Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 45, 5 November 1864 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

 

O na Luna a pau o ke Kuo koa ke kauohaia 'ku nei e hooil koke mai i na dala a pau i ohiia e lakou, a e waiho nei hoi iloko o ko lakou lima. O na dala a pau o ka pepa, ua hala loa ka wa e uku ai, a he pono hoi ke hookaa kokeia mai ano.
MA KE KAUOHA A KA LUNAPAI.

 

Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU. NOVEMABA 5, 1864

 

LA HANAU O KE KAMA ALII WAHINE,

 

Ma ka Poalua iho nei, la mua o keia malama, ua malamaia ka la hanau o ke Kama Aliiwahine o Hawaii nei, Ka Mea Kiekie V. Kamamalu Kaahumanu e ka Ahahui i hoohanohanoia e kona inoa Alii, oia hoi " Ka Ahahui Kaahumanu." Ua hoailona na hora kakahiaka o ka la e na papalina makole o ka lehulehu o keia Kulanakauhale ; na hele wale na ouli a walipahe i ka hauoli, no ka o ana mai o na kukuna lilelile o ka la, e hoike mai ana, me he la, me ka leo nui halulu e kahea ana, " E ala e Hawaii ! E ala e Hawaii !! e hoomanao i ka la hanau o ke Kama Alii o Kaninaulani — Kau pua Kamalei, Kamahao hiwalua e Hawaii."

Ma ka hora umi paha o ke kakahiaka, ua kuakea na alanui i na poe o ka aoao palupalu, i kahikoia me na lole keokeo, me na helehelena i uhiia e ka hauoli, e kai hele ana lakou i ka Halepule ma Kaumakapili, kai hoi i hookaawaleia no ka halawai ana o na hoa o ka Hui, a hiki mai ka manawa e hele ai i kahi e ahaaina ai, ma Pohukaina. Ua hoomau na hoa o ka Hui i ka hele ana ma Kaumakapili a hiki wale i na minute e kokoke ana i ka hora umikumamalua : maanei la, e hoopuka makou i ko makou mahalo iini i na Komite o ia Hui, no ka mea, ua kahikoia lakou me ka aahu i hooholoia no ka ahaaina, me ka owili pu ia me na lipine o na waihooluu o ke ano lehulehu wale, a, ao ka hehiia ana iho paha, e na kukuna menemene ole o ka la, nolaila, ua hele wale lakou a paihi ke kai i ka nahele o Oopuola, no ka mea, ua hele maoli a " hoonuanua i apua a ka lama ula," ko lakou ano ia wa. KA HUAKAI.

I ka wa o ka la i hiki ai i kona akau ponoi, aia hoi, halulu mai la na leo weliweli o na pukuniahi o Puowaina, e hoike mai ana, o ke awakea o ka la hanau o ke Kama Aliiwahine o Hawaii, ua hiki mai. Ma ka wa no i lohe mua ia'i ka leo o ka pu, o ka manawa ia i kukulu ia'i ka laina, a i ka pau ana o ke kani ana o ka pu, alaila, hoomaka ka huakai e hele aku, ma ke alanui Beritania, a iho ma ke alanui Nuuanu, a mailaila a hiki i ke alanui Alii, a komo iloko o Pohukaina, ka pa noho o Ka Mea Kiekie W. C. Lunalilo. Malaila hoi kahi i hoomoeia'i o na papaaina, i hooukaia a luuluu i na mea ai o na ano a pau o keia aina maikai. Ua hoomoeia na papaaina mai ka ipuka aku o ka pa o Pohukaina, a hiki i ka Halepohaku iloko loa o ka pa. O ka nui o na hoa Hui i hele mai, ua hiki paha mai ka awalu haneri a hiki i ka hookahi tausani.

I ke komo aka nae o ka huakai iloko o ka puka pa o Pohukaina, aia hoi e ku ana ma ka ipuka o ka pa, na 'Lii, Ka Mea Kiekie V. Kamamalu Kaahumanu, a me Kona Kaikunane Alii, Ka Mea Kiekie W. C. Lunalilo, e makaukau ana e hookamaaina mai i na poe i hele aku me ka Hui.

KA PAINA ANA.

E wawalo ana ka leo o na Ohe, e kani koliko ana me ka hoene, e hoowawalo ana i na leo mele hoohauoli he nui wale, a iloko o keia mau leo mele lea e hoohoia ana e na O-le, aia hoi, noho iho la ke anaina ilalo e hoomaka e paina.

