Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 48, 26 November 1864 — KE AU IA KAMEHAMEHA V. MAK. MUA. PALAPALA HOIKE A KA LUNAKANAWAINUI O KA AHA KIEKIE NO NA MAKAHIKI ELUA I HALA, IMUA O KA AHAOLELO O KA M. H. 1864. [ARTICLE]

KE AU IA KAMEHAMEHA V. MAK. MUA.

PALAPALA HOIKE A KA LUNAKANAWAINUI O KA AHA KIEKIE NO NA MAKAHIKI ELUA I HALA, IMUA O KA AHAOLELO O KA M. H. 1864.

E na 'Lii ame ka Poeikohoia : No ka holo i ka aina e o ka Mea Hano* hano, ka Lunakanawai Nui, ua ili maluna o'u ka hoike, nona, imua o oukou i na mea i hanaia iloko o ka oihana hookolokolo, ma na makahiki elua i hala iho nei, me kekahi olelo pili i ua oihana nei i kupono i ka noonooia i heia manawa. Ke hoike nei keia papa malalo iho, i na hihia karaima i hanaia ma ka Aha Kiekie, ma ka makahiki 1862 arne 1863. AHA KIEKIE. Hihia karaima i hookolokoloia iloko o ka makahiki 1862 a me 1863, a o ke ano hihia 0 na mea i hookolokoloia : NA HEWA. Na 1100Hoopai. kuuia. Hutna. Laweola - - - 2 2 Hoeha - - - - l 3 4 Hakaka .... 11 Komo halenoho ma ka po - 2 1 3 " " me ka aihue -3 14 Wawahi hale ... 3 3 Apuka .... 1 .1 Hoohiki wahahee - 2 2 Pue wahine 1 1 Moe pio - - • . 1 1 Aihue • - - -4 1 5 Lawe i ka waiwai aihue -3 1 4 Hana dala hoopunipuni ame ka hoolaha aku - -11 2 Kuai rama, aole palnpala ae - - - . 1 1 Hoeha holoholona 1 1 Huina - - - 23 "Ī2 35 Ma ka makahiki 1862 a me 1863 ua hooholoia 127 hooki mare, penei: No ka moekolohe o ka wahine - 25 " " " kane - 18— 43 No ka haalele waleo ka wahine - 31 " " " kane - 51— 82 No ka nalowale o ke kane ma ka aina e - - 2 Huina - 127 Ua ae ka Aha i na mea he 21 i okiia, a ua hala na makahiki ekolu, e mare hou, penei: Kane 5 Wahine ..... 16—21 Ke olioli nei makou ma ka nana i ka emi 1 keia manawa o ka poe noi e oki mare. O ke kanawai o ka makahiki 1660 "e papa ana i ka poe mare e haalele kekahi i kekahi" oia paha kekahi kumu o keia emi, a o ka holo imua o ka ike a me ka mahalo o kanaka i ka berita mare. a no ko lakou akahele i keia wa, mamua o ka mare ana, ua noonoo a ua hui na mea kupono kekahi i kekahi. Eia kekahi kumu nui i ulu mai ai na hoopii oki mare, o ka palaka o na makua a me na kahu, ma ke ao ole aku, me ka maiama ole aku i ka lakou mau keiki o liio lakou i ka mare pono ole, noonoo ole ia, no. ka mea, ka hope o ka mare hemahema, o ka pilikia no ia, a ua nana mni ua poe la i ke kanawai ko lakou mea e hemo ai. Aia a maopopo pono i kanaka ua hemolele a ua koikoi ka berita mare, alaila e emi pono ai na hoopii oki. Ka hana ma ka hooponopono waiwai o na mea make, imua o na Lunakanawal o ka Aha Kiekie ma ke keena, ua mahuahua. Iloko o ka makahiki 1862 a me 1863 ua hoolohe ia na palapala noi e hoonoho