Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 2, 12 January 1865 — Page 1
KA
NUPEPA KUOKOA
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.
BUKE IV. HELU 2. HONOLULU, IANUARI 12, 1865. NA HELU A PAU 163.
" KA NUPEPA KUOKOA.,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaha keia Poaha.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)
KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY THURSDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price. THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.
L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.
Ka Nupepa Kuokoa.
Ka Makahiki 1864 ma Hawaii nei.
Auwe,ua hala ka makahiki 1864, i keia la oia e pau ai, e nalo ai, a hele aku i ka aoao mau o ka poe i hele aku, ua waiho mai no nae kana mau hana kaulana ia kakou, a e waiho mau ana ia hanauna aku, ia hanauna aku.
1. Ka olioli o na Lunamakaainana i kohoia i ka monede mua o Ianuari, e like me ke Kumukanawai o ka A. D. 1852.
2. Ka pouli ana o ka la i ka la 5 o Mei, A. D. 1864.
3. Ka olelo hoolaha alii, e akoakoa na Elele i ka la 7 o Iulai, 1865, i kakauia i ka la 5 o Mei. 1864.
4. Ke koho hou ana o na kanaka ma ka balota, i mau Elele i ka la 13 o Iune, e like me ka olelo Hoolaha Alii o ka la 5 o Mei, A. D.1864.
5. Ka akoakoa ana o ka Moi Kamehameha V., a me kona mau Alii, a me na Elele i ka la 7 o Iulai, 1864.
6. Ka hoopauia ana o ke Kumukanawai o ka A. D. 1852, i ka la 13 o Augate, a me ka hoonoho hou ia ana i Kumukanawai hou i ka la 22 o Augate, 1864.
7. Ke koho hou ia ana o na Lunamakaainana i ka la 28 & 29 o Sepatemaba, e like me ke Kumukanawai hou.
8. Ka akoakoa ana o ka Moi, Kamehameha V., a me kona mau alii, a me na Lunamakaainana, i ka la 15 o Okatoba, 1864.
9. Ka ae ia ana o ke Kanawai puhi rama ma Hawaii nei.
10. Ka pau ole ana o ka Ahaolelo o keia makahiki, a e komo ana no iloko o ka A. D. 1865.
11. Ka hoolaha oleia ana o ka moolelo o na hana o ke Kau Ahaolelo o ka A. D. 1864.
12. Ke kukulu ana o ke Kama Aliiwahine, ke kaikamahine hanau hookahi a Kinau, wahine Alii, puokoko, enaena i ke kapu, mailoko mai o Kinau w (Hoapili-wahine) a laua me Kamehameha I., i " Ahahui Aloha," e hui ana me ko laua mau makaainana lalo loa, i Ahahui hookahi, a e kapaia ana ma ka inoa Kiekie o kona kupuna-wahine Alii kaikuaana o Kaniu Hoapili-wahine, oia hoi o Kaahumanu, wahine ponoi a Kamehameha I., oia hoi keia, " Ahahui Kaahumanu."
13. Ka ua nui, a me ka maka* kaikoo, iwaena o na hebedoma elua, o ke* malama o Dekemaba nei, A. D. 1864.
14. O ka hoomau ana o ke Al* i ke ola maluna o ka poe i koe, a loaa ho* ka makahiki 1865.
Hapi-nu-ia, (Happy New Year) ke aloha me oukou a pau. J. H. *ANEPUU. Maunakilohana, Palololo, Oahu, Dek. 1864.
He wahi Moolelo no * Kanakaole i make aku nei.
Ua hanau oia ma Waimea, Hawaii, i ka makahiki 1809, a ua komo oia i ka Ekalesia ma ka Apana ma Honuaula, mokupuni o Maui, M. H. 18**, a ua holo mai oia ma Honolulu nei i ka M. H. 1857, a ua noho oia ma * berita ma Kawaiahao, a hiki mai i ka M. H. 1864, i ka malama o Augate, ua kohoia oia i Luna Ekalesia, aole i loihi kona noho ana ma ia oihana ; ua male oia i ka la 14 o Sepatemaba, o keia makahiki 1864. Ua haalele mai oia ia'u i kana wahine male. Ua lawe ka Haku ia ia, no ka mea, oia kona hoa paa mau ma ka lani. No ka mea hoi, oia ka hoa male paa mau loa ma na hoailona n*e ma ka lani, ke paulele io ia Kristo.
