Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 42, 15 October 1864 — Na hana a na Misionari Amerika ILOKO O KEIA PAE AINA. [ARTICLE]

Na hana a na Misionari Amerika ILOKO O KEIA PAE AINA.

Ua hiki mai ko lakou poe mua ma ka A. D. 18'20 maanei, ma ka la 30 o Maraki o ia makahiki, ma Kawaihae i Kohala Hema ko iakou hiki mua ana. Aia oo 0 Kamehameha II ma Kailua ia manawa, oia hoi ka Moi II ma ka Noho Alii, mahope iho o ka make ana o Kamehameha 1 i ka po i o Hoku, o ka walu ia o na la o Hinaiaeleele, (oia o Mei) okaA. D. 1819.

iVa hana mua a lakou. Holo mai lakou a hiki i Kailua, halawai lakou me Liholiho ko kakou Moi II ma ke Aupuni Hawaii nei. Ia wa, ae lokomaikai aku ke A)ii ia lakou e noho mai, me ka hoao nae i ka lakou mau hanA mamua, he maikai paha, aole paha, i na he maikai ka hana, ae aku ia lakou e noho loa maanei, i na he maikai oie, aole he ae o ke Alii ame na 'Lii e noho mai lakou maanei, no ka mea, ua malama loa paha ke Alii ame na 'Lii i kela olelo ao a Vanekoua ia ICamehameha 1., i ka la 12 o lanuari, A. D. 1894, (e nana ma ka

Moolelo Hawaii ?> ) a oia paha ke humu o ke hanalua iki o Jie AJii ame na 'Lii. A penei no kekahi olelo ao a Vanekoua ia Kamehameiia, " Mai hoonoho oe i ka haole i Hawaii nei, i elua wale no baoJe e noho i Hawaii nei, o Olohana ma laua o Aikake, ak«T, o ka nui o na haole, he mea opu inoino loa, he kanaka huhu wale, he poe hoomakaulii aina, aole loa e pono ka haole ke noho mai ma ko oukou Pae Ainn, o hihia oukou." Aka, ua ae no ke Alii e noho mai na Misionan, a hoomaka i ka lakou hana e Vike me ka wehewehe ana muluna. A he oiaio no, ua kupono 110 i ka Moi ame na 'Lii o ia kau ke komohia ana mai o nei mea he kanalua ia lakou, i na poe malihini ano maopopo ole no kahi e mai, oiai ua loaa mua mai i ua poe Alii noho Aupuni la ka lono e pili ana i na hnnn i haiia mnluna, na keia poe i kaina like na waihooluu (ilikeokeo,) a e like me ko lakou like, pela e like ai na hana, oia palia ka manao. Na hana elua a lakou. Eia ka lua. o ka lakou mau hana, mahope o ko lakou aeia'na e noho mai ma keia Pae Aina, ua hoomaka koke no lakou i kekahi hana, ua mahele ia lakou iho ma kela wahi keia wahi c noho ai, e like me ko lakou nui i hiki mua mai ai ia nei, ua akaka ia hana a lakou i kakou, ke noho nei na koena oia poe me kakou i keia wa, ua ohi aku ka hopena o na kino i ka nui o lakou.

JSa hana ekolu a lakou.- J£i& ke kolu o ka lakou mau hana, i ke knaw&le ana o na haawina o lakou, e like me ka mahele ana o ka haku nona ka aina mahi i kana poe kauwa lawelawe. I ko lakou nana iho i ka hapa mua o kakou iloko o ia kau, he nui ka pouli ame ka liewa e uhi paapu ana maluna o keia lahui, a e like me na mauna i hoouhiia i ka hau keokeo noenoe olinolino, pela no ka noho ana o keia lahui, aole i mahele ponoia ka pouli ame ka malamalama, ame ka laua mau hana a kaawale, aole he Kumukanawai, aole no hoi he kanawai hoopai karaima, aole he mau pono Kivila i pili paa loa i kela ame keia inea, aole loa no, &c., &c., no ka mea, aole i puka mai ka La o ke Ola ia nei mamua'ku, akahi wale no a hiki mai ka Lamaku oiaio, a lesu Kristo, na keia poe malihini no i lawe mai keia waiwai makamae.

