Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 4, 26 January 1865 — Ka Nupepa Kuokoa. Ka Anesona Moolelo No Hawaii nei. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

Ka Anesona Moolelo No Hawaii nei.

lIELU 2.

KA MOKUAHI KILAUKA. Aia he mokuahi o Kilauea e holoholo ana ii"ko o kela umi !a keia umi la mai Honolulu aku, a e ku ana ma Lahaina, a me na wahi e ae o Maui,a e kaapuni ana hoi la Hawaii. Aole no e pau ko makou kanhele ana iloko o na mahina ekoiu i hookaokoaia no ke kaahele a?ia, ina aole keia moku, a me kauwahi mokuahi uuku ihoe holo mau ana i kekahi mau la i ka Mokupuni o Kouai. I ka la 9 o Muraki, holo aku ka mokuahi Kilauea i Hilo. Ua hanaia kekahi mea e Mi Kakela (CaBtle;) i loaa ai ia makou kahi e hoonui oleia ai ka lilo, oiai makou e haalele aku ana a e kau hou mai ai iluna o ka mokualii ma na wahi a pau. A he mau kumunui no hoi ko makou e olelo maikai no ka moku, ame kona mau a!it moku oluolu. KA HIKI ANA I HAWAII. Ua hiki aku makou i Hawaii mawaho ae o Kawaihae i ke kakahiaka o ka Poakalu, ma ka la 11 o Maraki, ua ike aku makou i ke ano kii nui owaho o ka Mokupuni. Ua ea mai imua o makou o Maunakea, ka lua keia o na mauna luaipele nui elua, a ka mea hoi nona na kapuai he 13,950 ke kiekie, a o Mauna Loa hoi ma ka hema aku ia, a he 13,760 kapuai kona kiekie. Ua oleloia o Mauna Loa e kekalii hoahanau misionari, " Aohe ī pau kona hanaia ana," no ko mea, ua tnau kona hoouna ana ae i kona mau kahawai lunipele nui. Aole paha t mamao aku mai ka 10,000 kapuai ke kiekie. Ua aiai hapa ia ae o Mauna Loa. e ka Mauna o Hualalai. Ua kokoke he 10,000 kapuai ke kiekie o Hualalai. Na ia mau mauna i alai aku i ka makani kamaaina, a waiho iho i ke kapakai komohana iloko o ke kai ninlino." « maokioki?; a o

keia paha kē kumu i haiamu niiia ai i ka wa kiihiko, oia aoao o ka m«kjpuoi e na alii a me na kauukaV Ua hookauluaia mai au » ko'u wa mua i ike ai, no ka pii ku loa o keia nnu mauna.—Me he mea la he ano haakaa keia mau muuna kiekie loa i ka. nifj§fe iku, no ko laua ano kaupiiku hale, a no ke ano kn-hio kahi nnilalo loa, a hiki i ke wekiu. Ua numaoia o Mauna Loa he a «ne 30 minute wsil!e no ka hio. No ka nui o ka pii pololei inanoan<>;i (iia o ka mauna a hiki i ka \v«kiu, n<>Jai|q, o ka pii pololei ana o ku luaipele ma ka piko ponoi. na hiki ke kakoo aku » k. r ; kaouii lua ole mai a ka hu;ii ana a ka lunipele hehee i oi aku ke kiekie mamui o umikumamakolu lauaani kapuai. ; KA iioi WAHINE A ME KA 'HOI. O ka Moiwahine kekahi eemoku, a me kona mau wknli, e hol«> ana i Kailua i kana Moi kane ; a i ko makon ku una aku ilaila, hiki mai la oia ilunao ka mo ku, mai kono.waopa mai. Ua nlohai loa ko Ihuh hhlnwai ann, no ka mea, akahi no a. hiki hou ka M<<iwahinej i ko laua home kuaaina mai ka wa i ai ka laua keiki alii opio, ka laua keiki hiinau kahi ia. Ika wa opiopio o alii iloko 0 ka M. H. 1850,, ia laua i hjjj.' ae ai i Bosetona me kona kaikuaana, ]fkeia eilii e ola nei,J a o Kauka (Dr. Ju4i) kahi me laua,, ua hiki ae iaoa a i eluniaa Uo r u hale. Ua ike koke mai ia no ii iko maua launa ana mamua, a ua hoofuka mai oia Ika manao lana e ike hoi makou, ke hoi aku makou i llonoinlu.