Ua male ia maua i ka M. H. 1850. He kane malama wahine keia mai ko maua male ana a hiki i kona make ana, aole i hoano-e mai oia i ko maua noho ana, o kana hana mau a'u i ike mau ai, o ka haule ole o na halawai ia *ia me ka pule mau i ke Akua ma ka la*, ka puu hoomaha o na mea a pau i manaoio ia Kristo.
Nolaila, ua hana iho * malalo i Kanikau nona, no ka luuluu * nei mea he aloha, no ka haalele ana * ka hoa-pili o ke kane, ua hele oia i ke ala hoi ole mai.
HE KANIKAU NO PAULO KANAKAOLE I
MAKE AKU NEI.
Kuu kane hoi — e-ue no au — e,
Kuu kane mai ka lai o Waialua,
Mai ke aheahe maka* la i Malamanui,
A nui ko aloha eue p*u — e,
Aloha ia wahi a kau * hele ai — a,
Aloha ke kane — ka hoa ohumu o ka po — a.
Kuu kane hoi — eue no au — e,
Kuu kane mai ke kula loa o Keahumoe,
Mai ka noe halii lua o — Eheleauau,
E au ae ana i ka ma* o ke kane,
Aloha ia wahi a kaua e hele ai,
Aloha ke kane — ka hoa ohumu o ka po — a.
Kuu kane hoi — eue no au — e,
Kuu kane mai ka la wela o Kukaniloko,
Mai ka malu pali o Kalena,
Mai ka ohu kolo mai la i Kanoenoe,
Aloha ke kane — ka hoa ohumu o ka po.
Kuu kane hoi — eue no au — e,
Kuu kane hoi mai ka wai halau o Waipahu,
Mai ka lau noni hihiu la o Peekaua,
E kaua ae ana i ka hoa e ole maliu mai — ea,
Aloha ia wahi a kana e hele ai,
Aloha ke kane — ka hoa ohumu o ka po.
Kuu kane hoi — eue no au — e,
Kuu kane mai ke *** laula o Ewa,
Mai ke kaha mak*i o Manana,
E nana wale mai *** no ke aloha ia'u — nei,
Eue no au — e,
Aloha ke kane — ka hoa ohumu o ka po.
Kuu kane hoi — eue no au — e,
Kuu kane la ma ka lepo uli o Aiea,
Mai ka piina iliili la e Kapukaki,
E ki ae au i ko lo** *na e ole e hemo — e,
Aloha ia wahi kialua e hele ai — a,
Aloha ke kane — ka hoa ohumu o ka po,
Kuu kane hoi — eue no au — e,
Kuu kane mai ka malu niu o Moanalua,
Mai ke aheahe makani la e Kahauiki,
A hiki mai ko aloha eue no au — e,
Aloha ia wahi a kaua e hele ai — e,
Aloha ke kane — ka hoa ohumu o ka po.
Kuu kane hoi — eue no au — e,
Kuu kane mai ka uka anu la e Kapalama,
Mai ke ala hihipea la e Iwilei,
E lei ae ana au i ke aloha e ole e hemo — a,
Aloha ia wahi kaua e noho ai — a,
Aloha ke kane — ka hoa ohumu o ka po.
ABIGAILA NAILIELUA.
Beretane, Kaaopua, Honolulu, Dec. 23 1864.
Olelo Pane ia Kupanaha.
E ke Kuokoa, ka mea kokua i ka pono o ka lahui holookoa, e hoike ana i na hana a na Lunamakaainana, i ka pono o ka hana a kekahi poe, a me kekahi poe oia Hale.
Ua ike kakou i ka manao o ka mea nana i kukulu keia manao ma ka pepa i hala iho nei, e pili ana kana hana nui no ka Luna o Hilo.
Ke mahalo nui nei au ia manao, o ka mea nana ia kukulu manao ana. Eia ka ninau, owai la ia mea nana ia kukulu manao ana ? Haina, oia no paha ka Luna o Kona Hema, ke ole au e kuhihewa.
Ua kuhi paha kela, oia wale no ka mea ike i ka hoopuka i na manao kupono, a me na mea kupono ole, pehea la hoi e hiki ole ai i ka mea ana i pane aku ai i ka Luna o Hilo.
E ike oukou auanei i kana mau wehewehe, no ka mea, nana oia i hoike aku nei i kela pepa i hala iho nei. Eia kana mau haina imua o ka lahui i ike oukou. Akahi. Ua olelo ka mea kukulu manao, ua hoouna aku na Makaainana o Hilo e hele i ka Ahaolelo, e niele, e hawanawana, oia kana.
