Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 41, 8 October 1864 — Page 1

Page PDF (1.47 MB)

This text was transcribed by:  Kikohua
This work is dedicated to:  First Hawaiian Bank

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE III. HELU 41.            HONOLULU, OKATOBA 8, 1864. NA HELU A PAU 150.

"KA NUPEPA KUOKOA."

HOOPUKA MAI IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poano.

$2.00 no ka makahiki,

ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA-aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $ 1 00; alua komo ana, he $1 50; hookahi malama, $2 00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounala mai ana e pai.

KANIKAU-he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi-penei: he 25 lalani, $1 00; 50 lalani, $2 00; a pela;ku.

KA UKU NO OLELO HOOLAHA-ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia e hookomo mai no in a ka leta, a hoouna mai i ka Luna Pai.

O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO-aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hikipolia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.

H M WINI, (Luna Pai)

KA "NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY.

$2 00 per annum in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1 00; twice for $1 50; and $2 00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.

KANIKAUA will be charged 1.00 per page, or 4 cts, a line.

PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaua, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription until paid for. This rule must be strictly adhered to on account of the low subscription price.

H M WHITNEY.

Publisher.

            Volume I and II of the KUOKOA , bound for sale $3 50 each.

            Persons having complete sets of the above, can have them exchanged for bound volumes, by paying $ 2 00 each.

I ka Lehulehu.

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe.

Ua hoopuka mai nei oe i na olelo palaukai a Kumuao imua o ka lehulehu, mai Hilo a ka welo ana a ka la i Lehua; nolaila hoi, ke waiho hou aku nei wau imua o ka lehulehu i ka ʻ u mau olelo kue ia Kumuao, a na lakou ia e kaohi mai i ka puuwai kapalili, o lele ino auanei na pani huinakolu on a, o lele ino hoi na aalapua o ua hoa nei.

            Ua olelo mai nei oe e Kumuao, e lawe mai ka Nupepa Kuokoa i ko puolo nioi o Pakaalana, e nui ai ka! na nuku o ka mea nona ka inoa maluna,  &c. Ua ike oe, o ka nioi o Pakaalana, ka nioi i nui ai ko nuku, a i manaoanoa ai hoi ko lehelehe. Ua manao anei oe ua like ka nuku puu? A ua manao anei oe, o ka pehu ana o ko uuku i ka nioi o Pakaalana, e pehu pu ana ko Lihau Anuenue nuku? Aole loa.

            "A me na hunahuna paakai o Mareta, e liu ai na maka." He maka ukolekole ka paha oe e Kumuao, a e ole ka hunahuna paakai o Mareka liu ai? No ko ike ana o ka hunahuna paakai o Mareka, ka mea i liu ai ko mau maka, olelo mai nei oe ia ʻ u pela; ua kuhi anei oe i na maka onaona o Lihau Anuenue he ukolekole? Ua kau ka paha ke kehau iluna o Kaala ame Konahuanui? Ina pela, o Nele ka lua i Hawaii; a o oe hoi ko Honolulu, lililike no hoi olua.

            "A me ka popo auhuhu o Mokumoa, e onini ai me he i-a la i make i ka hola." Haanui mai nei oe i na mea au i kakau mai nei, me ko olelo iho, he popo auhuhu e onini ai, me he i-a la i make i ka hola. Aole no e nele ka onini o ko maka, malia he maka ahewa oe? O ka popo auhuhu nae paha keia e onini ai kamalii o Pukalepo, oia hoi na naio eueu i ko puka lalo? Aole wahi mea onini iho o Lihau Anuenue i na opala o Honolulu. Luhiu-a i ka ai a ka Piula, piha opala ke Kuokoa ia oe. E akahele, o like pu auanei oe me Kapepeekauila, a o Kapepeekauila no nae paha oe?

            Ke olelo mai nei o Kumuao, "me ka manao kuhihewa paha, o maua wale no na on a hui maluna ae &c," Aole i kuhihewa o Lihau Auuenue, a aole hoi i manao e like me ko manao koho wale; aole loa no! O oe no paha kai manao pela, a me kau mau hana uso ole.

