Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 40, 1 October 1864 — No ke Kumukanawai Hou. [ARTICLE]

No ke Kumukanawai Hou.

E ka Nupepa Kuokoa e ; Aloha oe : —E oluolu hoi oe ame kou Lunahooponopono, e hookoii)o iho i keia wahi ukana a kou hoa hwehana, ina kahi kaawaleo kou kim> holookoa, i ike mai ai na maka- : maka o kaua e noho ana mai Hawaii. a Kauai. e noiio ana iloko o ke kuliihewa. ' Ma ka la '20 o Augate i haia iho nei, | ua apono ia ke Kumukanawai hou, nua I iiio «>ia i Kumukauawai no ke Aupuni I Hawpii. Ama keia Kumukanawai hou [ ko'u kninailio nna. I Ua o!el(»ia hoi nia na nupepa ihalaiho i nei, ua pono ole ka, ka hoololi ana oke [ Kumukanawai okaA. D. 1852, no ka [ inea, oia Kumukanawai, he oi aku kona maikai mainua o keia, a ke hoinonei kekahi poe i ke Kumukanp.wai hou. I ko'u manao, ua oi ka maikai o ke Kui mukanawai hou/mai ka mua aka hope, i mamua oke Kumukanawai o ka A. D. \ | 1852, n akahi no a loaa ke Kumukawai i | kupono ike kanaka Hawaii. i Ua olelo mai nei hoi o D. Hoaiku, no II Manuka, Kau, Ilawaii, aole ka e pono ke j koho hou i mau Lunamakaainana hou, a I ua pono iho ia no na Luuamakaainana | miia i kohoia i k.i Monode mun o īaouaI ari, a o lakou no ke hele mni e halawai I me ka Moi, iloko o ka Ahaolelo, ma ka i la 15 o Okatoba, e hiki mai ana. Ma keia mea, me he mea l.i ua lalau o D. Hoaiku. a ua hoowahawaha paha oia " ike Akua Mana Loa ma ka lani, ka mea naua i hana ia V., a nana no hoi i hoonoho ia ia i Alii no kona Au- ] puni, ano kona lahuikanaka hoi, i mea e : loaa'i ka hoomaikaiia i ke kanaka Hawaii, 1 no ka mea, ina pela, ua oi paluaaku kou j koowahawaha i ko kakou Moi aloha, fc a i kona mau Kuhina, ano ka mea hoi, ke oleio mai nei o Paulo, u O ka mea e hoole i ku ke'Lii, oia ka hoole ana i ka ke Akua kauoha, a o ka'poe hoole, o lakou ke hoohewa ia. A pehea oe e D. Hoaiku, e olelo nei, ua pono ole ke hou ? Ina [ī e makemake ka Moi e hana hou ike Kumukanawai no kona Aupuni, a e hooponopono hoi i na hana o kona Aupuni me ; ka pololei, ma ke ano «aauao, he pono i anei ia kakou ke hoino koke aku ? Aole, , aole ioa no. Eia wale no ko kakou po- ; i no, e akaheie ma ka olelo ana, a e lohi j hoi ma ku hana ana, oia no ke ano ona r hana kupono iwaena oka poe maikai. ■1 Owau no me ka mahalo, W. E. Nawai. Pihanakalani, Waialua, Sept. 19, 1864.

