Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 40, 1 October 1864 — Page 3

Page PDF (1.66 MB)

This text was transcribed by:  Puakea Nogelmeier
This work is dedicated to:  Lani Kapuni

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

o maloko o ka nupepa, ke ku nae hoi i ke kahua o ka paio maikai. Aka, aole nae pela, e aho no kaua e ko-e-le waha, he waha, a na ka lehulehu hoi o Wailuku nei e nana, a e hoolohe, a e apono hoi i ka mea o kaua i ku i ka pono a me ka pololi.

            Eia hou, aole au i manao, o oe wale no e P K Moo, iloko o keia mau olelo au, ua manao maopopo au, o lakou la ae kekahi, mauka ae o kahi au e noho la, o oe no paha ke kakauolelo.

            Nolaila, ia oe e P K Moo, a me ou mau hoa opu ino, opu hoohalahala, naau lili, naau kekee, ia E K W., ke waiho nei au imua o ka lehulehu i ke ano maoli o ka manao ou e P K Moo, a me kou mau hoa i hoopuka ai.

            Eia ke ano maoli o ua manao la ou, a me ou mau hoa, he kuhalahala.A no ia mea ka hoopuka ana ma ke Kuokoa, no ka makemake i ka hoohenehene. Aole he makemake maoli o P K Moo, a me kona mau hoa, e ninau io mai i ko lakou pohihihi, aole loa! He makemake wale no e hoohenehene mai ia E K W., a o ke kumu hoi o ia hoohenehene ana, he aha ia? He kuhalahala wale iho no ia, a aole nae o ka pouli ana o ka La, he mea ia e kapakahi ai ka Mahinu.

            Aole nae o ka pouli ana o ka la, o ka mea ia e kapakahi ai ka Mahinu.

            A i ka pane mai oe  e P K M, ame ou hoa ma ka Nupepa, aole au e pane aku, aia no a koele waha maoli, alaila, u-leu aku o E K W.

            Nolaila, e ike mai ka lehulehu i ka ʻ u mea e pani aku nei ia P Kaluna Moo, kahi Kumukula Katolika hoohalahala wahine, ame ka poe opu-ino ia E K W nei, na makuahunowai hoi o P Kaluna Moo.

            1. He hoohalahala maoli no ua P. Kaluna Moo nei,a  he huwa hoi i kuu hoopalau ana me Miss Lucy Mu, aole hoi me ua P K Moo nei.

            2. Ua nui wale ka poe e kokua ana i keia manao kuhalahala, o ua P K M nei, ka poe nona na inoa malalo iho nei. A o ka poe nona na inoa malalo iho nei la, o lakou no kai imi ikaika e oki ae i ke kaula gula a ke aloha, i hikiiia mawaena o maua (E K W ame Miss Lucy.) A noloko mai o ka poe nona na inoa malalo iho nei la, keia mea o P Kaluna Moo i waiho ae nei imua o ke akea. Oiai paha, ua koonaku wale iloko o lakou la-a, akahi no a pahu.

            He nani hoi ia ua pahu mai la ia oe e P K M H-ea, o ke kalena aku hoi auanei ka-u-a moakaka i ae, "he maloo, a he pikao."

            O ka põe opu ino, a manao ino, a makemake ole hoi ia E K W nei e mare me Miss Lucy Mu, eia mai lakou ame ko lakou wahi i noho ai. Kanui, Wiwi, no Wailuku nei. Ihihi, Painahela, me ka laua mau keiki; Kalimahauna, ame ko kona hale paha, no Lahaina.

            Aole nae i pau loa aku la ko Wailuku, ame ko Lahaina, aka o ka poe keia i maopopo loa ia ʻ u; he nui wale ka poe i koe, aia no nae a maopopo loa ae, kuu pau aku no au.

            O keia poe, ame ka põe aku la i koe, o lakou ka poe naninani i ke kaula gula aloha mawaena o E K W, nei, ame kona Lady aloha.

            Hana io ke keiki o Puna la, ke keiki hoi o ka la puka i Haehae. A i onioni mai kekahi o oukou ea, e olu auanei o Edward Kekoa Wahinehuhu; oia keia ma ke koa pau ana i na hua; a ma ka pokole, E K W.

            E wiki oe e ke Kuokoa, i ike mai o Petero Kaluna Moo, kahi Kumukula hookuhalahala wahine, ame kela poe nalinali kaula gula a ke aloha. Me ke aloha no.

E. K WAHINEHUHU.

 

 

Wahi Moolelo no Kaai.

 

            E KE KUOKOA:-Ua make iho nei oia ma ka la 27, hora e 7 o kakahiaka paha, o Sept. nei o ka M H 1864, a o kona mai i make ai, he naau-hee, ua pahu mai kona wahi a holo a hui pu ma ka eke uha e waiho mau ai ko laila mau ukana, malalo pono o kona kumu laau, he mai kahiko, ua loaa no ka! ia ia i kona wa e noho ana ma Waikapu i Maui, ua manaoia ua loaa keia mai ia ia mamua iho o ke kau Hepera nei, i ka M H 1853, he 11 paha makahiki ka pili mau ana o keia mai ia ia, a ola no nae i kahi manawa, a pela no i na makahiki ka pili mau ana o keia mai ia ia , a ola no nae i kahi manawa, a pela no i na makahiki a pau i hoomaopopoia ʻ e la. A ma ka la 18 aku nei, ko makou halawai pu ana me ia ma ko makou halawai Kula Sabati ahiahi o ua la la, a ma ka la 25 Sept, ahiahi  kula o makou, lohea ua mai oia, a ma ke kakahiaka o nehinei lohea ua make, a ua hoolewa ia kona kino e ka "Ahahui Kaahumanu" ma ka hora 5 o ua la la.