O Ka Mea Kiekie Ke Kama Aliiwahine, ma ke poo o ka papaaina, ua hoopuniia e na 'Lii, Ka Mea Kiekie W. C. Lunalilo, Ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, Ka Mea Hanohano B. Pauahi Bishop, Ka Mea Hanohano Lydia Kamakaeha Dominis, Ka Mea Hanohano Paulo Kanoa, ke Alii Kiaaina o Kauai, me kekahi poe hanohano e ae, a me ka Rev. H. H. Pareka, Kahunapule. Mahope iho o ka pule ia ana e ke Kahunapule, alaila, ua hoomakaia ka paina, a pau ka paina ana, hoopuka mai o Hon. J. W. H. Kauwahi, i kekahi haiolelo aloha hoohauoli imua o ke Alii ke Kama Aliiwahine o Hawaii, a pau ia, haiolelo imua o na hoa o ka Hui, haiolelo mai no hoi o Hon. Mi. Kahalewai, Hon. W. P. Kamakau, a me J. Komoikehuehu, a i ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, na olelo hope. Mahope o ka lawa ana o ka makemake i na mea ai, alaila, hele huakai mai na hoa o ka Hui a hiki i ka Halealii Papanene (Papanene Palace) ma Mokuaikaua pa, a malaila i huro aloha aku ai lakou i ke Alii, a hoi aku la. Oiai e ai ana, a e hele ana, e hoomanao iho kakou, e uhai pu mai ana ka liula, a iloko o ka wa pokole ma ia hope iho, auhee aku la ke aka o ka la, a houiuiki koke mai no ma ia hope iho, ka lilelile hinuhinu o na Hoku, mailoko mai o ko lakou Halau-lani.

Ma ka hora ehiku paha o ke ahiahi, ua hoomalamalamaia ka Halealii Papanene me na kukui, o luna a me lalo, a ua hoomakaia he hula ma ke ano Europa, a i ka halo ana 'ku i na pua nana i hoonani ke Alo Alii, ua hooholo koke iho makou i ka manao, o ka u-i a pau o Hawaii ilaila kahi i haiamu ai. He lehulehu wale na poe o ka aoao palupalu ilaila, he poe wale no noloko mai o ka malapua a ka Nani ilaila pu makou i ikemaka'i i ka nani o Aipo. Ua houluuluia ka poe hanohano a pau o ka aina ilaila, i lilo ai i hoa inu no ke kiaha o ka hauoli, i hooinuia'i ma ia po. Ua hula no hoi mai ka hora ewalu o ke ahiahi, a hiki i na hora liilii mahope iho o ke Ka-u ; a ua hoi aku na hoa lawe lealea me ka piha pono o na keena waiho aloha i ka hauoli. Mahope o keia mau wahi mamala olelo, e hooki makou i ke kamailio ana, me ka hooho ae i ka leo, " E KE AKUA, E KIAI I KE KAMA ALIIWAHINE O HAWAII."

 

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

 

MAKE EMOOLE.— Ma ka po nei, ua make emooleloa ia o Mr. Moino, kela kanaka oluolu o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa. I hele ka i ka lawaia opae, a halawai ai me ka elele a ka make.

KA HOOLEWA ANA.— E hoolewaia'na ke kino kupapau o ka Mea Hanohano Levi Haalelea, ma ka Poalua ae nei, e laweia kona kino kupapau mai Holani Place kona Halenoho a i Kawaiahao. Aole no paha e nele ana ka hai ana ae o kona mau hoahanau a pau, e kai aku ma ka huakai hope me ko lakou hoalauna maikai, a hoa hoinainau hoi o na la maikai i hala'e o keia ola ana.

KA WAIWAI MOI.— Ma ka Poaha iho nei, ua kuaiia ma ke Kudala, ma ka hale o Kimopakaka ma ke Alanui Nuuanu, na waiwai lewa, eia hoi na kaalio, na umeke, na moe, na papa kaukau, a me na ano waiwai lewa he nui wale. Ua piha a hooke ke keena Kudala, a ua makepono no hoi na mea a pau, ua pii ke kumukuai iluna. O ka mea no i pii ai no ka makemakeia no no ka wai ano no ka Moi Kamehameha IV.

KEAKA NU HOU.— E hanaia ana kekahi hana Keaka maikai e na poe haole Hanohano o keia Kulanakauhale, ma ka po ae nei o ka Poalua, e hoike ia ana na hana maikai he nui wale. A o na dala loaa a pau, e haawiia ana no ka pomaikai o na ohana o na koa Aupuni i make a e poinoia hoi, iloko o keia aukaua. Ke manao nei makou, he hana manawalea keia i ku i ke kokuaia e na poe Hanohano Hawaii nei, mai o a o. " E lulu aku i ka oukou Barena ma ka wai, a e hoi hou mai no ia."