| [No ke Kuokoa.} | Aole paha e linliu, a iiiu> rnai ka mo- ; nawa e kakauia'na na Moooielo n kela a i me keia Kihapai Misionari ma Polnnesin, I iloko o ka buke okoa, a e kapaia " Ka | Mooolelo Karistiano o Polunesia." a i ole j ia, o 4f Ka Mooolelo Misionf*ri o ka Pajkifika." Ke lioomakawkau io nei na [apana liilii o ia Mooolelo nui na Ladana, Bosetona, Laiona, (Farani,) Honolulu, a me na wahi e ae, kahi i hookumuia na oihana ; i\ole nae i 'lawa loa i keia manawa, e hoopuka'i i {i Ka Mooolelo l<aristiano o Polunesia." Aole no hoi e hiki i ka inea hookahi ke hulia loaa i na Mooolelo liilii, no ka mea, aia no ia iloko o na keena o kela a me keia aoao pule kahi e malama ia nei. a e kakau ia nei j na luuia a pau o na Ahahui Hofile | Pof)c, a mc na Kntolikn. O ka poe Moremona kekahi, ua hana lakou ma keuahi mau wahi o Polunesia. Eia hoi kekahi kuinu i lawa ole ai e kakau ia ka Mooolelo okoa, 110 ka mea, ke koe nei ka hana, aole i p;»u. Aole no i pau naMokupuni o Poluuesia r ka hookipaia e na Misionari o ke kea. i\ui na kanakae noho la rna naMokupuni o Maikonesia, Papua, a me na Mokupuni e kokoke aua, i ike ole ko lakou mau maka i ka iViisionari, a ua lohe ole hoi ko lakou mau pepeiao i ka inoa o lesu. No keia mau kumu i haiia malunn, ua hoomaopopoia, aole no i j lawa pono e kakauia'i ua Mooolelo okoa I Ja i keia manawa ; aka nae, e kokoke ana. Ma ka makemake o ka poe i manaoio i ke ola o na lahui- ina o ke Kalahala i make ma ke kea, e oi loa ana ka makemake ia o keia iMooolelo mamua ai o na olelo nani a me na Mooolelo Hoolealea i kakauia. E heluhelu ana lakou me ka olioli o ka naau, no ka lanakila o ka Euanelio ma Tahiti, Samoa, Tonga, Hawaii, a me na pae aina e ae he nui wale. E nana kakou i ke Anahonua o ka Pakifika. Hoo-| kahi no hanauna kanaka i hala i ka make, j !iiai ka na i noho Ahi ai ka Haku o ka Pouli ma ia mau aina, aole mea nana i keakea ia ia. Ia manawa, aole i nele kekahi kulanakauhale i ka Heiau a me ke akua kii ; ua ikeiu ia mau mea ma na kahakai, na mauna a me na kahawai, a puni na Mokupuni o Polunesia. O ka hoomana kii, ke kaua, pepehi, hookaumaha, ua laha ia mau mea iwaena o na kanaka. Ua maikai loa nae a ua nani no hoi i ka nana'ku i ua mau aina Ja o Polunesia, me he mau daimana la e waiho olinolino ana mawaena o ka moana malie o ka Pakifika, a ua makemake loa ia e na malihini e hooholo moku ana ; aka nae, ua pouli ka naau o na kanaka, a ua ino ka lakou mau hana. Owai la ka mea i ike maopopo i ka pouli loaa me ka ino weliweli o ka naau o ke kanaka hewa—O ke kanaka o Polunesia a o ko na aina e ae hoi kekahi ? O lehova wale no ka i ike maopopo ia mea kupono, o ka naau hewa o ke kauaka, aka, ua kikeke olesu ma ke pani puka o na naau o ia ano ma Polunesia, ua kena ia e komo, ua komo ae, ua paina pu. 0 ka paio ana, ka olioli ana, a me ka eha *.\na o na naau i hanau hou ia iloko o Jia Haku, oia anei ke kakauia'na maloko o " Ka Mooolelo Karistiano o Polunesia ?" Aole paha e hiki. Ua waiho ia niau mea na ka peni o ka anela nana e malama nei 1 ka Buke Hoomanao o leUeva. Ua hoomaka ia nae e kakau i na Mooolelo o Polunesia, a ua waiho pomaikai ia kakou ina kahi kokoke, e kiai pono i na mea e hana ia'na maloko o ia kihapai. 0 NA MAKAHIKI HE KANAHA I KA.A HOPE AE NEI ILOKO O KA PAKIPIKA. Oia no ka haawina Haiolelo i hookaa-1 wale ia no'u i kekahi makahiki mamua aku nei, a no ka'u hoopuka ole ae i ka Haiolelo, nolaila, ua hoomau ka Ahahui 1 kela haawina ia'u, a hiki wale i keia makahiki. Aoie nae au i palaka ma ka noonoo ana ia kumu manao, aka, no kona ! ano nui a hohonu hoi, ua ane pono ole i | ko'u manao, ka'u hoonohonoho ana. Eia mai ka wehewehe ana o ka haawina " Na makahiki he kanaha i kaa hope ae

