Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 45, 5 November 1864 — KA MOOLELO NO KEPAKAILIULA. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KEPAKAILIULA.

' jszmtr a. «KA LOHE ANA O KEPAKAILIuIa i keia mau olelo pili i ka make no na elele, a me na 'Lii wahine, ia Y wā koke no, olelo aku )a o Kepakaifrula i ka wahine, ame ka makuahonowai, i aku !a, " E hoi koke aku olua i keia wa, no ka mea, ke hai mai nei na elele o ke y Lii me ke kauolia ino loa i pili iko olua ola iho ; nolaila, ano e hoi aktf ai olua." la manawa no a Kepakailiula i olelo aku āi, lohe mai la ua mau 'Lii wahine nei; ia manawa, hookahi no a laua hana noi o ke alolm e uwe inai ana me na waimaka i haule ilio me ka hilahiln ole imun o ke anaiim kanaka he e ku mai ana. Ma keia olelo hihiu a ua 'Lii nei o ka ua kanilehun o Hilo, pilikia loa iho la ka makuakane i ke aloha i kana wahine, hilahila ole ka hookohu.

Ma keia holo ana o na'li», ame ke ee ana akii o ke kaikamahine nani luaole, o ia hoi o Makole, ame kona makuahine pu no hoi; o ua kaikamahine nei nae, ua heie a nui ka uwe i ke aloha i ke kane. Ma keia e-e ana o ua mau alii wahine nei iluna o na wan, hookahi waie no liana a Kepukailinla, o ka hipuU paa i ke kaula kakai liolio a ke aloha e uwe ann i kona puuwai. A kau o Makole iluna o kona mau waa, iaia e noho uwe ana maluna o ka pola, alaila, o ka lele mai a na waa i ka moana, e haioaku ana ke ao opua mahope o na waa. a kau mai la oia i keia mele, penei: • 4 Nani Maunaloa ke kualiiwio Kau, £ uwe ae ana au i ko aloha^-e, O kc aloha o kuu kano ke lele mai nei, Ke oni mai nei a hohola i kuu maka—e, A uwe ka mea aloha he kane—e." Alaila, ninau mai la ka poe hoewaa, " Ae, he pono no ia uwe anā au e ke alii, ua ao ka po, a awakea ; aloha io no ke kane, he aha la hoi knna, i hele no kakou a i ku like ole ke ano o ko Maui alii me kou kii kinomailuna a lalo, alaila, e haalele aku no ka pono, pela ko makou manao paa ia oe e ke alii." I mai la ke alii wahine, " Aole e pono ia kakou, ina he oluolu mai ka manoo o na makua ina la hoi un pono, a nawai la hoi e a-u māi keia kailoa." Ia wa, oka pau no ia o ka lakou olelo ana, a hianioe iho la ke alii wahine maluna a ka pola o kona mau waa, iaia e moe ana, a huli pono mai ki kona alo imua o ka hookele waa, ia wa, piha mai ke kuko iloko okona naau no ka naui luaole o Makole. MOKUNA VIĪ. . NO K.E OLI ANA OKA HOOKELE WAA. j Ia manawa a ke kaikaniahine alii e liiolani ana ma kona wahi moe, ia wn, olioli aku la ua hookele waa nei me ka leo lealea loa, a penei oia i oli aku ai: " Moe Kalani ka ua kokoula, Ka punohu nlaweo i ka moana, I ku i ka paloloula mea Lani. 0 Kalani Wu haupu ko lia nei, ( Ke lia nei i kuu manawa, Ua piha pono ia e waiho noi, Eia la ke hoolaau mai nei, Ka makemake —e; mahea hoi au—e!

Ma ko poli aku au—o ; auwe !" Ma keia oli ana a ua hookele waa nei, ia wa no, puoho ae 1a ua alii wahine nei, a ninau ae la oia, c< Owai keia oli," olelo aku !a kekahi poe, " o Kawau," olailn, paipai ae la ua alii wahine nei e oli hou, alaila, pi loa iho la ua hookele waa nei. (Ma keia wahi, e hoaiu iki iho kakou no ko lakou holo ana i ka moana a hiki i Maui, a e huli alo hope ae kakou e olelo hou no Kepakailiula, ame kona mau inakua, no ko lakou noho kamaaina ole ana aku mauka o ia aina (iialihini.) Aia hoi, i ka maaawa i «e uku ai o na 'Lii malnhā b na wāa, olelō aku la o Kukuipahui kona kaikuaana ia Keolonahihi* " E! pehea kou r manao no ka kaun hu- * nona kanaka maikai, oia hoi o Kepakailiula." . v , : Alaila, olelo mai la o Keoionahihi i kona kaikaina, (( Ka! o oe no paha ke hoi iuka, no ka men, o kau hunona aku l&nō ia, aole a'u hunona o laila, aia n» ka'u hunona i Maui o Kaikipaananeai" ! Ia manawa', olelo aku la o Kukuipahu, " Ae, healm la hoi ananei ka hewa, na'u ka hunona." Aia hoi, olelo aku la o Kukuipahu i kona poe alii a pau, ame na kanaka hoewaa e hekāu i na waa, " Maanei oukou e nāalie ae ai, e a-u āe au iuka, ākaHiī . mai nei ka hoi ke aloha o kela hunona > j n© ka «nea, ua noho makamaka ole aku i*| ;• . f ; |i A a«a akii la P oiara i a-u 7 afo a iwa ipa kahi.i BSftbaiā ° Waikuiwai, oia no ka wni auuu