            Ua akaka lea ia ʻ u ame kekahi poe e ae, ua lalau loa oe mawaho o na mea a kaua i kamailio mua iho nei. A o ua rula mau olelo la mawaho, aole no i ku i ka oiaio, he ole loa no.

            Ke olelo mai nei oe, i ka ha-u ka! o kuu waha "i ka make i ka wela o ka la o ka piina o Lelelkahauli, e ake aku ana e hiki i Puopelu." Ko lalau nui loa ia, aole me kuu waha kuu olelo ana ʻ ku ia oe, me kuu noonoo ame kuu pulima hoi ame ka peni, au e olelo mai nei, ua ha-u au, ha-u, he uwe iho koe.

            A eia hoi, ua manao paha oe, o Lelekahauli makai, a o Puopelu aku, i olelo ai oe, e ake aku ana e hiki i Puopelu? Aole loa pela! O Puopelu makai, o Lelekahauli ma uka, o Pohakahi ka pohaku nui e ku la, a o Hanaumi ke alanui. Nani ka aaina lalau i ka pali, he lalau loa oe, e kala no ka lalau, he makole iho hewa i Makua.

            A manao hoi oe, a hiki aku i Puopelu, loaa ke aheahe makani o Lihau. Ina e holo ana oe i Maui, a pae oe i Lahaina, a manao oe e pii i Lahainaluna, a hiki oe i Puopelu,   e ike lea ou mau maka, aole e loaa ia oe ia aheahe makani o Lihau ia oe, o ke aheahe o ka Maaa wehe lau Ulu o Lele ke loaa ia oe, au e alapahi nei i ka poe e heluhelu ana i ka Nupepa Kuokoa, alapahi oe.

            No ka mea, ua olu ka Puunanoa i ka aheahe malie o ka Maaa, ame ka wai huihui o Auwaiawao, au e manao nei, no ka la welawela o Lahainaluna, o Lihau. Anuenue; ko kuhihewa no ia, no ka aina ia a Hina, oia la ka! i lohe oe.

            A ke manao mai nei hoi oe, e palapi ana ka ipu kukui pio ole i ke Kauaula, oia o Lahainaluna. A in a o oe kekahi enemi nui o Lahainaluna, a i ole ia, o oe paha kekahi o ka Papa Hoonaauao, a ua hooholo oukou e hoopau i ua kula la, alaila, e palapi io ana no paha ka malamala o Hawaii nei, ame na mokupuni e ae o keia moana. Aka hoi, in a aole oe malaila, makehewa ia olelo au. E a-a mau ana no ua ipu kukui la i ke kau a kau , aole e pio i ke Kauaula, he nui nae paha kou waha e nui ai ka makani?

            Ua nonoi aku hoi au ia oe e Kumuao, e waiho malie ae no i ke akea na rula a na kanaka, a na ka lehulehu ia e kaupaona mai, "I aha ai la?" Wahi au e ninau mai nei. AOle ka! he maopopo o ia mea ia oe? Ina he poe kamalii paani wale no malaila, e pane koke aku no lakou ia oe, "I niho ai." Aka, waiho mai nei oe imua o makou, nolaila, ke hai aku nei wau ia oe, i akaka ka oiaio, ka makaukau paha ame ka ole ,  a pela aku

            Aka, aole nae hoi oe i waiho mai nei, no ke aha hoi? No ka nele, no ka oiaio ole, a pela wale aku no. No ka mea, "O ka wahahee, oia ka mea pee aku i kahi pouli, aole e hele mai i ka malamalama, o ikea kona ano," wahia  a W P A. He olelo oiaio kela, o ke kumu nui paha ia o ka pee loa ana o ko mau wahi rula, aole he hoea mai; ua hilahila, a ua makau honua, o ku iho i ka nuku eueu. A no ke ino maoli no hoi paha kekahi; ua hiki aku la no, o hilahila makou.