| nei iloko o kn Pakifi!ia," a ua hoonoho- | noho ia e a'u m;ii na ohana Misionari ī mua i hookumu ia ma ka moana Pakifika, oia hoi ma kela pae aina i kapaia o ka , " Suciety Islands, , ' ("l'ahili.) !Ka AmAHL'I MISIONARI I) Ladana, ma • Tahiti. I Ua kokoke pnu ke Keneturia IS, a j holo mai na*Misionari no Enelani mui, a : noho ma Tahiti. Oia ru» na Misionari j muii i hoounaia'ku e ua Ahahui la i ma- ! halo nui ia, nana no hoi i hoomau i kela ! hana maikai o ke kokua i na Misionnri, | iloko.o na makahiki ho kanahiku, a hiki wale i keia maunwa e noho nei. Ua hoomakaia keia Ahahui ma ka malama o Sepatemaba, M. H. 1795, a hala ka makahiki hookahi, holoaku ka moku Misionari o Duff. mai L;idana aku a hiki i Tahiti, me na Misionari inaluna. Ilokoo ia makahiki hookahi, ua waeia naMisionari i manaoia e hoouna >iku, ua kuaiia a loaa ka moku, a un honlnkoin i i:a mea kuf>ono. He mea nanea kemakaikai ina hana o ia poe hoa Misionari o ka wa kahiko. Ma kekahi mau mea, uakuhihewa iki paha lakou no ke ano o na kanaka kupono e hoouna'ku ai i poe kumu iwaena o ka laliui hihiu a nne hupo hoi e like me na kanuka o Tahiti ia manawa. Eia ke ano o ka poe Misionari maluna o a me ka lakou mau oihana i aoia : Eha Kahunapule maoli; elima Kamana ; hookahi malama Hale Kuai; hookahi Amara ku-i hao: hookahi Kela humuhumu lole; elua Kumeka kamaa ; hookahi kauwa no ke Keonimana, ('mahope lilo oia he hana piula ; ) hookahi mahi mea kanu ; hookahi Kauka laplhu ; hookahi hana keleawe; hookahi Kupa pahu; hooUahi Lole hipiiiookahi Uluna pulupulu ; hookahi Ulana lole; hooKahi hana papale ; elua pai uinihepa : hookahi malama Hale Kuai Lole; hookahi hana Pahu Ume. lCia ka poe i holo pu me ka lakou mau wahine—elua Kahunapule ; ka mea ulana lole ; hookahi kamana ; ka mea lole bipi ; a me ka mea hana keleawe. Ekolu mau keiki liilii iwaena o lakou. O ka huina a pau loa o na Misionaii, he 39. O ka mea opiopio loa o lakou, he 16 ona mau mahina, a o ka mea kahiko o Inkou, he 64 ona makahiki, oia hoi ka wahine a kekahi o na Kahunapule ; he 28 wale no nae makahiki o ke kane, a he 36 maka-| hiki o ka wahine i oi mamua ae o kana kane. Ona kahumoku, wahi aka Mooolelo, " Ua lawe wale no makou i ka poe kupono i waeia, n ua pomaikai makou ia lakou." O Kapena Williams, oia ke Kapena o Duff\ a he kanaka akamai ia. (Aia ma ka buke Mooolelo Oihana Misionari, aoao 32, 34.) Ika holo ana aku ma ka inoana, ua kauohaia lakou e komo ma ke awa oTeneriffe, e kuai i eha mau pahu nui i piha i ka waina maikai oiaaina, na lakou ia waina, a na puuku ma Ladana e hookau ke kumukuai.