aiiie kawai e inu ai, aia ma Kahaluu i Kona, e pili pu nna me ke ala aupuni, ia wa nae, he one wale no. A ia keia wa he aa, aka hoi, ua oleloia ua waikui la, he one eleele maikai loa ia, he wahi puheuehene 110 na 'Lii oia kau. A pae oia malaila, o kona hele aku la no ia a hiki i ka hale a Kepakailiula ma e paapuia mai ana e na kanaka. Ia wa, o kona ku ae la no ia a komo aku la iwaena o ka aha kanaka he lehulehu wale, a halawai pu oia me Kepakailiula me kana hunona aloha. Ia wa koke no, o kona olelo aku la no ia me ka naau i piha i ke aloha, " I kii mai nei no au ia oe, e hoi pu no kaua i Kohala." Alaila, i mai la ke alii, (( Ka ! o hoi e mamua, mahope aku nei no hoi makou e liele aku ai." A pau keia olelo ana a laua pela, ku ae la o Kukuipahu ke alii o Koliala, a hoi aku la a hiki i ka lae aa e waiho la ma Makolea i Kahalūu, a ku iho la oia maluna o kekahi pohaku ala, a lehei aku la iloko o ke kai, a a-u aku la oia me kona ukali ole mnhope ona a kau iiunaona waa, a holo aku la me kona poealii ame kona mau kanaka a pae i Kohala, (oia hoi kela wahi e kapaia nei o Kukuipahu, mamuli o ka inoa o ua alii la i mau loa'i ke kaheaia ana a hiki mai i keia wa.^) (Eia maanei e ike ai kakou i ka hana a keia alii, ame kona koa lunole i ke kaua ana me na'lii aimoku, ame Ha'lii aiahupuaa o Kona.) Ia lokou i hele aku ai ma ka mnuna, a hiki lakou nei muuka 0 Kaumalumalu, ma kahi i kapaia o Kiei ma. ka aoao hikina akau, a he mala maia ma ia wahi, a ke ulu nei no ka a e inaia a hiki mai i keia la, ilaila ko lakou wahi 1 noho ai a eha anahulu ; o ka lakou hana, o ka noke i ka hili i ua mala maia nei a Kahoalii me ka laau.

Iwaena oia mau la a lakou i hana ai pela, o ke alii ame na makua iwnena oia hana ana a lakou nei; in wa, loheia ka halulu owe ia kai o Kona, a i ka iolie ana o na'lii o kai i keia mea halulu o uka. Ia manawa, hoouna mai la oia i kekahi kanaka o Kieimaia kona inoa, a olelo aku | iaia, " E ! e pii oe iuka e makai ai i keia mea halulu, he makani paha, a heaha la, pau mai la paha ka maia a ke alii i ka hoohinaia e ka makani." Alaila, pii aku la o Kieimaia a hiki i uka, mamua o kona hiki ana aku, ua hele hoomakakiu aku keia, a i ko ianei hana ana pela, ike aku la oia i keia keiki kanaka maikai, me ke kapa ahuula no e kau ana maluna ona, ame ka mahiole. la wa a ke kanaka i hoomakakiu aku ai, ua maopopo iaia he kalohe ka ko uka nei, alaila, ka hea aku la oia me ka leo nui, "E ! kalohe ea." Alaila, i mai lao Kepakailiula ia Kieimaia, " I ke aha ka mea i kalohe ai ?" " I ka maia hoi paha a ke alii," wahi a ka Kieimaia. ! Ia inanawa nae, olelo mai la ke alii iaj Kieimaia, " Nawai oe i hoouna mai e pii mai ma uka nei." i I aku la ua kanaka nei, "Na ko ma-| kou alii na Kahoalii, oia hoi ka mea nana keia mala maia au e hana ino nei." Olelo hou mai la ke alii i ua kanaka