            A ua oleloia, ua pilikia no ia i kona mau la e kaa ʻ na, 6 la, aole loa he heme lepo, no ka mea, ua paa paha ia mea, a no ia mea ua kauoha ka Mea Hanohano C Kanaina ia Kauka Poka e nana ia Kaai, a ua nana no ia ma ke ahiahi o ka la 26, a ua manao ke Kauka he mai ola ole. A no ka manaoia he pono paha nona ka hele ma ka Halemai, a no ka lana o ko ua Kaai nei manao he pono ke hele malaila, a nolaila ua hele no. A i kona hiki ana malaila, a maia hope iho paha elua hora, alaila, wehe na Kauka i kona uha, a nana ia na mea e pili ana ua ino, a ua hanaia no a paa pono e like me ke akamai o ia poe.

            Malaila no ka! na hanai W C Lunalilo ia wa me ka manao menemene a me ke aloha, a he mau hora paha ma ia hope, ono ua Kaai nei i ka wai, a ua haawiia no, a ma ia hope mai, pule pu laua o C Kanaina imua o ka Haku e like me ko laua manaolana ia Iesu Krsto, no ka mea, me he mau mea manaolana la laua i ko ia la make ana no ko ke ao nei. A no ia mea ua make paha ua Kaai ia me ia manao no.

            A o ua o Kaai la, o ke keiki no ia a Keaho, oia ko maluae kaikaina, a o Kaaka kona makuahine, a o Mahuka ka muli o ua Kaai nei. Ua hanau oia i ka A D 1808, i ka wa no o Kamehameha I i Oahu nei, oia ka wa e kau ana ka Hukuwelowelo i kapaia he Hoku puhi-paka, o ko Keliimaikai wa ia i make ai, ko ua Kamehameha I., kaikuaana. A mai laila mai a keia wa, ua 56 paha kona mau makahiki o ke ola ana, paa no.

            Ua olelo nuiia keia poe ua kupono i ka iwi-kuamoo o Haalou ka mea nana mai o Namahana laua o Kakuamanoha, a nolaila ua pili no mai laila mai a ka lakou mau pua, a make iho la no iloko o ua mau hale Haku la. A no ka mea, ua nui ka Mea Hanohano C Kanaina i ua Kaai nei i mea noho pu me kana ʻ Lii i mea hooponopono i kana mau mea ai, pela kona noho ana a hiki i keia hookaawale ana.

            He mau hoa holoholo pu laua me makou ma ka ulu-niu i Kiope, mai Keopo a Papaula, i ka wa o ko Kamehameha I., mau la e ola ana ma Kailua, Kona, Hawaii. Aka, ua haalle aku makou ia ia ilaila i ka A.D 1821, a ua noho na ʻ Lii a pau ma Oahu ia wa. A o Kuakini wale no ko Hawaii alii.  A ua mare ua Kaai nei ia Kaupena a Alapai laua o Hanapi, a aia paha ma ka buke mare a Rev A Tatina e maopopo ai ia, aka; ua pau nae kona hale palapala i ke ahi. A ua loaa no ia ia he mau keiki na laua, eha ka huina ekolu keiki kane, hookahi kaikamahine, elua i make, koe o Kamaka a me Simona Kaai.

            A ua olelo ia ua lilo mua kana wahine i hoahanau ma ka ekalesia ma Wailua, a mahope iho, lilo pu oia i hoahanau ma ia ekalesia no, a he mau makahiki paha i hala iho, paa kona manao e haalele i ua ekalesia la no kona poino pinepine malaila, nolaila , hoi loa mai laua a noho ma Maui, i Waikapu, a i Lahaina, a i Kula no hoi, a nui na makahiki o laua ilaila.

            A no ke kauoha mau a kona kaikaina i haiia maluna e hoi mai i Oahu nei, nolaila, ua hoi loa mai laua a maanei, a maanei ko laua noho hoahanau ana, ame ko laua hooponopono ana ia laua me na hoahanau o Kawaiahao, a ua mau no ko laua launa mau ana me na hoahanau o keia berita, e haele mau ana ma na halawai anaina a pau o ia berita i ka wa ikaika.

