            Ma ke ku ana mai nei o ka moku Kiapa Cometa J. M. Green Kapena, iloko o na la he 16 mai Kapalakiko, ua loaa mai ia makou na nupepa pule o ia wahi e hiki ana i ka la 3 o keia malama, a me na nupepa la, e hiki ana i ka la 5. A o na mea i hiki mai nei, he mau mea ano nui no, a he pili hoi i ka hoopomaikai i ka aoao Akau, a he hooluolu no hoi i ka naau a me ka manao o na keiki hanau a pau o Amerika Huipuia e noho nei ma ko kakou mau kapakahakai, a me ko kakou mau awawa uliuli, ka poe hoi e noho u ana no ke koko o ko lakou mau hoahanau e hookaheia nei, iloko hoi o keia au kaua nui ma na hakua kaua o ko lakou one hanau, iloko hoi o keia pilikia nui ma ko lakou aina.

            O ka mea ano nui loa i hiki mai nei, oia no ke pio ana o Atalanata, he huina ia no na alanui kaamahu eha, a he kulanakauhale no hoi i hoolakoia i na hale hana pu, me na hale hana lole, a me na hale oihana e ae no hoi. Penei iho na olelo i hiki mai nei, e hai ana i ke ano a me ke pio ana o Atalanata:

            NASAVILE, Sept. 2.--Ua komo aku na papa koa mua a Gen. Samena, iloko o Atalanata i keia kakahiaka ma ka hora 11. E komo pau loa ana na puali koa Aupuni i keia la.

            WASINETONA, Sept. 2.--O ka nu telegarapa mahope iho nei mai a Slocum mai, ua kakauia i keia la, mai Atalanata mai, a ano no ia i loaa mai nei, e hooia mai ana no i ke pio ana o ia kulanakauhale (Atalanata) "Ua pio iho nei ia Sherman (Samena) o Atalanata. Aia ia kulanakauhale i keia wa i ka Puali kaua helu Iwakalua. O ka hapanui o na Puali kaua Aupuni, aia no ma ke alanui Mekona (Macon Road) e kokoke ana i kahi i kapaia o East Point. Ua hooukaia he kaua ma ia wahi, a ua holopono o Sherman."

            Ua hai waleia mai no hoi inehinei, aole ma ke ano oihana, ma ka hoouka kaua ana ka ma kahi e pili la ma East Point, mawaena o Gen. Samena (Akau) a me Gen. Hood (kipi) hoomoku pu ia iwaenakonu ka puali kaua kipi, a ua nui loa ko lakou poino, a ua make hoi o Gen. Hardee (Hadi), o ka Hema. Aohe i maopopo ka poino o ka aoao o ke Aupuni.

            I ka hiki ana'e ka o ka nu hou o Nu loka, e hai ae ana i ke pio ana o ke kulanakauhale o Atalanata, aole ka o kanamai ka olioli o na haole a pau oia kulanakauhale nui. Ua ikea iho, oiai e hele mai ana na koa lio kipi ma kona kua aku, aia hoi e hele ana kela Alii koa imua me ka halawai me ka pomaikai, a ma ka hora 11 o ke kakahiaka o ka la 2 o Sept., komo aku la oia iloko o ke kulanakauhale, me ka ike iho, mamuli o kona hana noiau ana ma kona hoonohonoho ana i kona poe koa, nelaila, ua haalele iho o Gen. Hood ia wahi, a ua holo aku.

