Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 10, 9 March 1865 — KA MOOLELO O KEPAKAILIULA! [ARTICLE]

KA MOOLELO O KEPAKAILIULA!

MOKUNA XX. Ka holo ana'ku o na waaKaua he NUI... PAU NA ĪHOIHO KUKUI I ka pan, nlailn, hoomaknukau ia na waa he nui loa,oia hoi, he umikumamalua mano; a paueeia nn wan i ke kai, me ka hoonoho papa likeia lakou mai kela kihi, a keia kihi e like me ke ano o ka hoonohonoho ana o ka laina kaua, e kaua mau ia iiei ma Amerika. Pela ka hana apa.a Kepakailiula i kona mau waa kaua. A o kona makuakane ponoi, (Makaoku) oia no hoi ka Pukaua nui, a knhi no a ike o Makaoku i kana keiki me kona manao kaumaha. loa, no ka huna malu ana o kana wahine, a me kona mau kaikoeke, me ka oleloia, " He keiki alualu," e like me ka mea i hoike mua ia'ku ia oukou ma ka Mokuna 21. He keu io no lioi paha ke aloha ole o kana wahine, a me kona mau kaikoeke ia ia, me ka htTi ole ia'ku o kana keiki o ka wa opiopio. I waena o keia hoonohonoho ana o na waa, oia no ka hora 3 o ka auina la. Pela'ku ka hana ana a hiki i kn napoo ana o ka la, alaila, makaukau na mea a pnu loa e ee iho mnluna 0 na waa, e holo mai ma ka moana kai lipolipo o Alenuihaha, me ka haalele aku hoi i ka makani Apaapaa o ka aina (Kohala.) O ka inoa mua nae o ua moana la a lakou i holo mai ai, o Alenuiwakawaka. Oia ka inoa i ke au ia Kepakailiula o ia inoana, ke Alii Kaiilana nona keia Moolelo. No ka wahawaha ka o ka ale o Alenuihoha, nolaila keia inoa a ka po& kahiko i kapa'i pela. 'Ma keia hele ana a na waa ma ka moana, he mea e ka weliweli ma ka nana ana'ku, no ka mea, ua hoaia na ihoiho kukui iluna o kela waa keia waa, a ua lilo ka monna uliuli i ahi, a ua pii aku kona malamalama i ka lani, a ua oaku kona kukuna ula i na ao kaalelewa, a ua malamalama ka moana mai-o a-o. I ka manawa i holo mai ai lakou, e hele aku aha paha i ka pili o ke ao, liiki mua'ku lakamakaniua o na waa iwaho pono ae o Kahikinui. Aia hoi, hele ae la kekahi poe i ka hanawi iwaho no o Kahikinui nei, ae puhenehene ana o Kaikipaananea ma ma Olowalu i ua po hēi. Hele ae la kekahi poe kahaka ona iwahb (Kaikipaanariēa,Jf aia hoi, ike akii lft lakou ikeiamea i ke kai, iwaenā-koiiu o ka ' moana, e paoe§ hele mai tj|a Koi r ua pii aku i ka lani. Alaila, oili ae la. keka* hr kanaka Kilokilo iwāho, mailokomaio ka hale, a ku aku la oia p: naaa, e like me ke ano mau o na Kik>kilo. . Alaila, hoi aku la oia iloko o ka ha!£, a hai aku la i na'Lii ana e puhenehene ana, me ka olelo aku, " Ē! auhea oukou a pau, ua oki ka lealea, e hele kakou iwaho, e nana i keia mēa nui ē pahee liēle mai fiek fi ka,motoi, a ke manoo nei au o Ke-

