Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 41, 8 October 1864 — [No ke Kuokoa.] [ARTICLE]

[No ke Kuokoa.]

(Koena o kela pule mai.)

Ko Hawaii Pae aina. Ua hoolaiia pinepine a ua maa ku ike ia ana i ka Mooolelo oka oihana ma Hawaii nei. Aole no i hana na Misionari ma kahi i ike oie ia, aka, ua akea, ua ike ia e na mea a pau. Ua makaikai ia ko lakou hana e ka poe makamaka a me ka poe enemi, na kamaaina ame na malihini. Iloko o na inakahiki he 40 aoi iki aku, ua oi aku na dalu i ka miliona hookahi i hooliloia maanei, a ua nui wale ka hana a na Misionari; a heaha ka loaa ? Eia : Ke ku mai nei ka Lahui Hawaii i keia la, he Lahui Karistiano imua o ko ke ao nei, a ua hoomaopopoia ke kuokoa ma ia ano. O ka hope o keia Lahui, aia no ia i ka lima o ke Akua, oka, o ka Mooolelo o na makahiki i hala ae, aia no ia me kakou, aole no e hiki ke hoololiia. Malia paha, he mau pilikia e kau mai ana mohope, aka nae, aole no e hoonaueia ke kahua, no ka mea, ua hookumuia maluna o na Aposeloio a me na Kauia, a o lesu Kristo oia no ka Pohaku Kihi. Na hana ona makahiki he kanaha i kaa-hope ae nei ma keia Pae aina, o ka mokuna malamalama loa no ia iloko o ka Mooolelo o na oihana Misionari oka honua nei. Iwaena o na Lahui Karistinno, e mau no ka hoomanao ana i ha Moooleio o ka hoopau ana ika hoomana-kii, ame ka hoolaha ana i ka olelo a ke Akau ma ko Hawaii Pae aina. Ana hana kupanaha lua ole 0 ke Akua iioko o ia mau makahiki he kanaha, he mea ia e olioli mau ai ka naau a e hooikaika ai ka manaoio o na kauwa a pau o ka Haku o lesu Kristo. Nairgatirs, Islands (Samoa.) A no, e noonoo kakou ia Samoa. He Pae aina 1 kapaia o Hervey, oia hoi o Ronotonga, Aitutake, ame Manakia. Na kela Misionari Kaulana, Rev. John Williams i hoolaha mua ka olelo a ke Akua ma ia mau Pae aina, a mahope ua make pepehiia ma Eromauga. Wahi a Williams, " Aole no i lawa ia'u ka Mokupuni hookahi; he haiki no ia i ko'u manao." Nolaila, aole oia i noho ma kahi hookahi, ua holo aku mai Tahiti a hiki i Rorotongu, a malaiia aku i Samoa, a oia luuluu hele ana i ka Euanelio, a loaa iah kona niake i na kanaka hihiu o Eromanaga. Na Williams no i kakau a hoolaha " ka Mooolelo Misionari ma ka moana Hema," i ka M. H. 1837 a 1838 paha. Ua heluhelu nuiia kela buke e ka poe Karistiano ma Beretania a me Amenka, a ua mahaloia. Ika manao oka Ekalesia, me he mea la, e kahea ana ke Akua mai ka la-