            Aka, ua olelo mai  nei oe, ua aoia oukou na Kumukula a pau o ka mokupuni o Oahu e Limaikaika i na rula o ke ao ana, iloko o na hebedoma elua.  Ua ao no paha o Limaikaika, a ua loaa i kekahi poe; ke hopohopo loa nei wau ia oe, aole paha i loaa ia oe.  He oiaio, aole i loaa ia oe, o kekahi rula no ia a Limaikaika i ao mai ai ia oe, e kuamuamu i ka pepeiao kihikihi?  Ina pela, he keu keia a ka rula ino loa.  Aole oia wale, nui loa aku la no ia oe; aka, aole wau i manao ua ao ia oe e Limaikaika, na ka Moo paha oe i ao?  Pela, nana io no, na kahi moo huelo wili.

            A ke ike lea nei wau, he hemahema lua ole keia au e Kumuao; a aole io hoi i loaa ia oe na rula, a oia no kekahi kumu o ko kakau ole mai , au e alapahi mai la, no kuu pane mua ole aku ka! "E Kumuao e e hoouna mai oe i kau mau rula i koe aku ia ʻ u," oiai ua oleio wau ia oe, "A in a he mau rula kau e hikiwawe ai ke ao ana i na kamalii, e waiho ae no imua o ke akea, e like no hoi me a ʻ u nei i waiho aku nei la, a pela no hoi oe." Aole ia he mea e papa aku ana ia oe, a he kumu ia nou i waiho ole mai ai i ua mau rula la au, au e olelo mai la, no kuu lele ana ʻ ku ka ma ke ano mokomoko. Heaha no hoi ko mea i hai mua ole mai ai?

            Mai hoohalike oe i keia mau olelo au me ka manu Okekerita, ka huna i ke poo iloko o ke one, koe no ka puapua i waho e pakao ai i ka la; ua like oe pela. Kapili mai oe, no kuu olelo ole aku,"E Kumuao e, &c.," ko mea i hai ole mai ai, aole oe e nalo; ua weheia iho la o luna o Hihimanu, ua anuwale o Kaala i ka makani, he nele maoli.

            He oiaio ka ʻ u i olelo aku ai ia oukou, ua ike au, he nui ko oukou hemahema; a oia kuu mea i ao aku ai ia oukou, e na hoa ame na makamaka, a iloko oia mau olelo a ʻ u i ao aku ai ia oukou, aole au i manao e ae aku ia oukou me he poe naaupo loa la. Aole hoi au i manao e ao ia oukou, e like me ke ao ana o ke kanaka i ka bipi, i ka hoolou ae i ke apo hao ma kona ihu nui pekekue, a upepe paha, a e hukihuki ae ia oe ma o a maanei, aole, aole loa no.

            Ke olelo mai nei hoi oe e Kumuao, "in a ua ike au &c." He loa ka? Kai no ua ike oe he hemahema? Ina ua ike io no oe e Kumuao pepeiao pili, he hemahema io na mea a'u i ao aku ai ia oukou, alaila, pono no ke hoolohe ole; aka hoi, in a aole maopopo ia oe, e like me ko olelo mua ma ka Helu 33 o ka Nupepa Kuokoa, alaila, he hoole manawa ino; no ka mea hoi, aole ou hoakaka lea mai i ka hemahema, oiai ua huna haalele loa oe i kau mau rula, au i manao ai he makaukau. Pehea la e maopopo ai ka pono ke ole ka hewa, a pehea la hoi e maopopo ai he pupuka oe, ke ole e ui keia? A pehea la hoi e maopopo ai ia oe he pepeiao kihikihi ko'u, ke ole he pepeiao pili kou?

            Pela no hoi, aole hiki i ka lehulehu ke hoomaopopo i ka makaukau o kau, ke huna haalele loa oe. Aka, he hoailona no ia o ka hemahema o ko huna ana, ua maopopo lea no nae hoi ma kau mau olelo, he hemahema nui loa keia ou e Kumuao, he mai pake maoli keia ou, e peleleu ai ko iho.