            A o laua pu no kekahi ma ka makou wahi hui kula ahiahi Sabati i na makahiki 34 i hala ae, o ka helu buke ma na pauku o ke Kauoha Kahiko ame ke Kauoha Hou, i unuhiia ma kekahi buke olelo Beritania e kekahi kanaka naauao malaila, a ua unuhi ia hoi e Balauwina wahine ma ka olelo Hawaii, a ua paiia ma Amerika Huipuia, a ua lawela mai na kakou, no ka loaa like o ia mea makou, he 50 buke  ia ano, ekolu hapawalu no ka buke hookahi, a ua nana pu makou a pau malaila ma kekahi mau aoao, alaila, noonoo ma na kumu haina olelo a ke kahuna ame na olelo pili o ia ano, o ke kakahiaka ame ke ahiahi, a pela aku, a i ua Kaai nei kekahi pule o ka hookuu ana ia wahi halawai i kekahi manawa, a pela ʻ ku;

            A i kekahi manawa o keia wa, ma keai makahiki e haele nei kakou,  o ua Kaai nei no kekahi i makemake i ka wehewehe e nana malaila i kekahi ahiahi Sabati kula, a ua like ia. Eono Sabati ahiahi o kona hui-pu ana me makou, alaila, waiho mai la kela ia makou ma keia ao kaumaha, e like me ko Kaai mau hora hope loa, i loaa nui a palua kona eha ana, a ua hala ʻ ku la.

            A i kona wa e waiho ana kona kino imua o ka Ahahui Kaahumanu, mamua o kona waiho ana ʻ ku ma kahi mau, hai mai kana kumu i ko laua kamailio pu ana mamua o kona hele ana i ka Halemai, hai mai la ia, ua halawai laua me Kaai e olelo oluolu mai ana ia ia, a e hai mai ana ia ia, ua lana nui kona manao e hele i ka aina o ka poe ola me ka Hake Kristo Iesu.

            A nolaila hoi ea, ua lana ko makou manao no ua Kaai nei, a me Nakapalau, Kikaha, a me Puuki, ka poe i hala mua. Aha lakou o ko makou hui haipule kula Sabati ahiahi, a ua like wale no ko lakou nei manaolana i ka hora e hele ana. A o Kamakea kekahi o ia poe o ua wahi kula la, aka hoi, ua oili aku nae oia ma ka puka aniani, kahi kupono ole ke komo na kanaka.

            A ma ka manaolana ana o keia poe i hai ia maluna, a he hoohui nei au me lakou i kekahi poe manaolana e ae me lakou nei, na mea hoi a ʻ u i ike maka ʻ i: oia o Kaahumanu I., Kaahumanu II., Keimo, Kaleikane, Mareta Ii, Hariata Lolohi, ma ka hua o ka lakou mau hana ka ʻ u ike ana, a ua nui wale aku paha ia ano, ma na ekalesia hoole Pope a pau ma keai pae aina, no ka mea, ua manaoia no lakou, ua make iloko o ka pono o ko lakou Haku. E like me ia i make ai iloko o kona Makua, a pela no na kaula oiaio, a me na Lunaolelo a ua Haku nui nei o ke ao nei a pau.

            A no keia mau mea maikai loa, ke kauleo nei au ia oukou e na makamaka, manao paha a manao uuku paha, a manao ole loa paha i ka Haku, no kona make ana no kakou, no ka lealea, a no ka hanohano, a no ka waiwai o keia ao, a e huli oukou i ka palapala hemolele, e like me ko Boraia poe, no ka mea, o keia mooolelo he mea ua maa mau ma ka palapala hemolele , a pela no oukou a pau e huli mau ai ia mea maikai loa a hiki i ka make, no ka mea, pomaikai ka poe make, ke make iloko o ka Haku Iesu Kristo. Amene.

            Na ko ʻ u lima iho me ka manaolana o ko oukou wahi makamaka.                  IOANE Ii

Honolulu, Sept 20, 1864.

 

He olelo pane ia J A Nahaku

KA ELELE O KAANAPALI.

 

            I ka Nupepa Kuokoa, ame kou mau Luna Hooponopono, aloha oukou:-E oluolu oukou e hookipa ia keia leo mamua o na mea leo e ae, a e hoonohoia ia ma kekahi poo o ka oukou papa kaukau.

            Ua ike nuiia ma kou kino o ka la 10 o Sepatemaba, o keia Buke III, aoao 3, lana 2 mai ka hema aku, "He olelo pane i na Makaainana o Kona Hema, Hawaii," i kakahiaka e J A Nahaku, ka Elele waha o-o o Kaanapali o na la i hala aku.

            Ua kikoi ia, ua kamakaia, ua hoehaia mai ko makou naau me ka walania ma kona kukulu manao ana, mai ka mua a ka hope. E olelo ana, "E akahele oukou o ku i ke a-u, ka i-a nuku oi, e hoopono ka hele i ka uka o Puna, e nihi ka hele mai hoolawehala." Eia ka ninau i ua Elele la o ka ua Nahua o Kaanapali, o ke aha la ko makou mea na Makaainana o Kona Hema e ku ai i ka nuku o ke a-u, a no ke aha la ka hoopono a me ka nihi i ka uka o Puna? Nahaku-e! Ua manao anei oe ua hemahema a ua hawawa ko makou ao ana i ko makou Luna Elele (O.H Gulick) o na la i hala? Aole! aole loa no.