NO KA WAINA.— I ka wa a Noa i kanu ai i ka waina, a hooulu ae la ia, a o ka wai ana i hooulu ai ia, ke koko no ia o na holoholona ekolu. Oia mau holoholona he hipa, he liona a he puaa. I ka wa no hoi i ulu ai ka waina a hua ua komo loa aku no hoi ka ikaika o ke koko o ua mau holoholona nei iloko olaila ; no ka mea, i ka inu ana o ke kanaka i ke kiaha hookahi, ua olioli ke kanaka, me he hipa la, a i ka inu ana hoi i ka lua o ke kiaha, ua ikaika, a hoolapa me he liona la, a i ka mau ana hoi o ka lehelehe o ke kanaka, i ke kolu o ke kiaha, ua ona loa ia, a oni iloko o ke kio lepo me he puaa la.

(NO KE KUOKOA.)

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :— Ua halawai mai wau me kou kino holookoa, i kahikoia i na owili maile laulii o Koiahi. " Oiai, akahi kaua a launa pu ma keia aina malihini ; i hoopulu mauia e ka ha-u, a me na paka-ua noe o ka hooilo."

Ma ka leta o kou Lunahooponopono i loaa mai ia'u, e hai mai ana, no ka hiki ole aku o ka papa inoa o na kanaka e noho ana ma (British Columbia River.) Eia iho no ko lakou Kaona i noho ai.

New Westeminster, B. C.— J. Pili, L. Punihaole, Kaneakauhi, J. Mahoe, Maihui, W. Haili, Kanehailua, Kaai, Kini, Kupanihi, Ehu, Nahinu, Kaneakauhi, G. Kamakaopiopio, Malohi, Waahila, Ki, P. Kekoa, Keoniholo, Nahua, P. Ohule, H. Nohooluu, H. Polale, Hanale, Ke-a.

Eia iho ka poe i make maia wahi no. Peapea, Naohia, Kaihuolua, Kahailiopua, Kaleiopu, no A. D. 1863, oia ae la ka poe i make maia wahi.

No Oregon.

Oredon City, O.— C. Kahuelipi, J. Ainoa, W. Kauloa, C. Kaanaana, Moku, H. Panui, O. Mumuku.

Eia iho ka poe i koe aole i paa ma ka helu mua ana.

Port Gamble, W. T.— James Kanalo, H. Kalua, J. Kaoo, F. Kaanaana, M. I.

Eia mai ka poe hou i hiki hou mai Port Madison, W. T.— G. Kaaawa, W. Kamai, J. Keawe, W. B. Kiko, S. Palea, J. Kuahu.

Eia iho ka poe i make ma keia wahi, Augake 1, A. D. 1864, make o Kekaula, no Pauoa, Oahu. Mei 15, make o Kanekoa, no Kaopuaua, Oahu.

Oia iho la ka nui o na kanaka i paa maloko o ka'u Buke helu, o ka poe aku i koe ma kela huli aku o Oregon, a hiki aku i Kaleponi, na lakou no e hai ae ko lakou mau inoa.

Maanei wau e o-ki ai ; ke hoi nei no ko Keomolewa keiki ua ahiahi, ke halii mai la ka noe i ka lau o ke Paina, aohe ikea'ku o mua. Me ka mahalo no.
G. B. KAHINANO.
Port Madison, W. T. Sep. 18, 1864.

 

NU HOU O NA AINA E MAI.

 

Ala ke ku ana mai o na Moku e holo mau nei, mai ko kakou kapakai aku nei, a ina kapakai olinolino o Kalefonia, ua loaa mai na Nuhou o ka la 15, Okatoba.

 

Mai ia Grant mai.

 

NU IOKA, Sept. 28.— E olelo ana ka nupepa Herald, " o ka hee ana aku o Early ihope ua lilo ia i mea pioloke iwaena o na kipi, a o ka hopena paha oia mea e lilo ana i mea nui iloko o na la pokole i koe." Ua moakaka loa, e hoomakaukau ana o Lee e hoouka nui mai ; no ka mea ua lohe aku ko makou puali, i ka nakeke a na pukaa, a me na kanaka e hoomakaukau ana. He mea kanalua ole e hoao ana o Lee e kokua ia Early ; no ka mea ua hui ae kona mau laina, ma Peterobuga, a ua manaolana ia e loaa ana kekahi puali e hiki ai ke hoopuehu i ko makou puali ma na awaawa o Senedoa.

NU IOKA, Oct. 7.— E olelo ana ka nupepa Herald aohe mea nui i hanaia ia mau la. O ka poe kipi i make ke waiho wale nei no lakou mawaho o ka papu Harrison, aole i kanu ia. I ka wa i kii aku ai ko makou kanaka e kanu, ua ki ia mai lakou e na kipi ; a o ka nui o na kipi i loohia i ka poino ma ia hoouka ana he 400.