A ma ia holo ana'e, kipa lakou ma Ue awa o Rio lanerio, a maluila aku ma ka lae o Amerika Hema, a hiki loa aku i Tahiti. Oiai e holo ana ka inoku ma ka moana, ua hoomakaukau mua na Misionan i na pauku o ko lakou palapala manaoio, a ua hookahua ia na rula o ka oihana. Ua hooholoia e lakou, e hoonoho ia ma Tahiti, na Kahunapule eha, n rne iwakalua o ka poe e ne; ahe umi o lakou e hoonoho ia mn Tongatabu ; a elua, oia kekahi kupa pahu, a me ka mea hana piola, e holo aku a nolio nia Nuuliiwa." Ma ka la 4 o Maraki, M. H. 1797, ua ku ka moku o Duff\ ma ka Mokupuni o Tahiti. Oke kakahiaka ae, he la Snbati ia, a ua nui na kamaaina i holo i kai i ka moku, e nana i ka nu hou a lakou i ike ole ai mamua, ka puie Sabati o na Misionari. Na Mi. Coon ka Hai Oleloia'la, a o kana kumu olelo—" O ke Akua, he aloha ia." Ua himeni lakou i kekahi mau himeni ku pono i ka oihana Misionari, oia hoi na himeni i maa ia kakou i keia wa. Oia no ka hoomaka ana e hai aku i ka i Euaneiio iwaena o na lahui Polunesia.

Ua ike lea no kakou i ka Moolelo o na : Misionari ma Tahiu, nolaila, he makehe-! wa ke hai hou aku. Ika pau ann o na makahiki ekolu, ua paa kn halepule mua, a ua hala na makahiki elima, alaila, ua . . ( loau ka olelo a na kama»ina, a hai ia aku ; ka olelo ake Akua e na Misionari. A j hala na makahiki he umikumamaono, mai | ko hikoii pae ana i Tahiti, aole akahi j kanaka maoli hookahi i huli io i ka pono. | He kaua pinepine iwaena o na kamaaina, j a no ia mea, haalele ae la ka nui o na Mi- ! sionari, a holo aku la i Kikene. Ua hiki inai kekahi mau kumu hou, aka hoi, i ka hana'ku, ua poho a ua mnkehewa ka hana. Ma Beritnnia, nn manaoia ka poe Ahahui e knhea hou i na Misionari,ae iiaalele ia Tahti. Akn, e noho nna ma Eneleni kekahi hoa oiaiooka oihana Misioirari, i kupaa loa kona manao, aohe make hnalele, e aiio no, wahi ana, e kuai aku i kona kapa aahu a ne!e oia i ke kuka ole, mamua o ka hoopau ana i ka hona ana Migionari. He kahunapule ia, o Mi. Heweis ka inoa, koluia mai oia i na dula he 1,000 no ka oihana Misionari, a kenaia na hoa Ahahui, e hookaawale i kekahi Ia okoa, e hooki ai a me ka pule, no na Misionari. Oia no ka manawa i oluolu mai ai ke Akua e haawi i kealoha j i kona aupuni ma Tahiti. Oiai e holoj aku ana ka moku mai Loeluna aku, me ka ! oleh kauohn i na Misionari e kupaa, eia ka, ke holo mai nei kekahi moku mni Tahiti mai, i komoia e na akua kii i haalele ia, a i kiola ia hoi e na kanaka !

I'ka M. H. 1817, pae aku o Mi. Elis ma Tahiti, me ke kaomi pnr-p'alapala. IVfamua ae o ia mnkahiki, rna Kiknne a ma Enelani wale no i pai ia'i na buke o Tahiti. Ia wa no, hiki ae la Mi. Williajme ma Ua moana Pakipika.

Eia na kumu nui e hoomanaoia mn ka noonoo ana i ka oihana Misionari ma Tahita.

Akahi. Oia no ka hoomaka mua ana o ka oihana ma Polunesia, a ua lilo ia he kumu nana e ao i na Misionari i holo nui mahope. Ua ike ia ina mea e holo pono ai ka hana, na hemahema, n me na mea hoi i poho ai i kekahi manawa. Nolaila ua hoopomaikai ia k<i oihana Misionari ma na walii a pau mamuli o na haua a me na dala i hooliloia ma Tahiti, ma ka heluhelu ana i ka Mooolelo o ia mea, e na mnkamaka Karistiano ma kela a me keia aina iioko o ka honua nei.