            Ma keia lilo ana ae nei o Atalanata i ke Aupuni, nolaila, e hiki no ke manaoia, ua lilo holookoa ka mokuaina o Geogia i ke Aupuni, a ua hoopilikia nui ia aku no hoi na kipi, me ka hoohaikiia'ku o ke kahua hana a na kipi, ke nee aku, la lakou i kauwahi o ka lele i ka pali. O kela mau mea i lohe mua ia mai no ko Gen. Samena emi hou ana i hope, ua ikea iho he hana hoomeamea wale iho no ia na ua Generala nei, a ua kaulana mau no ia Generala mamuli o na hana maaiea o ia ano. Aka, ua ikaika no nae o Gen. Hood, no ka mea, ua hoopuipuiia no kona puali e na kamalii a me na elemakule, i kau-o maoliia'i iloko o kana puali kaua. He wahi pono iki no ka ia poe iloko o na pakaua, a oia wale iho la no, malaila i loaa ai ka hana kupono a ia poe.

            O ke ano o na mea a Gen. Samena i hana ai, ana i hookumu ai ma ka po o ka la 26 o Augate, ua ikea maopopo ia iho, oia no hoi, o ke kumu o kona hele ana ma kahi e mai e hoouka ai i na kipi, no kona makemake no e hoolilo i ka pomaikai a na kipi i manao ai e loaa ia lakou ma na pakaua o lakou i mea ole. O ka Gen. Samena i manaolana ai, ma ke hele ana'e la ma ka aoao mai o Atalanata, me ke oki ana i na wahi a pau e hiki ai ke komo aku ke kokua i o Gen. Hood la, a malaila la e koiia mai ai o Gen. Hood, e puka aku e hoouka i ka puali koa o Gen. Samena.

            Ma ia manao ana, nolaila, hoomaka koke oia e hooneenee i kona puli holookoa me ka hoolako o kela a me keia koa i ka ai kupono no na la he iwakalua; koe nae ka puali Helu 20, ua waiho koke ia no oia ma ke alahaka o Katohusi, a ua kukuluia ia puali kaua ilaila, i puali kiu, me ka noho ku i ka wa, me ka lilo i poe komo iloko o Atalanata, ke haalele na kipi; a o kekahi hana no hoi a ia puali, o ka hoouna koke aku i na kauoha a me ka hoouna aku i na mea ai ma na alanui kaa-mahu, a hiki i na wahi a pau a Gen. Samena e makemake ai e hooili aku. A penei iho ka hele ana a na puali kaua o Gen. Samena: O ka puali kaua Helu iwakaluakumamakolu, oia ko Gen. Sofile (Schofield) puali, oia ka mua, a mahope aku ona ka puali kaua Helu 14, malalo o Gen. Davis, a o ka puali Helu 15 aku, a ko Gen. Logan ia, a o ka puali Helu 16 aku, o ko Gen. Ranasoma puali ia, a mahope aku no hoi o ia puali ka puali Helu 17, malalo o Gen. Betona, a mahope loa aku ka puali Helu 4, malalo o Gen. Stanley, e hele like ana ma ke ano ku aoao a me na puali kaua waho ikaika ma ka aoao mamua a mahope. I ka wehe ana mai o ke aluala, aia hoi, ua hala loa aku la o East Point ma ka hikina, a ike iho la o Gen. Hood, ua hala'ku o Gen. Samena. Ma ia hope iho no, o ke pio koke iho la no ia o ua kulanakauhale la.

            I mea e ikea ai ke ano nui o ke kulanakauhale o Atalanata, nolaila, ua lawe mai makou i kekahi manao i hoopukaia e kekahi nupepa o Kapalakiko, a penei no ia:

            Aohe wahi e hiki ai ke kanalua ae no ka lilo ana mai nei o Atalanata ia kakou. Ina paha e lilo e kekahi kulanakauhale e ae o na moku Hui o ka Hema, aole loa e like ka poino e ilihia aku iluna o na kipi ma ia lilo ana, e like me keia pio ana mai nei. I ka makahiki 1845 iho nei no kona hoonohonohoia ana i kulanakauhale, a ma kona ano nui no a maikai i hoohikiwawe i kona ulu ana. Mamua aku o keia kaua ana, he wahi kulanakauhale hana nui loa ia; a mahope mai nei o ka hoomaka ana o ke kaua, ua hoolaula nuiia kona ulu ana. Anolaila no hoi, manao na kipi o kona kulana kahi hoi e hui ai na alanui kaahaoeha, kahi kanu nui i ka pulupulu he wahi kupono loa ke kapaia oia ka waenakonu o ko lakou aupuni. A o kekahi kumu i maikai loa ai, no ka hiki ole i na moku kaua aupuni ke holo ma kekahi muliwai e pili koke ana ia wahi. Na na kiekiena e ku koke la ma Katanuga, "kahi i hiki ole i na enemi ke lawe aku mai na kanaka i hooholo e kupaa," na ia mea i hoomalu ia ia mai ka hooukaia mai ma ka aoao akau. Ma ka nana ana iho no, me he mea la aohe kulanakauhale e ae o na moku Hui o ka Hema, kahi e holo ana na kaamahu, a e kanu nuiia'i hoi o na m@@ kanu i like ke ano paa loa me ka hiki ole ke hoopioia, e like me keia Atalanata, wahi a ka manao o na poe kipi. Malaila lakou i kukulu ai i na Hale hana pu kaupoohiwi i ane like ka maikai ame ka nui me na pu i hanaia ma Springfield. Malaila no hoi lakou i hana iho ai i hale hana pu kuniahi. Ilaila no hoi he mau hale no ka hana ana i lole no na koa. Aia ilaila kahi e waiho nuiia'i k Pulupulu--oia no hoi kahi waiwai kukai hookahi a ka Hema, no na mea kaua o na aina e, ka pauda, ka moku no na hana powa, waine ka huita, a me na mea ai e ae no hoi a na kipi i malam'i no ka hanai ana i na poe koa i kauoia e lakou iloko o ka lakou puali ma na kahua kaua.

            No ka holokiki loa a ka Gen. Samena hele ana mai mai Chattahoochee me ka hiki wawe no hoi o kona okioki ana i na alanui kaahao, e moe ana mai ke kulanakauhale aku a hiki i na wahi e ae, nolaila, me he la, ua koe okoa no na ano waiwai he nui wale o na kipi iloko o ia wahi, i ka manawa a na koa o Gen. Samena i hoomaka ai e komo aku iloko o Atalanata, ma ka hora 9 o kakahiaka o ka la 2 o Sept.

            Ina kekahi poe e manao mai ua hii nui loa makou i ke kumukuai o keia mea i loaa hou mai nei, alaila, e pono ia makou ke kauo mai i ka olelo hoike a na kipi kuonoono. Ma ka la 9 o Iulai, hoopuka mai o Mr. Brown, ke Kiaaina o Geogia, i ka olelo hoolaha kuahaua i na koa hoo@noe o ia mokuaina, wahi ana, "E na poe o Geogia, e pono ia oukou ke hooikaika ae i ka puali kaua o Gen. Johnston, me ka ho-a pu aku i ka enemi (na puali kaua Aupuni,) a ina aole oukou e hana pela, alaila, e ho-a ia mai auanei oukou a hiki i ka moana Atelanita, a e puhi mai oia i ke ahi i ko oukou mau kulanakauhale a me na hale oihana, a e hoopio mai i ko oukou waiwai, me ka hooneoneo mai hoi i na kula momona o ko oukou mokuaina." Hoahewa oia ia Jeff. Davis a me kona mau Kuhina, no ka hoolilo wale ana i na koa ma ke komo hupo ana iloko o ka mokuaina o Kenetuke, oiai e waiho hoopilikia oleia ana na alanui kaamahu nana e ahai mai ana i ko Gen. Samena mau lako a hiki i Nasavili. Ua koi aku oia i na kanaka o Geogia, a ua nonoi ikaika aku ia lakou e hana i na mea i hana ole ia e ke Aupuni Hui o ka Hema. Wahi no ana, "Ina e hoopoinoia ka puali kaua o Gen. Johnston, alaila, o ka hamama no ia o ka ipuka e komo ai ka enemi iloko o na mokuaina pili kowa, a o ko kakou poino no ia. A ina hoi e hoopuniia ka puali kana o Gen. Samena, alaila, o ka weheia mai no ia o ka ipuka o na mokuaina Komohana ia kakou, a hiki wale i Ohio, a o ke komo ana mai o na enemi, (na koa Aupuni) iloko o Geogia, Alabama, a me Misisip, e pau ana no ia."

