Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 9, 2 March 1865 — NU HOU O NA AINA E MAI. [ARTICLE]

NU HOU O NA AINA E MAI.

No ke pio ana o Papu Lawaia. Ma ko makou pepa o ka la 25 o lanuan, qa hai aku makou i ke aumoku nui i hoio aku mai Papu Monoro (Fortress Monroe) mieu ma ka la 12 o Dekernjiba, a e hoomaka ana ka hoouka ana ia Papu Lawaia (Fort Fisher). Ua hai aku no hoi makou ika hanaia o na hana kalepa a pau a na kipi ma Wileminetona (Wilmington), me na mokuahi Beritania holo loa, oia hoi na moku e holo ana i ka po, a e pakele ana hoi no ka paa i ka noe, me ka ike ole ia o ke aumoku oka Akau. Oke kumu keia e loaa nui ai ea lako ka'ia i na kipi, oia hoi na pu kaupoohiwi, ka pauda, na lole huluhulu, na laau lapaau, a tne ia mea aku ia mea aku, me ko lakou uku mai no hoi i ka pulupulu. Ua pau nae ia kalepa ana oia ano, ua pani paaia aa awa ku moku o na kipi, he mea e ka huhu a hikilele hoi o na poo kipi ma Kikemona (Richmond). E hai aku no makou i kekahi wahi mooolelo pokole e pili ana i na mea i hana hope.ia mai nei ma ka nuku o ka muliwai Lae Maka'u. Ka hoouka mua ana ma Papu Lawaia. Mahope o ka haalele ana iho o ke aumoku nui iaPapu Monoro, ua loaa lakou 1 ka ino, a hookahi hapalua oia auinoku i holo aku i Bmf<»ta (Beaufort) rffa Karolina Akau, e kakali ai a pau ka ino. Ika pau ana ae o ka ino, o ka holo no ia o ka auinoku e hoouka ia Papu Lawaia. Mamua aku o ka waha o ka muliwai Lae Makau, he wahi aina one haahaa> a ua kapaia ua wahi moku one la, o ka mokupuni o Kainika (Smith's Isl»nd i ), a o kahi oioi ma ka hema o ua wnhi mokupuni la, o Lae Makau ia. Elua kowa e hiki ai ke komo ma ka muliwai Lae Makau, hookahi ina ka aoao akau o ka mokupuni o Kamika, a ua kapaia ia kowa, o ke kowa Hou (New Inlet), oia kahi i paku ia mai e Papu Lawaia, a o kekahi kowa, aia ma ka aoao komohana, ma kahi i alai ia mai e na papu ikaika elua, i kukuluia maluna o na mokupuni liilii, a ua kapala oa mau papu la, o Papu Casawela CFort Caswell), a me Papu lonesona (Johnson.)