NU IOKA, Oct. 5.— Wahi a kekahi elele o ka nupepa Herald o ka puali koa Helu 10. E olelo ana. " Ke mau nei no ke kulana ma ka aoao Akau o ka muliwai James, aole i loli, a ua mau no hoi ke komo ana mai o ka poe haalele i ua Kulanakauhale kipi la, me ka hahai mai no hoi i na mea a pau e hana ia ana maloko." I keia la ua hiki mai i o makou nei ka lono, iloko o ka pioloke ana o Rikemona, i kela Poaha aku nei, ua holo kiki aku ka ohana o Davisa i ka Hema, me ko lakou mau ukana. O ka haalele ana o na koa, i lea aoao kipi, ua nui wale, he nui ka poe e waiho nei iloko o na hale Mai, ina he hiki ia lakou ke eu ae, alaila, ko lakou pau no ia a pau loa i ka hele.

NU IOKA, Oct. 7.— Ua waiho ia aku ia Ewela ka hooponopono i na mea no Rikemona, a ua hoi hou aku o Lee i Peterabuga.

 

Mai Mobile mai.

 

CAIRO, Sept. 24.— Ua hoolaha ae ka nupepa Buletina o Memphis, i ka mea nui o kekahi palapala i hiki mai ma Holly Spring, " e hai ana i ka haawi wale ia ana mai o ke Kulanakauhale o Mobile. Aole i hai ia mai ka la i lilo ai." Ua hele loa no na Mokuahi a pili loa i ke Kulanakauhale, a hiki no ia lakou ke pulumi me ke kanalua ole, ina aole lakou e haawi maoli mai.

 

Georgia e olelo ana e noho lokahi me ke Aupuni kahiko.

 

NU IOKA, Sept. 23.— E olelo ana ka nupepa Enguirer o Rikemona, " no ke kuikah a Sheremana e hana nei me na poo o ka Mokuaina o Georgia. E pono e hoomanao ke Kiaaina oia moku, o Georgia kekahi o na moku i kipi mua mai ka noho kuikahi ana." A ina ia e ake ana e hoi hou ma kona manao iho, me he mokuaina Moi la, a e ume aku ia ia mai keia noho kipi ana, alaila, ua waiho ia i kona kaikuahine, e paa i ka Bipi Kane, oiai hoi ua komo lakou iloko oia popilikia hookahi. A ua olelo no hoi o Gen. Sheremana, "aole ia e ae iki aku ana, aia mihi mai lakou, e like me ka Setepano (ke Kiaaina) i olelo ai, "o keia kaua ana i ke Aupuni, he hao wale a, he Karaima." A wahi hoi a ka nupepa Post, "aia a ae mai e like me ka Sheremana i olelo ai, alaila, e halawai oluolu mai no o Sheremana me lakou.

WASINITONA, Sept. 25.— Ma na nupepa hope loa o Kaletona, ua ike ia ae ke kahea ia ana o na kanaka, mai ka 16 a hiki aku i ke kanalima o na makahiki, e komo iloko o ka oihana koa. Ma kekahi mau apana, ua koi ia aku kela mea kauwa, keia mea kauwa, e haawi mai i hookahi hapaha, a i ole ia i hookahi hapalua o ka lakou mau kauwa, e hoohanaia ma na papa.

Ua lohe ia mai ua holo aku o Gen. Magruder i Arkanasa, me ka puali koa nui, me ka manao paha e hoouka kaua ma ia wahi.

Ia Jeff Davisa i holo ai i Georgia, ua haiolelo oia ma Salisbury, Karolina Akau, a ua hoopuka ae oia e olelo ana, oiai ua kue mai ia lakou, ka lakou mea i manao ai, aole nae i moku ae ka uhane o ke Kipi, a e loaa ana no ia lakou, ka maluhia, a me ke kuokoa, mai ko lakou enemi mai. Ua kahea aku oia i na mea a pau loa e komo iloko o ka oihana koa, a ua kono aku ia i na wahine aole e mare i ke kane e ae ole mai ana e lilo i koa.

 

Mai ia Sheremana mai.

 

CHATANOUGA, Sept. 22.— Ua oi aku mamua o elua tausani pio i hoihoi ia aku ma na aoao a i elua mawaena o Hood (o ka poe kipi.) a me Sheremana (o ka poe Aupuni.)

 

Na mea o Europa.

 

Ua hoopuka ae ka nupepa News o Ladana e olelo ana. " Aole e mau ka noho oluolu ana mawaena o Amerika Huipuia, a me Farani, ina e lilo o Makelelana ka mea noho ma ka noho Peresidena o Amerika, no kekahi kumu aia nupepa no i ike ai." Ua olelo ae ka nupepa Times no ka manao o Auseteleria, kekahi Panalaau o Berekane, "e wehe iaia iho mai kona noho ana malalo o Beritania. Ua hoao no hoi ka nupepa Times e hoike aku, ina i kaua o Beritania me Rusia, no Polani, ina ua haule ka poino a me ka pilikia, maluna o lakou." A ua kauoha aku no hoi o Rusia i kona i mau Adimarala, e noho nei ma ka moana Atelanika, a me ka moana Pakifika, e haalele i ko lakou mau wahi mau, a e houluulu mawaena konu moana. Ke kumu oia kahea ia ana i mea e makaukau ai, no ka manao e hoouka kaua maluna o Auseteralia.