            Ke manao wale mai nei ee, owau ka! ko ke kuaaina, he manao wale ia ou, mai manao oe, o ko noho ana i Honolulu, a o ke ku ana o Halealii ilaila, ka mea e hele ai ko kuaaina. He kuaaina io no oe, he akioma, ke hoole mai nei nae hoi oe, aole he Halealii ma Lahainaluna. I ka'u ike ame kuu manao, aia i Lahainaluna ka Halealii, a malaila e noho alii ai na alii. A mai manao oe, no ka imi ana oia poe i ka naauao, a manao iho oe he hale kuaaina kolaila, o ka Halealii maoli aku ia, he hanohano.

            Ke olelo mai nei oe, "in a oe no ke alo alii nei &c." Ilaila wau, ua noho hoi au a kupa ilaila, aole wau i ike i na rula a Limaikaika, aole hoi wau i ike ia oe. I hea la oe? I ke puhi lanahu paha oe i uka o Nuuanu, kuu mea ia i ike ole ai ia oe, nolaila ka oe.

            Owau hoi kekahi i noho Kumukula malaila, aole au i ike i ua mau rula la; a in a paha ua ao o Limaikaika, ua pau loa i ka nalowale ia oe, ke puka mai nei na olelo ino, "pepeiao kihikihi." Aole no nae o'u keeo no ia olelo au, no ka mea, o na pepeiao iho la no ia a ke Akua i hana mai ai. Ina no hoi ua hana mai ke Akua i ko pepeiao a pili, oia iho la no na i na no hoi ua hana i ko nuku, i nuku puu, oia iho la no, ka lako iho la no hoi na, o na Iwa; aka, ke pili mai la nae hoi kela olelo, "Kahaha! e ke kanaka, owai la hoi oe ke hoahu aku i ke Akua?" wahi a Paulo.

            Ua hoowahawaha, o ua hoahu mai nei hoi oe i ko'u mau pepeiao, me ko olelo, he "kihikihi." He kihikihi auanei; ko mea nae paha ia i huna ai i ko mau wahi rula nuku puu? Ke lalau loa aku nei kau olelo i ka pepeiao-me he mea la, o ka mea ia a kaua i olelo ai ma kela mau helu mua; no ka nele, nolaila, hoopuka mai i ua mau olelo kuamuamu la, i mea aha la? I mea kupalu na ka naio. E hewa no anei oe ke olelo malie mai, ma ka mea pili i ka kaua mea i olelo mua ai? "Aia ka ia i ka moana la, pilipili aina ole mai." Aohe pilipili aina mai o kau mau olelo i na mea a kaua i olelo mua ai. Kai no e wehewehe pono mai a akaka ka hemahema; no na aoao no ka hemahema, ua makaukau no na mea a'u i hai aku ai.

            Ke olelo mai nei hoi oe, "Owau no hoi kekahi e ao nei i na haumana, e like me ka'u i ike ai he holo." Ina o na rula kela au e ao nei, oia hoi na olelo kuamuamu, aole au e kanalua i ka holo o kau mau haumana, no ka mea, he aoao palupalu ia o ke ao ana. Aka, in a e ao ana oe i kau mau haumana ma ka aoao e ao ia nei e na kumu e ae, alaila, ke olelo nei wau ia oe, ua kuhihewa loa oe. A ua oe io oe i ka hemahema, e like me kau i olelo mai nei; aka, o ka hemahema o na mea a'u i olelo aku ai ia oukou, oia ka mea a'u i makemake ai e hai mai oe, aka, aole hiki ia oe ke pane mai ma@@@@@@@@@@@@@@@@ ka pohue.

            Ke olelo hou mai nei hoi oe, i ka hauopi ka o kuu waha; akahi au a ike i ke kanaka maka onohi loloa, oiai e noho ana oia i ka mokupuni okoa, o Ohiki maka loa ka paha oe? No ka mea, aole a kaua olelo waha e hiki ai ia oe ke ike mai i ko'u maka, a e ike aku ai hoi wau i ka hau-hau o ko waha ame ka hua-hua, me he puaa ai la i ka palaoa hu wale o ka nahelehele, nani ko lalau la.