            Penei wale no ko makou ao ana, E hooikaika oe i hoololi Kumukanawai ia ke Kumukanawai. E kupaa oe ma ka Pauku 105 o ke Kumukanawai, a malaila wale no ka pono o ka hoololi ana, ame ka aha nana e hoololi. E lilo ke Kumukanawai i kahua no kou mau wawae, a mahea iho la ko makou ao hewa ana i ka Elele o makou e hele i Honolulu e hoohiki lalau ai? E Nahaku-e, aole i pono kau ninau kikoi. Ua ike no nae paha oe mawaho o ka ili manaoanoa o ua buka la ea? A ma ua ili manaoanoa o ua buke la ea? A ma ua ili manoanoa la no o ua kanawai i kakauia ʻ i na kanawai ea? Kupanaha! Pela no kou ike ana i kau pai kalo, mawaho no o ka umeke? ame kou wai e inu ai, mawaho no o ka huewai ea? I ninau hookano ai oe, "Mawano nae paha o ka ele manoanoa o ua Buke la ea?" Ku no hoi ka uahi.

            E Nahaku e, elele kaulana o Kaanapali o na la i hala, aole i ike ia kou kino a me kou helehelena, aka, o kou inoa, aole i helu ia no ka papa I ame 2, o ka poe maikai, ua hohono oe. He moe hewa paha na ko Kaanapali mau makaainana i koho ai ia oe i elele no na la i hala? Aka nae, ua ike ia ka laua ma kona hua; aole o makou manao, ua ku no, a ua like no pela, he maopopo loa ia makou noia kulana no oe, aole no ke kulana o ka poe maikai, pela i hoike mai kou waha i ke ano o kou naau. Aka, aole o makou wale kau i pane o-o mai nei, ua pau loa makou a me ko kakou Luna Hooponopono Nupepa i ka hapala pu ia e oe. Penei ka manao pepa. "No ko makou mahalo ana i keia mau olelo ao a na Makaainana o Kona Hema Hawaii i ko lakou elele, a no ke ku like loa o ko lakou manao me ko makou manao paa, nolaila, ua hookomo makou i keia palapala ma na kowa o keia Nupepa!" Aia la? aole i hookomo ia no ke ao lalau.

            Ke ninau nei no ua Elele waha mikomiko la o Kaanapali, "ma ka pauku hea kahi e olelo ana e hoohiki na Elele?" Eia ka haina. "Ma ka Pauku 779 o ke Kanawai Kivila, aka, aole i olelo ia he Elele," A e like me ka rula mau i waena o na Aha hana Kanawai, a Kau Kanawai a pau o keia Aupuni. Penei ka heluhelu ana o ua Pauku la, "O kela hoa keia hoa o ka Hale o ka poe i kohoia mamua o kona noho paa ana iloko o ua hale la, e hoohiki oia a e kakau inoa oia i ka palapala hoohiki," penei: "Ke hoohiki nei au imua o ke Akua mana loa, e kokua oiaio au i ke Kumukanawai a me na Kanawai o ko Hawaii Pae aina, a e hana me ka pololei a me ka ewaewa ole i na hana ku pono i ka mea koho ia e na Makaainana, a e kakau inoa ia ia palapala hoohiki, alaila, e waiho ia no ia i ke Kakauolelo o ka Hale."

            O keia hoohiki ana ka makou i ninau ai ia, malia nae paha ua manao oe i ke ano o keia Pauku, ua pili wale no i na Lunamakaainana, aole i pili i na Luna Elele kekahi; aole i olelo ia ma keia Pauku ke ano o ka inoa oihana. Aka, ua hoike akeaia penei: "Poe i kohoia e na Makaainana," Ke manao nei anei oe na ka Moi oe i koho, aole na ua Makaainana o Kaanapali, i hoohiki ole ai oe e like me ua Pauku la; pela kau olelo: Ua alakai ia ka! oe e kou Lunaikehala iho, o oe ka o oukou kai alakai hewa ia e ko Lunaikehala iho, malia paha ua hookuli oe a pakike i kona ao ana i kekahi manawa, i paupauaho ai ko Lunaikehala e alakai pololei ia oe.        

            Ke ninau hou mai nei no ua Elele oi kelakela nei o Maui Komohana, "Ma ka pauku hea la kahi e olelo ana, na ka Lunakanawai Apana o Kau, Hawaii, e hoohiki i na Elele?" E Nahaku e! E nana nui no oe me ka noonoo i ka pauku 779 o ke Kanawai Kivila, aole no i oleloia iloko o ua pauku la ka mea nana e hoohiki i ka Poeikohoia. A, owai la? Aka nae, penei ka mea i hana mau ia iwaena o na hana kanawai a me na olelo kanawai o keia Aupuni, "E hoohikiia imua o kekahi Lunakanawai a Luna kupono paha i ke kanawai." Owai la ia? Kahaha! Kupanaha no hoi oe, kuhi anei oe o hai ke pa i keia mau ala au i pehi mai nei. Kupono loa ia oe keia mau olelo, a penei no ia;

            "Ku poule io no hoi ke aloha o Kanehoa, Aohe eu i ka hana a ke anu.

            O ka mea elieli i ka lua, e haule oia iloko olaila.