 

No Mesiko.

 

Ua haalele iho ka poe koa Farani ia Bagdad ma ka la 12 Okatoba. Maluna o na mokuahi elima, a holo aku i Matamoras, me ka manao e hoouka kaua malaila ; aka, ua nui ka poino i lona mai ia lakou mai ia Cortinas mai, a ua hoi hou mai lakou i Bagdad. Kekahi mea hou i lohe ia mai nei mai Mesiko mai, ua wawa wale ae e hoao ana kahi poe e oki i ke poo o Maximillian, ke Emepera i hoouna ia mai nei e noho Alii malaila.

 

Iapana.

 

Ua hoike ae ka nupepa Moniteur o Parisa, i ka olelo a ka Luna Aupuni o Beritania e noho ana ma Iapana, e koi ana i ke Aupuni Iapana, e hoonee aku i na mea e keakea mai ana, i ka hooholo moku, ma ke kowa o Sherminiski iloko o na la he iwakalua ; oia hoi kekahi papu a ke Alii opio Naryet i kukulu ai. Ina aole e hooko ia ia kauoha alaila, e lawe ia ia mau papu ma ke kaua.

 

KA NU HOU HOPE LOA.

 

Ma ke ku ana mai o ka moku Amerika Dreadnought, ma ka Poakahi iho nei, iloko o na la he 12 mai Kapalakiko mai, ma ona mai nei i loaa mai ai na nupepa oia Kulanakauhale e hiki ana i ka la 18 o Okatoba, a me na Telegarapa o Wasinetona e hiki ana i ka la 17.

O na mea hou o ka Mikina e pili ana i ka noho ana o ke Aupuni, a me ke ano o kona kulana dala. Ke pii mau nei kona pioloke i na manawa a pau a na moku e ku mai nei. Ua lawe nani makou i na mea hope loa i lohea mai nei, a ke waiho aku nei ia mea mahope iho nei.

O ka nui o ka poino i loohia i na koa Aupuni ma ka hele ana e kiu i na hana a na Kipi ma ke alanui Darbytown, he umikumamawalu alii papa, a he ekolu haneri kanakolu kumamalua koa. Ua hooki na Kipi i ke kipu ana mai ia ke Dutch Canal, no ko Gen. Butela hoonoho ana i na koa Kipi ilaila. O na ululaau e ku nei imua o ka puali kaua Aupuni helu 18, ke hoohinaia nei e na Kipi i hiki ai ia lakou ke ike maopopo mai i na mea e hanaia ana e na koa Aupuni. Ke noho paa la no o Gen. Kautz o ka Akau, a me kona puali koa lio, ma ke kihi akau loa o ka puali Aupuni, a ke noho la hoi ma kahi o na Kipi i pio ai iaia i na kiu o ke Aupuni, aohe manao o ke Aupuni e haalele ia wahi.

Ua loaa mai nae ka hoike oihana a Gen. Lee no keia kaua ana, a ua hai mai no, a me ka nupepa Enquirer o Richmond, ua lanakila ka na Kipi ma ia hoouka kaua ana.

Aohe no he mau mea hou i hanaia'i ka puali kaua o ka Potomaka, a me ka puali o ka muliwai James iloko o keia manawa mai nei. Me he mea la nae ke houluulu nui nei na koa Kipi kaua lio ma ke kihi hema o na koa Aupuni, me ka manao paha e hele aku e hoouka i na koa Aupuni e noho nei ma ka hema ae o Pitabuga, ma ke alanui Weledona.

I ko Gen. Butela lohe ana me ka maopopo, ua hoohanaia na koa Negero o ka Akau i pio i na Kipi maloko o Rikemona, nolaila, ua hai aku oia i na Luna Aupuni o ka Hema, e hoohana ana oia i na alii koa, a me na koa Kipi i pio aku iaia, ma ka hana ma Dutch Gap. A noi mai no hoi oia e kukai ia na koa pio o na aoao elua, a ua hoouna pu aku no hoi i na olelo hoike a na alii koa Aupuni, e hai ana i ka pepehi wale ia ana o na koa nika i ko lakou wa i hoopioia'i.

Ua hoike mai o Gen. Lee i kona makemake e kukai i na koa a pau i pio ia mamua ponoi iho o Pitabuda, me na koa nika pu no hoi.

 

No ka Puali a Gen. Samena.