ni mai. " E ala! e na Mokupuni o ka HemW E ala! ke hoea mai nei ke Ola, E ala! e moe nei i ka pouli; Eia'e ka mana o ke Aloha, A me ka malamalama ma ke kihi o ka E na makani o ka moana uli, [lua, A ka moana ale nui, E ka aheahe e puhi ae, A pae aku ka waiwai lua ole, Ke Kalahala, ka maluhia." 0 ka hana i hoomakaia e Williams ma ia mau Pae aina, ua hoomau ia a ua hookoia e na Misionari ikaika. Mawaena o ka poe i makemake nui ka oihana Misionari, ua Kaulana a ua mahaloia ka lakou mau inoa, oia o Buzaeott, Pitman, Roufe, Mills, Turnei, a me ko lakou mau hoa, he nui. Ko Feejee Pae Aina (Witi.) 1 ka makahlki 1835, ua hoomakaia ka oihana Misionari ma Witi e kā poe Wesele, mai Tongatabu mai. O ka lahui o Witi, oia paha ka oi loa aku o ka poe pegana hihiu i ike ia. He poe ai kanaka lakou. Aia iwaena o lakou he mau haole mai na aina e mai, he poe ino, e ao ana i na kanaka o Witi i na hana lapuwale o na aina e. E lanakila anei ka Euanelio malaila, ke hoolaha ia ? Ae, no ka mea, o ka hana a na kanaka i manao ai he hiki ole, ua hiki no i ke Akua. O Mi. Cross laua o M. Cargill, oia na Misionari mua, a ua lanakila ka Euanelio, ka poe pepehi kanaka a ai kanaka hoi o Witi, ua huli lakou a ua hooliloia i naau haumana na ke keiki Hipa a ke Akua, ka mea nana i lawe i na hala o ko ke ao nei. A nolaila, auhea auanei ka lahui i liloloa i ka pouli, pegana, hupo, a hiki ole ke hapaiia a e hoolaia ia lesu Kristo? aole. Ua hiki na mea a pau i ke Akua. Ma ko lakou hoolaha ana i ka Euanelio ma Witi) ua ikaika loa na Misionari Wesele, a ua ulu maoli ia kihapai, ua hua, ua maluhia ka aina. Ua paa ka waha o na enemi o ka oihana Misionari i ka lakou i na hana mana a ke Akua, iwaeiia o kelalahui hookahe koko, makona, hihiu, ai-kanoka, aloha ole. Na

ke Akua ka hōonaniia a mqu loa aku, a nana no paha e haawi aku ka lei o ka lanakila ma kana mau kauwa nana i mahi keia kihapai. Nu Zilani. He mokupuni nui o Nu Zilani, a i kekahi manawa, ua ianakila ka oihana Misionari malaila, a i kekahi manawa hoi, ua emi loa ilalo. Ekolu rnau Ahahui nana i hoouna aku i na Misionari malaiia. lioomaka ka Ahahui Epikopo ika M. H. 1804, a ma ka M. H. 1819, o ka Ahahui Weaele, a me ka Ahahui kahiko i kapaia "Ka Ahahui Hooiaha Euanelio ma na aina e." Ua nui na pilikia ame na luhi o na Misionari Epikopo, aka, ua hana mau lakou me ka hoomanawanui Ua kokuā nui ia lakou e Rev. Samuel Marskon, oia kekahi Kahunapuie i noho mau ma Kikane. E like me ka hoomaka mua ana ma Tahiti, pela na ma Nu Zilani, nui na makahiki i kaahope me ka nele loa i ka hua ole; a mahope nae, ua hoohanini ia ka Uhane Hemolele, ua tausani a tausani na kanaka i huli ī ka pono, a ua lanakila ka hana a na Misionari. Ua lilo o Nu Ziiani i panalaau no Beretania, a mulaila, ua uiu ae kekahi mau he kaua me ka hookahe koko. Aka hoi, ua holo no ka hana a na Misionari. Ua iehulehu ka poe hookiekie, lokoino, ai-kanaka, hookahe koko o Nu Zilani, i hahai mamuli o ka Haku o ka malu, a e hapaiia'na lakou i ke mele o ke Kalahala i ka wa e hoakoakoaia mai ai ka poe i kahea ia noioko ae o na ohana a me na lahui a pau. PoLUNESIA KOMOHANA. Ua noonoo iho nei kakou i na lahuikanaku waie no, i like ke ano nui o ko lakou olelo kekahi i kekahi, oia hoi na kajnaka Hawaii nei, Nuuhiwa, Tahiti, Nu Zilani, Tongatabu, me he mea ia, hookahi no ohana o lakou i kinohi. He lauoho kalole ka ia mau lahui, a he malaia ka heleheiena. Ma ka pae aina i kapaia 0 Nu Heberide, he lahui okoa ioa, ua like me ka negero ka heieheiena. Oka ; iauoho, ua piipii, me he huluhipa la, a o ko lakou mau nanaina, ua like ia me ko ka poe negero o Aferika, a nolaila, ua | kapaia lakou " na negero o Polunesia." Eia nn inoa o kekahi oia mau inokupuni. Nu Kaledonia, he moku nui, fhe moku nui) Aneitouma, Teirra del Espiriteo Janto, Tana, Fatuna, Eromanaga. Ma Eromauaga kahi i pepehiia'i o Mi. Williams, aia no ia iwaena konu o ka pae aina. Eiua mau ahahui i hoonoho iho 1 ko lakou poe misionari ma Nu Heberide, oka ahahui misionari Kaiavina o Nova Sekotia. Ika M. H. 1845, paha, i Honolulu nei kekahi misionari no Nova Sekotia mai, o Mi. Geddie ka inoa, e holo ana ia ma'Nu Heberide e noho ai. .*■ Aole no he makēhewa na hana o na