            Ma ka la 14 o lulai, ike iho la ua Kiaaina nei, or na kanaka kuonoono a me na kanaka waiwai, aole lakou i maliu mai mamuli o kona kalokalo ana aku, no ka mea, aole lakou i hoike mai ia lakou iho ona ma Atalanata, me ka hele mai e kokua mamuli o ke kipaku ana'ku i ka enemi e ku hooweliweli mai ana me ka manao e poi mai ia luna o ka aina o lakou, oia hoi ke ki o na moku Hui o ka Hema. He mea u-a wale paha ia makou ke hoopuka aku i ka huhu launa ole, a me ka inaina nui o kona hoopuka ana i kona manao paa e kii i ua poe kanaka hohe wale'la, a e lawe a e kukulu ia lakou ma ke alo o na puali kau Hema. Aole no i ala mai na poe kuonoono a me na poe waiwai, e kokua i ka puali kaua o Gen. Johnston, aole no hoi i hoopuipui kupono ia mai e na koa hoomoe e hiki ai la ke ae o Gen. Samena, ka mea e hele mai ana imua a hiki i Atalanata, nana i hooneoneo, i hoopuni, a ma ka la o nehinei (Sept. 2) e like me ka mea i hoikeia mai e kekahi o na leta i hiki mai i ke ahiahi nei, komo aku la a lawe pio ia wahi. O Atalanata, oia ke ki o ka moku aina o Geogia,--a o Geogia hoi ke ki o na moku Hui o ka Hema.

            Ke hana like nei o Garana, a me Samena ma ke ano hookahi o na rula kaua, ke hana nei laua me ka huipu. O ke pio ana o Atalanata, oia no ka hiona o ko Rikemona pio ana mai.

Ke pio ana o Papu Morgan.

            WASINETONA, SEPT 2.--Ua loaa ae i ke Keena o na aumoku kaua o Amerika Huipuia, he palapala oihana na Adimarala Faragata. Ua ikea iho, ua hooikaika nui o Gen. Page o ka Hema, e loaa iaia ka pomaikai ma ka hoopio wale ana ia Papu Mogana, aka, aole nae i loaa ki, aka, ua pio wale mai no.

            Ua hai mai no o Gen. Faragata i kona manaopaa, ua hana inoia na pu mahope iho o ke kau ana mai a na kipi i ka hae keokeo e hoopio ana ia lakou iho. A ua ike no hoi oia, aohe pahikaua a Gen. Page, ame kekahi o kona mau alii, a o na wahi pahikaua i haawiia mai, ua pau i ka uhakiia.

            Penei iho na olelo hope loa ma ka palapala hoike oihana a Faragata: O ke ano o ka hana a na alii koa o ka Pakaua Gaines ame Pakaua Mogana, ua ano e loa ma ke ano o ka maikai, nolaila, aole e hiki ia'u ke aua i ka hoopuka ana'ku i kekahi olelo no ia mea. O Kanela Anasona (Anoderson) ka mea iaia ka Pakaua mua, no kona ike ana iho ua pilikia maoli kona kulana, no kona hookai@iia mai e na poe lehulehu wale i kauoia iloko a ka puali kaua, a o ka hapanui hoi o ia poe, he poe kamalii, nolaila, hooholo oia e hoopio mai ia Pakaua Gaines. Ma ia hana ana, ua apono na 'Lii malalo iho ona, a hookahi wale no i kue. Mai ka wa mai i hukiia'i hae keokeo, mai ia manawa, a hiki i ka wa i haawiia mai ai iloko o ko'u lima; oiai hoi o Gen. Page, ame kona mau alii koa, me ke ano kuaki kamalii, hana ino iho la i na pu ana i olelo ai e malama a hiki i ka hopena, a, ana no hoi i malama ole ai. A kiola aku oia i na mea kaua ana i aa ola ai e hana kue mai ia makou.