luna waiwai he kanaiwa kumamalima, a me na palapala noi e hooiaio palapala kauoha he kanalimakumalima. He uuku ka waiwai ma ka hapanui o keia inau hihia, ua nui nae ka luhi i ili maluna o na Lunakanawai ma ko lakou hooponopono ana. Ma ka lohe ana i na olelo a na hoike ua kaumaha makou no ka emi o kanaka maoli. Ma kekahi ohana mahuahua, eono a he umi ka nui no ka pau loa o ka pili koko i ka make, ua ili ka waiwai i na lala kaawale loihi mai ka mea make nona ka waiwai. Ma keia mau papa malalo iho, i haawi ia : mai e ka Loio Aupuni mamuli o kana oihana, i ikea na hihia i hana ia ma na aha haahaa īho, iloko o ka M. H. 1862 a rae 1863. Ua hoike kaawale ia ka hana a ka Aha Hoomalu o Honolulu, a kaawale ka bana a na aha e ae o Oahu. 1

NA HOOPAI MA KA AHA HOOMALO O HONOLULU. NA BBWA. > 1862. 1863 HolM. Ona . 277 214 491 Holo ikaika • - - 95 65 160 " a piiikia ke oia - 1 1 « ma ke kaa • - 11 Aihue 66 45 101 Hoao aihua - • 1 2 3 Kokua i ka aihue • 1 1 Hoeha.... 49 53 102 Kokua i k& hoeha • 11 Hookonokono e hoeha • '11 Ana e hoeha 2 2 " me ka mea make • 1 1 Hoao e hoeha • 11 Moekolohe (mare) • - 15 10 25 " (mare ole) - 2 2 Hapai keiki moekolohe - 1 1 Hoohaunaele- • • 13 5 18 " ma ka po • • 8 3 11 . " ma ka halawai pule ... 1 . 1 Hana ina ka la pule - 5 4 9 Olelohooweliweli - 3 3 " hoohilahila 1 1 Hakaka ... 7 9 16 Malama hale ino wale . 1 1 Alai alanui - - 6 2 8 Hana ino wale • 6 7 13 Mahuka halepaahao - 6 7 13 Kue i ka makai • • 2 3 5 Hookonokono i ka makai • ' 1 1 Hookapae i ka pono ka> nawai ... 224 Lawe na mea make • 3 3 Haawi mea ona i ka paahao 2 2 " paka i ka paahao «2 2 Haawi mea ona i kanaka maoli ... 3 14 19 Kuai mea ona ma ka la Sabati ... 22 " " aole palapala ae - 2 2 " waiwai no ka aina ] e, aole palapala ae 11 " laau lapaau aole palapala ae 11 Hooholo waapa " " • 2 2 Hoolimalima lio " " • 2 2 4 Huna lio kea - - 11 Hoopae maiu 2 2 Pili waiwai ... 88 Apuka --- - 213 Hoao apuka 1 1 Hoomanamana 1 1 No ka hele mahope o kn pau o na pele 1 1 Kokua luina e mahuka • 11 Ona mau 1 1 Kue i ka Pauku 112 o ke Kanawai Kivila 5 5 219 " « . . . 1 1 WAIHOIA I KA AHA JURE. Wawahi a komo hale • 11 u a tne ka aihue • 4 15 " hale ... 123 " " me ka aihue • 2 1.3 Aihue .... 325 Malama waiwai i aihue ia 3 3 Hoolilo waiwai i haawiia e malama 1 1 Apuka palapala - - 1 1 Hana dala hoopuuipuni • 1 .1 Hoolaha" " 11 Hoeha me ka mea make • 112 Pue wahine - 1 1 " a moe plo - 11 Hoohiki wahahee - 4 - 3 3 Puhi moku i ke ahi - 2 2 Huina • - - "602 "489 IŌ9Ī OAHU. NA HICWA. Ka nui o na Na Hoo- Na hihla. hoopai. pii ae. hookuu Moekolohe (mare) - 43 20 5 23 " " ole - 1 1 Hoeha • - • 40 21 1 19 Mea ino wale --222 Hoeha holoholona >1 1 1 Ona 34 