Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 6, 9 February 1865 — Mani me na mea o Maui. [ARTICLE]
Maui me na mea o Maui.
I ke ahiahi o ka Poakahi, la 9 o Dekemaba, makahiki 1864, holo aku la makou i kahi e ku ana o Kilauea makai o Ainahou. A ma ia ahiahi o makou kekahi iwaena o ka lehulehu e lulumi ana maluna o ka moku Mahu, me ka manao e holo i Maui, aina o ka palaoa a me na ko momona, aina hoi o na kula kaulana me na mauna hauliuli, kahi kaulana o Haleakala. Pau ka haunaele ana maluna o ka moku o no kekahi poe i ona, pau ka lululima ana me na makamaka e noho ana i Oahu, hoi ka poe e noho ana, a noho hoi ka poe e hele ana ; alaila hoomaka ka niniu ana o ka huila a naue aku la makou ma ke aia hele moana. Nani wale ka maikai o na helehelena o ka aina, ke nana ia mai luna'ku o ka moku ma ke awa o Honolulu ! Mauka aku o ke Kulanakauhale, kau lalani mai la na kuahiwi uliuli mai ka lae o Makapuu a hiki aku ilalo o Waialua, me he iwi kuamoo la no Oahu! Ma ka aoao akau waiho mai la o Kapalama, Kalihi, Moanalua a haule aku i Ewa. Alaila kiwi ae la ka aina i ke komohana a loaa na lae oioi o Waianae, aina punahele a ka la. Mauka ae waiho mai la na papu akea o Ewa, Halemano me Wahiawa, me na kaukani holoholona. Ma ka aoao hema, e ku mai ana o Puowaina, me he pola nui la no kona poepoe me ka poopoo o waena, me kona mau pukuniahi e kiai ana i ke Kulanakauhale o Honolulu. Malalo ae moe aku la ke Kula a hiki aku i na wahi kauhale o Makiki me Kapunahou a loaa aku o Manoa, Kamoiliili me Waikiki. A ma ka aoao ma nae o Waikiki noho mai la o Leahi me he liona opiopio la e moe ana, o kona hope iuka, a o kona poo makai, me he mea la e kiei ana i na keiki o ke kai. Mauka pono iho o Honolulu, wehe mai la o Nuuanu i kona mau nani a pau loa. Luaole hoi ka nani o na helehelena o keia keiki kane o ka ohana moku Hawaii! Oahu, aina a Kakuhihewa, aloha wale oe! Maikai oe, ka hanau ekolu o na Moku a Kamehameha! Kina ole kou mau helehelena, keiki nana i hookama ke Kulanakauhale Alii o Hawaii! MAUI. Loaa iho la makou i ke kakahiaka e holo ana i na ale o Pailolo, ma ke kowa mawaena o Lanai me Molokai. Kau koke mai la na pali kiekie o Maui Komohana, e kikoo ana na piko i ka lani. Aia hoi ma o o Maui Hikina, ku mai la o Haleakala, aohe ohu, aohe ao maluna ona. A i ka puka ana ae o ka la, hinuhinu kona poo, me he alii hanohano la i wehe ae i kona papale-kapu keokeo, a aloha kakahiaka i ko ke ao a pau. Mamua pono o makou, na Maui elua; ma ka Hema o Lanai; a ma ka Akau kahi Molokai e kiai ana ia Oahu me Maui. Ma ka Hema loa hoi, hauliuli mai la na kuahiwi o Hawaii ma ka ili o ka moana, me he makuakane nui la no na moku a Kamehameha i hoohui ai i ohana hookahi. A ia makou i i ike ai i keia mau nani a pau, hauoli ko makou manao, a mahalo ka naau i ka Makua Nui nana i haawi keia Pae aina maikai no ko Hawaii me ko lakou poe mamo : E lilo ana anei keia hooilina maikai i na malihini? E kau ana anei ka hae o ko na aina e ma ke one kapu o Puowaina ? Ina e hoowahaha a kiola o Hawaii i kona hooilina mai