 

Ua hoao iho nei na Generala Kipi o Hood a me Forrest e oki ae i ke alanui Kaamahu a me ka hui ana i ko Gen. Samena mau koa a mau halepapaa ma Katanuga, aole nae i hiki.

 

ANOANO PULUPULU.— Ua loaa mai nei ia makou he mau Busela anoano Pulupulu mai Bosetona ma ka moku Iolani. He anoano pulupulu Si Ailana wale no, a e loaa no i ka poe e makemake ana ia mea maikai ma Maui, ma ka Halekuai o E. P. Adanes Esq. ma ka Halekuai o J. D. Haverkost, (Kilika) a ia Rev. Mr. Bihopa ma Hana. Ia J. D. Paris ma Kona, ia Rev. D. H. Gulick ma Kau, ia J, Worth ma Hilo, a ia Allen & Conway ma Kawaihae Hawaii. Rev. J. Johnson, Hanalei, Rev. Mr. J. W. Smith ma Koloa, Rev. G. B. Rowell, a me V. Knudsen, (Kanuka,) ma Waimea, a ina e makemake ana no e kii kino mai, a i ole ia, e hoouna mai paha i anoano pulupulu, e lawe mai, a e hoouna pu paha i na eke e waiho ai, a e hoounaia'ku no. He nui no hoi na anoano o na ano e ae.

 

Na Palapala.

 

Haiolelo a Hon. S. N. Castle, Oka. 31,
NO KA BILA PUHI WAIONA.

 

O ka mea i noiia mai nei, oia no ka hooholo loa ana i keia Bila Kanawai.

A malia paha aole no e maliuia mai ana ka'u mau olelo i keia wa, aole paha wau e lilo i mea i hooko pono i ka'u hana, i kuu Moi, na Makaainana, ko'u Lunaikehala iho, a me ke Akua, ke ole au e hoopuka hou ae i ko'u leo e kue i kona hooholoia ana.

No ka mea, ke maka'u nei au no ka hopena weliweli e ilihia mai ana iluna o keia aupuni.

Ua oleloia mai e kekahi mau hoa, aole o ka hana ana ka mea e pii ae ai o ka nui o ka inu ana — Ua olelo au ma kau mau olelo mua, ua makau au no ka hoomaka ana o ke komo ana o ka makia, a o na hana ana iloko o ka hoopaapaa ana, ua hooia mai no ia mea a'u i manao ai, no ka mea, ua hoikeia mai ka makemake e hooemi iho i na kumu e maluhia'i ma ka hooemi ana iho i ka auhau malalo o ka mea i hoikeia mai e ua Bila la i kona wa i waiho muaia mai ai.

Ua oleloia mai e kekahi, aohe ona ike i ka pili o ka hana ana i ka Waiona me ka inu ana, ke pane nei au, o ka hapanui o ka waiona i hanaia, ua inuia, a ke maka'u nei au, oia paha auanei ka hopena mai o keia hana. Aole e mau ana ko keia aupuni pakele ana ma ia mea mai. Aole e loihi ana ko lakou hana ana i na waiona me ko lakou inu ole iho, a eia hou hoi, aole no au e ae ana e hoouna aku ia mea, ma na aina e i mea e hoopino ai i ko'u poe hoa kanaka o keia ao. Ina aole au e haawi ia mea i na kanaka Hawaii, aole no au e ae e haawiia ia mea i na kanaka e aku.

Ua oleloia mai e kekahi Hoa Hanohano o keia Hale, e mau ana no ka inuia ana o ka waiona, aole ka e hiki ke keakeaia.

Malia paha pela io no, aka, ina hoi ha he ino kona hopena, e like me ka'u i hoike ai imua o oukou, a nolaila, aole loa e kokua ana i ka hoomau ana ia mea ino, ina paha ia he mea nana e haawi mai ia'u i lua gula — aka, e hoao no au e keakea ia mea, oia nae paha, aole au e lanakila ana.

Ua oleloia no hoi, aole kakou i ike i ka make ana o kekahi poe mamuli o ka inu ana. He oiaio paha, aole ka rama e hoomake hikiwawe ana i na kanaka e like me ka make ke kuia i ka pu, aka, he mea nae ia e hoomake malie ana i na kanaka ma ka hapanui o na poe o ia ano, me he mea la no ua ku i ka pu. Oia ka olelo hoike a na tausani Kahunalapaau, ka poe kupono hoi ke lilo i Lunakanawai no ia mea, a ua olelo mai no hoi lakou, he mea ia e hoopoino ana ia iloko o ke kanaka, a ua lilo hoi i mea e hoakaka mai ai i ka mai, a noloila, o na kanaka a pau i loaa i na mai ano e me ka mu nae, ua pau ka hapanui o lakou i ka make, oiai ina lakou he poe inu ole, ua hiki no ke hoopakeleia ko lakou ola. He nui ka poe i make mamuli o ka inu ana ma Honolulu nei, ina aole kakou i ikemaka, ke olelo nei au, ua ike no au, o kekahi keiki a ka mea nana i haawi mai i keia buke.