Alua. Aoie no i pio ka malamalama 0 ka Ekalesia ma Tahiti, a me na Mokupuni e kokoke ana. Ua hele malihini ai ia iwaena o ke ahi wela o na kaua, ka hookaumahaia mai, ka hewa, ka hoohulihuli ia mai, e imi ana i mea e haalele ai na haumanu Karistiano i ka mnnaoio a lakou i lohe mun ai mni ko lakou poe kumu hooikaika, akn hoi, aole no i lanakila ka Enemi. Ua mahuahua ka poe i kupaa. Ke oln nei ka Ekalesia malaila i hookumuia e ke Akua ma ke kahua o na Aposetolo a me na Kaula, a o lesu Kristo, oia ka Pohaku Kihi. Iloko o keia mau la ua loaa ia'u kekahi palapala mai Tahiti mai, i kokauia ma ka la 15 o Aperila, M. H. 1864, e Rev. George Morris, ka Agena o kn poe Ahahui Misionari o Ladana, e hoakaka ana oia, ke mau nei no ka hana o ke Akua malaiia. Eia iho kekau wahi hua o ia palapala :—" He mau mea hou no ma Tahiti nei. He mau Misionari Hoole Pope elua, ua hiki mai mai Farani mai, iloko o ka M. H. 1863. O M. Arbourret a me M. Asger ko iauamau inoa. He wahine ka M. Asger, i holo pu mai, a me elua kaikamahine a M. Arbourret. E manao ana lakou e hookumuia maanei ka oihana Misionari Hpole Pope ma ka olelo Farani, aka, ke kali ia nei i ke apono mai o ke Aupuni o Farani, no- | laila, aohe i akaka ko lakou noho ana. Nui na Kahuna Katolika i hiki mai ia | nei, a e hoomakaukau ana ia aoao e hoo--1 ikaika ioa. He puka mai koe o ke Kiaa- | ina hou ma Farani mai, alaila e hoi mai | ana ka Bihopa Katolika mai ka MokupuI ni o Gamabia ma Tahiti e noho ai. Aia

no nae ko makou manaolana i ke Akua, ia lehova. Ua pomaikai makou i neia wa no ka hiki ana mai o na buke hou, oia ke kolu o ke pai ana o ka Buke Hemolele ma ka olelo Tahiti, n ke lawe nui ia nei ena kanaka. He makeko ke kanaka, a he emi i hope ; aka, o ka olelo Akun ma kn lima, ua lawe ia e ka nnau, a ua malania ia ma ka noho ana, alailn, aole kakou e makau ana i na hana maalea a me ke akamai o nn kumu Pope, aole hoi e wiwo iki kakou ma ka hoohinuhinu nlohilohi ana o ko lakou oihana pule. " E olioh au i ka hai aku, ua ae houin mai au i ka haiulelo a ke Akua iwaena o na kanaka.—ua papaia h<»i i kela makahiki—a ke noho nei no au ine ka mnluhia, a e hana ana i ka'u mnu hana, malalo nae o na rula i kau ia." Akolu. Mamuli ona hana ona Misionnri ma Tahiti, ua loaa ka olelo pane no kekahi niele i hoopaapaa nuiia, oia hoi keia, u Ma ka hoohuli ana i na lahui pegnna, heaha ka mua—e hoonaauaoia paha ma na hana maikni o keia ao, a mahope ka Euanelio ; a mamua pnha ka olelo a ke Akua, a maho;»e na mea eae." Ua hoao ka Ahnhui Misionnri o Ladana jma Tahiti i na Misionari hana lima he jnui o kela ame keia nno, aole nae 1 holo ka l»kou hana ; nkn, ua hoomaopopoia, o ka Euanelio o ka Haku, oia ka mea nana e hoonanuao ai a e hoohuli ai i na lahui pegana hihiu, ke weheweheia, a i hai pololeiia imua o lakou. j Maī o Tahiti āe, ua hoounaia'Uu na Misiouari iwaena o na inokupuni o ka moana Hema oka Pakiiika. E noonoo iki kakou i ka oihnna Misionari ma Tongntiibu, oia*na pae aina i kapaia. Friendly Islands.

