Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 51, 17 December 1864 — Ka Laau Ka-umaka e pau ai ka NINIAOLE O NA MAKA HUALU PEPEEKUE O W. H. KALAE-O-KAENA. [ARTICLE]

Ka Laau Ka-umaka e pau ai ka NINIAOLE O NA MAKA HUALU PEPEEKUE O W. H. KALAE-O-KAENA.

E ka Nupepa Kuokoa c; ALoha oe: —Ua ikea iho ma kou aoao 3 o ke Ka- • hua kaua o ka la 27 o Okatobfi, Helu 44 o ka Buke 111 o ke " Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii." Aia malaila ka pehina mai nei a W. H. Kalaeokaena, i na pohaku eleku pukapuka o na hekili kui-pamalo a ua Ilioholoikauaua la, alualu papai niho keke o Koholaloa ; e haha poele la i ua ia la o ka aina ona (W. H. K.) e noho la; me he Ihuanu la e manao ana & hina o Aiwohikupua, i ka hele wahi ana a kani ka pola o ka malo; u! e 010 hoi! hina la aaa kei! a o paha e 010 ka hina o ke Aaliikumakani o Kau ia oe, e ha laauohala kumu Puhala neinei. Kainoa ua kauoha e ia no kopuni, e na ku-

pu eueu, olohe haku mele ninau o Kau nei, nana i hoahu aku nei au mau ninau i-a a Umiamaka, he okea oloko ; pukaka mai nei oe, lele koheoheo ana i ka pali o Kapaaheo, ike aku i ua inea he opeapea o na olelo pane kukui o-a au, i hooku ae nei i ke kii i kai o kahua, uo kahi keiki a Puka, ka mea nana e pauni aku ko ninau 1010 hakuhaku, me he hua kinikini ia na kamalii. Aia ma kona kukulu ana iho i na kapuai kulanalana o kona manao, ua loaa e no i ka pahikaua a Keristiano, " Kunewanewa e no i ke one o Luhi," na wāhi opala manao, o ka puili moloua ole ana,i e kuo-e hele ai a lona, hoouna mai nei; me ka honpono iho i ka hewa o na ninau malohahaana ; e i ana: " 1. Paihakekapuwai puna ike kapuai maoli ? 2. Heaha ke kiekie mai ka elau ae o ka Pahuhae a hiki i kahi a ka manu i hoi hou iho ai ?" Ua hooponopono hou ae nei ua W. H. Kalaeokaena nei, i keia mau hua o ka olelo ana, o ka ninau Akeke kio-pahulu ana, ma ka hookomo hou ana iho i keia mau hua, " I hoi hou iho ai." Aole wahi mea a pela na olelooka palapala ana i hoouna nai ai i na Kumuao o Kau, e nei ma ka lima o K. Polapola Esq ; i hoopuka iit iho nei ma ka Helu o ka la 8 o Okatoba.

[ ka nana mai nae a lakou nēi ae, i ke kaka hewahewa ana mai nei, me ka mokomoko ana'e i ka makani, me ka manao maoli o ua o W. H. K., o hai la kana e noke nei i ke kui; eia no ka oia no, ma ka hooponopono hou ana iho, a me ka hoole ana iho me ka lokoliu i ka hemahema o ua mau ninau la; malaila makou me lakou nei ae, i manao ai me ka maopopo, o kekahi pua keia i kapilipiliia'i na maka i ke kepau, olelo hewa ai, " He pohopiapia." E like me ia nei e olelo hewahewa nei, " Ao!e he wahi hemahema iki;" pela paha. A nawai i kakau kela palapala i na Kumuao o Kau ? E i ana: Heaha ke kiekie mai ka elau ae o ka Pahuhae a hiki i kalii a ka manu i puoho ae ? E like me ko makou īke inaopopo lea mamua i ka hemahema, i hooponopono hou ia mai nei e oe; ma ka haalele ana'e i huaolelo " Puoho/' a hookomo ia hoi keia huaolelo " hoi hou iho," malaila iho la no, a me na wahi e ae o ua mau ninau aama piipali la nu e ke hoa, i wehewehe huaipau ole ia'ku ai au ninau i olahonua. No ke kauoha paakiki loa a Polohilani, ka Hoku-makapo o ka lani ia oe, ke hooili aku nei au i ka omole laau hookaakaa maka nou, oia hoi keia ; o i mai auanei, i nana makaia'ku kou mai e ke hoa. Auhea la kahi a ka manu i puoho ae ai ? O 'ke poo anei o ka Pahuhae?—O kahi paha aka manu i hoi hou iho ai ? Peheu la kau pololei ke olelo malaila, o kahi i puoho ae ai—A o kahi paha a ka manu i hoi hou iho ia ? Ua like anei ko laua olelo hookahi ana iho la no anei ? Ina pela, o oe ka oioi o ka Lepekaholo i neia mea he ike ole, i keia mea pakuwa i na keiki o ka makani kuehu lepo, he olelo Hawaii. No ka ike ole ka ua-nei; no ke oki loa no, " Mai na Ku a na Kaloa," ina nolaila, e aho ke kahu wahi o & komo o Emalani, holo mai i ao ia'ku e a'u i ka olelo, ke hemahema la hoi oe i ka olelo o kou aina hanau.