            "Aole loa o Papu Mogana i ki mai i kekahi wahi pu hookahi, mahope iho o ko makou hoomaka ana e ki pu aku, a ua hele loa no na koa kiai waho o ko makou puali, a pili loa i ka pakaua e like me ka mea i hai mua ia, ua hoopio mai ka pakaua ma ka hora 2 P.M. oia la no. A ua hoouna ia na poe pio a pau i Nu Olina, ma ka mokukaua Tenesi, a me Bienville, a ua hiki pono aku ilaila. Faragata."

            Eia iho ka houluulu ana i na poino i ilihia maluna o na kipi ma Mobile. O ke pio ana o ka Papu Powela, Papu Gaines, a me Papu Mogana, a me ka mokukaua kipi Tenesi, ua pio mai 1,500 koa, 100 pukuniahi, a me na pukuapoohiwi he lehulehu wale, a me ka pauda, a me ka mea ai, e lawa ai na koa Aupuni nana e malama ia mau wahi no na mahina eono, a me kekahi mau mokukaua lehulehu wale. Ua paa aku la iloko e ke awa o ke Aupuni he ekolu moku Bertania nana e law malu nei i na ukana lako kaua no na kipi. A o ke kumukaui i loaa mai ai keia mau pomaikai, he hookahi koa i make, he umi i hoehaia ma ka puali kaua Aupuni; a o ka poino hoi o na aumoku, o ke piho ana o ka moku Tecumseh, a me ka poino ana o ka hapalua o na luina o luna, a me kekahi mau poino e ae ma kekahi mau moku.

No ka Puali o Garana.

            He hoouka kaua weliweli kai hooukaia mawaena o na Puali kaua malalo o Gen. Garana, a me na koa kipi malalo o Lee a me Biurigada, a eia mai na mea hou hope loa i hiki mai nei. Ua lilo ae la he 35 mile o ke alanuihao ma ka aoao hema o Pitabuga Weledona. Ka nui nae o ka poino o ka Puali kaua helu elima o ke Aupuni, he 5,000 koa. Ua nani no ka lakou hoouka ana. Penei ka mea i hoikeia mai e na nupepa o Rikemona, no na mea e pili ana i ke ka@@ weliwali ma ke alanui kaahao o Weledona: "Ua halawai mai me makou (na kipi) ka poino me ka poino me ka hooemi hope ia, a o ke kumukuai no ia mea, oia no ka make ana o na kanaka koa lehulehu wale, aka, aole nae i pau ka hana ana ma ia mea. O Brigadier Gen. Saunders o Alabama, ua make; O Gen. Lamar o Felorida, ua eha ino loa; a o Gen. Barton, Finnegan, a me Anderson o Alabama, ua pau i ke ku i ka pu. O ke ano o na mea a Garana i manao ai e hana mai ma ke alanui Danavile, ua ikea'e nei, a o ka ikaika a me ke koa a pau o na koa malalo o Lee, a me Biurigada, aole e lilo ana i poe nui loa ma ka hooemi hope ana aku i keia @ana koa (a Garana) i hanaia mai nei ma ka hema aku o Pitabuga. (Ma ka olelo hoi a na nupepa o Pitabuga,) ua ane no e pilikia ana ke alanui kaahao o Pitabuga, a me Linebuga (Lynchburg.)