| A haalele ae ko moku Misionari o l Duff"v,i Tuhhi. a holo aku ma Tongatabu, oia ka mokupuni mahualiua o kela pae | aina, me na Mision;iri he nui, oia kekuhi 0 ka poe i holo mua mai mai Beritania j mai, a i ko lakou nei noho ana ma Ton- i gatabu, ua pepehiia a make loa ekolu oj lakou e na kamaaina, a o ka poe elnku 1 koe, ua holo aku i Kikane, i ka M. H. 1800, noiaila, ua iilo ko lakou hana i mea ole. I ka pae ana'ku o na Misionari, ua launa oluolu mai na kamaaina me lakou, aole nae liuliu, hoomaka i na hihia, a ua powaia a pepehiia na Misionan. Aole no i hoao houia ka oihana ma ia mau mokupuni, a hala na makahiki he iwakalua, alaila, ua hapaiia e ka poe Ahahui Misionari Wesele o Enelani, a ua hoonohoia o Mi. Lawry ma Tongatabu i ka M. H. 1822. Ua hoouna houia e ua Ahahui 'la i mau Misionari hou iloko o na M. H. 1826, 1827, ame' 1830, a pela i honuna mau ai a hikā wale i keia wa. Ua holo ka hana a keia Ekalesia Wesele, ma ia mau pae aina, a ua lanakila loa ka olelo n ke Akua. Oi ko laila Moi, o Keoki ka inoa, he Kahunapule no oia, a ua oleloia, kaulana ia ma ka hoohuli ana i na Uanaka i ka pono. Ua hoomanaoia kela lahui, a ua j lilo lakou he lahui Karistiano, pela ka nana'ku. Ua haawiia e ka Moi he Ku-i mukanawai. | T ko makou noonoo ana i ka oihana Misionari ma Tongatabu, ua ikeia ua kokua pu mai ke Akua i kana poe kauwa e hoomau a e hooikaika ma ka maheleana i ka Euanelio imua o na lahui pegana, ina paha he poe Misionasi Kalavina, a he poe Wesele paha, oiai hoi he poe manaoio. A mahope, e kamailio hou au no keia manao. Na Mokui uni Marq.uesas, (Nuuhiwa.) | lloko o na makahiki he kanaha, ua hoao pinepine ia e haawiia ka olelo a ke Akua ma keia paeaina o Nuuhiwa nei. I ka la 25 o lulai, M. H. 1595, ua ike mua ia ua mau Mokupuni nei e kekahi Alii Moku Paniolo, o Alovaro Muclanade Neyra, ka inoa, a ua kapaia eia kela mau paeaina, <{ Marquesas," mamuli o ka inoa Alii o Mendoca, ke Kiaaina nui o Peru o ia kau. Pae aku ua Alii Moku Ma mauka,