            Ke hoole mai nei oe i ka pili o na mea a'u i olelo aku ai ia oe, me ko olelo iho, "ke pili hoi." Ke ole! ua pili paa ia maluna ou, aole mea e nele ai; a in a no hoi paha, o kau hana ia o ka ha-u i ka makani, au e noho la i Honolulu, pono loa no. O ko Leleo makani, o ko ia wahi ae, o ko ia wahi ae, piha ka opu o ua kanaka, hala ka la, nana aku ana o ua la hou, nana aku ana o Pakaka,  maona ea! maona.

            He kaao ka auanei ko Kaukaweli, i ka ike, o ka pono loa no ka holo i Lahainaluna, i ike pono oe, i pau kuhihewa, malia, ua pula io aku la na maka on a, e like me ka pula o ko maka. He onohi aia maoli paha ko ko mau maka, he ku laau paha? He ku laau maoli no.

            Ke olelo hou mai nei oe,  "E nana hoi ma ka Palapala Hemolele." O ka ae, he ae ia." E akahele hou oe o kuhihewa hou oe. No ka mea, o ka Palapala Hemolele, oia ke Kauoha Kahiko. No ke Kauoha Kahiko anei kela olelo au, "o ka ae, he ae ia"? Aole, no ke Kauoha Hou kela olelo. Lalau no la! Pau ole ka lalau.

            A ke i mai nei no hoi oe. "E nana ma ke Kanawai o ka aina." E hoopaapaa Kanawai ana ka kaua? Aia aku nei ka iloko o na Kanawai o ka aina ua mau rula la? Akahi no wau a manao, he Loio paha oe? I ole ia, he imi ea wale ae no, oiai ua kupilikii ia Lihau Anuenue. Oia hoi, e noho lanakila ana no o Lihau Anuenue i ka iuiu; aole ia he lawehala. Makehewa ia pauku Kanawai au. Kole hewa ke poo e ke hoa. Ke hookui wale nei no oe i o ia nei. I ka Palapala Hemolele, i ke Kanawai o ka aina, i wahi e pakele ai. Aole loa oe e pakele. He hana iwi liilii.

            Ke olelo mai nei hoi oe, i kuu pane hewa. Ke olelo aku nei wau ia oe, aole i pane hewa ia ia mau hua olelo, ua pane pono ia. Aole kanawai nana e hoahewa mai. Heaha ka hewa o kela olelo, "aole makehewa ko ka haumana hoopaa ana ma ke ano ki@@kikoi? Aole hewa. He pono loa no. Aole ahewa mai ka Lunaikehala pono, aole hoi na kanawai o ka aina, a me ko ka pono io maoli. Nolaila hoi, aole i pane hewa ia. Na kou uhane naaupo no i ahewa wale iho. He lapuwale nae ia uhane naaupo ou e Kumuao.

            Ke ae mai nei hoi oe, i ka pono o kuu hoohalike ana ma ko inoa. Me ka pono oia hoohalike, pela no ka oiaio o na mea a'u i olelo aku ai ia oukou. Aole hoi no ka poe hoohui wale no i na hua ka mea a kaua e olelo nei. No ka poe mai ka A mai a hiki iluna loa. Ua kupono loa no i ka poe aole i loaa na hua, ke hana ia ma ke ano kikokikoi, e like me kuu olelo ana ma kela Helu 36, o Sept.3, 1864.

            Ina aole he palapala A nui, a na haole i pai ai ma ka olelo Hawaii, alaila, nau ponoi no e lawe ae i ke poho, (chalk) a e kakau iho me ko lima i na hua W Y M A P E U A a pela aku, ma ka papa eleele, a e like no auanei me ka ua Lihau Anuenue la, i olelo mua aku ai. Oia nae paha, aole hiki ia oe ke kakau i ua mau hua la ma ka papa eleele, me ka maemae? Oleloa no ka hoi.