lo wa, ike aku au i ka Moiwahine e hoikeike nku ana i kuna Mfi kane, :i kekahi buke n'u i lioouna aku ai i ko laua Ilalealii,. ona no hoi i laFtr pu ai i ko makou hol» una aku, a o ka inoa o un buke la he " Buke Hoomann» " (Memonal Volume,) [v\n hoi ka inoohlo o ka Papa Mis)on;.ri <\im rilka ma R»setona, 110 na makahiki he kanailima.] Ke J<iuaiuia kahiko a maikai lioi kahi, o Oahu maluna o ka moku, ka hoi o ka Moi, a ua maliaio au i kona ano kino. Ua kaumaha au ii i<e anamaimai o ko ka Moi mau helehelena. Ina makahiki he 13 mamua aku, n iloko |oi o ke kakahiaka o kona ola ana, ua|manao au aole au i ike i kekahi kii ku |ke o ko ke kanaka ano. Iloko o ka)mahiua hope o j ko'u noho ana ma iajnH»u mokupuni, owau kahi i hiki aku ba kana hookipa akea, ma ka poloai mai a Mi. Mc Bride ko kakou Miainu nohd hou ma ia mau M"Ki)f)ii/)i )a, a ua ik» aliuaui ke ano hiehie alii iloko ona, i hiki ole paha i na poo alia o Europa oi pakela aku. Ua halawai mai oia ka make ma ka la 30 o Novemaba maliope mai, a mamua hoi o kona hiki una a(u i ke kanakolu o kona mau makahiki. | KA PAE MIA ANA. Mahope iho o ko fnakou hoopae ana | aku i ka ohana s>lii, H<>lo aku la makou ! Kealaakeakua, a hooika ia mai ka waliie i mai kahi ponoi no c Kapena Kuke (Lono) i pepehi ia ai. Elua'mile mai ke kai aku, aia malaila ko?arisa wahi noho me ! ka ike mai no nae ike kai kilekila, a oia | no kekahi o na wah maikai loa. Ma ia aina no kahi i ulu nui ai na alani, a me ' ke kope maikāi jie nui wale'no hoi ! na hua ono a m| ii| pual Ua iho mai o | Parisa me*ia K4 : Johe ana i ko makou h»k| aki|, a u|fali aku makou ia ia i ka pii'na maīke kuemakn pali. | He wahi mannia pokole wale no kai hoo- ! kuuia mai ia noho pu e paina ana me ia. iMi hou mai la makou ma ke kapakai, al kekahi kakahiaka ae, kaa)o ae ma ka o K«hala, a halawai mai la makou me ka eiakani hikina akau, a me he koi kupikipikio,-a hiki wale makou i Hilo. He aina. naikai o Kohala ke nana ia aku mai ka aku, n ua oi loaka maikai ia maMoii), $6 ka mea, iloko okona wehiwehi, ua ihaia aku kahi poho o ko kakou hoahanaino Bona, a me ku hale-