Aia o Papu Lawaia maluna o kekaiii wahi puu one loihi, ma ka aoao akau o ke kow'a Hou. a oia hoi kekahi o na Papu ikaika loa ma Am«r»ka. Ma 23, ua hoomakaakuo Adimarala Pota ('Aeimiral Porterj, i kekalū inoku i knpaia o Luisiana, me na pauna pauda 430, 000 maluna ona i Papu Lawaia, a ilaila kahi i pnpuhiīa ai ua moku la ī ke ahi. Ua mariao waleia e like ana ke pahu ana me ke ke pahu ana o ka pauda ma Erita i Enelani, a oia la ka mea nana e hoopahu ka pauda o ka papu, aka, aole nui ka poino i hanaia e ia mea, he kuhihewa loa ia, aka nae, ua loheia nae ke pahu ana ma Nupena (Newhe 60 inile ka loihi. I kekahi kakahiaka ae, holo aku ke aumoku iloho a ki aku i na poka pahu i ka papu. Eha inoku palelmo iloko oia huina. Ua weliweli loa ko lakou ki ana aku, 115 poka pahu i hooleiia'ku iloko o ka papu i kela minule keia niinute. He inea hiki ole i na kipi ke ki mai i ke kauwahi pu hookahi. Aole hiki ia lakou ke hoike mai i ko lakou mau poo, aka, ua like lakou me na iole ka pee iloko o na poopoo maloko 0 ka lepo. Ua uhiia o luna iho o ko lakou mau lua i ua luau nui, a mawahoiho ka l»ao, ua kapaia ia hale lua, he mea "pale boma" ( , bombproofs). Ma ka po ana iho, pau ke ki ana o na pu. I kekahi kakahiaka ae, hoouka hou aku ke aumoku e like ine mamua, me ka hoolele aku i na puaii ko.i iuka,' elima mile ina ka hikina o ka papu. Elima tausani ko lakou huina pau. Pio ia lakou he mau wahi papu uuku, me na kanaka 230, me na pu kuniahi aole i nui loa, me ko lakou hele aku no imua a hapaha mile mai Papu Lawaia mai. O ka papa koa mua o na koa kihakahaka, "*ia hele aku lakou 60 iwilei mai ka papu raai, oiai e pee ana na koa Kipi o ka papu iloko o ko lakou mau "pale boma" no ka makau i ke ki weliweli mai o ke aumoku. Ekolu a eha paha koa Akau i komo aku iioko o ka papu, a lawe mai 1 ka hae Kipi. Aka. ua hoomakakiu aku o Kenela Butela, a tne kona hope alua i ka papu, a hoike ae ia, aole e hiki ke hoopioia ua papu la ma ka hoouka emoole ana. Ua iohe no hoi laua e hele mai ana kekahi puali koa Kipi mai Wileminetona «»ai, nolaila, ko laOa mea i hooholo ai e hoio aku maluna o na moku. Kau kekahi hapa o ka puali koa maluna o na •noku ia po a holo aku, a i kekahi kaakuhīaka ae, kau aku kekahi hapa o ua piiali la. a lihlo aku i ka muliwai lame-

Ba. Ia ln, holo akū na moku hao i Kaletona. Hoomau oku no o Akimarala Pota i ka hoopahu ana i ka papu a hala na la elua, loaa lakou i ka ino nui, a oia kona kumu i haalele ai, a holo aku i Biufota. No keia mea, ua hoopauia ko Kcnela Butela noho ana ma ka oihana koa, a hnouna ia'ku ia i Lowela CLowell) ma Makakuseta. Ka Hoouka aliia ana ia Papu Lawaia.

Ua nui loa na la i hooliloia e Akimaraia Pota i ka hoopiha hou ana i kona mau moku i ka pauda, ka poka, a me ka nanahu, hoouna hou ia'ku na puali koa ma ka aina malalo o Kenela Tere (Terry.) Ma ka la 12 o lannari, holp hou aku I<e aumoku i Papu Lawaia, a ma ka la 13, hoomaka hou ka hoouka ana ma ke kakahiaka. Elima moku hno, hookahi o lakou he moku weliweli loa, oia hoi ka moku hao i kapaia " Aoao Hao" (Iron a oia mau moku no ka i holo aku a kokoke aki aku i kona mau pu. Mahope iki iho, aole i kani hou mai na pu ma ia aoao o ka papu, hookahi wale no pu i kani mai. Ia manawa, hoomaka'ku na moku laau e ki, me ka pane ole mai o ka papu, oiai e hoouna koheheo ana na pukuniahi he 591 ka nui i ko lakou mau poka pahu, a me na poka maoli iloko oka papu. Ua hoomauia keia hoopahu ana apo ka la. I keia la, lele iuka na puali koa ina ka aina malalo o Kenela Tere, a hooiuaka lakou i ke kukulu ana i na papu ma ka lalani pololei a hiki ma kahri aoao o ka Anemoku, mauka o ka papu. Ma ka la 14, hoomakakiu lakou ia Papu Lawaia, a hooholo iho lakou e hoouka hou aku. Ma ka la 15 i ka hora 3 o ke ahiahi, hoomaka hou ko lakou ki ana, a pii maoli no na koa maluna oka papu. la wa, liiki nrai na puali koa Kipi, malalo o Kenela Hoke, mai Wileminetona mai, a hoouka mai mahope o na puali koa Akau, aka, ua hooauheeia'ku lakou e na puali koa i huiia. O na puali koa e hoouka ana i ka papu, pii aku la.lakou maluna o ka pa he 15 kapuai ke kiekie, me ke ki mai no o na Kipi i na pu raipala (rifles) ia lakou. Aka, ua pii aku no lakou me he liona la, 0 lawe mai, me ke oki aku i na Kipi oiai e ku ana lakou ma ka aoao o ka lakou mau pukuniahi. Ehiku pa ana Kipi i kukulu ai, hookahi aku mahope o kekahij a pela'ku, a ilaila ko lakou wahi i nakaka ai no na hora ehiku a hiki i ka hora 10 o ka po, oia ko lakou manawa 1 kipakuia'ku ai mailoko aku o ka papu, me ko lakou hoemu pu ia'ku i kekahi aoao 0 ka Aumoku, a ilaila ko lakou wahi 1 pio ai. I keia manawa a pau, e ki mau ana no ke Aumoku iloko o ka papu, me ke ku ole o ke poo o ko lakou mau hoa'loha. Ua hai aku o Kenela>Tere ia Akimarala Pota ma ka hoikeike ana'ku i na -hae hoailona a me na lamalama i ka aoao oka papu ana eki mai ai. He mea kupaianaha ke akamai o na kanaka kipu o ke Aumoku.

