Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 51, 17 December 1864 — Ka hana pono ole a ka Lunahe- LU O HAMAKUA HAWAII. [ARTICLE]

Ka hana pono ole a ka LunaheLU O HAMAKUA HAWAII.

E e* Mupepa Kuokoa e ; Aloha oe:— Ina he m«a hiki ia oe, a me kou Lunahooponopono, ke lawe aku i keia wahi ukana ma kou lima, a nau ia e ma kela «eahi keia wahi o ke Aupuni Hawaii, a hiki loa'ku i ke kai auuanu o Maikonisia, a me Fatuhiwa, no kela mau hua e kau ae la maluna. "Ka hana pono ole aka Lunahelu o Hamakua," a penei no ia.

I ka la 18 a 19 o Novemaba nei, hiki mai ko makou Luna-auhau, oia hoi o W. S. Akana Pake, ma Waipio nei, no ka ohi dala ana. A eia ka mea i maopopo ai kona hana pono ole, oka poe a ka Luno-helu j hookuu ai i ka auhau kino t kula, alanui, me ka ike maopopo ioa o keia poe ua holoi ia e ua Luna-helu nei, aka. i ka hea ana inai a ka Lūna-ohi, penei, o mea, "eia", i mai la ka Luna-ohi, "e $5.00 au dala," pane aku la ka mea nona ka auhau, "aole, e $3,00 no a'u daia, ninau mai la ka Luna-ohi, "auhea ka palapala hookuu ?" " Eia no,' 1 i hoike aku ka hana, eia ka aohe mana o kela pala» pala a ka Luna-helu, nolaila, ili hou mai la keia mau pohaku maluna o ke kanaka ($5.00.)

Eia hou no kekuhi apiki o ua Luna-helu nei, elua wahme o Hamakua nei, i auhau ia i ka auhau nlanui, auhau kula, kino, kuke waiwai. O Hoomaoa he kaikamahine no Kahuiaana, i kahea mai ka hana o ka inoa, 0 Hoomana, "eia," "eia kou auhau ia ē mea ilala," ka! ahu kupanaha a ka la i Mana, ka oa mea o ka makapo o ka Luna-helu, e hiamoe ana no anei oe i ko hele ana i Waimanu, a olua i hele ai me Kahalekui ? Ina pela ea, he oiaio ka iohe, ua lilo ka Lunu-helu i ka lealea a ka awa, a o keia naaupo ka mea nana i kakau keia mau auhau, maluna o keia wahine, he keu, mai ko'u la hanau a hiki 1 keia la a'u e kakau nei, aole au i ike a !ohe hoi, ua anhau ia kekahi wahine i ka auhau alanui, auhau kula, iloko wale no o keia makahiki, ua pau hoi ka auhau hapalua o na wahine, eia no ka ko kau nei ka auhau kino, kainoa ua hoopau ia ke kanawai o Luaehu, aole ka. Ina oka Luna-he-lu keia, e aho o Awahua ka mea nona kahi olelo lealea penei. Naaupo o Awahua, oke ano nae o ka puka ana o keia olelo, i kuai pipi me L. Laiana, penei. I ninau o Laiana ia Awahua, "ehia dala o keia bipi,'' pane mai Uela, U 55.00." Olelo o Laiana, "naaupo ka oe e Awahua," o ka make e ana kona liewa.