misionari ma ia pae oina, ua hua no. Ua pai ia ko lakou palapala hoike iloko o kekahi nupepa e hoopuka nei ma Samoa. Ke holo mau nei ka moku misionan ilaila, o John Williams ka inoa, e lawelawe no na misionari, i kela a me keia makahiki. Uoko o kekahi makahiki i hala ae nei. ua ike ia he kanaka eha no Nu Heberida mai, maluna o kekahi moku ma Honolulu nei. Ua aihueia eke Kapena o kekahi moku kuai iliahi, ua lawe ia ma kela wahi keia wahi o na aina e, a hiki ma Kina; molaila aku ua lawe ia lakou e ka moku okohola a noho ma Tongatubu, a mai Tongatubu aku, i ka pau anao ka manawa loihi, ua hiki hou lakou i ke one hanau, a olioli nui na makamaka, i noho hoi me ka manao ua make lakou nei.

Ko Maikonisu Pae aina. I ka M. H. 1852, ua hoomakaia ha oihana Misionari ma Maikanisia, a ua hoomauia a hiki i neia wa. Ke hana nei na Misionari, me ka nui nae o ka luhi. Ua waiho kaawale loa na Mokupuni kekahi i kekahi, aole hoi he nui na kanaka; he mau haole ino loa ko laila ; ua loaa pinepine na mai luku iwaena o na kanaka ; he olelo okoa ko kela a me keia Mokupuni; a he kaawale loa ia Pae aina ma kahi loihi mai ko kakou oku, kakaikahi e kiki ai malaila me ka moku e kokua ai na Misionari. Oiai no nae i loaa i keia mau pilikia, ua holo ka hana. Ua aoia iloko o na kuia, a ua hookumuia Ekalesia. Owau kekahi i holo aku nei e makaikai ia Maikonisia, a nolaila ua ike maka au, a ua lana ko'u manao, e ulu maikai ana kela kihapai ma keia hope aku. Me ko kakou noonoo ana, aole no i mahuahua na dala i hooliioia malaila no ka oihana, & he kakaikahi hoi na Misionari i hoouna ia'ku, aole anei ua ku pono ka hua ana mai ?

Aia hoi/he poe pegana ino loa ko iaila poe knmaaii a mainua, he hihiu, he pepehi ina malihini. Nolaila ea, ke. ike nei kakou he hana nui io no ko na Misionari ilaila. la lakou ka mahaloia. na kuniu Amerikfta me na kumu Hawaii, nana i hoomau, kupaa, a i hooko i ko lakou hana hanohano. A ina hoi aoie i kokua ponoia lakou, a e hooiakoia lakou i ua mea a pau e lawa ioa'i ka oihana, alaila, e hoohewaia'na na hoahanau o Amenka a me Hawaii nei. 1 keia manawa iho nei, ua lohe kakou ua holo ka hana ma Maikonisia. Ona hua maikai i iuluia, ua kupu a puu mai la i ka hua, pakanakolu, pakanaono kekahi, a pahaneri kekahi. Ma keia houluuiu pokole ana a'u i ka oihana misionari ma ka moana Pakifika, aole no i hoike ia na hana o na misionari 0 ka aoao Katolika. He mau misionari ko ia aoao hoomana, i hoonohoia ma Hawaii nei, ma Nuuhiva, Tahiti, Samoa, Nu Heberide, a me Nu Kilani; aole nae au i iohe e hoomaopopo no ka holo a me ka holo o(e oka oihana. Ua ike no nae au he poe hooikaika lakou e paipai a e hoohuli i kanaka, a ua ike no hoi au i kekahi mau mea i hana ole ia e lakou. Aole i unuhiia ka Baibala, a lulu ia iwaena o na kanaka ; aole i kukuluia na kula kiekie, ma kahi wale no e kokoke mai ana ria kula nui o na misionari haole Pope, malaila no i kula nui ai; ai ke kue ana i na hana o ka aoao Hoolepope, .malaila lakou i hooikaika loa ai. Oia ka'u 1 ike ika aoao Katolika. Imua nae o ka Haku e hoikeike ai lakou no na mea a pau a iakou i hana'i.