He nui no na moku i hiki mua mai ia nei, mamua aku o ka hiki ana mai o keia poe, no Beritania mai, no Amerika mai, mai ke kii ana mai o Kapena Kuke ma Kealakekua nei, mai ka A. D. 1778, a hiki ia Vanekoua i ka A. D. 1792, ika la 3 o Maraki, a o na moku i ku mai iloko oia mau makahiki, ua umikumamalima paha a oi aku, ma Kealakekua nei, a ma na wahi e ae o keia Pae aina.

Ia mau moku i ikeia'i ka bipi, ame ka lole, ia mea'ku ia mea aku, na mee pili i ke kino; a na ia mau moku no i lawe mai i kekahi mau mai ino ipili paa loa i ka iwi, ame ka io o keia lahui, a mai ia la mai i laha ai i ko Kauai poe wahine a ime ko Kawaihae (paha) poe wahine ia mau mai ino, a hiki i keia !a, ua kupu, ua lau, ua laha, ua kawowo, ua hua awahia a ia mau moku i lawe mai ai, o ka mai ame ka make kai lawe muaia mai e ia mau inoku iloko o keia lahui; ake ike maka maoli nei no kakou i ka hua i lulu ia e ia poe, aole he lohe pepeiao, a ke ume nei ia mau mai i ka elua hapakolu o keia iahui iioko oka honua. Eia nae, ua hoomahui waie mai ka mea Kaulana 0 ia kau (Vanekoua) ia Kamehameha, penei: <( Aia ke Akua maluna ma ka lani, ina i makemake oe i haipuie ea, e hoi au a Berilania, a na'u no ia e noi aku 1 ke Aiii e haawi mai i Kahuna nau, a i hiki mai ua Kahuna la ea, e ai-noa oe, ole pono ka ai kapu, he mea hoopunipuni no ia, aohe Akua ma ka honua nei, a ia no ke Akua ma ka lani."

He oiaio loa ia olelo ana a Vanekoua ia Kamehameha, aka, hookahi wale no

ihemahoma nui, o ka hnkalia loa ana, i he 67 o keu na makahiki, akahi no a hoiokoia mai ia olelo a Vanekoua ia Kaj mehaineha IV., eia ke noho punei kakou me ia mau Kahuna 110 ke Akua kieJkie loa. A oia na men mamua ilio e pili |ana i keia lahui i ka vva i hiki mai ai na Misionari o Amerika, a kakou e hoomaojpopo ai: nolaila, ma keia alanui a'u e lalakai nei ia kakou, e akaka ona ia kakou |pu ka pili pono maoli io ana o ke aloha ikuhohonu o keia poe Misionari Amenka \ Ueia khvū.

Na hana eha a lakou. Eia ka ha o ka lakou mau hana, ua ike ae nei kakou i na mea maluna, ua ae ia Inkou e noho, ua loaa kahi e ku ai na hale, kahi e mahi ai, e hnnai i na holoholona, mamuli o ka ae ana o ke Alii e noho, aole ma ka waha o ka pu ame ka pahikaua, aua launa mai hoi kekahi poe uuku ia lakou, ua hai aku lakou he Akua ma ka lani, he la hookolokolo, he lua ahi hoopai no ka poe hewa, he ola mau loa rna o lesu Kristo la, e manaoio nku ia iu, ua nlakāi ia ma ka pule mehameha, ua kukuluia na papai halepule i wahi e akoakoa ai ka poe e makemake mai ana e haipule, a ua aoia nku e malamaia ka la Sabati.

Aole i pau maanei ka lakou mau hana, o ka hoomaka wale ana no keia, e like me na muliwai nui o ka honua nei, o ke poo uuku, o ka hoomaka ana ia, pela no ka pono ame ka maluhia i puka ma keia Pae Aina, na keia poe Misionari Amerika no i kukulu me ke ahonui lua ole, ame ke aloha hookamani. ole. Eia kekahi, ma keia mau hana mua i hoomakaia, ua owehewehe mai na kukuna malamalama o ka ia o ke ola, e lilelile mai ana maluna pono iho o keia lahui holookoa &c., &c.

iVa hana elima a lakou. Eia ka lima o ka lakou mau hana, e like me ke keiki

omowaiu, a e manao anu na makua e hoomnamaa i ke keiki ma ka ai-paa, a pela'ku e hoowaleaai a hiki ae i ka wa e ikaika loa'i ke keiki, pela no keia lahui holookoa, mai ka la hiki i Makanoni, a hiki aku i ka )a welo i Lehua, he no keiki, he kuli, he paakiki, he naaupo, &,c., a o ka makua a mau makua nana keia mau hana hoomanawanui, na keia poe Miaionan Amenka no.

