Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 12, 23 March 1865 — Ka Anesona Moolelo No Hawaii nei. [ARTICLE]

Ka Anesona Moolelo No Hawaii nei.

HELU 9. Ko Bona Apana. 0 Kokala Akau ko Bona Apana, a o'Kohala Hema, a me Hamnkua ko Laiana. Ua hoomakaia ko Bona Apana e B*lisa (Bliss) i ka M. H. 1838, maluna o ke kiekiena o kekahi o na puu, kahi i noho ai ke'lii, a kahi no hoi ana i kukulu ai kekahi halehalawai pili nui. Ka makani kamaaina, e pa pukiki ana ia mau puu, ka mea i hiolo ai ua halehalawai la, a ua nee aku ka misionari ilalo 1 kahi e pili ana i ke kai. Maanei no o Bele (Bailey) i kahi nianawa. Iloko o ka M. H. 1841 hiki mai o Bona\ a oia ka mea nana i kukulu ka Halepule e ku nei i keia wa. Ua kukuluia me ka pohaku a he bele no, me ka hale bele koluna Ua oi aku mamua o elua tausani mnu hoahanau i manaoia ua hoohanau hou ia, a i komo mai iloko o ka ekalesia o Kohala Akau, a o ka nui o kona mau hoahanau i keia sani, a oia ka hapakolu o kona mau kanaka. Ua hoomakaia kekahi kula no ke ao ana i na kumu iloko o ka M. H. 1842, a ua malamaia me ka hilinai ole i na dala kula Aupuni. Ua hoouna iaaku he hookahi haneri me kanahma haumana, a he nui o keia poe he mau kumu kula lakou. Ua ao wale ia no lakou ma ka lakou olelo ponoi. Ko Laiana Apana. Ke kumu o ka hele mua ana o na misionari i Waimea o Hawaii, no ka hooluolu kino, no ka mea, o kona kulana, he ekolu a eha tausani kapuai kona kiekie maluna ae o ke kai. Na misionari i noho malaila o Rugela, Balauina, Napa, a me Laiana. Ua hilinai nūi no nae ka moolelo o ka Ekalesia o ia apana ma ka Laiana hooikaika ana, a ka mea hoi i hana i keia mau makahiki he kanakolu, me ka ikaika Aposetole. Ua like o Laiana me Koana, he mea lawelawehana wiwo ole. Ua hookomo mai oia he 2600 hoahanau iloko o ka ekalesia, i ka makahiki mua (1838) o ke ala nui ana mai o na kanaka e apo mai i ka euanelio, a oia |roe v ua manaoia he mau hoahanau i hoohanau houia, a i kekahi makahiki ae, ua aneane e like ka nui o ka poe i huli mai. KA NUI 0 NA HOAHANAU O KONA APANA. Ka nui o na kanaka i huli inai o kona apana he 7267; a he 3760 i make, a he 1752 e ku mau nei ma ka ekalesia. Ka nui o na kanaka iloko o kona apana i ka M. H. 1860 he 3448; ua oi nku mamua o ka hapalua o ko /aiia mau kanaka, he poe hoahanau wale uo, a o ka hapanui o ia poe, he poe i kanaka makua. Heoiaio, o namea a pau loa i hanaia malaila, he oi loa; a ua manao au a me kekahi mau hoahanau o'u e noho ole ana ma ia apana, ua nui no ka hookomo wale ia ana mai ilokoo ka ekalesia. Hai ia rnai au e kekahi mea, aohe ma ia apana kona wahi i noho ai, ua laulaha nui ka inunima mawaena o na hoahanau o Hamakua. Hai ponoi aku au ia Laiana, i kau mau mea i lohe ai, no ia mea. Eia nae na hoike e pane aku ai no ia mea. No ko Laiana oluolu loa maoli no, a me kona ano haipule, ua manaoia ua hana aku ia me ka lokomaikai loa. He eleu loa ia, ua manao ole ia ia iho, a ua maa mau no hoi ia i ke kaapuni mau ana i kona apana nui, me ka manao ole i ke īno o na mauna, na awawa, a me ka ua. Malalo mau no ia e hele ai, a hiki i ka: wa i akakuu mai ai kona ola. [Ke mau nēi no nae kona hele wawae ana.] Ua hele mau meia kekahi diakona, a me kekahi mau kanaka, i mea nana e lawe na wahi kapa moe, kapa aahu, a me na mea. kuke. Ma keia mau kaapuni ana, ua nui kana haioleloana, a ua kamailio pu no hoi me na mea he nui wale; a ua manaoio ia, ua maopopo loa ia ia ke ano o kona apana, a j me kona kanaka. Ua hai mai oia i ke kulana o kona ekalesia, ua maikai ia e like me ka mea i manao ia aku he hiki ke hana ia, a o kona manao mau no hoi ia ke hoi mai ia mai kona mau kaapuni ana i kona apana, Ua olelo mai fio hoi ia, e nana aku kakou i kona poe hoahanau, ma ko lakou mau hua. iloko o na makahiki eono, he iwakalua tausanidala i hoolilo ia no ke kukulu ana i na hale pule he ūmikumamakolu, a ua lako no hoi ia mau halepule i na bele; Ua ao ia fia kula Aupuni īloko o eono o keia mau halepule; no ka mea, ua kokua mai ke Aupuni elua haneri dala pakahi no ia mau halepule; a he mau nHkiwwalea mai hoi kahi mai oa