Eia ka'u ia oukou e ka poe heluhelu nupepa, ua olelo no au ma ka ike maka, aole ma ka lohe wale. E ninau mai paha auanei ua mea la nana kela kukulu manao la a kakou i ike iho nei, ihea kou ike haina mua i na po i hoomaka ai ka Ahaolelo, pehea oe i ike ai ? Haina, o ka helehelena o ke kanaka, oia ke aloha lelehu o na maka, o ka haule pinepine o ka Ahaolelo, ka maka alua, oia ka po ahalealea o ke Kanikela Amerika i ka lanakila ana o Aberahama Linekona, akolu, oia ka la Hanau o ka Moi, he po ahalealea no ke Kiaaina Oahu, maluna o ka Halepohaku o Kimo, oia na ike maka, auhea ka lohe i haiia mamua i hawanawana ia ? O ka mea i kukulu iho nei i keia manao, oia no kekahi iloko o ka poe e hana ana i ka ona. E nana ae kakou, auhea ka hana i pili i ka hookau hou aku i ka auhau maluna o na Makaainana, ma keia mau mea i hai oiaio ia aku la ia oukou.
I ko'u manao, o keia mea i hoike iho nei i kona manao ma ka pepa a kakou e heluhelu nei. Oia kai hookaumaha i ka poe nana makou i koho mai. Eia ka ninau i na Makaainana o ka apana nana i koho mai keia mea e hoohewa nei i ka Luna o Hilo, no kona hawanawana i ka ona o mea, a o mea.
Eia ka'u ia oukou, aole no oukou e makemake ana iaia, no ka mea, ole ae nei hoi au e makemake, pela pu nohoi paha kakou a pau loa. O ka Luna o Kona Akau ka mea nana i hoopuka keia manao, i ole ia o Kona Hema paha, ina oia e ku auanei oia i ke au, no kona oloolo ihope, aka hoi, ina aole nana, aole no hoi ia e pilikia. Aka, ua haiia mai no nae hoi au e kahi manu. " Eia" nae kai Iesu i ka poe Iudaio. Ua olelo lakou "e hailuku i ka wahine i ka pohaku oia ke Kanawai ia Mose, no ka moekolohe, o ka hailuku i ka pohaku." Eia ka ka Haku, "na ka mea hala ole e nou. Pehea la ? Pau lakou i ka holo, pel mai Ioane,"
Eia ka lua o ke kukulu manao ana, a kakou no i ike iho nei, oia ka hapai ana i ka uku o ka Papa-pai nupepa Aupuni, oia hoi, hookahi tausani elima hanele dala ($1,500,) oia no kona kuhihewa, e olelo ana, e ili aku keia kaumaha maluna o ka luna o Hilo, a me kana mau keiki, he kupanaha nui no a kakou e ike ae la no, aole paha ia i manao o ko ke Aupuni waiwai puka no ia, ma ia Papa-pai no e paiia'i na kanawai, a kuai aku, loaa mai ke dala, hoihoi aku iloko o ka waihona.
Oia nei ka hoi ke pookela o ka hohonu o ka ike, o ka ike paha keia i ku ai ka mahanahana i Kauai, aole nae ia o ka oiaio oia hopuna olelo, ua lohe au, he pele, o ka hookapeke wale iho no nei a ka poe henehene.
Eia kahi mea kupanaha a ua mea kukulu manao nei, e kauoha aku ana i kona apana, e koho hou aku iaia e hele hou i Lunamakaainana no ia apana. Ahukupanaha i Mana. E kauoha ana i ko Hilo e hoomoe ma ka papa, ua pono no ia kauoha, ina aole i haiia'ku ke kee e ka Luna o ka apana ana e kauoha aku nei e koho hou mai iaia.
Eia ka'u ia oukou e ka apana nona keia Luna, nana ka hoolaha mua'ku nei, e olelo ana : " Kupanaha ! Kupanaha !!" Aole paha he poe ike ole oukou i kana hana e like me na hua e kau ae la maluna, Kupanaha ? Ua maopopo noia i ka nui manu o na Mokupuni a pau o keia pae aina. Nolaila, aole au e hai nui aku malaila, ma kahi i ike ole ai o oukou, malaila au e hahai aku ai ia oukou.