pakaiiiula no keia, me na'Lii a puu o Hawiiii, a me na Maknainana, ka he!c a ke keiki ioo kn iwi i.i, ohuohu ka moana, weliweli ia e hele niai nei." Alaila, olelo aku Ia 'o Kaikipaananea, " Na wai hoi kann kaua o l;a po e au niai ai i keia kai ioa." Alaila paakiki loa no ua Kilokifo nei, a noia paakiki loa o ue Kilokilo U, ua ku koke oia i ka ihe a Kaikipaanane?, a make iho la oia. A i na hoi e hana maoli laua nia ke ano hou ākq a hou mai, alaila, aole no i ikea na ai a Inua. No H mea, o ua kanaka Kilokilo la, oia ka oj _o ke akamai ioa maiiiua'e o Kaikipaananea. Pela ka mea i ikeia e ka poe kahiko o keia mau Aupuni nui eha, oia hoi ka wa e kauliilii ana keia mau Mokupuni a pau, he Aupuni \vnle no. Mai ka wa mai ia Kepakailiula, a hiki mai i ke au ia Kamehameha 1., nkahi no a huiia keia Pde-aifta i Aupuni hookahi. [Noia hoi, e na poe e heluhehi ann i keia Moolelo, e ku hou kakou maanei a maloeloe, a e huli hou aku ko kakou mau alo e kamailio loihi no ka heje ana mai o waa ;i pae i ka lai o Lele. Oia hoi ka makamua o na waa i ike mua ia'i maw.aho ae o Kahikinui i Maui Hikina i ka holo ana maio nā waa. Aole he holo maoli e lihe me ko keia wa ka pea, aka, he pea-lauhola no nae ka pea. Aohe nae i kukuluia, no lia mea, ua papa'e na *Lii, a nolaila, hoe malie mai na waa mai ka mua a ka hope, e panee maiie mai ana, me kona malamaiama. A ua ikea ia malamalama nqii. ua po nei ma na wahi a pau o Maui, a hiki aku i Lanai, a me Molokai, oini aoho kaua nui ma keia Pae-aina mamua'ku, aole hoi ma hope mai, e like me ke kaua weliweli a Kepakailiula, ko Hiiwaii Alii Kaulana iwaena 0 nā Makaainaha oia wa.'] Eia hoi maanei kakou e ike ai i ka pae ana o ka maka mua o na waa i Maui nei. I ka makua mua o na waa e holo nei i Maui nei, aole i pau mai ka hope o na waa i ka lana i ke kai, aia no iuka o Kohala, ke paa pono la no na kahakai i na waa, mai ia po a ao ka holo ada o na waa a hiki i ke ahiahi poo!eeje o ua la la, alniia pau pono mai la na waa a pau i ka holo, mai mua a ka hope. [Ma keia pauku hoi, e haalele ae kakpu i ka holo ana mni o na waa, a e huli alo ae kakou ihope, a e olelo ae no ko KepakaiUula mau waa, a me Uons ano, a me kona poe hoe-waa. Ua kapa'ku ke Alii i kona poe kanaka (he mau keiki nana.) A i na e hiki i ka la e kaua ai, ua moe lakou a pau ilalo i na wawae o ke Alii, (Kepakailiula) i na e make ia, o lakou a pau he kan;iwa!u i poe moe-puu no ka lakou mea'loha. E iike me ke ano mau o keia Lahuikanaka mai ka wa kahiko mai, a hiki loa mai ia kakou nei, " He poe alo]ia alii ko Hawaii iiei," a pela no a hiki i keia manawa a kakou e noho nei i keia Aupuni a ke Akua, nolaila, eia malalo iho nei e ike ai kakou.} Ma ka holo ana inaio ke Alii, maluna mai ia o kekahi mau waa eha, ("hookahi kaulua i hoopiliia'ku me kekahi kaulua) a i waena konuoua mau waa nei, ua hana ia ka polaa kiekie i!una/ ua hoa ia, a lawalawaia i Ita aha a paa, a ua haliiia 1 na kapa Ouholowaiolaa, a me na mea ala, a ua kukuluia eha laai], ā ua hanaia a paa loa iluna o na wan, a ua uhi paāia i ka hulu o ha nianu o kela aho keia ano. A ua komo ae la o Kepakailiūlā iloko nie . kpna Alii, a iiae na Kahu paa kahi* li, a me oani a pau. 4 he pibs uwā kai lohe ia, i ka wa e ae ana o Kepakailiula iwaho ponō ae d Ukumehame a me Olowalo. Apaelonae la ua Alii nei iLahaina, ma kahi i kapaia o Putirtoa, b manawa, on piha mai o uka i na kanaka o Maui, a m'e na'Lii, a un piha mai hoi o uka o kaha-one i ka poe kahea inoa. He poe kamaaina lakou po Kukuau i Hilo, he pi|u Kahu t ponoi, no kona makuahine, no