17 17 Wala.au i ka po • 2 2 Kue ī ka pauku Khnawai Kivila < - 4 4 Hoolilo waiwai i haawiia e malnma «1 1 Holonui 1 ] Pili waiwai «.32- 1 Hoopunipuni 1 l Aihue - 17 4 13 Hana i mea ona - 3 2 1 2 Hoohiki wahahee - 5 2 Olelo hooweliweli 1 1 Hana ma ka la kapu - 14 9 3 5 Kue i na kanawai palapala ae - • 2 2 " « leta >221 Hele auana 1 1 1 Huina - • 178 87 "l5 "Ōī iMAUI MOLOKAI A ME LANAI. Moekolohe (mare) • 88 65 19 23 " ole - 4 4 4 Hoeha • . • 86 54 5 32 Hakaka ... 26 20 6 JCipe - - - 2 1 1 1 Hoeha holoholona 2 1 1 1 Hana mea ino wale 3 3 3 Hoowahawaha aha 4 4 Ona - . - 134 55 4 79 [Hoohaunaele - - 16 9 lu Haalele o ka poe mare - - - 7 3 3 4 Plaalele haku hana - 13 13 Hoohaunaele halawai pule - 2 2 Kuni kolohe holoholona; - - - 8 3 1 6 Holonui - • - 28 25 3 Haawi mea ona i kanaka • • - 13 7 7 6 Pili waiwai 5 4 j Ep . . . 7 4 3 A'hoe - . • 91 46 12 46 IHoopoino - 12 8 6 4 Lawe ola - - 3 l q iHookapae i ka pono i Kannwai - # 3 | g Hooowalewale -wahine • . . 2 Kue i na kanawai paI lapala ne - - 20 10 6 10

Hana ika la kapu . 42 37 4 o ! Poe heleauana -33 I Wawahi hale 4 1 3 1 Hoohilahila 1 1 j j Hoole hana alanui -21 1 20 Huina • • 662 389 77 263 HAWAII. Moekolohe (mare) • 268 152 43 16 | « •• ole . 18 18 6 ! Komo hale a wawahi hale ---32 1 Hoeha holoholona 2 2 Haua mea ino wale -11 j Hoowahawaha Aha hookoiokolo «-22 ' Ona • • . 138 112 9 26 Kue i ka pauku Kanawai Kivila 8 3 5 , Haalele o ka poe raa«••33 " kuia 8 8 Walaau ika po • 6 6 Hoolilo waiwai i haawiia e malama -22 Kuni kolohe • « 29 4 2 22 Epa «••33 1 Holonui - « • 11 11 ( Pili waiwai -»222 Hookuu hewa i ka auhau alanui -4 4 Aihue - - • 33 29 6 4 Hana makaleho -33 Pepehi kanaka -11 Hoopoino wale • 18 17 4 1 Hana mea ona • 32 24 2 8 Hoohiki wahahee 1 1 Mare lehulehu >11 Hookapae i ka pono kanawai 2 2 Pue wahine - - 1 1 i Powa 2 2 Malama waiwai ai« hue 4 4 i Kuai mea ona i kana- j ka-•• 4 4 3 | Poe auana a me ka hoohannaeie * 6 6 i Huina - - 562 472 S7 89 KAUAI Moekolohe (mare) • 60 55 9 25 " ole - 16 9 S 7 Hoeha - - - 45 34 7 11 Hakaka ---66 [ Haalele o ka poe ma- ! re - - • 4 4 4 Hoa holoholona hi- j hiu 1 1 | Ona • • - 36 32 6 4' Haawi inea ona i ka- I naka --- 3 2 2 1 Holonui 1 1 ! Kuni kolohe • -3 1 1 1 ! Pili waiwai • . 34 22 2 12 Epa ... l i Aihue - • . 24 18 8 6 Hana mea ona 1 1 Hoohiki wahahee 1 1 * Hookapae i ka pono | kanawai --55 Pue wahine 1 1 Kue i na kanaVvai pa- ! lapala ae - - 15 15 2 Hoohilahila ->111 Poe pupule «-11 Hana mea ino wale -11 1 j Huina • - 260 2*13 T\ 47 | Ke hoopili aku nei au i papa e.hoike ana < ina dala hoopai a uku ia, i haawj ia aku | iloko oka Waihona Dala Aupani. ikn nia> j kahiki 1862 a me 1863. I OAHU- | īNo na Lunakanawai Kaapuni * $ 255 25 No ka L. K. Hoomalu Honolulu .... 