Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 51, 17 December 1864 — Page 1
KA
NUPEPA KUOKOA
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.
BUKE III. HELU 51. HONOLULU, DEKEMABA 17, 1864. NA HELU A PAU 160.
" KA NUPEPA KUOKOA."
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00 no ka makahiki, ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia mai ana e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani. $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia e hookomo mai no ma ka leta, a hoouna mai i ka Luna Pai.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa. H. M. WINI, (Luna Pai.)
KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY, $2.00 per annum...........in advance,
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher. ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of
foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until fully paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
H M. WHITNEY.
Publisher.
Volume I and II of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them exchanged for bound Volumes, by paying $2.00 each.
Kumumanao.
PEHEA LA'UANEI E NUI HOU MAI
AI O HAWAII, NO KA MEA HOI,
UA UUKU IA.
(Koena o kela pule.)
Eia hoi ; iloko o keia Kanawai hou i ae ia, ke holo moku okoa mai nei na kaikamahine puusani maka palupalu, kupono hoi a'u i manao ai i mau makuahine no ka Lahui, mai kela kihi a mai keia la hoi o ka aina, a ku iho i Honolulu nei ; a kuupau aku la hoi i ko lakou mau kino iho no ke dala, mamuli o ka ae ia ana e keia Kanawai e hoemi ana i na ino i loaa ma ka Hookamakama ana. A ke hoomanao iho nei hoi au i ka olelo a kekahi kaikamahine opio, a penei kana : " Holo mai la au a hala ka lae o Kalaau, pau aku la kuu manao ana i na pono a Tatina, aia hoi, imi ae la au i ka pono a kuu kaesani, o ko'u ulakolako no ia," wahi ana.
Ku no hoi kauahi o ka olelo kalaea a ke kaikamahine Hawaii ano like me keia, aia ka hoi o ka mea nana i hana a maluhia ka aina. " Hele ka elemakule a moe i ke ala, hele ka luahine a moe i ke ala, a o ke keiki opio hoi a moe i ke ala," o ka mea seku haalele aku la ka hoi ia me ke aloha ole, a kuhikuhi ae la i kahi pono palahu wale a kahi amosio ona ; he lako nona iho, aole loa, no ka mea hoi, aole i hala na la he nui mahope iho, hao ia mai la kahi mai ana e ke kaokao, aohe nao ai i ka papaa, a owai ka Holokahiki makemake mai ? o Wahananu nae paha ea, e aho ia, o ke kamau ka paha i hala ka la.
A o ka hope o kana hana ana, he auwe. " Auwe kuu make ! Auwe kuu make !! " A, hahai ka poino la i ka poe hewa, pilipaa hoi ka pomaikai i ka poe pono. Solomona 13 : 21. Auwe hoi oe i kou hope, i ka pau ana o kou io a me kou kino. Solomona 5 : 11. (i ke kaokao)
He lehulehu wale o na wahine kupono mai na kuaaina mai, a eia lakou a pau ua lawe i na Laikini, a e noho Hookamakama ana hoi, e kuai ana i ko lakou mau kino iho no ke dala, a loaa mai kahi dala, manao ae la ke ola, hala ka la, a i loohia mai hoi i ka mai palapu, a, haule aku la i kahi o ke Kauka e uwehe ia mai ai, a i na he mai, lapaau ia mai la no a ola, hele aku la no Hookamakama hou ; o ka ke Kauka iho la no ia o ka lapaau, a me ka wehe ana hoi i kahi huna, kau no hoi ke alina ka maewaewa ia oe la e Hawaii ; ua holo mua no la hoi ke alina ka maewaewa o oukou e na wahine i ke kau ia Polani, a i ke kau iho nei hoi o ke Kanawai Hookamakama, ua wehe loaia ia mea, a ua kaulana hoi iloko o na Aupuni naauao keia hana au e Hawaii.
