Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 9, 2 March 1865 — KA MOOLELO O KEPAKAILIULA! [ARTICLE]

KA MOOLELO O KEPAKAILIULA!

MOKUNA XIX. KA HOONOHONOHO ANA I KE KAUA A PUNI o llawaii, a me ka hoi ana o KepaKAILIULA MAI MAL I ! AKU. a keia mokuna no H01 ' e (j)J|3|, haalele ae kakou i ka olelo ana no ka hapai ia ana o Kaikipaanenea, a e kamailio loihi kakou maanei no ka hoi ana o Kepakailiula ma ka moana, i ka nianawa i hoi mai ai ka poe alualu ia ia. I kona holo ana'ku e hoi ana i Kohala, a waena moana, halawai pu laua me kona niakuahunowai me Kuikuipahu, e hoihoi mai ana i na poo eono o na'Lii o Hawaii i pau ai ia Kepakailiula, e like me ka mea i hoike mua ia'ku ia na Mokuna i hala. E lawe ana i Maui nei e hai ai, na Keolonahihi e hai, a i ka halawai ana o laua. Olelo mai la o Kuikuipahu i ka hanai, "Ka! Kupanaha oe, eia ka oe i Maui nei, un a-na makou i ka huii ia oe, me ko mnkou manao uapilikia oe," Alaila, ia'ku la ka hanai," " Ka! Ua holo mai nei au i Maui nei i ka po-nei, no ka nui paila o ko'u aloha i kuu wahine me he ahi !a, a he mea hiki ōle no hoi ia'u lee hoomanawanui iho i ka manao, no kn mea, ua o mai ke aloha o ka wahine iloko o ko'u io, me he kui la e hou ana i kuu puuwai, a hoano-e hoi i ko'u manawa, a pehea la au e uumi iho ai i ka ukana a nei mea e hana nei ? " Iwaena o keia olelo a ke'Lii me ka maikai, i mai la o Kuikuipahu kona makuahunowai, " Ka! Pela la uanei ka hana e ke'Lii, ka hele malu me ke kanaka ole, kainoa hele oe ke'Lii, hele pu me ke kanaka, ikeia keia mea he 'Lii ilaila,"

