Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 12, 23 March 1865 — Ka Hoomana Kahiko. [ARTICLE]

Ka Hoomana Kahiko.

HELU 11. HEAHA NA AUMAKUA MA KA MANAO O KA. POE KAHIKO ? Ua ninau aku au i ka poe kahiko no keia huaolelo, " Aumakua" at>le loaa, pela kuu ninau nna ina- Kauai, pela no ma Maui nei, oia ko'u i noonoo nui ai i keia mau makahiki i liala, a hiki i keia la, a eia ka mea a ko'u poo iho i noonoo nui ai. Eiua ano iloko o keia mau huaolelo Aumakua,'o Au, —Makua, o Au, he huaolelo lehulehu, e like me keia ; " Aumoku kaua o Amerika aole ia hookahi moku, he nui, ina penei ka pane ana, "moku," hookahi no ia; Pela no ka huaoielo auwaa, aole hookahi waa ia; he lehuleliu na waa. Pela no ka huaolelo Aukanaka, oia kahi e noho nui ia ana e kanaka, pela ka huaolelo Aumakua, ua manao ko makou poe kupuna, oia kahi kanaka ole, mehameha loa, koho makou ia wahi, he wahi no ke akua ia. he auakua ia wahi. Peia no ke ano mua o keia mau hua Au,—oia.hoi ua nui na'kua a ko makou poe kupuna i hooma-. na'i. Eia ka lua: Ua manaoia no o na kupuna Alii, na kupuna o Makaainana i make, a me na mea a lakou i hoomana'i, ua kapaia no he makua, o ko lakou mau

akua no ia e hoomann'i, ka huipu ana o keia mau hua, o Au me Makua, o Aumakua no ia, oia hoi, ua lehulehu na mea a lakou i hoomana'i i ko lakou mau kupuna iho. Eia ko lakou wahi e noho ai; aia ma na pali, aia iloko o ke kai, aia i ka Luapeie i Kilauea, aia ma ka lewa, he iuakani, he unihipili. O ka waiho ana no ma na pali, oia na'kua piipaii o kekahi pt>e, ine ka hoomana'ku ; o ka hoolei ana i ke kino iloko o ke kai, ua kuhi no lakou ua kino-wailua aku la, a ku-a mano, a pulu pnlia, o ka hoomnna'ku la no ia, pela no ka inea hoolei in iloko o ka wai ke kino. ua manao no lakou ua lilo i inōo, o ka hooinana'ku la 110 ia. »Pe!a 110 ke kiola ia na kino majie, u me na iwi i ka luapele i Kiiauea t ipranao no lakou ua lilo i ahi, a i Pele, a hoomana'ku ; aia iUIo i o Milu 4a, ua hoomana'ku, aia hoi ma ka lewn, oia na akua i oleloia ua huna i ka pouli o ka lani, a hoomana kekahi j»oe, eia hoi, he akua makani, n noho mai la iiunn e kihe ana paha, e puha ana paha ke kanaka ola, oia ka mea i kapaia kona Ipu, a o kona Kahu paha, me kahi leo winiwini uuku loa, o ke akua unihipiii ; oia na keiki make, a moopuna paha, a penei ka hana ana, e ai mua i ka pua o ka hala, i kakahiaka ai, ke ahiahi ai, ka ai ana o na makua i ka ai, a kupuna paha, alaila kahea'ku la, E Holokahiki e, e hoi, e ai, eia ka ai, a me ka ia," pela • kahea mau ai, a mahope ua hoi mai no, a keehi iluna o kona Kahu. A, ua kapaia keia mau mea a pau he Aumakua. No ka laka loa o na Aumakua ;—Ua oleloia, he mea laka loa ka mano, e hiki no ia lakou ke hamohamo i kona poo, a me kona waha> a hoohainu aku i kona waha i ka wai o ka awa, a holo aku ia. Pela no ka manu, ua oleioia he iaka, ua ku ka Alaeaha ma ka lima o kona Ipu, pela ka Pueo, ua kii mai no a hoopakele i kona Kaiiu, ina ua paa na lima i ke kaula, a me na wawae, ua hiki ia ia ke ka!a, pela na Aumakua a pau loa, he laka a he kokua no. Na mana o na Aumakua:—Eia na mana, ina e hoio ke kanaka i ka moana a poho ka waa, aole lana hou ka wa«, alaila kahea no i ka mano, " E Kuhai-moana-e, e lawe oe ia'u a hiki i ka aina," alaila, ua hoike koke mai ia ka mano, pii aku nei ke Kahu maluna o kona kino, kona mau lala a paa t nana aku ka oe, aole "hē holo a koe aku, kuu pau ka ka puka puhi o ka mano me he moku mahu la. Peia ke akua o ka poe iua, oia o Kuialua, i na hele aku Ukou ma kahi mehameha, eole makau i ka powa, a nana no e hoike mai ia iakou i ka powa, a e make ana no ka mea kue mai. Peia no kai Pueo, ina ua pepehiia ke Kahu o ka Pueo a make ioa, ua kano ia i ka lepo, na ka Pueo no e kii, a kahili i ka lepo me kona mau eheu, a loaa ke kino, a haawi i ke ola, a oia hou kona Kahu. Peia ke akua unihipili, ina t kalohe ia mai au, a ohumu kekahi poe ia'u e pepehi, ua haiia mai no ia'u ; ina e hookolokolo ia ana'u, no kuu aihue paha, moekoiohe paha, ua hai ia mai ia*u e pakele ana no oe, pela no ke mai, m bai ia mai ka laau e iapaau ai e ola'i ka m«» Pela hoi ka manu Alaeaha, ina i huha iho nei au ia oe, hoounauna aku nei aa ia oe, e kii e hookau i ka mai, a i ka mke hikiwawe. PeU ke akua o ka poe hoounauna, e kii ia mea, e ai ma ka puu, a ma ka lemu, i ole e puka eoi ka lepo, ua paniia ka puka. Peia ao ko Kalaipahoa ano, he akua mana wahi a ka poe kahiko, hoolei iho i kahi mea iloko o ka umeke-ai, o ka make no ia ; iloko o ka ai. uaia, kaio, me ka ike oie ia, eia iloko o ka maiao, a i ka pena «m» * iho iloko o ka hue-wai, o ka pehu ka nwi, ka nae, a pela'ku. Na mohai e oluolu ai na Aumakua: £ia na mohai, i na he moo L a oa inaiaa i kona Kahu, a i kana hanauna paha, • k*