A o ka hana ia ana o keia mea ino e Hawaii, o ka hoahu ana no hoi ia i ka puuwahie o ko ke Akua inaina, no ka mea hoi, ua wawahi maoli ia kekahi pohaku kihi o kona Kahikolu Akua ana, a o ka hoopai o ka mea nona ka wawahi ana i kekahi pohaku o kona pa : he make no ka hope, no ka mea hoi, aohe he mea hiki ke uku dala ia kekahi lihi iki o kona pono Akua, aka, aia wale no ma ka pono kina ole o ka mea e ae e hiki ai, no ka mea hoi, ua palapala ia penei : " O ka uku no ka hewa he make no ia, a o ka uhane lawehala hoi, oia ke make, a o ka pono hoi a me ka make ana o Iesu Kristo ma ke kea, ka mea e hoola ia'i ka lawehala kue i ke Akua."
Nolaila hoi ; ke manao holookoa nei au, o kekahi kumu no paha keia e hoemi ai i ka Lahuikanaka i ka nele ana, o ka noho lanakila loa ana o ka Hookamakama ma kekahi hapaiki o ke Aupuni, a ma ke Aupuni okoa paha hoi, no ka mea hoi, he wa keia iloko o ka malamalama nui, a he wa hoi iloko o ka maluhia, he wa iloko o ka naauao, a he wa hoi iloko o ka ike nui ana i ke Akua oiaio, a he wa hoi o ka ike paka ana, he mea ino loa ka hewa, he paliku pahee hoi e alalai ana i ko ke Akua ano pono, a o ka wa pakela loa'ku ia a ka hana hewa, nana'ku i ka haiole a aehe e loaa ka lua.
Aka hoi, i ninau ia mai nae au i ke kumu i emi ole ai keia Lahui-kanaka mamua'ku o ka hiki ana mai o na Misionari, alaila, owau no hoi auanei kekahi e niele pu aku i ke kumu i emi ole ai kela Lahui-kanaka i ka wa ia Noa, mamua'ku o ka hiki ana mai o ka hoopai weliweli a ke Akua he Kaiakahinalii.
Wahi a lakou. " Heaha la ke kumu i emi ole ai keia Lahui-kanaka mamua'ku o ka hiki ana mai o na Misionari, no ka mea hoi he wa keu loa'ku ia a ka moekolohe, aohe mare ana oia manawa, aka, ke hoao nae ko ia kau ?"
Ke olelo nei au, anoai ua hana paha lakou i keia mea me he mea huhu ole ia la, a me he mea la hoi aole ia he mea ino, a he mea hoi i hoowahawaha loa ia e ko lakou mea nana i hana, aka hoi, i ka wa a lakou i ike nui iho nei i ke Akua oiaio, a me kana pono, a ike pu hoi i ka mea a lakou i manao ole ai mamua he mea huhu ole ia ; a o ka pakeu loa'ku ia a ka hana, a ke hana nei no mai laila mai a hiki i keia la.
Aka, heaha ia ka hope o keia paio ana me ka ke Akua ? He hope no, aohe hope o kahi mea nui me ke kumu ole, aole hoi he kumu oia mea nui me ka hope ole. E nana'ku i ka Lahui-kanaka i ka wa ia Noa, pupupu a ka launa ole mai, aole i kana mamua'ku o ka hiki ana mai o ka hoopai weliweli a ke Akua, aka hoi, a hiki mai ka hope o ka lakou hana ana, pehea la, pau loa iho la lakou a pau i ka make a o Noa hookahi wale no koe, a me kona ohana kai hoopakele ia i ka make, i ka hoopai weliweli hoi a ke Akua he kai nui.
A pela no hoi ka nana'ku i kekahi mau Kulanakauhale ma ke kihi hikina hema o Sitima, ma ka aina o Kanaana, i ke kau ia Aberahama, ua pau lakou a pau i ka luku ia, a he loko kai make ia e waiho la a hiki i keia la. Kahehe aole anei i ko ka mea i olelo ia e Davida ke keiki a Iese, ke kupuna hoi o ko kakou Haku o Iesu Kristo. " E auhulihia ka poe hewa ilalo i ka po, a me na Lahui-kanaka hoi i hoopoina i ke Aku ?" Ua ko maoli no.