Hai o Hon. Joby Wilkes hoa no ka Ahaolelo o Enelani, o ka nui o ka poe i hoopaiia no ka hewa ma Beritania Nui iloko o ka makahiki hookahi, he 190,000, a mamuli o ka hoike maopopoia mai e ka poe i ike, ua 150,000 o ia poe hewa, i hoouluia noloko mai o ka inu ana, a o ka hapanui no hoi o na poe i huneia noloko mai no oia kumu hookahi. Ua oi ae ka lilo o ke aupuni no keia mea, mamua o na loaa a pau i puka mai noloko o ka rama, a pela no hoi ma na aupuni a pau kahi i inu mauia'i o na waiona. Eia hou hoi, ua oleloia ua ane pau wale ka kakou malakeke, aka, aole i oiaio loa keia olelo. No ka mea, he 242,000 galani i hoounaia'ku i Kapalakiko mai ka la mua mai o Ianuari a hiki i keia manawa, a he 240,000 galani, i hanaia i ko ma ka Hale Hoomaemae Ko ma Honolulu nei. A eia hou no hoi, wahi a Prof McCullock, ka mea i hooliloia e ke aupuni o Amerika Huipuia i mea nana e huli i ka nui o ke ko o loko o ka malakeke o kela aina keia aina o ka honua me ka manao ole i ka poino ame ka poino ole paha o ia mea, ua hoikeia ma na papa hoike i hoolahaia, ua oi ka loaa o ka malakeke o na pana laau o Farani ma ke kuai ana i ka lakou malakeke mamua o ka pomaikai i loaa i na panalaau o Beritania ma ka hana ana i ka lakou Malakeke i Rama, no ka lilo nui ma ka hana ana ke kumu nui o ke poho.

A no ia mea, ua hiki ke kanalua i ka lilo ana o ka hana waiona maanei, i mea e hoonui ai i na kumu waiwai, ame ke dala o keia aupuni, a aole no hoi e manaoia e waiwai ana ia mea, ke ole e hooluoluia mai na kanawai e hookapu nei i ka inu ana, a ina e hoalualuia ua mau kanawai la, alaila, o na ino a'u i hoike ae nei mamua, na ino hoi i hiki ole ke kanalua ia i loohia noloko mai o ia mea, e hiki mai ana no ia ianei. A e huki aku ana ia i ka puu dala nui o ke aupuni, no ka malama ana i ka poe i hoohune ia, ame ka hoomalu ana i na Karaima i hanaia mamuli o keia mea ino, i pakeu ae mamua o na dala i komo mai iloko o ka Waihona o ke Aupuni, mamuli o keia kumu loaa o ka rama, a e lilo ana ia i mea e hoopoino nui mai ai i na hana ma ka hooiaio ana mai i ka poe paahana mamua o na pomaikai a pau i uluhia mai noloko o ka rama, me ka olelo ole ae no ka poino ame ka hune, ame ka noho u ana e ilihiaia mai ana ma kona mau kapuai. He mea hiki ole keia ke hooleia a ke kanaluaia, ina he mea manaoia ka olelo a na tausani Kahunapule ame na mea a kakou i ikemaka iho ai. Ina kakou e lilo ana kakou a pau i poe nana e kokua i ka auamo ana i keia mau poino, a e kokua hoi i ka uku ana i na lilo i uluhia mai noloko o keia mea, oiai, he kakaikahi wale no ka poe nana e ohi kona pomaikai ma ke dala loaa mai.

A ina paha e auamoia ana na poino o ka noho u ana, ame na lilo hoi o ke aupuni, e ka poe nana e ohi ana i ke dala no ia mea, oiai e minamina kakou no ko lakou poino pela — alaila, e lilo ana no auanei o ke aloha lahui ka mea nana e kono mai ia kakou e kue i keia Bila, ma na wahi no a pau i hanaia'i ka rama, a o na loaa ame na pomaikai a pau e loohia mai ana, maluna wale no ia o ka poe kakaikahi, na poe kalepa ame na poe kanu ko, aka, ua auhauia nae na poe a pau i mea e hiki ai ke hoopau i ka pilikia ame ka hune ame ka noho u ana, o ka poe i hoopilikiaia ma keia mea, me ko lakou hoole ikaika ana no i keia mea.

Mamuli o ka manaoio ana i keia mau mea, nolaila, e koho ana au mamuli o ka aoao kue i keia Bila no kona kue i ka pono ame ka pomaikai io o ke aupuni ame ka lahui kaaaka Hawaii.