            He oiaio, ua nui loa ka poino i loaa mai nei i na puali kaua o Lee. Ua hooikaika oia e hoi hou mai kahi o ke alanui Weledona i lilo ai i na koa Aupuni. A iloko oia hoao ana, ua make aku he 10,000 paha o konapoe koa, me ka poino hoi o kekahi mau alii koa akamai o ka Hema. A me he mea la no hoi, ua nui no ka poino ma ka aoao Akau, no ka mea, ua make 5,000 koa noloko mai o ka puali koa helu elima o ka Akau. Ua like no paha na poino ma na aoao e elua, a ua oi ka pomaikai o ka aoao Akau ma ka lilo ia ia o kela kulanakauhale maikai.

            Mai ka hookumu ana o ke kaua ana a hiki i keia wa mai nei, akahi wale no a ike ia ka loaa ana i ka aoao Akau o ke kulana maikai i maka'u ia e na kipi. No ia mea ke kumu i hooikaika ino loa ai o Lee e kipaku aku i na koa o Garana, me ka lawe hou mai ia wahi, a ina e mau loa mai keia waiho ana o ia wahi iloko o ka lima o na koa aupuni, alaila, he mea maopopo aohe i mamao ka la o ko rikemona pio ana. O ke pio ana o keia alanui ka mea nana i ho-okupe nui i ka Hema. Eia kekahi pilikia nui o ke kulanakauhale o Rikemona, o ka pii ino loa o ke kumukuai o na mea ai, he $6.00 o ka paona puaa hookahi, a he $8.00 o ka paona bipi, he $150 no ka pahu palaoa, a pela no ka pii like ana o na mea ai o na ano a pau. Ma ka nana ana iho i keia mau mea, me he mea la e aneane ana ka pololi a me ka wi e kipa ae ilaila; a ina io pela, alaila, he mea maopopo, he pokole nala i koe, a e haulehia mai no o Rikemona.

Kohoia o Makalelana.

            Ma kekahi halawai a na Elele o ka aoao Demokarata ma Chicago Ilinoe, ua kohoia o Gen. Geo B. Makalelana i Luna e koho ai no ka noho ana Paresidena no Amerika Huipuia; ma ia mea, akolu iho la poe e balota ana no ka noho ana Paresidena no Amerika Huipuia, oia hoi o Gen. Fremont, Gen. Geo B. Makelelana, ame Aberahama Linekona, ua manao paaia no nae, o Linekona no ke lanakila ana. Mahope kakou e ike ai.

            HE MAKANA MAKAI.--Ua hui ae na poe hanohano o Piladelefia, a ua hoomaka iho e lulu dala, i mea e kukulu ai i hale maikai no Generala Hanakoka; aia a loaa ka pa a me ka hale maikai, a pau oloko i ka hoomaikai ia a me ka hoolakoia, a me ka hoopihaia o na lua i an waina a me na mea inu ano maikai a pau, alaila, haawiaa'ku ia ia, ma ke ano makana. O ka nui o na dala a pau i lulu ia mai nei, he $25,000.

            --Hoopaiia mai nei kekahi mau kanaka o Enelani ma Balatimoa, iloko o keia mau la aku nei, he kane a me kana wahine. O ko laua hoopai, he kipaku ia mailoko aku o ka mokuaina o Marilana. O ke kumu o ka laua kipakuia ana, no ke kii ana o ka wahine e huki i kekahi Hae Amerika e kau ana ma ka ipuka aniani o ka rumi o kekahi Alii Koa Aupuni ma kekahi Hotele; ua hoopiia imua o ke Generala Nui o ia apana koa, a mahope o ka ninaninau pono ia ana o ka hihia i hanaia, a ma ka hoomaopopo ana, ua hooholoia ka hoopai, he kipahuia mailoko aku o ka mokaina a lakou i noho ai, a ua haawiia aku he 24 hora wale no e hoomakaukau ai a hele aku. Ua haiia'ku i ua mau mea nei i ahewaia, ina e komo hou mai iloko o ia mokunaina, alaila, hoopai kaumaha loa ia no laua.