A pela hoi ka Ioba, ke nana'ku malaila. E ulu anei ke akaakai ke ole ka lepo poho ? A me ka Papuro hoi ke ole ka wai ? A pela iho la no ka hope o ka Lahui-kanaka hoopoina i ke Akua Ioba 8 : 11 - 13, e like la me oe e Hawaii.
2. O ke Kanawai e ae ana i ke Puhi Rama.
Ua hooholo ia keia Kanawai aohe mea i koe, aka nae, o ka hooko pono ana i ka mea i hooholo ia o ka hana no ia i koe, no ka mea hoi, aohe waiwai iki o ke Kanawai ano like me keia ke ku kohana wale iho no me ka hoohana ole ia ana e na puuwai ake nui i ka waiwai, mamuli hoi o ka ike a me ka manao ia ana e ke Aupuni he mau hale papaa nona iho, aole hoi e piha ua mau hale papaa nei ke hoopupu mai na Kalepa, a nolaila hoi, o ka ae ia ana a me ka hana ia ana a me ka hooko pono ana no hoi, o ka mea no ia e kaulike ai na aoao ekolu, oia hoi keia.
O ka ae ia ana e ke Aupuni, a me ka hana ia ana hoi e na Kalepa, a o ka hooko ana hoi, o ka Makaainana hana no ia o ka inu aku, no ka mea hoi, pehea la auanei e kohu ai ka ke Aupuni ae ana'ku, ke ole hoi e hana ia e na Kalepa, a pehea la auanei hoi e aahu ai na Kalepa me ke dala, ke ole e inu ia e na Makaainana ? A nolaila hoi, akolu mau mea kuleana okoa iloko o keia Kanawai hou, a i ka nana'ku hoi i keia mau mea ano kino, me he la ekolu, a hookahi no ia, hookahi no helehelena, a hookahi no hoi ano.
No ka mea hoi ; heaha la ke Aupuni ? Eia no kona ano. O ka hui pu ana o na Makaainana a pau loa ma kekahi aina, o na 'Lii hoi ne na kanaka, a e hana pu ae i na mea a pau e pono ai ko lakou noho ana, o ke Aupuni no ia, no ka mea hoi, o na 'Lii o kekahi hapa no ia o ke Aupuni, a o na Kalepa puhi rama hoi, o kekahi hapa no ia o na Makaainana, a o ka huipu ana hoi o keia mau mea a pau, o ke Aupuni no ia.
A heaha la ka mea i koe ? Ua ike no oukou i ko'u manao e pili ana no keia mea ma ka Nupepa a kakou, Helu 45 a me 46 o ka Buke III o ka la 5 a me ka la 12 o Novemaba iho nei, i ka hope pili pono i keia Kanawai hou. O ka inu ana no ia e na Makaainana.
Aka hoi, mamua'ku nei o ka hooholo ia ana o ua Kanawai hou nei, lana iki no kuu wahi manao, no ka mea hoi, ua alalai ia mai makou na Makaainana Hawaii ma ke Kanawai i ka inu nui ana i ka rama, a o na Makaainana haole wale no ka i lanakila nui malaila, aka hoi, mahope mai o laila, lohe iho la au e hoopuka ana ka mea Kaulana Hon. J. W. H. Kauahi i kekahi Bila Kanawai hoohainu rama i na Makaainana Hawaii, i mea ka e kaulike ai ka Haawii me ka Haole ma ke kiaha hookahi.