            O ka mea uneune i na pohaku, e eha oia ia lakou

            I hewa ka honua i ka lele mua ana."

            E J A Nahaku e, ua kupono a kohu loa no ia oe kela mau pohaku au i paki mai nei, no ka mea, o oe iho la no oukou kai hu-he-wa ma kahi o Kalalau.

            Eia hoi kekahi, aneane aole no paha i like ka manao , aole nae hoi e hiki, ua lilo ae la ka mana ia oe, "Ua hala i ka Puulena, aia i Hilo.

            Ko oukou makamaka me ka mahalo.

JOHN S KEKUKAHIKO.

Honopuwai, Kona H, Hawaii, Sept 30, 1864.

 

Pau i ke ahi! Pau i ke ahi!!

 

            E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:-E ka paruna lawe ea o keia Aupuni, mai na kai ewalu ame na makani eha, mai ke one loa o Kahualoa, a halawai aku me ke one kani o Onohili. Aia ma ka po o ka la 12 e Sepatemaba, hora elua, pau iho la i ke ahi ka halekuai o Capt Thoms Spencer (Kepoonahoahoa.) e ku ana ma Ahualoa, Hamakua, Hawaii, nona ka inoa i kapaia,  "Manuahi Hale," a penei ke kumu o keia pau ana i ke ahi, i puhi koloheia e ka enemi, he naau aloha ole, i piha i ka nanu ino me ka makona, i ka wa o ka mahina e hoolele ana i kona mau kukuna malamalama konale maluna iho o ke kahuna malamalama konale maluna iho o ke kahua kahi i ku ai o ua hale nei i pau ai i ke ahi, me ke kokoke ole mai o kekahi mau hale, no ka mea, ua ku manao loa ke ku ana o na hale o keia wahi mai ka Halekuai aku.

            O ka mea nana e malama ana keia Halekuai, o George M Coffin (Keoki Cupa) a me ka wahine o Mrs Pipinui, me Keoki he wahi keiki, akolu wale no lakou iloko o ua Halekuai nei. Ia lakou e pauhia ana e ka hiamoe nui, aia hoi, lohe ae la o Pipinui i ka halulu e ke ahi, me ka honi ana i ka hohono o ke ahi; ia wa koke no, hoala aku la oia i ke kane, "Eia nei e moe nei, pau kakou i ke ahi! pau kakou i ke ahi!!!" Ke ala koke ae la no ia o ke kane me kahi lole wawae ame kahi palule i ka ili, komo aku la oia iloko o kahi o ka waiwai e kau ana, me ka manao e loaa kekahi mea ia ia, oia hoi ka buke waiwai ame ka buke aie o na kanaka, ame kekahi mau mea e ae.

            Aka, ua makehewa keia manao on a, oiai e pii ana ke ahi iluna me ka hakalia ole , o kahi i puhi muaia ʻ i e ka enemi, aia no ia ma ke kihi akau o ka hale, ia wa koke no, o ka haule iho la no ia o luna o kaupoku o ka Halekuai, ia wa nae, pahu ae la na kikila pauda, lele ae la na huna ahi iluna o kekahi hale okoa, o ka lua ia o ka hale i pau i ke ahi, aka, aole nae he waiwai o loko o ia hale, he pahu poi, hookahi Nohopaniolo, elua Noho Mareka, a he mau Nohoi-e, oia wale no na waiwai oia hale. O ka nui hoi o ka poino o ua Halekuai la, mai ka lole ame ka waiwai e ae a pau o kela ano keia ano, he $2,500, a in a e huiia me ka lilo o ka hale no ka hoolimalima ana, ua hiki paha $3,000 a keu. Auwe! nui maoli ka poino o Capt Thomas Spencer (Kepoonahoahoa) i keia ahi a ka enemi.

            Eia keia mea manaonao loa a makou, o ka hoopakeleia ana mai o ke ola o ka mea nana i malama keia Halekuai, o George M Coppin, (Keoki Cupa,) me kana wahine, a me kahi keiki, in a paha e manao mua ana ka enemi naau aloha ole, e lawe mua ana ka enemi naau aloha ole, e lawe mua i ko lakou ola, in a la ua pau pu me ke kino o keia poe i ke ahi.

            Mahope iho o ka pau ana o keia mau hale i ke ahi, ua ahai aku na mea malama i ka Halekuai i ko laua ola a kahi mamao aku, hookahi haneri i-a paha mai ke kahua hale aku i pau i ke ahi, a hiki aku i kahi a laua e noho kumakena ana, me ka uwe paiauma ana i ka ike ole o kona mau makua, kaikuaana, kaikunane, ame na ohana a pau i piha i ka naau kuhohonu i ke aloha, i keia pilikia i ilihia koke mai; ia manawa, hiki mai la kekahi o ko laua mau kaikuaana, me na lehulehu aloha a pau i kahi a laua e noho ana, me kahi kapa i ka ili, a nui loa ae la na leo uwe me na kulu waimaka he nui.