Eia ka poe a'u i ike ai, aole i hana i ka hana a keia poe, oia paha ko Kona Akau, ko Puna paha, o ko Kau ka oiaio, o ko Hilo mau Luna elua, ko Wailuku i Maui, kekahi o Lahaina, ko Honolulu elua, Koolaupoko, Hanalei.
Ua kuhi no paha oe, aole e kolekole kaunoa. Eia ka he mai nui kou ; kolekole ka noa la, o kou mai nui iho la noia a pili kahili i ko pepeiao la, mai hopu hewa oe i ke ope kupapau, a hoihoi aku na ko wahine, ke akua ke kane, ka ike ole ka wahine. Eia keia ninau, o ka Luna o Hilo kai puu ka maka, a oopa, a haule i ke kio lepo, ulaula hoi na maka, kapakahi ka hele, e hapapa ai me he manu pelehu la ? Oia no anei ka haalele pinepine i ka Ahaolelo, a hala he mau la, a me na hebedoma, ka mea nona na makahiki kaumaha ? Kainoa iaia ka pilikia. Pehea, nana no anei na bila, e noi ana, e ae ia ke kuai o kela kanaka, keia kanaka i ka rama, a me ka bila e noi ana e kukuluia i Hale-inu-pia, oia no anei, kai ku ae iloko o ka hale, e olelo ana "e haawi aku i pono kaulike iwaena o keia lahui holookoa ?"
Ahukupanaha i Mana, ke kauoha aku i ko Hilo e hoomoe ma ka papa hoopii, i aku la kekahi manu, "e, ua pa-au i ka pohaku a ke kanaka, nawai ka hala ? Na'u ka hala, i ka pao ana i ka huewai a ke kanaka i ka pohaku."
Kai no paha, ua maa iki oe i ka hoe waa, eia ka he kane ia ahu-e, ka hoe aku no ku i o, hoe no ku ianei. Ke mahalo nei oe i ko Hana, a me ko Waialua, ua pono noia mahalo ana, o ka oukou pua hookahi no hoi paha ia.
E oki paha kaua maanei, a ua kokoke mai na la e pau ai ka Ahaolelo, ke hoi nei ko Hilo kupa, ua hiki mai ka Hooilo, o puni auanei i ka wai-nui.
L. KAAPA.
Mililani, Jan. 6, 1864.
Ka Hoomana Kahiko, Helu II.
Ua moolelo o Kane, ame kona
mana, ame kana mau hana.
Eia ka moolelo no keia mau akua, o Kane ke kaikuaana, o Kanaloa kona kaikaina, a o Kaneapua ko laua pokii. Mai Kukulu o Kahiki mai lakou, a noho ma Hawaii nei. A ua hoomanaia e ko Hawaii nei lahuikanaka, i ka wa kahiko i mau akua no lakou. Penei ka lakou hana ana : Kanu mua lakou i ka ai a o-o, ka lua a mo-a, alaila, kaumaha aku la penei. " Eia ka ai e ke akua e Kane e Kanaloa, eia ka ai, eia ka i-a, e ola ia'u ai ka'u mau pulapula, a kanikoo a palalauhala, i mahiai, i lawai-a, i kukulu hale nou, i kaumaha ai nau na ke akua."
A ina hoi he wahine, penei kana kaumaha ana, " Eia ka ai e ke akua, eia ka ai, eia ka i-a e Kane e Kanaloa, e ola ia'u ai ka'u mau pulapula, a kanikoo a palalauhala, i mahi ai, i lawai-a, i kuku aahu nou no ke akua, ai kaumaha ai hoi."
NO KONA MANA.
Eia kona mana, ia laua e hele ai i kaapuni ia Hawaii nei, a hiki i kahi wai ole. O aku no o Kane i kona kookoo, a puka mai la ka wai, a ua kapaia ka wai-o a Kane ma laua o Kanaloa.
Eia hoi kekahi mana o laua, he hiki hoi ia laua ke lawe i ke ola o kekahi kanaka, ke au-a i ka laua mea e noi aku ai, ina he awa, ai ole ia, he mea e ae paha, e like me ko laua makemake.
A ua nui wale ka laua hana ana pela, a pela no ko laua wahi ana i kekahi loko i-a ma Honuaula me ko laua mana.
KANA MAU HANA.