ke Akua mai, alaila e lilo kona pono ia hai. Aka, ina e paa o Hawaii i kona mau pono a pau loa, ina e hilinai oia maluna o ka makua nana i haawi ia mau pono, a hoolohe i kana kauoha, aohe kumu e nele ai. E ke Akua, e hoopaa a e hoopomaikai ia Hawaii. LAHAINA ME WAILUKU. I ka hora ehiku ku makou i Lahaina, kulanakauhale o ka lai o Lele. Malaila makou i hookipa oluoluia ai a pau ka aina kakahiaka. Maikai o Lahaina i keia wa i ka paa i ke ko. Elua wili ko malaila, a he nui no ka hana a ua mau wili la. Ekolu halepule ma Lahaina i keia wa, Hoolepope, Pope, a me ke Katolika Enelani. Mauka a maluna iho o Lahaina aia o Lahainaluna kahi o ke Kula Nui o keia pae aina. O kekahi o na kanaka maikai loa a me kekahi o na kanaka ino loa, no loko ae no oia kula. Aole nae no ke kula ka hewa o na kanaka ino. Aloha aku la makou i na hoa Kumu o na makahiki i hala, me na haumana hoi a makou i noho pu ai. Aole nae e hiki ia makou ke holo aku e ike, no ka mea, e holo ana makou maluna o ke Kilauea ke holo ia. I ka hora 12 o ke awakea, kahea maila ka moku ia makou e hoi aku i ona la. E makaukau ana ia e holo. He mau hora wale no a ku makou i Kamaalaea, a mai laila aku holo makou maluna o ke kaa a hiki i Wailuku. Malaila makou i hookipa maikaiia'i a ao ka po. He aina maikai loa o Wailuku. Aole no hoi o kana mai o ka ulu o ke ko malaila. A ke komo nuiia nei na aina o na Wai-eha e ka poe imi waiwai ma ka mahi ko ana. Ma Wailuku ke Kuiahanai kaikamahine o na makahiki i hala, a ke manao nei makou ua kuhihewa nui na makua o ia kula i ka hoopau ana ia kumu pomaikai o na kaikamahine a kakou. Maanei no hoi ke Kula Kahunapule a Rev. W. P. Alekanedero.
Ua hookuuia kekahi mau haumana, a ke noho Kahuna nei lakou no kekahi mau ekalesia a kakou. Ke noho la kekahi poe haumana i keia wa, aohe i pau ko lakou manawa, a ua makaukau no hoi kekahi mau mea e hoomaka i ka hana ano. Maikai o Wailuku, maikai ko laila poe a me ka lakou mau hana a makou i ike ai. MAKAWAO. Mai Wailuku aku holo makou i Makawao, a hiki makou ilaila iloko o na hora eha. He aina ko o Makawao. He poe kamaaina hookipa maikai no hoi ko laila. Malaila kekahi kula hanai no na kaikamahine malalo o ka hooponopono ana o Rev. J. P. Gerina. Ua komo makou e nana i ke Kula, a ua hele makou e ike i na keena noho o na haumana, ua ike makou i ka lakou hana, a he maikai ka makou e hoike nei no ia Kula. Hookahi pule ko makou nanea lealea ana i Makawao, a hala ka Sabati ia makou ilaila. Hele makou i ke Sabati ka Halepule a Rev. J. S. Gerina. Aole he nui loa na kanaka, he anaina maikai nae. He nui ka poe opiopio, a he anaina hoolohe maikai i ka olelo. Kakaikahi na anaina kanaka a makou i ike ai e haka pono ana i ka haiao e like me ia anaina. A noa ka Sabati, i ka Poakahi kau makou maluna o ka moku kialua o Maliko, oia o Helene, a holo mai i Oahu. Elua po a elua ao ka luli wale ana maluna o ke kai, a i ke ahiahi poeleele o ka Poakolu, ku ana makou i ka uwapo ma Honolulu. Hoi i ka malu o na laau o ke Kulanakauhale kiawe. Pela i au ai keia wahi huakai hele i Maui.