6,652 31 " Kakouolelo Aha Kieki • 6,562 67 " L. K. A. o Ewa a me ' Waimea - - « 476 48 «« " Waialua - - 74 50 : " " Koolauloa - . 112 00 i " " Koolaupoko • • 139 00 '« Oihana Kalaiaina na W. C. Parke - • - 1,887 75 " W. C. Parke, hookala hala o Aying - 50 00 1 " LunaDuteNui - - 609 66 $ ~15,879~6Ī j MAUI. No ka Lunakanawai Kaapuni - $ 995 38 i " L. K. Hoomalu Hono- ! lulu .... 1,009 32 ! " Kakauolelo Aha Kaapu- j ni- - - - - 389 00 I " L. K. A. o Wailuku - 847 48 I " " Makawao • 454 36 ' Hana . 283 75 " " Molokai - 144 75 ° " Lanai • 34 50 " " Kaupo - 48 15 « " , Hanmkua - 51 50 " Oihana Kalaiaina na ! W. C. Parke - - . 365 51 I ! HAWAII. j I No ka Lunakanawai Kaapuni j o Hilo - - - - 3 126 24 ! " " " " Kohala . 310 51 i " " " " Kona - - 193 25 ! " Kakauolelo Elua o ka | Aha Kaapuni - - 138 25 ! " L. K. H. o Hilo - - 2,603 02 j " A. Puna - - sia 87 " " Kau - . 723 99 " " S. Kona - 148 25 " " N. Kona - 429 86 | " " S. Kohala - 508 87 ' M " " N. Kohnla - 831 52 " " Hamakua - 569 00 " Oihana Kalaiaina na W. C.Parke - - 733 61 8~7£3Q 34 KAUAI. No ka Lunakanawai Kaapuni • $ 259 48 \ " Kakauolelo o ka Aha Kaapuni . - - 451 78 1 "L.K. A. Lihue - - 230 4S § " " " Koloa - - 198 63 J " " " Hanaleiame Anahola ... 323 12

** 11 " Waimeaame x\iih«a - - - - 254 99 •' Oihana Kalaiaina na W. C. Parke ... 27 00 $T745~13 j Haioa Nui - $30,019 38' Ke waiho hou aku nei au i ka manao o ka Lunakanawai Kiekie i hoike ia ma kona palapala hoike ma ka makahiki 1862, e noo« noo ka Ahaolelo no ka pono o ka hoopau ana i ka oihana Lunaknnawai Kaapuni no Oahu nei. Ua hiki no ika Ahaolelo ke haawi i ka mana e waiho nei me na Lunakanawai Kaupuni i na Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma ke Keena, a malaila aku e hoopii ae ai i ka Aha Kiekie ma ka hookoiokolo jure ama ka banco paha. Ina ua hoopau ia na Lunakannwai Kaapuni, alaila, koe kekahi puu dala i ka Waihona o ke Au- | puni, a o makou aole e hookaumah«ia eua P'i hana hou nei, no ka mea, ua emi Uo makou j hana ponoi i keia manawn. ! Eia kekahi manao o'u, aole anei he pono e kalai i haawina dala no ke pai ana a me ka hoolaha ana i buke hou o na o)e)o hooholo oka Aha Kiekie. Ua hiki ka buke mua i ka makahiki 1856, mai ia manawa : mai he nui na helu oka olelo hooholo aka Aha Kiekie, a he mau hooholo koikoi no hoi. Ile pomaikai kakou na Lunakanawai a me na makaainana, ke paa keia mau olelo hooholo iloko oka buke, kahi i ikea ai. Ua liwa na olelo hooholo mai ka makahiki ' 1857 a hiki i 1863 no ka buke mahuahua | ae kona nui maluna oka buke mua. ! E OI.A KA Moi I KE AKUA ! G. M. ROBERTSON, ! Lunakanawai o ka Aha Kiekie. i