Eia hou no keia pono ole, o ka poe hoi i hoohemo kahiko ia e ka Luna-helu mua, i na makahiki i hak altu, 'ua paa hou no-i keia Luna-helu, ua 50 makahiki a 60, 70 o kekahi poe, auhau no, ka mea i hemo, aka, i ka manawa i hele mai ai ka Luna-helu a ma ka hale o J. W. Kauwahi, noho, hele nui aku na kanaka malaila. no ka hai ana i ko lakou waiwai, alaila, pane mai la ua Lunahelu nei, o mea "eia," e mea ou lio, "hoole aku la ka mea holoholona, 1 no o'u lio," ī mai kela, "ua kakau ia e Kauwahi, 2 lio, 1 ilio," alaila, i mai la kela, "pono ole maoli no ka hana a Kauwahi, e holoi," a pau la, nana mai la ua Lnna-helu nei i ke ano o ke kanaka, "ae, palupalu oe," hai aku la hoi nei kanaka, "he lima maloo ko'u la, a he nahu kau ko'u la ?" A pela aku, nonoi aku hoi ke kanaka i ka palapala hookuu, eia kai ala, "e hoi au a Kawaihae, haawi mai i na palapala hookuu o oukou ma ka Eke-leta, i kali aku ka hana, a pau ia pule, alua pule, akolu, aole hiki mai, ka, o ka lohi mai no paha auanei ka ka Luna-helu a, o ka hiki mai no ia o ka Luna-ohi, aohe apiki a koe, auhea aku ua hoopunipuni e ae, aole anei o keia Luna-helu no, oia no, aole anei no kona hoopunipuni, pau kanaka o keia ahupuaa o Waipio nei i ka pilikia iaia, nolaila, aohe kumu e ae, kai noa nana e hookaa keia mau dala, o kona hoopaa ana i kana mea i olelo ai i ke akea, ua hookuu ia oe, aole auhau maluna ou, a o na auhau kupono ia oe oia ke hookaa. Makemake loa kanaka ia ia i ka inaikai o kana hana, eia ka he pahele, he apiki. Eia hoi keia, hele aku nei kekahi kanaka o Waipio ne», a hiki i Waimea, e kope ana o J. W. laukea i ka inoa o na kanaka ku i ka auhau o Hamakua nei, no ka lawe ana i Hilo, a lohe nei kanaka i ko laua hoopaapaa, o J. W. laukea, a me W. K. Kulua, penei. Helu mai la ka Luna-helu i ka inoa, o mea, ua hookuu ia i ka auhau alanui, paneaku la oJ. W. laukea, "aole pono ke hookuu i keia kanaka, ua ikfe no au he kanaka ikaika keia," paa iho ana, loaa hou keia inoa, o raea, ua hemo i ka auhau kino, eia ka J. W. laukea. "aole make hoohemo i keia kanaka, ua ike au he kanaka oolea keia ikaika loa," a pela aku. Ka ! eia ka hoi elua ae nei Lu-na-helu o Hamakua nei, o W. K. Kulua, a o oe hoi e J. W. laukea, kanawai ole no hoi oe i kou r.ana'ku i ka mahina, i kona kapakahi ana, aole paha, ia oe ia euwahi-e no ke ano hou anei o ka noho aupuni i keia manawa, i hana pono ole mai nei ka Luna-helu. Da ike ole anei ka Luna-helu i kana oihana i haawi ai na hai e hana, a o kou manaoio no anei e W. K. Kulua, e hoopua hou i ka auhau au ioleJomai ai, ua pau, ka auhau kino, a ina aole pela kou manao, nohea keia dala a ka Luna-ohi e koi mai nei, nolaiia, he mea maopopo ua komo mai kekahi Aloneke iloko o ka malawaina, i mea e ino i

ai, ma pela, peia. Kainoa ua make o Waawaaikinaaupo, ka Luna-heiu o kela manawa, i na pela na Luna-helu a pau, aohe waiwai a koe o ke no la hoi e aie ke Aupuni. Ninau mai paha auanei kekahi, "pehea e aie ole ai ke Aupuni ?" Kai no hoi, e auhau aku i na wahine, e like me keia mau wahine ma Hamakua nei, i ka po no paha ka helu ana, ae paha, ko kaua ike hoi. Eia no keia apiki," o Kuakaula 1 no ilio, i ka Buke hoi a ka Luna-ohi, elua ilio, elua dala, oki nau, manoanoa, manuunuu a pepeleue, ua mea o ka hana pono ole a ka Luna"helu. Eia ka mqa i koe, he wahi keiki uuku 7 paha makahiki, he lio nae kona, ninau ka Luna-ohi, haawi ka makua o ua wahi4ceiki nei ($1.00,) i mai la ka Luna-ohi "o ke dute waiwai koe," "heaha ke dute, he 0.25, 60 waiwai paa, 40 walsvai lewa, u ka! nohea la keia waiwai paa o keia wahi keiki, a waiwai lewa hoi." Nolaila, e ike mai kakouana hoa, i ka pono ole a ka hana a keia Lunahelu, pau ia. Eia keia, he Kumukula no Laupahoehoe, o Kuailiahi ka inoa, ua auhau ia ika auhau kino, kula, alanui, e keia Lu-na-helu hoi, ka auhau ia'ku ia, he keu keia oka makahiki nuhou, akaaka. E aho paha |o Nunu laua.o Kakohe, auhau ia no la, e aka aku a mamae ka iwiaoao, nolaila e pii ae oe e ka nupepa Kuokoa, a luna o Puukohola la, ilaila oe e kahea iho ai i lohe ua Luna-helu nei, a nana ia e ike iho i ka mea hou o Hamakua, e aha kakou, e aka a pau ke ahoJ Ua pau me ke aloha i ka Nupepa, a me ka Luna-hooponopono. P. K. Makaainanaiauhauia Waipio, llamakua, Hawaii, Dek. 14, 1864.