A i keia mau la iho nei, halawai au me kekahi makamaka o'u me D. Nuuhiwa, he Lunamakaainana no ka Apana o Hanalei Kauai. A ninau aku la au ia ia, " Pehea ka Bila Kanawai hoohainu rama i na kanaka Hawaii ?" Pane mai kela ; " Ua make, ua make iho nei hoi ua Bila Kanawai la i keia mau la'ku nei." " A pehea, ehia poe o oukou i kokua nui ma ua Bila la," wahi hoi a'u ? Pane mai kela, " He umi paha a keu, a o na hapanui o na 'Lii a me na Lunamakaainana, ma ka aoao kue wale no ; a iloko hoi o ka hoopuka ia ana o ua Bila Kanawai nei, he ekolu wale no mea nana i kokua nui, a i kamaailio nui no hoi, e hoomaka ana mai ka hora 9, a hiki i ka hora 4 o ke ahiahi." Wahi ana.
A he mea e ka nui o ko'u olioli i ka lohe ana ua make ua Bila Kanawai hoohainu rama nei i ka Hawaii, a ina pela, alaila e Hawaii e, e hoomanao oe i kou mea nana i hana, a e hoalohaloha'ku hoi ia ia no kona lokomaikai nui mai ia kakou, ma ka hoano-e ana, a hoololi ana hoi i ka manao o na'Lii e kue i keia mea ino.
Aka hoi, ke weliweli nei nae au, nawai la auanei e inu e pau ai ka Rama i Puhi ia maanei ? I kuu manao ana, na Hawaii no e inu, aole au i manao na na Holokahiki a me na haole mai hoi o na aina e e inu i pau ai, a na ia kumu no i koi moi ia'u e uuku ana o Hawaii nei ma keia hope aku, anoai o ka hoomaka ana keia, a e mahuahua'ku ana paha ma keia hope aku.
3. O ka hanau nui ole o na makuahine, a me ka mahuahua mau hoi o na make.
Ma kuu heluhelu ana i ka palapala Hoike a ka Peresidena o ka Papa Hoonaauao iloko o ua makahiki elua i hala'e nei, A. D. 1862 me 1863, ua oi na make 2,015, imua o na hanau.
Penei. O ka nui o na make iloko o ka makahiki 1862 he 2,426, huipu me 2,657 o ka makahiki 1863, loaa mai 5,083. A o ka nui hoi o na hanau iloko o ka makahiki 1862 he 1474, hui pu me 1594 o ka makahiki 1863, loaa mai 3068, hoolawe i keia huina noloko mai o ka huina o na make 5,083, koe aku 2,015 ka oi o na make imua o na hanau. Aia la, ke ike mai la no kakou i ka hanau nui ole o na makuahine o kakou, aka hoi, o ka opu ia o ka honua e moni okoa nei a ke-ke i na heana make au e Hawaii, aohe i mai e ua ana, a ua piha hoi kuu opu.
A ke ninau aku nei au. Auhea na makuahine o Hawaii ? Ai ole na makuahine, auhea hoi ka lakou mau kaikamahine ? Ai ole na kaikamahine, auhea hoi na moopuna ? Kahaha ! Ei ae no hoi paha ke ahu mai nei, a e hanau ana no hoi kekahi poe, a o kekahi poe hoi, ua makau i ka luahine koke, a pepehi iho la i ka lakou mau keiki iloko no o ka opu, a o ke kumu iho la no ia la e ukuuku ai oe e Hawaii, o ka hanau ole, a me ka hana kolohe hoi o na makuahine ma o keia mau kumu la.
(1) O ka hanau nui ole o na makuahine o Hawaii. 2 O ka ulu mau no hoi o ka make i kela makahiki i keia makahiki, aohe makahiki i ike ia ma ka Palapala Hoike hapaha a na Kahukula mai Hawaii a hiki loa'ku i Niihau, ua oi na hanau, a ua emi hoi na make, he ole loa no, aka o ka make no ka nui, a o ka hanau ka ole.
Nolaila hoi, i nele mai ka wai o na kuahiwi, o ka maloo no hoi ka hope, a nakaka ka aina, pela no hoi keia ; maloo mai ke kumu wai e loaa'i neia mea he kanaka, a o ka nele ka hope oia Lahuikanaka. He oiaio maoli noia, no ka mea hoi, i ka nana ana'ku ia oe e Hawaii, o ka make ka nui, a ua piha mau hoi na la o ka makahiki i ke olopihe ana. Nolaila hoi, ke manao maopopo nei au, e emi io ana no keia Lahui-kanaka, aohe mea e nele ai, ke makaikai pono ia keia mau kumu a'u i hai aku nei.