O ka nui o na koa Kipi ilokoo kn papu 2200, tm make pal»a, a i oleia ua lawepioin. O ka nui o na pu i lilo mai mailoko inai.o ka papu he 72, o na koa Aupuni malalo o Kenela Tere, 10,000 ko lakou nui, he 88 i make, 500 i eha, a he 92 i lawe pioia. O ka huina pau 691. He nui ka poe i make i ke pahu ana o kahi waiho puuda o na Kipi ma ka papu, mahope mai o ka la o ke pio ana ua papu la. Ua manaoia na na Kipi no ma kekahi aoao o ka muliwai Lae Makau i puhi i ua wahi waiho pauda nei ma ka hooouna ana'ku i ka uila ma ka uwea keleawe (teiegarapa.) Ua hai mai no hoi 0 Akimarala Pota i ka nui o na'lii a me na Uanaka o na manuwa i nalowale, oia lioi 330. 'He 1800 koa a me nn hiina i Ule aku iuka mailuna aku o na moku manuwa, i hele aku e kokua ia Kenela Tere i ka hoopio ana i ka papu. Elua mau pu nui, he 15 iniha ka laula o ka waha, i naha maluna o na moku hao ma ka hoouka ana, a eono hoi pu, 100 pauna ke kaumaha o ka poka hookahi, 1 naha ma ka hoouka mua ana, a nui no hoi ka poe i make a i eha i ka naha ana oua mau pu la. Na mea i hanaia mahope o ke pio ana oPapu Lawaia. Ma ka la 16 o lanuari, ua puhi ae na kipi me ka haawi pu mai i na papu ō lakou, oia hoi p Papu Casawela fFort Caswell), me Papu Camapela (Fort Campbell), a me na papu a pau ma ka mokupuni o Knmika. O ka nui o na pu i laweia mai mailoko mai o keia mau papu, he 100. % Ma ka po o ka la 18, elima mau moku Beritania me na waiwai i hoopioia e

ka-aumoku o Pota. A i ka po o ka la 21, pio hou elua mau moku. Ua hoi aku kekahi hapalua o ke aumoku o Akimarala Pota i Papu Monoro, a ua holo aku na moku hao i Ka!etona. Ke lawe nei na puali koa o ka Akau L na torepidoi waihoia e na kipi ilokooka muliwai Lae Makau. ke kokoke aku nei ka puali koa o Gen. Tere i Wileminetona, he 18 mile maluna nku oia wahi. Aole paha e liuliu e lohe koke no kakou ikē pio ana oia wahi. Ua puhi ae po hoi na kipi i kekahi mau moku powa o lakou, ia Talahasi (Tallahasse) a me Kikamauga (Chickamauga).