He inu awa ka laua hana mai Hawaii a Kauai, a oia ko laua mea i o-ai i ka wai, i loaa ka wai hoka awa no laua, ma kahi a laua e hele ai, a hoi lakou a noho ma Lanai ; a pau ko laua noho ana ia Hawaii nei. Hoi aku la laua a hiki i ko lakou wahi i hele mai ai, i ke one Lauena-a-kane. O kela one, he one hapahapai iluna i ko laua wa e moe ai.
A o ko laua pokii, ua hoonohoia i Kaunolu i Lanai, i kiai ma ka lae, a ua kapaia ia lae o Kaneapua.
A hiki i ka wa i holo mai ai o Kanewahanui mai Hawaii mai, e imi ana i kona makemake. Kahea'ku la o Kaneapua, " He waa e holo ana i hea ?" Pane mai la o Kanewahanui, " He waa e imi aha e keekeehi i ka houpo o Kane ma laua o Kanaloa." Pane mai la o Kaneapua, " Ka ! o ka houpo ka o ke akua, keekeehi ia e oe e ke kanaka." Pehea la hoi kou ko ke kanaka, pehea la hoi owau kekahi. Ae mai la o Kanewahanui, o ko lakou holo aku la no ia a hiki i kukulu o Kahiki, a ua ko no hoi kona makemake. A na Kaneapua no i alakai aku ia Kanewahanui a ike i na ko-ko a Makalii, ia wa, ua akiaki ia ke ko-ko a Makalii e na iole a Kanewahanui, oia ka loaa ana o ka ai ia Hawaii nei. Pela mai ko'u lohe. NAIMU."
No Luna Mai Ia.
Ma Farani i noho ai kekahi wahi keiki ilihune, a ua kapaia oia o " Petero Uuku." He keiki makua ole oia. O ka mea kupanaha ia ia, oia no kona hoohiki mau ana i na huaolelo, " No luna mai ia." A penei no ke kumu o ka loaa ana ia ia keia mau huaolelo.
I ka wa i moe ai kona makuakane ma ka loi, e kokoke ana e make, kahea aela oia ia Petero, me ka i aku ia ia penei, " E kuu keiki punahele, e noho makua ole ana oe, a e ili mai auanei na popilikia he nui wale maluna iho ou, aka ea, e hoomanao iho oe, no luna mai ia mau mea a pau, alaila, e hiki ai ia oe ke noho hoomanawanui."
Hoopaa naau ae la o Petero i keia mau huaolelo, a me ka hoohiki iho i na manawa a pau i halawai ai oia me ka popilikia.
Ia ia i hele ai i kekahi la makani ikaika mawaena o ke kulanakauhale, eha iho la oia i ka pili pohaku i puhiia e ka makani mailuna mai o kekahi hale. I kona eha ana, pane koke ae oia, " No luna ma ia." Akaaka iho la na kanaka i ka lohe ana i kana olelo ana pela. Ia manawa ae, hoounaia oia e hele i ka Haleleta, e waiho i kekahi leta malaila. Hele aku la oia a hiki i kahi o ka auwai, a i kona hoao ana e lele aku ma kela kapa, aole i hiki, haule iho la oia iloko o ka wai, iwaena konu o ka auwai, a nalowale aku la ka leta mai kona lima. A i kona hoi ana i ka hale, huhu mai la ia ia ka mea nona ka leta i nalowale, me ka hahau mai i kona kua. I waena o keia eha ana, i iho la o Petero, " No luna mai ia." I ke kakahiaka ae, kahea mai la ia ia ke kanaka nona ka leta i nalowale, i mai la, " Eia kau dala no kou haule ana iloko o ka auwai, ke mihi nei au no ko'u hana ino ana ia oe, no ka mea, ua maopopo ia'u, ano, ina i ole i nalowale kuu leta, ina no ua ili mai ka pilikia maluna iho o'u, no kekahi mau huaolelo a'u i kakau ai maloko."
A hala na makahiki, hiki mai la kekahi haole waiwai mai Beretania mai, e makaikai i ka aina. A i kona lohe ana i ka moolelo o Petero, mai ka waha mai o na kamaaina, kauoha ae la oia ia Petero e hele mai ma kona hale. I ko Petero halawai ana me ia, ninau mai la kela ; " Pehea kou manao e Petero, no ko'u kauoha ana ia oe e hele mai i o'u nei ?" Pane aku la o Petero ia ia, " No luna mai ia." Oluolu iho la ia ia ka manao o ke kanaka Beretania i ka lohe ana i keia mau huaolelo. I mai la oia ia Petero, " He oiaio kau e olelo mai nei, a ma keia hope aku, e pono ke noho mai oe i kauwa na'u, a na'u e malama ia oe." Alaila, pane hou aku la o Petero ia ia, " No luna mai ia ; ua lokomaikai mai ke Akua ia'u, a ke oluolu nei ko'u manao e hele pu me oe."