E ke hoa e ! he kowali ko ninau, ke pakawili ae la ia oe a pualiaK me he mamaka kii la, ke hahau iho la i ko poo, mohio ko lae i ka makani o Kaholoakeahole, ku hoolehelehe-kii ana i ka mahinaai a Nukee ua kanaka, me au pane kiko hewa ia oe iho. Ua manao anei oe e Keliikukahaoa i au ma ninau, o kahi wale no kela i hemahema, a aole he wahi hemahema e ae ? Oia wale no ka uakekei! Ua hoakaka pono mai no nae paha oe i. kahi e hapala'i i ka puha7 O na pahu lepo lio mea kanu au ? Maloko paha—mawaho paha ? I hou mai paha auanei o% \ kuu hoohalahala ole aku, i ka hewa o na Buke eha

au i lawe »nni nei i keia mau ninau, aole o'u manao e hoahewa'ku ia mau ninau i unuhiia niailoko o ka olelo Hawaii, iie kanako ia aole nana keia olelo, ina no ua pololei, oia iho la no ; ina no ua he .vu, oia ae )a uo. na akaka ka hemahema he io loaa ka ia la ; o ke oki loa no oe o ke kumamakahi oka ole : Hauhili kau me he ai la na ke Kawelea ; ua ike mai no hoi oe ia'u pane kelakeia liiw.ikiwu luaole, i ka hewa o ka haku ana i ka olelo o au ninau, hookuimai ana nooe me he ia la no ka makaha, ka hele a kole ke poo; a laa nae hoi ka pau o ka unahi o ko lae la. A, he Pulehu au mau olelo pane, " He maona puaali." Ke i hou mai nei ua moopuna nei a Waawaaikinaaupo, i kuu komo hohonu ole aku ka iloko o na Buke ana, i pai ai i na Hulepaipalapala i Hilo, i kahi kahawai o kahi a Nape e noho nei. Nnwai la auanei e hanawale aka kau mau Buke, 0 oe io iho lft no ka hoi ka moopuna i koe a Waawaaikinaaupo, nou ia ; he waiwai hooilina nou, aohe mea keakea ae i kou waiwai i komo hewa aku, hoopiiia kau ma ke Kanawai Ahinahina ; uwaiia |ka Ahahookolokolo a kahi wai o Kalihi, | (i kukuluia iho, a i hoio ole ilaila, miki ia mai kau i Waiohinu nei 1 kahi o ka maia pala, a, o Honuopo koke aku no ia knhi o ke Ahuawa hoka o ka awa o ko Aumakua hana buke o mona. Heaha la ia buke au i olelo mai nei i kamalii o Kau, oia hoi ka Huinahelu ? Malia no hoi he pau pu iho no hoi i ka pohopiapia ; he iki pula no hoi 10, paki liilii ka wai oka maka; a ; he iki nioi, maneo 110 ka nuku upehupehu/ i ka nuku 1 kahi J. W. Hanu o ka olu o kukui o Pokini.

Kc i hou mai nei, ua hoapono aku ka oK. Polapola a Ahi, ina ninau an«r, aole ka he wahi a hewa. Aohe wohi mea a mahaio ae o K. P. i ka hemoiele 0 ua mau ninau nei a ka moopuna a W., ua ike no wau i ka mea nana i mahalo, o ko hoa Hoku-makapo no. (Polohilani) Ke olelo hou mai nei ua o Nahalelewa, 1 ka hana ole ana'ku i ka wehewehe ana oua mau ninau nei a " Kohuola kahi wai o Kanaio." Aono e 010 ka hana aku i kau lalau, o kau ninau poaeae ia, 0 ka mea ka ia e kau ai ma ko makou hale noonoo, e hooluhi hewa ai i ko mako 1010 aeae, a hakuhaku hewa iho i knu ai puupuu e na " Mumuku hokake ipukai." Ke waha oioi hou mai nei no, i kuu like ole ka me kahi keiki uuku o ka ua Kanilehua, me Noa, ka mea nona aku nei ka Halelana o ua o W. H. Kaieeokaena, i ili ae nei maluna o Puukahuahua, ma ka piko pono o Puulileiile: Heaha aku auanei hoi ka'u e hana waie aku ai 1 kou mea i ona ai ? I ka wehewehe pololei ana nae paha ana i ka ninau a S. W. M. K., o Leleo, a wehewehe ole ia aku nei kau e a'u ea ? No ko ike oie nae paha ia'u olelo pene; e i ana: " Aole no ka loaa ole oka ninau ka mea i hai ole ia'ku ai, no ka lalau maoli no." I makapaa oe ? I poina nae p«ha ea ? He haule paha ? E ka-ka-i ia no hoi paha e oe a kau ae ma oo lihililii, aole io e poina i ko wa au i kakau ai i ka olelo pane pauda ole ia'u. He like hoi ke kahoaka o keia mea huna inoa, (W, H. K.) me kahi kahoakm o kahi keiki o ke kula ai pihapiha Pueo o Hokukano, he halao wale no nae, aohe lakaka loa. £ kuhi ana paha ika huna i ana i ka inoa, aole la e pa i ka alapaa o ! Kaueleau; kahi nae hoi ikc pohue la. | Ke hookuu iho nei wau ia'u e hoopau | i ko'u pane hou ana'ku i kuu hoa, no ka | mea, ua ae mai no i ko'u hoohalahala, ma ka hooponopono hou ana mai nei a kuu hoa i na ninau laiau hoopau maunu o kumupali kahakai. E nana ma Hoik. 3:13. " E kau i ka laau makole ma kou mau maka i ike oe." E aloha auanei kaua a nui me kou Lunahooponopono pu;a me ka poe e heluhelu ana i keia kakau manao ena. Me ka mahalo. JOSEPH W. HAMU. - Pakini, Kaa,.Hawaiii Noy. 27,1864.