Hookahi pomaikai e loaa ana ia oukou ke hooholoia keia Bila, oia hoi ka hooki i ka hana ana o ka Wili Hoomaemae Ko o Honolulu, ka mea nana i kuai mai he 240,000 galani malakeke, iloko o keia mau malama eiwa, me ka loaa hoi ma ia mea he 304,500 tona Kopaa, he waiwai kuai maikai, a he mea hoomake ole hoi i ke ola, heaha la ka pomaikai e loaa ana ia oukou ma ko oukou hoomake ana i keia Hale Hoomaemae Ko maikai ? Ka mea hoi i apuepue no kona ola mai kona hookumuia ana mai, me ka ane ole no e ola ?— Ka mea hoi i hookau mai i ka lilo nui iluna o kona poe nana i kukulu a hala kekahi kau okoa, a akahi no a hoomaka e hoihoi mai i kona mau lilo, ka hale hana nana i kuai nui i ka malakeke, no ka hoolilo ana ia mea kuai maikai, hoopilikia ole i ke ola i oi paha ka nui mamua o ka malakeke a ka poe Puhi rama. Oi aku no ka pomaikai o ka oihana kalepa a me ka poe paahana, mamua o ka hana a na poe Puhi waiona.

Ke pane aku nei au, i na no paha he mea ino ole keia o ka waiona, aole kekahi waiwai i ku i ka hoohoihoi aku i na oihana kalapa, e like me ke ko i hanaia e ka Wili Hoomaloo ko ma Honolulu, oiai hoi e pakui mai ana oukou i ke kumu waiwai, e hoopaa ia i na palama, me ke kau ana i na Kanawai e hoomakaia'i, o lilo auanei i Elele no ka make no keia lahuikanaka. A no keaha la hoi kakou e hoohina'i i keia kumu waiwai a lala hana hoi, i apuepue iloko o keia mau makahiki elua, a akahi no a hoomaka'e e ku ? Ka hana hoi i oleloia e na mea a pau, he maikai, a he maikai wale no, me ke kukulu hou ae i kekahi hana hou ma kona wahi, i hiki ole paha ke lawe nui i ka malakeke, aole e lawe e like ka nui me ka palapala o ka malakeke e laweia nei e ka Hale Hoomaemae ko.
(Aole i pau.)

 

Ua pohole ka opu o J. W. G. Kaia.

 

I KA NUPEPA KUOKOA, A ME LUNAHOOPONOPONO ; ALOHA NO :— Ua pohole paha ka opu a me ka na pauku naau o J. W. G. Kaia ?

A i ole, ua paluhe paha ? I keaha hoi auanei ka mea e paluhe ai ko i ala opu ai poi a ine ko i ala mau pauku naau ?

I mai nei, " ua ai i ka hua nioi pepe a E. K. Wahinehuhu ;" nolaila ka ! ka mea i pahole ai o naau ma, a me opu. A-he, maliu ka ! i olelo mai nei, " ua nui ka nuku." He ua aku la ia no Hanalei la, pehu aku la ka limu, pehu pu ko i ala nuku.

Noloko mai nei o ka nuku o ua o J. W. G. Kaia la, puka mai nei ka hailiili ia E. K. W. i na pepeiao huluhulu. Heaha la ia ia E. K. W., he opala paha ia, he mea hele mamua o ka pulumi. E noke wale mai no oe i ka hailiili-a, a oe keeo o E. K. W., ina no oe e hakukole mai, aole no e hakukole o E. K. W. Aka, ina na E. K. W. nei ka manao oala'ku loaa aku i ko lae kanono kela, loaa ko nuku i ka mai pake, i ae, " he nuku upehupehu."

I mai nei oe, " he iini palahalaha ko E. K. W. ia Miss Laieikawai Mu, ma ke ano hoopalau, a he makemake lili ia P. K. Moo." Aole ia he olelo, he makani ia no lalo, ilalo ke puhi ana, iluna ka mohala ana, ma-o maanei e ninau ia ai. He kiaha wai huihui wale no ia mau olelo ia E. K. W., no ka mea hoi, he olelo i oleloia no ka wa ukiuki, oiai e nui ana ko i ala nuku, i ka nioi wela a E. K. Wahinehuhu.

I hou mai oe, " E maihiia ka lae o E. K. W. a konekonea, ma kau olelo ana, he lili ia P. K. Moo, a he iini palahalaha ia Miss Laieikawai Mu. Pela mai o Kaulawini. He like loa ia me ka'u mea i olelo ae nei maluna, he makani wale no ia olelo au no ka waha olalo, aohe oiaio, e hana wale mai no oe a, a oe mimino kekahi lauoho hookahi o ke poo o E. K. W., na E. K. W. aku, keke-e