Laweia aku la oia i Beretania e hoho ai. A i ka make ana o kona haku, ili mai la maluna ona ka oihana a kona haku, a me kekahi puu dala nui. O ka hopena o ua " Petero Uuku" nei, ua lilo oia i kanaka waiwai nui, aka, aole nae i nalowale mai kona waha aku na huaolelo." No luna mai ia."
Ka Pahenehene a oia hoi ka
noa o ka wa kahiko, he hana uko ole noia i keia wa.
Ka hope o keia hana. Ua manao ka poe kahiko, he hana waiwai keia, ua hana lakou i ka po a me ke ao, he mau pule, a he mau malama paha e hana ai, me ka haalele i ka mahiai, a me na hana pono a pau. Ua lilo aku na waiwai elua ma keia hana. 1. O ka manawa, 2. O ka waiwai pono i luhi ai ma ka hana maoli ana, 3. O ka hoka ame ka lalau. Ua lohe waleia ma ka olelo a ka poe kahiko, o ka Moi Kamehameha II Liholiho, oia ke Alii akamai i ka Puhenehene.
He wahi hai ao. I ka poe opiopio o keia Lahui, ke ike ae la oukou i na hana uko ole o ka wa kahiko. Pono Kaahumanu i hoopau ana i keia mau hana uko ole a ka wa kahiko, a he hana hoopau manawa wale hoi ia ke hoopuka hou ia mai i keia manawa.
Ua lohe au, aia ma na kauhale ma uka ae nei o Palolo nei, kahi i hana ai oia hana lapuwale, a ua ike makou e pii ae ana kekahi poe kanaka malihini, ano elemakule o ka wa kahiko, a ma ka lohe wale ana, e hele ana lakou i ka noa, a ua lohe waleia, ua lilo aku ka waiwai o kekahi poe, ma ia hana, a ina aole hoomaluia ia hana, e pii loa aku kona mahuahua ana, a hiki i ke o-o loa ana.
E na konohiki o Palolo nei e noho ana ma kekio, ma Waiomao, ma Puukele, ma ka hapa o Wailupe, ma Kapahulu, i na ua lohe oukou he Puhenehene ma ko kakou aina nei, e papa aku. Pela no hoi ka Luna ekalesia, a ina i lohe ole mai ia kakou, eia no paha maanei na kanaka o ke alii, ka poe nana e pulumi na hewa a.pau. Owau no ka ouko kauwa haahaa me ka mahalo.
L. H. KANEPUU. Maunakilohana, Palolo, Jan. 8, 1865.
Ke koena o ko Waialua mea Hou.
E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE ME KA MAHALO :— Ua hai aku au ia oe no ko Waialua mau mea hou mamua'ku nei. O keia ke koena, a pau ka makahiki. Eia ka mua. Ua kohu kaona loa o Waialua nei i keia mau la, no ke mea, ua nui loa na hana i hoea hou mai maanei. I keia manawa, nui na ukana Pepeiao laau i kuai ia maanei i ko Wailua nei mau hale Kuai, pela no hoi, ua hoomaka'e keahi poe e wehe i mau Halekuai Bipi maanei, no ka 4 keneta ma ka paona, a emi iho ke kuai nui. I ka nana'ku, ua holo ka hana a ia poe. Ke palau mai nei na aina, a ke holo mai nei, ke kanu mai nei.
He Kula Beretane ko Waialua nei i keia manawa, a 6 malama i ao ia'i na keiki Hawaii ma ia olelo, aneane 20 na haumana iloko oia Kula e ao ia nei, o Samuela S. Boys ke Kumu. Ua hoahu na makua i puu dala no ka Halekula. Nui ka ua a me ka makani i keia mau la i hala iho nei. Ai keia la a'u e poloai nei, ke ike ia'ku nei na kukuna wela uliuli o ka la e like me kona haawina mau. Ua poino no kekahi poe ma keia mau la ia ino i oleloia maluna.
Eia kekahi, e hoike ana na Kula Aupuni o Waialua i keia mau la, e hoikeia paha i kona moolelo mahope. Me ka mahalo. S. K. KANOA,
Waialua, Oahu, Dec. 26, 1864.