A ke hai aku nei au ia oukou, e emi ana no, a ke waiho aku nei hoi au i keia palapala me oukou, a na oukou ia e nana mai i ka oiaio o keia mau hoike ana a me ka ole. A maanei hoi, ke haawi aku nei au i ko'u aloha i ka Lunahooponopono a me kona hope, i ka hoolaha ana'ku i keia Kumumanao loihi.
Ua oki kuu peni maanei a ke hoi nei ka malihini o Wailupe, me ke aloha no nae.
Z. P. POLIALA.
Wailupe, Oahu, Dek. 8, 1864.
* Kiekie a kaulana,
** Ua hala ka nani mai ke kaikamahine Hawaii aku, *** He hua pilau.
Ka Laau Ka-umaka e pau ai ka
NINIAOLE O NA MAKA HUALU PEPEEKUE O W. H. KALAE-O-KAENA.
E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe :
— Ua ikea iho ma kou aoao 3 o ke Kahua kaua o ka la 27 o Okatoba, Helu 44 o ka Buke III o ke " Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii." Aia malaila ka pehina mai nei a W. H. Kalaeokaena, i na pohaku eleku pukapuka o na hekili kui-pamalo a ua Ilioholoikauaua la, alualu papai niho keke o Koholaloa ; e haha poele la i ua ia la o ka aina ana (W. H. K.) e noho la ; me he Ihuanu la e manao ana e hina o Aiwohikupua, i ka hele wahi ana a kani ka pola o ka malo ; u ! e olo hoi ! hina la ana kei ! a o paha e olo ka hina o ke Aaliikumakani o Kau ia oe, e na laauohala kumu Puhala neinei. Kainoa ua kauoha e ia no ko puni, e na ku-pu eueu, olohe haku mele ninau o Kau nei, nana i hoahu aku nei au mau ninau i-a a Umiamaka, he okea oloko ; pukaka mai nei oe, lele koheoheo ana i ka pali o Kapaaheo, ike aku i na mea he opeapea o na olelo pane kukui o-a au, i hooku ae nei i ke kii i kai o kahua, no kahi keiki a Paka, ka mea nana e paani aku ko ninau lolo hakuhaku, me he hua kinikini ia na kamalii.
Aia ma kona kukulu ana iho i na kapuai kulanalana o kona manao, ua loaa e no i ka pahikaua a Keristiano, " Kunewanewa e no i ke one o Luhi," na wahi opala manao, o ka puili molowa ole ana, e kuo-e hele ai a loaa, hoouna mai nei ; me ka hoapono iho i ka hewa o na ninau malohaha ana ; e i ana : " 1. Paiha ke kapuwai puna i ke kapuai maoli ? 2. Heaha ke kiekie mai ka elau ae o ka Pahuhae a hiki i kahi a ka manu i hoi hou iho ai ?"
Ua hooponopono hou ae nei ua W. H. Kalaeokaena nei, i keia mau hua o ka olelo ana, o ka ninau Akeke kio-pahulu ana, ma ka hookomo hou ana iho i keia mau hua, " I hoi hou iho ai."
Aole wahi mea a pela na olelo o ka palapala ana i hoouna nai ai i na Kumuao o Kau, e waiho nei ma ka lima o K. Polapola Esq ; i hoopuka ia iho nei ma ka Helu o ka la 8 o Okatoba.