            Owau hoi kekahi iloko oia aluka  uwe makena, owau no hoi ka mea hiki mua i kahi e a ana ke ahi, me ka manao e kokua i keia pilikia nui, aka, ua pau ka manawa kupono, ia ʻ u i hiki aku ai, me ke kahea ana, "Auhea olua? Auhea olua?" Aka, aole nae he pane ia mai, me kuu noonoo iho, a i hea la laua, ua holo paha, a i ole ia, ua pau ka paha i ke ahi, me ka nana pono aku no o ko ʻ u mau maka i kahi a ke ahi e a ana, a e hoomaka aku ana e a i kekahi wahi hale pili uuku, ua kii au e kinai i kela ahi a pio; a mahope lohe kolulu au i na leo uwe ma kahi i haiia maluna, o ko ʻ u holo koke aku la no ia i kahi e uwe ana, a mahope iho hiki hou mai ana kekahi poe ma kahi a ke ahi e a ana me ko lakou manao e kokua no keia pilikia, ua hala ka wa kupono, e like me ko ʻ u hiki ana aku i kinohi.

            I ke ao ana ae, mahope iho o ke kakau ana o keia leta, aole nae i loaa ka mea nana i puhi ka Halekuai o Capt Thomas Spencer (Kepoonahoahoe) i ke ahi. E ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii, haina aku ka lohe i na kini makamaka o kaua. Me ke aloha no.                W M E KAMAE.

Ahualoa, Hamakua, Hawaii, Sept 13, 1864.

 

OLELO HOOLAHA

E KUAI KUDALA IA ANA NA LIO he 18 ma ka Pa Aupuni, ma Waiawa, Ewa, Oahu, ke hiki aku i ka la 7 o Okatoba, oia ka Poalima, i ka hora 9 o kakahiaka, ke ano me ka hao malalo nei:

1 Lio kane ulaula, hao manamana ano e.

1 Lio kane eleele, lae keokeo, hao M H E akau.

1 Lio kane ulaula makue keokeo, hao K.

1 Lei kane ulaula wawae keokeo, hao X akau.

1 Lio wahine hulupala, hao K L akau, J H Hema.

1 Lio wahine puakea me keiki, hao ano a

1 Lio wahine eleele me ke keiki, hao JB Akau, IK hema.

1 Lio wahine ulaula me ke keiki, hao 5K akau.

1 Lio wahine paukea me keiki, hao ano e.

1 Lio wahine puakea, hao a hema.

1 Lio kane eleele, aole hao.

1 Lio kane eleele ahinahina, aole hao.

1 Lio kane eleele, aole hao.

1 Lio wahine puakea, aole hao.

1 Lio wahine ulaula, aole hao.

            A he mau Lio e ae no kekahi e kuai kudala ana, ke hiki aku i ka la 11 o Okatoba, oia ka Poalua, ke ano me ka hao malalo nei:

            1 Lio Kane ulaula, hao ano e.

            1 Lio wahine ulaula, hao manamana ano e.

            1 Hoki wahine haulaula, hao powehiwehi.

J KAHAUOLONO,-Luna Pa Aupuni.

Waiawa, Ewa, Sept, 29, 1864.                                    149-1t

 

LIO NALOWALE

HE $ 10 00 KA UKU!

 

E UKU AKU NO AU ME KA MAIKAI I na dala he UMI, i ka mea a mau mea paha nana e hoihoi pono mai ia ʻ u i kuu Lio hulupala lae keokeo, i kuni ole la, ma ko ʻ u wahi ma Hilo, no ka mea, ua hookuuia keia Lio o "PONY" ka inoam ma ke Kula o Keaau, Puna, Hawaii, iloko na malama hope o 1864, a ua nalowale loa, aole i ike hou io a hiki i kela la.

D H HITCHCOCK.

Hilo, Hawaii, Sept. 26, 1864.                                     149-4t

 

OLELO HOOLAHA.

MA KE KAUOHA O HON. G. W. KENWAY, ka Lunakanawai Kaapuni o Hawaii, ke hoolaha neika mea nona ka inoa malalo, me ka hai aku. E kuai ana au ma ke kudala i na apana aina o Ioela i make aku nei, e waiho la ma Hakalau a me Kamaee, oia no ke kuleana o Ioela iloko o kekahi apana e hui ana me Kapou, aia ua hoomaopopoia me kekahi apana aina e waiho nei ma Kamaee, a ua maopopo na palena iloko o "ka Palapala Sila Nui helu 1360," a maloko o la Apana 4.12 Eka.

            Aia ma ka hale o J W Kekahiko, ma Hakulau, kahi kudala ia ai, ma ka Poaha, oia ka la 27 o Okatoba, 1864, i ka hora 9 o kakahiaka.

D H HITCHCOCK.

Luna Hooponopono Waiwai o Ioela.