pule K» ristiano a ko laila kanaka i kukuj lu ai. A hala ne la i«, hoea mai la kej kakai mauna :< me nn awaawa, me na wai. lele e hioloana i-ke kai. Mahope mai o laila, hoaiui n>ai In ke nwaawa v nnni o Waipio i ko laila halepule—oia kekahi o na halepuie umikumamalua i kukuluia malalo o ka Lniana hoopouopono ana—• me kekahi wailele nm ke kua aku, e hiolo aua mai ka piko mai o kekahi mauna. I ko makou holo ana aku, hoea mai la elun a ekolu halepuie oia ano ma ke kula. Ka hookomo ana aku ike hwii o H* k lo, oia no kekiihi kii aina maikai loa o ka honua nei, ina la he molaelae ; o Mauna Loama ke alo mai, i kahi wa ua kahikoia mai e ka hau, a o Maunakea mn ke komohana, e kiei ana muluua ilio o kekahi aina uliuli loa, i hoea'aema ke kapakai, no ka mea, ua loihi loa ka wa n ka luaipele i alaholoai i kona papaliua,a no ka lilo ana no hōi oia ka aoao Koolau, ua mau ka! hooma-uia i ka wai. Da hoopuni ia ke awa o Hilo e ke kai akoakoa e holo ana elua mile mai kahi inokupuni uuku mai, ma ka aoao hikina hema, a ua hui aku no hoi ia me ke kapakai me kekahi mou pohnku. He wahi ku moku niaikai maloko. a na ke kuaau i hoomalie aku ka ikaika popiiikia o na ale, aka aohe nne ia he mea e pale mai ai i ka ikaika o na nalu o pae loa'ku ana i kula, mn ka mole o ke awa, aia ma kahi e hookomo aku ai iloko o ke awa ma ke kapakai komohana, ma kahi hohonu o ka wai, a o kahi"e hookomo aku ai ua lanakila ia i na pohaku. KA HOOKIPA OLUOLU IA ANA. Un poeleele loa hiki aku makou i flilo, a ua hapai iu'ku makou, iloko o na nalu, maluna o na poohiwi o kekahi poe I kanaka hoaaloha. Ua pulu no, aka ua hoopoina ia nae e ka hookipa oluolu ana a ka ohana o Mi. Coana; malaila hoi makou i noho ai, a me na hoahanau, a me na kaikuahine oia wahi oluolu. No 1 ka ioaa ole aua'ku o Mi. Coana i kuu j palapala i ka wa kupono, ua hala ia ma kekahi o kona mau kanpuni misionati; I aka ua hoouna ia'ku ka olelo io na la, ua hoi mai oia i ka ; Poaono ae. Me na manao kukonukonu a mahalo ko'u ike ana ia Hilo. Ika wa i iho kupanaha mai ai ka uhane iloko o na makahiki ekolu mahope iho o ka makahiki 1838, ua oi aku mamua o ewalu tausani i koino mai iloko o La ekaleaia, mai na apana mai o Hilo a me Puna, o ka wa ia he umikuinainaha tausani kanaka oia mau Apana. Manao iho la o Mi. Koana e pouo e hookomo mai iloko o ka ekaleeia i elima tausanai o ka makahiki, a he umikumaniahiku haneh ika la hookahi. Ua hai mai ia ia'u, ua hookomo ia lakou ma ka ninau pololei pakahi ona'ku ia lakou a pau. Ke ano i hiki ai ia ia ke bape(Pbo nui i na kanaka ma ka lulu wai ana, e hoomanao ia no e.ka lehuiehu. Ua hai mai oia la'u o ka poe a pau i hookomo ia mai iloko oia wa i kunewanewa ai ua mau no ko iakou kupaa e like me kekahi poe e iho. KA HOOMANAO ANA O KA WA I HALA. O ka Halepule pili nui kahiko i hiki ai ke hookomo mai i na lauaani kanaka eha, a i ka wa hoi a na kanaka e heie mai i ana mai kela pea, a mai keia pea mai, ua lilo ae ia i keia wa i hale laau maikai, i pena aiai ia, me ka hale b£le, a me ka ■ bele kani maikai, a hikr hoi ke pau pono paha na hanen kanaka ehiku. Ua hai ia mai ua anaia hale halawai maloko o ka apana o Puna ame Hilo, ka nui o lakou he mau hale laau a mau hale pehaku kekahi. Llaheluia na hoahanau a pau ma ka aoao hoomana Kuanelio iloko o keia ekalesia, i keia wa mahope iho ona makahiki he iwakalua kumamalima ua hiki aku no i ka eha tnusani ame alima haneri ka nui. Ka em\ ana mai o ka ekaiesia ua likē noia me ka < nui oka emi ana oka lahuikanaka. Ua aneane e like ka nui o na houhanau kane me na huahanau wahine.

KA ĪIOOMANA ANA MA KE SABATI. I ke Sabnti mahope iho o ko m&kou hiki ana, hoouna ae la ka leo oka bele : 0 ka halepule i kona kani eehia, a he leo no hoi i maa inau ia'u i ko'u one hannu. A houluulu mai la kekahi ahakanaka i hoaahu maikai ia, ina pal.a iloko o na makahiki he kanakolu i kaa iiope ae, he kakaikahi loa o iakou i hiki ke hele mai me ka aahu kupono. Aua hooiohe pono njai no hoi ua ahakanaka la i ka'u mau meii a ppu e hai aku ai i ka'u mau mea 1 ike ai, no ko kakou mau kuiana Mieionari ma ka Hikina, ma ke kakahiaka o ia la, i mahele ia e Ci.ana, a pela no hoi i kekahi la pule mni, a me na olelo eae no hoi i kupu mai ia'u ia wa. I kekahi Sabati ae he kanalima, a he kanaono o na luna i noho iho mahopeo ka pule, a a hai pu no a'u mawaena iho o lakou i na mea a pau a'u i hai aj. He mea ia e mai ai i ka lakou mau mea hoomanao, a ua mahaio lakou ia mau mea. Aia no hoi kekahi mea oi loa, mahope iho o ka pai anaoka halawni, ma ke» aloha pumehana ana, a me ka iulu ana o na lima, aole ine a'u wale no, aka, me ka'u wahine, a me ka'ii kaikamahine kahi. Ua hoowahawaha wale ia o Hilo, i na wa i hala, no ka uui o ka ua, me ka noonoo ole i ka nani o kona kii. la makou ilaila ua iho nui mai no ka ua. I kekahi.wa nae uā oluolu a maikai, oia no hoi ka wa e oki ai ka ua, a oia no hoi ka wa a na kamaaina e kaena haaheo ai. A oia ka mea i momona ai ko laila lepo, no ka mau mau, a ke kanu nui nei na haole i na aina ma Hilo no ke kanuko. iAoleipau.)