I ka nana mai nae a lakou nei ae, i ke kaka hewahewa ana mai nei, me ka mokomoko ana'e i ka makani, me ka manao maoli o ua o W. H. K., o hai la kana e noke nei i ke kui ; eia no ka oia no, ma ka hooponopono hou ana iho, a me ka hoole ana iho me ka lokoliu i ka hemahema o ua mau ninau la ; malaila makou me lakou nei ae, i manao ai me ka maopopo, o kekahi pua keia i kapilipiliia'i na maka i ke kepau, olelo hewa ai, " He pohopiapia." E like me ia nei e olelo hewahewa nei, " Aole he wahi hemahema iki ;" pela paha. A nawai i kakau kela palapala i na Kumuao o Kau ? E i ana :
Heaha ke kiekie mai ka elau ae o ka Pahuhae a hiki i kahi a ka manu i puoho ae ?
E like me ko makou ike maopopo lea mamua i ka hemahema, i hooponopono hou ia mai nei e oe ; ma ka haalele ana'e i huaolelo " Puoho," a hookomo ia hoi keia huaolelo " hoi hou iho," malaila iho la no, a me na wahi e ae o ua mau ninau aama piipali la au e ke hoa, i wehewehe huaipau ole ia'ku ai au ninau i olahonua.
No ke kauoha paakiki loa a Polohilani, ka Hoku-makapo o ka lani ia oe, ke hooili aku nei au i ka omole laau hookaakaa maka nou, oia hoi keia ; o i mai auanei, i nana makaia'ku kou mai e ke hoa. Auhea la kahi a ka manu i puoho ae ai ? O ke poo anei o ka Pahuhae ?— O kahi paha a ka manu i hoi hou iho ai ? Pehea la kau pololei ke olelo malaila, o kahi i puoho ae ai — A o kahi paha a ka manu i hoi hou iho ia ? Ua like anei ko laua olelo hookahi ana iho la no anei ? Ina pela, o oe ka oioi o ka Lepekaholo i neia mea he ike ole, i keia mea pakuwa i na keiki o ka makani kuehu lepo, he olelo Hawaii. No ka ike ole ka ua-nei ; no ke oki loa no, " Mai na Ku a na Kaloa," ina nolaila, e aho ke kahu wahi o a komo o Emalani, holo mai i ao ia'ku e a'u i ka olelo, ke hemahema la hoi oe i ka olelo o kou aina hanau.
E ke hoa e ! he kowali ko ninau, ke pakawili ae la ia oe a pualiali me he mamaka kii la, ke hahau iho la i ko poo, mohio ko lae i ka makani o Kaholoakeahole, ku hoolehelehe-kii ana i ka mahinaai a Nukee ua kanaka, me au pane kiko hewa ia oe iho.
Ua manao anei oe e Keliikukahaoa i au ma ninau, o kahi wale no kela i hemahema, a aole he wahi hemahema e ae ? Oia wale no ka uakekei ! Ua hoakaka pono mai no nae paha oe i kahi e hapala'i i ka puna ? O na pahu lepo lio mea kanu au ? Maloko paha — mawaho paha ? I hou mai paha auanei oe i kuu hoohalahala ole aku, i ka hewa o na Buke eha au i lawe mai nei i keia mau ninau, aole o'u manao e hoahewa'ku ia mau ninau i unuhiia mailoko o ka olelo Hawaii, he kanaka ia aole nana keia olelo, ina no ua pololei, oia iho la no ; ina no ua hewa, oia ae la no, ua akaka ka hemahema he io loaa ka ia la ; o ke oki loa no oe o ke kumamakahi o ka ole : Hauhili kau me he ai la na ke Kawelea ; ua ike mai no hoi oe ia'u pane kelakela hiwahiwa luaole, i ka hewa o ka haku ana i ka olelo o au ninau, hookui mai ana no oe me he ia la no ka makaha, ka hele a kole ke poo ; a laa nae hoi ka pau o ka unahi o ko lae la. A, he Pulehu au mau olelo pane, " He maona puaali."