Hilo, Hawaii, Sept 26, 1864.                                      149-3t

 

OLELO HOOLAHA

MA KA HOOKO ANA MAI O KA MEA Hanohano G M RObertson, kekahi e na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, o ko Hawaii nei Pae Aina, la maua, i mau Luna Hooponopono waiwai no ka waiwai o Pahanui k, i make aku nei ma Kamoku, Kahuku, Koolauloa, Mokupuni o Oahu. Nolaila, ke kauoha ia aku nei i na mea a pau e waiho ana na waiwai a Pahanui, e hoihoi mai, ia maua, a e hoike mai hoi i ko la kou kuleana oiaio ma ka waiwai, a me ka poe i aieia eia, e hookaa koke mai, a me ka poe naa i aie aku ai, e hoike mai i na bila i kakauia ko Pahanui Inoa e kona lima ponoi; mai ka hora 6 o ke kakahiaka, a hiki i ka hora 6 o ke ahiahi o ka la 17 o Okatoba, ka manawa e hoolohe ai maua, ma ko maua hale noho ma Kalehuawai, Kahuku, Koolauloa, Oahu, in a e hala ua la la, alaila, e hoihoi no maua i ka maua moo waiwai i ka Aha Kiekie. Me ka mahalo.

M. PAKLI (w.)

J S KUHI(k,)

Na Luna Hooponopono Waiwai o Pahanui.

Kahuku, Koolauloa, Oahu, Sept 29, 1864.    

149-8t

 

OLELO HOOLAHA

 

UA HOOPII MAI O M. PUA (w.) KUE I kana kane mare o Kanakaiki, no Kona Hawaii mamua, a hooki i ko laua mare ana, no ka haalele wale ana no na makahiki ekolu o Kanakaiki i kana wahine. E hanaia kela hoopii imua o ka Mea Hanohano R G Davis, kekahi o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 19 o Okatoba, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu.

JNO E BARNARD.

Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Sept, 28, 1864.                                           149-2t

 

OLELO HOOLAHA

NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA Hanohano G M Robertson kekahi o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e John D Holr, no ka hookohu ia ia i Luna Hooponopono waiwai o HANA ANELU HOLT (w,) no Honolulu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i ua kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalima, oia ka la 14 o Okatoba, M H 1864, I ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka olalo o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.

JNO E BARNARD

Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Sept, 26, 1864                                                       

 

OLELO HOOLAHA

 

NO KA MEA UA NOIIA MAI OWAU E Uluhua, e, no ka hooiaio i na palapala kauoha o E NAIWI, a me ka hookohu ia Kapehe, i luna hooponopono waiwai o E NAIWI, no Waimea, Mokupuni o Kauai, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poakahi, oia ka la 17 o Okatoba, i ka hora 9 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha, a me keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Waimea, Kauai.

H A WIDEMANN,

Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Eha.

Nawiliwili, Sepatemaba 20. 1864.                              146-2t

 

OLELO HOOLAHA

NO KA MEA, UA NOIIA MAI OWAU E Halai, no ka hookohu ia la i luna hooponopono waiwai o KIKALA no Nawiliwili, Kauai, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka o pau loa, ke pili , o ka Poaono, oia ka la 22 o Okatoba, i ka hora 9 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Nawiliwili , Kauai.

H A WIDEMANN

Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Eha.

Nawiliwili, Sepatemaba 20, 1864                               148-2t

 

OLELO HOOLAHA

NO KA MEA, UA NOIIA MAI OWAU E V Knudsen, no ka hooiaio i na palapala kauoha o MANU, a me ka hookohu ia ia  luna hooponopono waiwai o MANU, no Waimea, Mokupuni, o Kauai, i make aku nei: Nolaila, ua hoike i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poakahi, oia ka la 17 o Okatoba, i ka hora 9 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha,a  me kela no ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Waimea, Kauai.

H A WIDEMANN

Lunakanawai, Kaapuni o ka Apana Eha.

Nawiliwili , Sepatemaba, 20, 1864                                         148-2t

 

MAKEMAKE

UA MAKEMAKE AU I 20 KANAKA HANA, e hele koke mai e ninau ma ke Keena Kuokoa ia W P R RILA.

Keena Kuokoa, Honolulu, Sept, 24, 1864.                             148-2t

 

MEA HOU!

Pulupulu! Pulupulu!

 

UA LOAA MAI IA ʻ U MALUNA O ka moku Kiapa.

 

ʻ HELEN MAR, ʻ

mai Bosetona mai , i kekahi mea

Wili Pulupulu Ame Hou!

 

no ka hoomaemae ana i ka Pulupulu. He mea hou keia ma Hawaii nei, mailoko mai o keia ma Hawaii nei, mailoko mai o keia wili hou, ke hookaawale ia nei ka Pulupulu mai na hua mai-o na hua, e haule ana iloko o kekahi pahu, a o ka Pulupulu maemae, e haule ana ia iloko o kekahi pahu okoa.

            Ma keia hope aku, e kuai aku au i ka Pulupulu, penei:

HELU 1,-(KI AILANA,) he 8 keneta no ka paona hookahi.

HELU 2,-(ANO GEOGIA A AIGUPITA PANA,)

he 6 keneta no ka paona hookahi.

HELU 3,(PULUPULU KAHIKO O HAWAII NEI,) he 5 keneta no ka paona hookahi.

            A in a e lawe ia mai ka Pulupulu i pau ka anoano i ka waeia, a e kuai aku au, penei:

            HELU 1,-(KI AILANA,) he 25 keneta no ka paona hookahi

            HELU 2,-(ANO GEOGIA,) he 20 keneta no ka paona hookahi.