pela ka laua olelo loihi ana. Alaiia, ninauaku la o Kuikuipnhu i kn hanai, "ua hui nae paha olun me ko wahine, a launa ? " Alaila. hoole mai la " Aole. A.ka, ia'u i hiki aku ai, un pau na'Lii iloko, n me Makolea pu, o ko'u pii no ia a kau i kaupaku, a hoolohe ika leo." Ma keia wahi, he makehewa ke olelo hou kakou, no ka inea, ua like pu ia me ka olelo mn ka Mokuna 17, n 18 o keia Moolelo Kaulana oka wa kahiko. Nolaila, ua oki au maanei i ka hoopuka nna aku i ka poe heluhelu. Alaila, i hou ne la ke'Lii ia Kuikuipahu, " Ae, o holo a i nku, ia nei iho nei Kaualulehuaokanahele, (ko kane) a i hoole mai auanei, i aku oe, e nana iho i kuu nahu ma ka puhaka ona, a me ka uwau ma ka poli o ka waiu, a i hoole no ea? Olelo aku oe, e kii aku i ke kihei, aia iloko o ka loha o ua hale la, ma ka loha ma ke kua ma Ewa o ka hale." Ma keia piina loa, e hoalu iho kakou e hoomaha a kuu iho ka nae, n e olelo hou kakou no ko Kepakailiula hoi ana, ia ia i hiki aku ai i Kohala ma ka napoo nna o ka la, ia manawa, ninan mai la na'Lii, " Ka ! i hen iho nei oe i nalowale ni ? " " I Maui aku nei wau, (wahi n ke'Lii) i hele aku nei e ike i Kalawelaokona, wahine) nolaila, oka ohumu a Ka« ikipaananea no'u a me ia, ua lohe aku nei au, nolaila, aia "a h6i mai ke'Lii.o Kuikuipahu, alaila, hoike aku au i ko'u manao ia ia." la wa no, mama iho la ka awa a pau, hoka iho la iloko o ke kanoa, a ninini ia i na apu elua, no ke'Lii, a me kona akua, e like me ka mea i hoikeia ma ka Mokuna 13 o keia Moolelo, a pela'ku, a hiki i ka pau ana o ka ai ana a ke'Lii, a me na hoa'i. Ma keia pauku, e au-i hou ae kakou ihope, a e olelo no hoi me ke akahai, no ka hiki ana'ku o Kuikuipahu ma ke awn pae waa i OJowalu i Maui, ia ia i pae aku ai ma ka ae-one, holo kiki mai la o Makoiea, ka laua Kaikamahine aloha me na knikuaana, {Keolonahihi) a kiei ana keia i ka waha o ka waa, a ike i na poo, ua paa i ka omao ia i ka lai, a ua maloo nae ka lai, a ahu wale mai ke ano o ke poo; ia manawa no, lele iho keia e honi, e uwe ia Kamohooalii, aka, aole e hiki. No ka mea, ua papa'ku kona makuakane, ka malihini mai Hawaii mai, me ka olelo aku, " Aole nu hai keia make ou mau makuakane, aka nau no, a nau no i imi ke kumu i make ai lakou nei, na ko hoa i ka lai lau niu o Kona (kane) no i pepehi, na Kepakailiula, mn ke kaua ana mai nei." Ia wa ana ilohe ai, pau ae In kona manao ana i ke poo o na makuakane, a o ke kane wnle no kana mea i aloha nui ai, kona hoa o na po kphaihai o ua kai mnlino la, (o Kona) me ka ninau mai, " Auhea la hoi ia ?'" wahi a ka makuakane, "Ia nei iho nei i keia po, a hoi ae nei a loaa mai nei ia'u." Alaila, i mai la ke Kaikamahine, "He wahahee nau, (na ka i na hoi ha in nei in, ala hoi au." Alaila, i aku la ka makuakane, " E nana iho ana v -oe i ke nahu ma ko puhaka, a me ka uwau ma ko poli me ko waiu 1" Alaila, i mai la ke Kaikamahine, " Aole nana ia la, na Kaikipaanānea no ka ia la," pela iho~la ko laua hoopaapaa ana, a hiki i ka manawa i oleloaku ai o Kuikuipahu, " E kii i ke kihei, o ka ieha, aia ma ka loha ma Ewa o ka hale." A i ka hele ana o ke Kaikamahine Makolea, ua loaa iho la ia ia ua kihei la, a hookahi ana hana nui he uwe, i ku i na hua mele a ka poe kahiko, penei: •* He uwe la he aloha, No kuu hoa i ke anu, 1 pupue ai maua, Ka nahele o Alakai, Akahi au a ike, I ka mea nui he aloha, Ke hue ae nei loko f ( Kapalili i ka pauwai, E ake no a ike, 1 na lehua i Panaewa, I maoao no paha ia, Aohe au i maaao, Aia oe ilaila, Hiki ke alohaia nei, Kahiilme lani ai."