ekalesia o kekahi mau mokupuni, ahiki aku ika elima haneri dala. No kela, no keia, oia mau hale hoomana, ua hookumu ia ae he ekalesia, aole nae i noho kekahi kanaka maoli i kahunapule. Elua kahu, a mau hope kahu hoi i loaa na palapnla, a hoonoho ia ma kekahi mau luakini, a ua manao o Laiana ua hiki mai ka manawa e kukulu ai i oihana Kahunapule maoh. Ua loaa ika hapa nui o ko laila mau ohana ke Kauohahou, a he nui no hoi o lakou i loaa ka Baiba!a holookoa, a ua hiki no ia lakou keheluhelu. Ua oi aku maniua o ka haneri nupepa " Kuokoa," i laweia ma keia apana.

Ka halepule ma Waimea, o loko a" me waho, ua kupono no me na halepule o kekahi kulanakauhale uuku o kakou nei o kuaaina. 1 ka wa kahiko, a i ka wa hoi a na e hele mai ai mai kela pea keia pea mai, malaila e halawai ai, o ka pa pohaku e hoopuni nei mawaho o ka halepule oia na kihi, a me na aoao o kekahi halepule pili nui mamua. Ke anaina i halawai inai iloko o keia halepule, ua like no kona Kristiano ma na ano a pau, me na anaina eaeo keia mau mokupuni. Aole ioi aleu ka emi ana oka ekalesia i houluulu mai mamua o ka emi ana o na kanaka o ia apana, aohe no hoi mau hoailona o ka haalele, aohe he puleoko ino, a ua inaikai no kona kulana i keia wa, e like me na makahiki he iwakalua i hala aku. Hē oiaio. no paha he nui ka opala iloko o ka huita maoli, aka e nui wale no paha na hoku e loaa i ko kakou hoahanau, no kona lei alii o ka "olioli. No Kawaihae a me ka heiau nui. I ka Poaha, iho aku makou i leai o Kawaihāe me Laiana. Ua moe aku ka iho'na mawaena o kekahi awawa laula nui, o Maunakea mahope, o na Mauna o Kohala ma kahi aoao, a o Mauna Loa makahi, o Hualalai, a me ka moana ma ke alo ponoi mai. I ko makou hiki ana aku i kai, pii makou i ka heiau nui o" Kamehameha, i kukuluia mamua iho o kona kaua ana ia Oa« hu. Oia kekahi ona heiau nui loa, a oia paha ka heiau hope loa o kfi kukulu ia ana, ona luakini hoomana kii. Ua hoolaa ia keia heiau ia Kaili kona akua kaua. O kona loa ua oi aku mamua o elua haneri kapuai, a o kona laula he hookahi haneri kapuai. Oua heiau nei he puu pohaku eleele, helelei, pele nui. He ike pono ia aku ke kai ma ke kiekiena oua heiau nei. Maluna olaila ua kukulu ia o Kaili, i hoopuni ia i kekahi mau akua haahaa iho. Ua hoike ia mai makou i kahi e mohai ia ai na kanaka. Aole e kala kahiko na kii i pau ai i ka nalowale; aole no hoi na kanaka i hele pu mai me makou, i makau i kahi eehia i ka wa kahiko. Ua kahea ia aku na kanaka a pau i ka wa i kukulu ia ai keia heiau. He wahi moolelo no Timoteo. Ua hanau o Timoteo ke diakona, o ka mea hoi nana ka haiolelo ma Waimea, ma Hamakua, i kona mau makua i hele mai ai mai Hilo mai e malama i ke kalahea no ke kukulu ana i ua heiau nei, a mai make ia, aole i ike kona makuakane i ka mea e hana ai nona, aka no ke aloha o ke kaikunane o kona makuahine, ka mea nana i hanai i ke keiki, a lawe aku iaia i Hilo. Ma Kawaihae ua hookipa oluolu ia makou e Mi Alena, ke keiki a ka Lunakanawai Kiekie. Lawe mai ka mokuahi ia Bona, e holo ana ia ī Oahu, i ke kula nui o Kapunahou, malaila kahi i waiho ai kana keiki i ka mai, a e pohala ae ana; a me Hikikoki wahine kekahi o na wahine kane make misionari, oia hoi ke hele pu ana me Laiana ke hoi aku ia i Waimea.