nei, " A he ai no nae paha oukou i keia; maia ke haawi mai ko oukou alii r" Alailn, i aku la ua kanaka nei i ke alii, " Aole, ina mnkou e ui i ka maia, alaila, liookahi o makou kanawai he moke, a i ole ia, lie kaluaia i ka imu. a o na iwi nei 10, lte mea Aiakau lawai-a ; aia hoi, mai ka la i hoomaka ai keia maia e pala mai a hiki i keia !a, he kanalima Kiai o keia maia maia i make me ka pepehi hoomainoinoin, a o ka io, he mea kupalu mano, a no ka pono o ko'u noho ana, oia ko'u mea e pakele nei i ka make." A pane hou mai la ke alii i ua kanaka nei, <( Ka ! akahi alii o ka noho nnaaku, ea, ano, e pono ia oe e ai i ka maia ?" I aku la ua kanaka nei i ke alii me ka moki'u i kona haku, "Ka ! aole e pono ia'u ke ai i keiamaia, hoi aku auanei pa•ha moke mai au i ko'u alii." Ia manawa, olelo.hou mai la ke a!»i ia ianei, " Aole oe e makemake e noho pu me a'u, a na'u no hoi e malama aku ia oe, a ia'u no kou mau pono kino a pau." Alnila, oe mai la ua wahi kanaka nei, a Ae," a o kolakoū noho iho la 110 ia i uka, aole i hoi hou aku imua o kona aiii, a hiki wale no i ka wa i hoouka ei kc kaua me lakou uei. I ka wa i noho ai ua karraka nei iuka, ! o i kali wale mai ke alii ona, aoie nae hc il hoi iki akp ; iii Wa, hf>ouna hou mai la kc alii elua kanaka, a i ko laua hiki ana iuka h ike aku la lauā ia Kieimaiā e hili ana i kē main, alaila, OM6 ino k laua iaia, s ( lohe o Kepakajliula r ao kanahana nokj i haawi i ka maia, a ai kekahi, a hoi loe i kekahi i kai e hai ai i ko lakou alii.

MOKUNA VIII. KE KAIIA ANA O KEPAKAILIULA HE NA 'Lll O KONA, O KAMOHOAL.II KA MUA. Ma ka hoi ana aku o keia kanaLa a hiki i kai, a hai aku ia i kana mea i ike ai imua o ke alii, me ka olelo aku, " Ka inoa no palia he makani io keia haluiu o | uka, eia ka he mau kanaka ekolu, o Kieimaia ka ha, a o Kapola aku nei hoi ka iima, ua pau ka maia i ka hili ika iaau." Ia mānawa, ua ho-aiu ka inaina nui o ua alii nei i kona mau kanaka ponoi, a ia po iho, ua heie aku na luna e kukala i na kanaka i ewalu mano kanaka ka nui, me ke kahea aku me ka leo nui ma na aianui ame na ipuka haie, " Apopo, pii aku kakou e ka'ua i kekahi poe kanaka kolohe, aihue i ka maia a ke alii," a ua ae mai na kanaka he iehuiehu, me ko !akou manao paa ana e ianakila. A ia ia ae, ma ka hiki ana mai o ka la ma ke kuahiwi, hoomakaia ka hoonoho ana o ke kaua ma kahi i kapaia o Puu, a malaiia i hoalioakoaia'i na'lii koa, amena koa maoii, a o ka pii aku ia no ia o na 'iii ame na kanaka iuka, ua hohoiaia'ku la paa ke pili i na kanaka, haiuiu ka honua i na kapuai wawae, ka ua mea he nui ona kanaka. Oka nui ona kanaka i pii aku ai me na'iii o lakou e kaua aku ia Kepakaiiiula, ewaiu mano kn nui o na kanaka ma ka helu Hawaii, a ma ka helu haoie hoi, ua akaka ka nui o na kanaka, oia hoi keia (32,000.) A kokoke lakou e puka iuka, lohe ae ia o Kieimaia i ka haiulu, i nku la oia ia Kepakailiula, " E ! haiulu hoi.'* Aiaiia, i mai la o Kepakailiuia i ua kanaka nei. " O holo e nana/' i ko ianei wa no i holo aku ai a hiki i Moknpiko, ike aku la keia e panee mai ana na kanaka, ua uhiia mai ka naheleheie ua naiowale i ua mea he nui o na kanaka.

Ia manawa koke no, o kona hoi mai ia no ia a hai aku ia ia Kepakaiiiuia i kana mea i ike ni; ia wa no hoi, ua hoonoho mai no o Kepakailiula ia lakou i mau koa nona, me ka oleio aku i na mnkua a me na wahi kanaka hou mai ona, 41 Ea ! i nui ka ikaika o oukou i keia la, a e koa hoi, mai maka'u i ko lakou nui a iehulehu, no4ta mea, o ke koa ana a wiwo ole, o ia ka mea e lanakila ai." Alaila, ae like mai Ia iakou a pau, n makaukau iakou nei e paie aku i na ene mi, a no ka loihi loa o ko lakou kaii ana, ia wa, hoouna hou aku ia no o Kepakailiuia ia Kieimaia e hele hou e nana, a ia ia i heie aku ai a kiei, ua kokoke loa mai la na kanaka, a iiolo aku ia oia a hai aku ike aiii; ia manawa no, hoomakaukau keia e kukulu ae ia iakou mamua, a oia nei aku no hoi mahope me na ihe, a he umi ihe a Kepakailiula e paa ana i kona mau iima me na iaau paluu elua. me kona papaie mahiole huiu o na manu 00, ame kona malo i hele a ku ka puaii o ka ua i ka nana. Ia manawa hoi, pakia aku Ia keia i na ihe i kona mau wahi koa eha, me ke kuhikuhi aku i kahi e ianakHa ai U.kou. la iakou nei e iho malie aku ane, a hiki i kekahi kiowai, a hoopii aku he walii ahua, a kokoke loa lakou ua iike me umikumamakahi anana ke kaawaie mawaena o iakou. Jīole i pau.