Hinaaikamnlama, a ua kāmaaiua lakou i Maui nei, no ka men, ua inhe in e fcn Maui poe a puni, c hiki mai nna kekolii Alii Opiopio no Hawnii mai. He puiti* lua ka na Kaikipnananea, e hele mai hn« e kaua ; a no ia lohe inua ia ana, nolaila. u?i hele mai na'Lii, na Maknainaiia u pau 0 Miuii e ike, nku, aole nae lakou i ike, no ka mea, aia no ia iloko o kona punohunohii kahi i nolio ai. Aka, ua pale ae nae kc Alii i Ua paku-hulu, a.un naiin mai no me kona niau inake nohea o ka makani Apaapaa o Kohala, i ka nokea ia inai hoi paha kekahi e ke ehu o ke kai 1 ka po ana i holo hookahi mai ui, a nolaila mai paha kekahi nohenohe o nn maka o ua Lani Ihi Kapu la o Ilnwaii. Alaila, hea aku la kekahi Kaikamahine opiopīo i kona inoa penei: •« O mai ke'Lii nona keia inoa, la Kepakailiula Haku lani o na lani, Kapunoiiu-ula weo i ka moana, Kamiloholu nape ai Alii o Wakea, I ku i ka piko lani o Papa, Na Papa ka lani ke Kupua o oe, Ka hulei mamo ai alii o ke kapu, Ua nakulu ka lani, nape—e, Ua nape ka honua, ua ikea keia mamo, He mamo alii, he Kupua pua lani, He pua alii nani nei kama, Ko ijtoa —e-o —e. M Wahi a Kepakailiula " O," «laila, ku ia mai la keia e na kaukau alii, u ua auamo ia aku la, hiki ma ka hale o ke Kaikamahine nann i hea'ku i kooa inoa, a he Kahu ponoi no hoi ia nopa, a he iwi kuamoo no hoi ia no KepaliaUiula, o Ki* ohelonaniopiilahi inoa, a ma kona hale iho ke Alii i hooluolu ai, a ma k« ahiahi ina iho, h&i aku la oia i Oloalu, ma kahi kokoke i kahi o Kaikipaananaa, ma ka hale o kekahi kanaka Kaukaualii, 0 Pupueikaehulani ka inoa o ua Kaukaualii la. No Hawaii no ia alii, no Waipio 1 Hamakua. A liiiki ke Alii ma Olowalu, alaila, olelo aku la o Kiihale i ka hanai e ai, alaila, ae mai In ke Alii e paina, (e nij alaila, aia no ia Kuikuipahu na ipu a ke Alii. a me na aipuupuu he iwakalua, ia po, ua hookupu ae o Lanai a puni i na mea ai he nui na ke Alii o Hawaii, a me ko Molokai, o Maui hoi, aole i hookupu, ua papaia e Kaikipaannneu, a me Keolonahihi, ka makuakane o Makolea, ke Kaikamahine o ka malu niu o Helani, a me ka olu. o na po kehau o ua aina lai la. Alaila, lawe mai la na aipuupuu i na mea ai, a ine na wahine aialo o ke'Lii, a me na'Lii a pau, a ai iho la lakou, a pau ae la lakou i ka maona. Alaila, hai mai la o Kiihele i kona manao i ke Alii, ka luhi a lauai i lei ai, me ka oleio mai, " E kapu ia ko Hawaii poe kanaka, aole e hele ma ko Maui aoao mai, a pela hoi ko Maui, aole £! hele a komo mai ma ko Hawaii aooo mai, i na e hana pela kekahi mea, alaila, he make noka hoopai ke It>aii'ku." A ua ae mai o Kepakailiula, a ua ku koke oia iluna, iwaena o na'Lii o Maui, a me ko Hawaii, a imua hoi o na Makaainina o na aoao kaua elua, me k« hai naai penei: " Imua o oukou • na'Lii o Maui„ a me ko Hawaii, a me na Makaainana a pau, eia ka olelo ia oukou, i keia po, k<e kapu nei au i ko'u poe Makaainana, a me na'Lii a pau o'u, u pela hoi i ko Maui nei poe alii, a me na Makaainana. I keia po, ua kapu ko Hawaii poe a pau, mai na'Lii a na Makoainana, iohe e hik i ia lakou ke komo ma ko Maui mau kauhule, ina e komo ka Hawaii, alaila, f pepelii mai no o Maui a make, a ina hoi e komo mai ko Maui ma o niakoo. ntt* • pepehi aku no makou." A ua ae mai o Kaikipaananea i ka Kepakai)iula f a ua kapu ia ua po la a hiki i kfe ao ana'e. Eia hoi ka olelo, ma ke ahiahi o ua Ia la« Ua inu-awa o Kaikipaananea, a me kona poe alii, a ua inu no hoi na'Ln a pau me ka pono, a me ka Aka, o kekahi Alii, o Keamohulihia kona inoa, oia ke aikane a Kaikipaanaiiea, « like me ka mea i hoikeiama ka Mokooa 17 o keia Moo!ek> Aiii kahiko» &ofiu» la, o ko ia nei aptx-awa hoi, i lalau «ku

hoi kei» e inu, ka llnw e ua'Lii ik% kuku a ka loke, me ko ia la i mai, (Koikipaaoanea) '* Ka I na'u oe e boohainu aku/' Ae aku no hoi ke aikane, ka ino-ahe hoohninu pono, aole ka! ! Olelo ua Kaikipaananea nei, " O-i hoi, hamnma hoi ka waha," a hamama ae la hoi ka waha o ke aikane, ia hamama f * «taa,;aohe no hoi kT fuāpi£iau o ka pono,, '% e oinini aku ana kela i apa-awa iluns ®aka o ua Keamohulihia nei, kana iaikaoe puoahele. Ia wa, kulou keia ila- | 16, holcri i ka awa o ka maka, o ka lauo- > Im» eme ka ili, a pau i ka bolo>, alaila, kani iki iho la ka ia nei u. A hiki ika pili o ke ksu, ala ae la kn hinmoe oua o Keamohulihia, a olelo aku la i kana wahine, " E hele kaoa nia-o me ke Alii o Hawaii/' aka, ua hoololohe no kana wahine. Aiaila, Kipi ai ke aikane a Kaikipaananea ma-o mai, ma ko Kepakailiula aoao, a pakele kona ola ia Kiihele, ka AHhikaua o Kepakniliula. iAolei pau.)