            --Ua make mai nei kekahi wahine kino nui ma Nu Ioka. He wahine oia i malama ia e Mr Barnum ka haole hoikeike mea kupanaha o ia Kulanakauhale; o ka nui o kona mau paona i ka wa hoikeike he 680. O kona inoa o Mrs. Jane Pishon, a o kon inoa kapakapa i hoikeikeia'i o Mrss. Cambell He umi kanaka nana i hapai i kona kino kupapau iloko o ka pahu, a i okiia ka puka o ka hale i hemo hou ai ka pahu iwaho o ka hale.

            --O ka nui o na kanaka o Oregona i makaukau no ka hukiia i poe koa, he 14,954. Makaukau no ia wahi e kokua, i ke kaua, ma ka aoao ke Aupuni.

No Europa.

            O na nu Telegarapa o Europa, o keia mau la mai nei, aohe no he wahi mea ano nui i haiia mai; aka, hookahi nae mea ano nui e pili ana ia Amerika Huipuia, oia hoi, ua hooholo mai nei o Enelani he kanawai Aupuni hou, oia hoi, he kanawai e papa ana i na mokukaua a pau o ke Aupuni o Amerika Huipuia, a me na kipi o ka Hema, aole e koma ma kekahi o na awa o Beritania e kapili ai, a e hooili ai paha i ka nanahu. I ka nana iho, me he mea la o Amerika Huipuia, e kaua ana me kekahi Aupuni kuokoa, (oiai hoi eia oia ke kaua nei me kekahi o kona mau panalaau e kipi nei ia ia,) ka hookapu like ia o kona mau moku, me na moku o na panalaau ona i kipi ia ia. Aka, he hana nae keia i hiki i na Aupuni a elua ke hana, oia hoi, malia paha o hoea mai ma keia hope aku kekahi kaua mawaena o Enelani, a me kekahi o kona mau panalaau, alaila, e hiki ana no ia Amerika Huipuia ke hoopuku ai e olelo hoolaha kuahaua, e papa ana i ke komo ana mai no na moku o Enelani, iloko o na awa o Amerika Huipuia; e like hoi me ka Beritania kumu alakai i hookumu mai nei. Na ka namawa no e hoike mai i ka hopena o na mea a pau.

Enelani.

            Ua ikea iho ma kekahi buke i kapaia "Owai, owai i ka M. H. 1864," o na'Lii o ka Hale Ahaolelo o Enelani, penei no ia, hookahi keiki Alii, 3 Duke i hanau Aliiia: 3 Bihopa kiekie, he 2 Duke, he 30 mau Makuisa (Marquises), he 150 Earrs, he 30 Visconnts, he 29 Bihopa, a me 150 Barona (Barons). A no ka mea hoi, ua noho e ka Bihopa o Bath a me Wells ma kona ano Barona o Auckland, nolaila, o ka nui o na'Lii o ka Hale Ahaolelo Alii, he 434. He 20 poe Alii i hiki ole aku i ke kanaka makua ana, a he 14 mau Alii Wahine i noho ma ko lakou pono iho. He 113 na'Lii o Sekotia a me Enelani i noho ole i hoa no ka Hale Ahaolelo Alii, eono nae oia poe hiki ole aku na makahiki i ka 21. He elima Ilamuku kaua, he 498 Generala iloko o na puali kaua aina, 398 Generala iloko o ka puali kaua o Inia, he 330 Admirala ma ka moana, a he 156 Loio Aupuni. Makena no hoi!