            Ke i mai nei nae hoi oe, ua lohe oe, "ua paiia e Mr Ami ia ia i noho ai i Kapoho ma Puna." Auwe! o Mr Ami ka kau pai Palapala? Malia no i @@@@@@@@@@@@@@@@@ Honolulu. He makapo o Ami, pela hoi oe. Ke kumu nui ka ia o kou lalau. Aloha wale oe, e Kumuao. E paina wahi nalo ana ua kanaka, no ka mea, ke hahai la oe mahope o ka makapo; a e haule pu auanei olua iloko o ka paina wahi moo. Auwe oe!

            I ko hai ana mai nei nae, ua lohe oe na Mr Ami i pai ua palapala A nunui la, lilo no ia i mea e maopopo loa ai ko lalau. Ke hoole mai nei nae hoi na keiki kupa o Puna, aole o Ami ilaila, aole hoi i pai Palapala ilaila. He alapahi wale mai no, he hoopiha nupepa. I kuhi paha oe, he mea ia nou e pakele ai? A he nani hoi, ua maopopo kau kumu o Ami, a me kou mau hoa kula, o ka poe o Kalalau i Hilo. Aole ae la ka no Kawaapae!

            Eia ka oe no Hawaii la, hele oe i Honolulu e hoaa ai. Ka'u no hoi ia i olelo mua aku ai ia oe, he kuaaina oe i hele ai i ka makaikai ia Honolulu, o ko lilo no ka ia i Kumukula, a hoewe ka noho ana, ilaila, he Kumuao ka olelo. Hala ole no hoi ka'u olelo. Oia lele no a ku ana no ia oe. Ua ku i ko lehelehe, ke pehu mai la.

            Ke olelo hou mai nei no hoi oe, "ke kuhihewa ole au." E manao ana no ka paha oe, aole ou kuhihewa, ea? He kuhihewa ole au." E manao ana no ka paha oe, aole ou kuhihewa, ea? He kuhihewa oe, he pepeekue, a he manoanoa ko kuhihewa. A ke noi mai nei no hoi oe e hoihoi aku no ko kuhihewa ia oe." Ua manao no ka! oe e, e lawe mai ana makou i kou kuhihewa no makou? O kau maunu nalo ka la, lawe mai makou. Ae no hoi ka lawe mai. Lawe io.

            Aole nae hoi he loaa ana mai ia oe. Ke kuhikuhi aku la hoi oe, "he opala lakou, he mea puhi na ke keiki koa o Kauai." No Kauai aku nei ka hoi ua kanaka. Ina no Kauai oe, alaila, he kuaaina io no oe, au e hookohu mai la ilaila. Hilahila ka hookokohu alo alii, aole io nae hoi nolaila. No ka mea, he keiki koa ae la hoi no Kauai. He maa io oe i ke puhi. I ke puhi aha? I ke puhi lepo.

            A in a no Honolulu iho no oe, alaila, aole loa io no e loaa mai ana na niu a Kane ia oe, he anee hua uha nui. I ke keiki koa paha o Kauai e loaa ai? I koa no ia ia wa, a in a i keia wa la, hoa-a iho No ka mea, he kamalii pohaku nui, kamalii o Kauai.

            He makehewa io no, no ka mea, he okoa hoi ka kaua kumu olelo, lilo oe i ka pepeiao. A pau hoi ia lilo i Puna "i ke ala a ka hewahewa." Kai no hoi, ua na ilaila, lilo hou i Kauai, i ke puhi lepo. Nani maoli ka hoa-a. I aha ai la? Ike no ua nele, noho malie no. Mai noho a henehene wale mai, a mai ohi wale mai oe i kela opala keia opala waiwai ole. Luhi hewa na maka o ka lehulehu i ka nana.

            He makehewa io no ka'u pane ia oe, aole io no oe he aama kualenalena, a he honu kua ea-ea, aole e "pela paha? Pela io no. A ke olelo mai nei hoi oe, i kuu kaena ka! "e like me ke kaena ana a Kiwalao ia Koeaumoku i ke kaua ana ma Mokuohai." Kuhihewa loe oe, aole na Kiwalao kela olelo, eia wale no kana olelo, "e malama i ka niho palaoa, aole e malama ia ea."