Ua kukuluia na Luakini kupono, na halekula, ua paiia na buke liilii hoonaauao, ua hoounaia na Kumukula kanaka maoli i loaa mua ka ike, ua loaa ka ike i na'iii, i ka Hu, ua lohe o lehova ke Akua hookahi, aohe akua e ae, ua malamaia ka la Sabati, ua loaa ka heluhelu palapala i kela ame keia mea i ikeia ka hewa he hewa, ame ka pono he pono, ka maikai ame ka maikai ole, ua hookaawale ikiia, a pela aku.

Na hana eono a lakou. Eia ke ono o ka lakou mau hana, ua ike lakou ua kokoke e kanakamakua loa na kanaka o Hawaii riei, a pela io no ka ike i loaa i na'lii ame na Hu, ua hala ka wa keiki, ua pau ka wa aiwaiu ana; a heaha na mea i koe ? Eia, e nana kakou i ka hua o ka hana ana a ua poe Misionari Amerika nei i lulu ai. Eia ka hua mua i ike ia e kakou e pili ana i ka lakou mau hana. Akahi, o ke aloha kuhohonu maoli o ke Akua i keia lahuikanoka holookoa, a he oiaio kona aloha ia kakou : nolaila, oia i hoouna mua mai ai i kana poe kauwa kupono e hele mai i o kakou nei, i lohe pololei loa'i kakou i kana mau olelo hemolele, aole hoi i ka poe i kauleo mua ia kakou " e hoouna mai i kahuna/' Alua, o ke kupono )oa o ka lakou mau hana i ka pono maoli e like me ko kakou ike nei, a e like hoi me ka pololei loa o ka Baiba!a nui, ko lakou alakai kulanaiana ole. Eia kekahi mau hua o, ka lakou mau hana, ua mihi oiaio kekahi poe i ko lafckou hewa, na kanaka ame na'lii, ua manaoio ia lesu Kristo, ua lilo i poe kahunapule kekahi poe, ua loaa ke Kumukanawai, ua kukuluia na kanawai, ua lilo

| kekahi poe *» Kiaaina, i Kakauolelo, i Lunakanawai, i Loio, i Luna Heiu, i Luna Auhau, a i Kahukula, iScc., &c. Nolaila, auhea la ka pilikia kuloko <» keia luhui holookoa i hanaia e keia poe malihini i hookipaia'i e ko kakon Moi II oke Aupuni Hawnii nei ? Aole i?o no kuu lohe ana i keia leo a mau leo e \vawalo ana iloko o keia Pae moku, e olelo ana, "he poe hewa loa na Misionari Amerika, he poe hoopunipuni, he poe puni waiwai, a he poe hewa loa no!" Aohe i pau malaila ko lakou hoahewaia, e like me ka nui o ka lakou inau hana maikai i keia lahui i ikeia e kakou. pela no ka nui o ko lakou hoahewaia. | Aole no palm kakou e olelo ana he nuhou ka lohe ana i ka ahewaia o ka poe nana i kukulu i na hana maikai, aole no, he nukahiko no ia. Ina e nana kakou iloko o ke Kumukanawai paa (ka Kaihala) kahi i kukuluia'i, na kanawai o ka pono io maoli, e akaka ana ia kakou na mea i ili mai ai maluna o keia poe e kauia nei ka ahewa ia hikou. Noiaila keia kukulu manao ana o'u a ine kuu hetu papa ana'ku i ka lakou mau hana ma\ ua hiki mua e lakou a hiki i ka "pae umikumamalua o ka poe misionari." (1848; He wahi keiki no wau i ka \va i hiki mua mai ai na rnisionari Tatina mu, ma ka apana o ko'ti wahi i hanau ai, malaila no i ka wa i kanpuni ai lakou i ka mokupuni o Hawaii, e hoomaka i ka lakou mau hana; a owau no kekahi i kapa aku ia lakou <( he poe kahuna anaana," ma ka lohe i ko'u poe mnkua. O ko kakou ano mau no ia, mai ia wa a hiki i keia la a'u e kaknu nei ; nolaila i keia la, i ko kakou lohe ana i ko lakou leo aloha i keia lahui mai hoahewa hou ia lakou. Auhea oe e ke Kuokoa, e ahonui oe e hookomo ma na laina kaawale o kou kino holookoa, me ke aloha i kou Lunahooponopono. J. A. Kahook\umaha. Kuleihale, Kona, Sept. 22 1864.