Ke i hou mai nei ua moopuna nei a Waawaaikinaaupo, i kuu komo hohonu ole aku ka iloko o na Buke ana, i pai ai i na Halepaipalapala i Hilo, i kahi kahawai o kahi a Nape e noho nei. Nawai la auanei e hanawale aka kau mau Buke, o oe io iho la no ka hoi ka moopuna i koe a Waawaaikinaaupo, nou ia ; he waiwai hooilina nou, aohe mea keakea ae i kou waiwai i komo hewa aku, hoopiiia kau ma ke Kanawai Ahinahina ; uwaiia ka Ahahookolokolo a kahi wai o Kalihi, (i Pukahanalepo) kukuluia iho, a i holo ole ilaila, miki ia mai kau i Waiohinu nei i kahi o ka maia pala, a, o Honuapo koke aku no ia kahi o ke Ahuawa hoka o ka awa o ko Aumakua hana buke o Aboruona. Heaha la ia buke au i olelo mai nei i kamalii o Kau, oia hoi ka Huinahelu ? Malia no hoi he pau pu iho no hoi i ka pohopiapia ; he iki pula no hoi la, paki liilii ka wai o ka maka ; a, he iki nioi, maneo na ka nuku upehupehu, i ka nuku i kahi J. W. Hanu o ka olu o kukui o Pokini.
Ke i hou mai nei, ua hoapono aku ka o K. Polapola a me Ahi, i na ninau ana, aole ka he wahi a hewa. Aohe wahi mea a mahalo ae o K. P. i ka hemolele o ua mau ninau nei a ka moopuna a W., ua ike no wau i ka mea nana i mahalo, o ko hoa Hoku-makapo no. (Polohilani)
Ke olelo hou mai nei ua o Nahalelewa, i ka hana ole ana'ku i ka wehewehe ana o ua mau ninau nei a " Kohuola kahi wai o Kanaio." A o no e olo ka hana aku i kau lalau, o kau ninau poaeae la, o ka mea ka ia e kau ai ma ko makou hale noonoo, e hooluhi hewa ai i ko mako lolo aeae, a hakuhaku hewa iho i kau ai puupuu e na " Mumuku hokake ipukai,"
Ke waha oioi hou mai nei no, i kuu like ole ka me kahi keiki uuku o ka ua Kanilehua, me Noa, ka mea nona aku nei ka Halelana o ua o W. H. Kalaeokaena, i ili ae nei maluna o Puukahuahua, ma ka piko pono o Puulilelile : Heaha aku auanei hoi ka'u e hana wale aku ai i kou mea i ona ai ? I ka wehewehe pololei ana nae paha ana i ka ninau a S. W. M. K., o Leleo, a wehewehe ole ia aku nei kau e a'u ea ?
No ko ike ole nae paha ia'u olelo pene ; e i ana ; " Aole no ka loaa ole o ka ninau ka mea i hai ole ia'ku ai, no ka lalau maoli no." I makapaa oe ? I poina nae paha ea ? He haule paha ? E kaka-i ia no hoi paha e oe a kau ae ma ou lihilihi, aole la e poina i ko wa au i kakau ai i ka olelo pane pauda ole ia'u.
He like hoi ke kahoaka o keia mea huna inoa, (W. H. K.) me kahi kahoaka o kahi keiki o ke kula ai pihapiha Pueo o Hokukano, he haiao wale no nae, aohe akaka loa. E kuhi ana paha i ka huna ana i ka inoa, aole la e pa i ka alapaa o Kaueleau ; kahi nae hoi i ke pohue la.
Ke hookuu iho nei wau ia'u e hoopau i ko'u pane hou ana'ku i kuu hoa, no ka mea, ua ae mai no i ko'u hoohalahala, ma ka hooponopono hou ana mai nei a kuu hoa i na ninau lalau hoopau maunu o kumupali kahakai. E nana ma Hoik. 3 : 18. " E kau i ka laau makole ma kou mau maka i ike oe."
E aloha auanei kaua a nui me kou Lunahooponopono pu ; a me ka poe e heluhelu ana i keia kakau manao ana. Me ka mahalo.
JOSEPH W. HAHU. Pakini, Kau, Hawaii, Nov. 27, 1864.