mai nei,. a nawaliwili loa paha, pene» ka molmi ana, he iiio moo ka ilio, huipu me ka awa, a rne ka ia ula, he kumu, he ko uia, he kohekohe, a o ke kapa olena ka wah-i ; alaila lawe aku iloko o ka lua o ka moo, hana a paa, alaila oluolu mai ka Aumakua moo, a hoola mai i ka mai. Pela no ke akua mano, he puaa-hiwa, he* moa ulahiwa, huipu me ka awa, wah-i a paa i ke kolikoliko, oia ka wauke hou i kii'a a lawe mai, a kuku ; na ke Kaikamahine i ike ole i ke kane, a palahalaha ka wauke, a aiai keokeo, alaila wahi a paa, lawe i kahakai a hiki i ka unu (wahi e kahea aku la penei, " E na Aumakua mai ka la hiki a ka la kau, mai ka Akau a ka Hema, mai luna alalo, e ka poe o ka pali, a me ka poe o ke kai, na mea hoi iloko o ka wai. Eia ka mohai, he makana na Naimu, homai ke ola, a kanikoo, a palalauhala, a makaiolea, a ili-pakalua, o kau ola ia ka ke akua." Alaila, hoolei aku la iloko o ke kai, kanu ola iho la ka moa, a o ka puaa paha ma kahi o ka unu, hoi aku nei ka mea nana i lawe a hiki i ka hale, nana i ka ua, ina i haule ka ua, ua ike ke akua, ua holoi mai la ua pau ka poino a me ka haumia, i na hoi ua kaumaha na ao i ke ao eleele, ua maikai no. Pela no ko Pele a me Hiiaka ma, eia ko lakou mohai he awa, a me ka luau, pela no ka mohai ana i kela mea i keia mea. Aole i pau.