Pela iho la ua Kaikamahine puukani la o ka lai o Ehu, me kona hoomanno mau i keia mau hua mele. Ia manawa no hoi, auamo aku la ua Kuikuipahu nei i na poo a hiki imua o kona kauikuaana, (o Keolonahihi) aloha aku aloha mai, a pau ko laua aloha ana, hai aku la ke'Lii Kuikuipahu i kona kuleana i hiki mai ai, me ka olelo aku, " Eia na pokii o kaua la, ua make i ka hunona a kaua, nolaila, lawa mai nei au e hai oe. la manawa, lalau iho la o Keolonahihi i ke poo o Kamohoalii u honi ne la, me ka uwe kaukau ilio, pela no ka ke'Lii uwe ana i na poo o kona mau kaikaina a pau, me ka ninau mai ia ia nei,- Henha ka hala i make ai keia poe? " Alailn, hai nku la o Kuikuipahu i ka hala i make ai lakou i ka Ui kina uuku o Hilo-hanakahi, me ko ia nei olelo aku, " I hwe inai nei nu i ke poo e hai oe." Al.iila, i mai la o Keolonahihi, " Nau no e hai ke poo a knu hunona i pepehi ai a make, a i na hoi i make i ka'u hmiona, alaila, na'u no hoi e Aoi." la wa no, hoopaapaa ikaika ae la laua ma na olelo ino, [aka, ho mea kupono nae ia ke hoike aku imua o oukou e ka pue e heiuhelu ana, a me kn -poe e nana inai ana i keia Moolelo Kahiko i waena 0 na kau poeleele o keia lnhui.] Ia wa koke no, koiaku la o Kuikuipahu i kona kaikuaana ia Keolonahihi, me ka olelo aku, " E hoi kaun, aia no ka Uaua hunona-li, o Kepakailiula. ,> Alaila, 1 la o Keolonahihi me ka leo huhu, " Hoi no oe me kau hunona, aolie a'u himona i Ilawaii, eia no ka'u hunona i Maui nei, o Kaikipaananea ke'Lii ikaika, a nolaila, ke hai aku nei au ia oe, e noho iho i Maui nei." Alaila, i aku la o Kuikuipahu, u O noho no me kau hunona, a aloha wale ou iwi i ka waiho ae, a ike iho nu," i mai no hoi kela, " O kou mau iwa ka'u ike iho i ka ulaula'e." Alaila, pane hou mai la o Kuikuipahu penei: " Ae pahn! o ko'u mau iwi paha kau e ike iho, o kOu mau iwi paha. Pela ko laua hakaka ana ma ke ano hoopaapaa, a kokoke i ka manawa i kau ai oia ma ka waa, e hoi aku ni i Kohaln. Eia hoi kn olelo hope loa a Kuikuipahu, o ka hanwi aku i kona aloha i ke kaikuaana, aohe wahi mea aloha mai kela, no ka mea, ua punia oia no ka la o ka huhu. A makaukau o Kuikuipahu no ka hoi, holo-kiki mai la ua Kaikamahine nei, a aloha mai la ia ia nei, (Kuikuipahu) me ka olelo kauoha mai, " E hai aku oe i ko'u aloha nui i kuu kane, Kuu hoa o ka malu lai o ka niu o Helani, E hea mai ana ia'u o hoi aku au, Kuu hoa mai na pea hulilu e Kona, Hookahi no makani he Eka, Aloha ia, aloha no hoi au, A hea la auanei ko maua wa e hui kino ai me.kuu aloha?" Alaila, i mai la ka mnkunkane, (( Aia a make o Kaikipannanea, alaila, ike olua. Eia nne ke kauoha a ko kane ia oe, hiki i ka la e kaua ai'ea, e kukulu ae oe i kou hoailona, he wahi lepa, i mea e pa* kele ai oe i ka make i ua la la, o kuhihewa aunnei ko Hnwaii he pio oe, pepehiin oe. Pela mai nei ke kauoha a ko kane, me ko malama loa ia oe iho." A pau ae la ka laua olelo ana, ee iho la keia iluna o ka waa, a hoi aku la i Hawaii, a me na poo a pau eono. A i kona hiki ana i Hawaii mai Maui aku, elua pnha la, nlailn, haiia na pbo, a p|u ka hai ana, olelo aku 1a o Kepākailiula i kona manao imua o kona makuahunowai, ('Kuikuipahu) e ha-i aku i ka lohe 1 na'Lii a puni o Hawaii, ua kena ia o Kiihele, a me Kieimaia ekolu moku, o Kohala, o Kona, o Kau, na'Lii, na Makaainann. A o Kiihele hoi, o Hnmakua, a me Hilo, me Puna, aka, ia Makaoku no nae ka olelo i ko Hilo poe alii, a ua hai aku i na'Lii i keia mea, me na waa a pau e holo ae ai, a hiki i Kohala, elua anahulu ma ia hope iho, alaila, makaukau. A ua emo ole no hoi, makaukau na'Lii a me na Makaainana, a kokoke flua nna-

hulu puie,) o ka holo oku aku la n» ia ona waa i Kohala. Mamua ae noe o kn manawa, uu kauohoia na wahine a puni o Hawaii, e ohi nui i na hua kuikui ma ka nahelehele, e koi n paa, a he annna hoi ka loa, enskoi, a mawōho ae ka la-i e wahi ai, |$ela ma na walii a puni o na Moku eono Hawaii. • Eia hoi ka olelo i loheia. a i knmuilio waha.ia hoi'e ka poe kahiko, o na elemnkule ka mea liiki ole ma keia kaua ana, n me rm kfeiki omo-waiu, a n>e na lualune i hele a kolopupu. A ua kau in ke Kanawai paa, " O ka mea hiki o|e a hele ole i keia kaua, e puhiia kona hale i ahi, a e pepehiia hoi kona ohana, a o ka ai hoi, e hao wnle ia." Pela ka mea i oleloia ma keia Moololo, i ke nu o Kaulana o Kepakailiula. I na wan u fiau i akoakoa like ai mn Kohnln", e kui nnn no nn kukui n ko laila mau wahine a pau, a hoike mai o Kuikuipahu i kona manno i na'Lii, nknhi no hoi a halawai o Maknoku me kana keiki. iAol t i pa u.)