            EIA KEKAHI,-E malama pono oukou, a e hookaawale i ka Pulupulu Helu 1, ma ka eke okoa, a o ka Pulupulu Helu 1, ma ka eke okoa, a o ka Pulupulu Helu 2, ma ka eke okoa. No ka mea, in a e huiia iloko o ka eke hookahi, e uku aku no au i ke kumukuai e uku mau ia nei no ka Helu 2.

            E lawe mai oukou i ka Pulupulu ma ka Hale Leta, a e kuai koke aku no au.

144-3m                                                H M WINI.

 

E HOOPUKA IA ANA

MA

KA POALUA, AUGATE LA 2,

KA

HIMENI HOOLEA HAWAII!

PAI HOU IA! HOONUI IA!

A ME

KA HOOPONOPONO IA!

HE 400 AOAO!

 

UA PAI HOU IA IHO NEI KA BUKE HIMENI HOU,

a ua hoomakaukauia e kuai koke aku.

 

            Ua hoomahuahua ia ʻ ku keia buke, me ka Himeni Hou he nui loa, he 400 ka nui o na aoao.

            No ia mea, ua hoomahuahuaia aku ke kumukuai o ka buke hookahi, penei:

            HIMENI humuhumuia me ka lole, $0 50 Keneta

            HIMENI humuhumuia me ka ili, 1 00 Keneta

            Auhea oukou, e ka poe haipule, e ake ana e ao a e mele aku i na mele hou o Ziona, e hele mai, a e loaa no ia oukou keia buke, aia ma ka Hale Kuai Buke o

H M WINI.

            Ina e makemake kekahi mea, e pai no au i kona inoa ma ka aoao o kona buke Himeni, me na hua GULA, o ka uku no ia hana ana, he HAPAHA dala, (25 keneta.)

Honolulu, Iulai 30, 1864.

 

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI NA KANAKA O NA anoa  a pau, na Pake, na Haole, a me na kanaka maoli, eia ma ko ʻ u lima elua Lio ai mea kanu, ke ano me ka hao malalo Lio kane ahinahina, keokeo iki ma ka lae, hao 75 uha mua akau. Lio wahine ulaula, kuapuka, keokeo iki ma ka lae, hao NA uha hopu akau. Ina e ike ka mea nona keia mau Lio, e kii mai me na dala elima ($5 00) pakahi, a me ko ʻ u lilo no ka hoolaha ana, in a aole e kii ma ka mea nona keia mau Lio, a hala na la he 30, mai kona la e laha ai ma ka nupepa, lilo loa keia mau Lio ia ʻ u, a e kuai no wau i ko ʻ u hao.                    S KANEAIAKALA.

Waikane, Koolaupoko, Oahu, Sept 19 1864.                         146-3t

 

OLELO HOOLAHA

 

NO KA MEA HOI, O KA ʻ U WAHINE mare o

KAPIHI,

ua haalele mai i ko ʻ u wahi moe a me ko maua noho ana, nolaila, ke papa aku nai au i na mea a pau, mai hoaie aku ia ia ma ko ʻ u inoa, no ka mea, aole au e uku i kana mau alo.

ALLEN COMSTOCK.

Honolulu, Aug. 23, 1864                                147-3t

 

OLELO HOOLAHA

O NA KANAKA A PAU I AIE MAI IA J KEAHI, ka mea i make aku nei, e hoihoi koke mai i ke dala o ko oukou aie. A o na mea a pau a J Keahi, i no aku ai, e hookomo koke mai i ka oukou mau Bila Aie, mamua o ka la 30 o Sepatemaba1864.

D H HITCHCOCK

S KIPI

Na Luna Hooponopono Waiwai o J Keahi

Hilo, Hawaii, Sept 6,1864                                          147-2t

 

.OLELO HOOLAHA

 

OWAU O KA MEA NONA KA INOA MAlalo, ua hookohu ia e ka Mea Hanohano G M Robertson, kekahi o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, a Kuku, a i Luna Hooponopono Waiwai o KAMAUOHA. O ka pa hale o Paniani, e waiho la ma Auwaiolimu i Pauoa, (Helu #69), Ke kauoha aku nei au i ka poe a pau e noho ana maluna, e hele koke aku lakou mawaho o na palena o ua pa hale nei, me ka lawe keke aku no hoi i ka lakou mau ema a apau, iloko o na la he omi mai keia la aku, a in a aole lakou e hana koke pela, a hala na la i oleloia, alaila, aole o lakou kuleana e lawe i kekahi mea, a waiwai paha e waiho ana maluna o ualua nei.

KAHAWAII, KALENA.

Waialua, Sept. 24, 1864                                              148-2t

 

OLELO HOOLAHA.

 

NO KA MEA, UA NOIIA MAI A MEA Hanohano G M Robertson, kekahi o Lunakanawai oka Aha Kiekie e Kaahui, no ka hooiaie i na Palapala Kauoha o PANAKAHI, no Honolulu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalima, oia ka la 14 o Okatoba, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o kela palapala kauoha, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hokalokalo ma Honolulu, Oahu.

 

JNO E BARNARD

Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Sept 20,1864.