a ptil<> malaiia um ka puie Kntoiika, alai* la, h«>io loa oia i Manila. lle -25 makakaliiki keia inamua ae o ka pae ana o na Beritania tna Plymouth, i Masatuseta. A pau pouo i na makahiki elua haneri mai jka ike muaana o Paniolo, pae mai la na |Misionaii Iseritania elua, ma Nuahiwa, o Harris laua me Crook. Hookahi wale no |makahiki ka noho ana, a kaumahaloa ko laua nei mau naau no ka holo ole o ka hana, a hoi hou i Tahiti. A hala kekahi mau makahiki he 25a oi ae. alaila ua hoao hou ia mn N»»uhitva. I ka M.M. 1825, holo hou o Mi. Cronk iiaila, me na kokua elua, he mau kanaka noTahiti. Ua haalele ia ka hoonmna kii e kekuhi poe o Nuuhiwa. nolaila, aole i makehewa loa ke ao ao ana ia lakou, aole nae i liuliu, hoi hou na Misionari i Tahiti, a hoi hou,mai no i Nuuhiwa, a haalele hou, a noho hou mai, a hiki i ka M. H. 1829, ua haalele loa ia. Ma ka M. H. 1833, hapai hou ia ka oihana Misionari ma Nuuhiwa, e ka Ahahui Misionari Amerika. la makahiki, holo aku o Limaikaika, Alexane<icro a nie Pareka, mai Honolulu aku, aole naei hala ka makahiki hookahi, a haaleleia hoi e lakou nei. Alaila. hoao hou ia ka hana e na Misionari Beritania, a mahope, haalele ae. I ka M. H. 1838, ua hiki aku ma Nuuhiwa, he mau Kahunapule Katolika elua, a o ka hoomaka ana no ia o ke Aupuui o Farani e lawe i kela pae aina nona iho, \ wahi e kipu ai na moku manuwa, a e hoonoho iho ai i na poe paahao. Aolo nae i hookoin keiu mau manaoe na Farani, a o na Misionari Katolika wule no ka i noho mai, me kekahi mau koa, he uuku. ī ka M. H. 1853, ua hoounaia aku e ka Ahahui Misionari Hawaii, he mau Misionari a hoonohoia ma Fatuhiwa. Ua ike a ua inaa no hoi oukou i ka Mooolelo o ia poe Misionari, noiaila aole au e hai hau aku. Ua oi aku ka pomaikai o na kanaka o kela pae aina nmmua ae o na ohana Polunesin e ne a pau. E ninuu ia auanei, C( Heaha la ke kumu e ku e ana i ka Euanelio malaila ? " I ko'u manao, eia ka pilikia a me ka apiki, no ka mokuahana iwaena o na kanaka. Aohe i akaka ka mana Aupuni ilaila, aohe hoi he Kanawai niai o a o. Nui na Moi liilii, e noho kuokoa ana. Na ke Akua mai na mana Aupuni pono iwaena o kanaka, aka, ua aneane nele loa ka lahui o Nuuhiwa, ma ke ano Aupuni. I ko'u noonoo ana, he mea nui ia mea, ke Aupuni o na kanaka, i mea e liolo ponoai kaoihana Misionari,' a malaila hoi ua hoopomaikai ia na kumu ao i hiki mua ma Hawaii nei, a ma kekahi mau pae aina e ae ma keia moana ; ua laha ioa a holo pono ka oieio a ke Akua, uo ka mea, ua malu ka aina maio a o, malalo o ke Aupuni okoa. Aka,ina i akaka ole ke Aupuni, a kaua liilii paha ma kekahi aina, alaila, ua hiki ole ke hana keakea ole ia ka hua o ka pono iwaena o na kanaka, e like hoi me kela pae aina 0 Nuuhiwa. I ka'u holo ana i Oregona, 1 ka M. H. 1849, ua Imi mai kekahi o ka poe Misionari Amerika e nohoana inalaila, o ka neie i ke Anpuni ole iwaena o na llikini, oia ke kumu i holo ole ai ka £uanelio ; a wahi a ua kumu nei, ua pomaikai maoli na Misionari ina Hawaii nei, i ko lakou noho ana i ke kihapai i kau Aupuni ia. Ma ka pae aina o Nuuhiwa, no ka nui a me ke kiekie o na pali, ua okiokiia ka aina i mau awawa, kahi e noho ai na kanaka, a o ka poe e noho ana i kekahi awawa, he launa ole me ka poe o kekahi awawa, no ka mea, he Alii okoa, a he enemi hoi. Pela wale no ma kela mau Mokupuni, ma ka waa no e hiki aku ai mai kekahi nwawa a i kekahi. Nolaila, aole i launa oluolu aku a launa mai, aka, me he mau lahui okoa ia ka noho ana, « e kaawale mau ana. Aka nae, ua loaa i kauwahi hua i na Misionari Hawaii malaila, i oi ioa aku i ka na Misionari e ae i hoonoho mua ia mawaena o ia poe hihiu me ka pegana. A ua hoomaopopo ia hoi, he oihana kupono i na kanaka Hawaii, ka oihana Elele no ka Euanelio iwaeoa o na lahui Polunesia. Aole anei keia he pomaikai nui i oi aku ka waiwai manua o na dala i hooliloia ? A ma ia mea hoi, ua ike lea kakou, ua ko io ka hana roa Hawaii nei, ua huii keia lahui i ka pono, aia hoi, ua aV ja a ua knoomakaukauia kekahi o ko kakeīu poe opiopio, a isa hoounaia'ku i mau Mmonari iwaena o na pegana. A maanei e noonoo ai kakou no ka oihann Misionari ma keia pae aina. 1 1 A

£/* O na Luna a pau o ke Kuo koa ke kauohaia <ku nei e hooili koke mai i na dala a pau i ohiia e lakou, a e waiho nei hoi iloko o ko lakou lima. ona dala a pau oka pepa, ua hala-loa ka waeukuai, a he pono hoi ke hookaa kokeia mai ano. Ma ke Kauoha a ka Lunapai.