Italia

            O ke Aupuni o Italia e like me ka mea i helu hope ia mai nei, he 21,999,334 ka nui o kona poe kanaka, oia ka helu elima o na Aupuni o Europa ma ka nui o na kanaka. A ina e hoohuiia mai o Venice, a me Roma, alaila, e hiki aku ka nui o kona poe kanaka i ka 29,000.000 a ma ia mea oia e lilo ai i pani no Farani ma ka nui o na kanaka, me ke olelo i ka olelo hookahi wale no. Ua maheleia ke Aupuni o Italia, iloko o na Apana he 59, e hoopuni ana he 103 anapuni, me na kulanakauhale liilii 9,920. Ma Italia, he 11,914 kulanakauhale, kahi a na kanaka i noho nui ai, kahi hoi i lawelaweia ai o na ano a pau o ke kalepa a me ka hana ana. A o ka nui o na kanaka noho maloko o ia mau kulanakauhale ke huiia, he 14,810,838, nolaila, ua lilo o ia i Aupuni waiwai loa ma na kulanakauhale nui, mamua o na Aupuni e@ pau o Europa, ke hoohalikeia kona nui me na Aupuni e ae o Europa.

Rusia

            E hanaia mai ana he kanawalu pu kuniahi nui, ma kahi hana pu kaulana ma Krupp's ma ke Aupuni o Perusia. E hanaia ana ua mau pu la no ke Aupuni o Rusia, a e kauia ana ma na papu o Cronstadt. E hiki ana ia mau pu ke hoouna i na poka elua haneri paona ke kaumaha, i kahi he ekolu mile ka loihi, me ka puka pu o ka hao he eha iniha ka manoanoa, ke k@@ ua mau pu la i na mile ekolu. Ke hoomakaukauia la na wahi e hanaia'i ua mau pu la iloko o kekahi hale nui hana pu, he 50 Enekine (Engine) mahu iloko oia wahi. O ka hamare e hanaia'i ua mau pu la, he 200,000 paona ke kaumaha, a pela no hoi ke kuahao kahi e hamare iho ai.

            --U a kohoia o Garibaldi i Luna Nui no na poe Hui Huna, (Free Masons,) o Italia.

 

Ko Waialua Mea Hou.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:

            --Ke hoike aku nei au ia oe, penei, ua hiki mai ka Moi Kamehameha V., ma kana huakai kaapuni i keia Mokupuni, me kona mau hoa i hai mua ia mai.

            Ma ka la @ o Sept. ka manao ana e haalele ia anei, i ke kakahiaka Poaono, la 3 o Sept., i ka wanaao nae, loohia ka Moi i ka nawaliwali, ia manawa, ua kaohiia ka hele ana o ka huakai a ka Moi. Ua kiia ke kauka o ka Moi ma Hononulu, i ka hora 6 A.M., a ma ia la no, ua hiki mai ke Kauka, a ua hooponoponoia no ia pilikia o ka Moi, a ua oluolu no, i ka la Sabati a me ka Poakahi, ianei no. I ke ahiahi Poakahi, oia ka la 5 o Sept., ua hoouna ae o S.M. Naukana, i kana poe haumana kula e hele e ike i ka Moi, me na makana ma ko lakou lima, he mau moa, he 30 paha ka nui o na haumana kula i hele ae e ike i ka Moi, oia no na keiki i ae pono ia mai e ko lakou mau  makua.

            O kekahi poe keiki, aole i hele mai, no ka a-u-a o na makua i ka makana, kupanaha ke aloha ole o na makua i ko lakou Moi. Pomaikai no hoi keia poe keiki i ko lakou ike ana i ka Moi, a pomaikai pu no hoi me na makua i ko lakou lokomaikai. Ua ike pono keia poe keiki i ko lakou Moi hou.

            Nani ka maika i ka hana a ke Kumu, no ke alakai ana i kana mau haumana e haawi aku i ko lakou aloha i ka Moi, he Kumu hou no keia i ao iho nei ma keia Apana. Ina paha e pau loa na Kumu @ keia Apana i ka hana pela, nani ka maikai!

            Na ke Akua e aloha i ka Lahuikanaka, "E ola ka Moi i ke Akua," "E mau ka ea o ka aina i ka pono."

            Owau no me ka mahalo,

            J. W. Kawelo

            Waialua, Oahu, Sept. 18, 1864.