            No ka mea, "o Keeaumoku kai hoouka aku i ko Kiwalao poe kaua, a hina iho la o Keeaumoku ilalo, no kona hihia i ka pololu, hopu iho la ko Kiwalao poe koa, a moku ke kua i ka pahoa, a o iho la kekahi i ka pololu, me ka i ana iho, "Ku aku la ka laau i ka nama kualenalena." Oia la, aole na Kiwalao ua olelo la, ua manao anei oe aole i maopopo ia makou ka Moolelo Hawaii, au e alakai nei i kekahi poe i ka nenelu hoopoho o ka ike ole? Mai hana hou oe pela.

            A ke i mai nei no hoi oe, o ko'u hope no ia, ua maopopo ka ia oe ka hope o na kanaka, au i olelo mai la , o ko'u hope no ia? He ike anei oe i kou manawa? Olelo o Solomona, "aole kanaka i ike i kona manawa." Ina aole hiki i kekahi ke ike i kona manawa iho, pehea la e hiki ai ia oe ke olelo mai, o ko'u hope no ia? Auwe! nani kou kuhihewa: kohu pinao mai nei oe, aloha wale, ua manao paha oe o kou wahi pono ia, eia ka hoi aole.

            "Ke oki au a noho malie," wahi a Kumuao. O ka manao pono wale no ia i koe ia oe, o ko noho malie; he aha no la nei au i apa mai nei, a laa ka hoka la, in a no oe i oki mua, ina ua pono loa, ike ia oe la.

            Aole no hoi wau i manao e pane hou aku ia oe, aka, aloha wau i ka lehulehu, o huki hewa oe i kekahi poe ma kou aoao, nolaila, ke hoakaka nei au i kekahi mau lalau nui, ame kekahi mau hemahema ou. Aole nae i pau loa i ka hai aku kau mau mea lalau, ame na hemahema ou ma keia olelo ana.

            O ko hemahema loa nae, o ko hele pahua ana, hele loa oe mawaho o na mea a kaua i olelo mua ai, a haalele hoi i ke kumu o kaua i olelo ai. Ke ike mai nei lakou la i ko hele loa i waho o ka moana kai lipolipo o ka naaupo.

            Aole ou imi iki i ka oiaio o na mea a'u i olelo aku ai ia; aka, makehewa oe ke wehewehe mai ia mau mea, no ka mea, he Akioma ia, "He olelo i maopopo wale iho no kona oiaio ana."

            Aka, ke waiho nei no wau i keia mau olelo imua o ka lehulehu, na lakou no ia e nana pono mai. Aole nae i pau ko'u manao e kamailio aku ia oe, a ia oukou paha, no na mea e pili ana i ke ao ana i na haumana; aka, ua hala e paha ka manawa, ke holo nei imua? Me oukou nae ke aloha e ka poe heluhelu ana, a me Kumuao kuu minamina pau ole, no kona keehi mai ia'u, "He mea eha nou ke keehi mai i na kui." E aloha auanei.

LIHAU ANUENUE.

            AHAHUI KAAHUMANU.- Ke pii ae nei keia Ahahui ma ke alanui hele luna. Ke ulu ae nei oia ma na hana maikai. Ua hooluolu ia makou i ka hookaawale ana o ua Ahahui la i la haipule no lakou, oia ka Poalima, la 23 o Sepatemaba. Ua halawai pu makou me ka Ahahui ia la, a he maikai io ka halawai ana. Ua lohe makou ua kukuluia he Lala no keia Ahahui ma Kauai. He pono ia; a he mea maikai ke kukuluia na Ahahui Lala ma na Mokupuni a pau o kakou, a e hapai like na makaainana a pau a ke Alii i ka hana lokomaikai a ka Ahahui Kaahumanu e haan nei, oia hoi ka imi aku a kokua i ka poe pilikia. "I ka oukou hana pela i kekahi mea liilii loa o'u, ua hana oukou pela ia'u," wahi a ko kakou Makua.-Hoku Loa.