Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 13, 30 March 1865 — No ka laau Kope. [ARTICLE]

No ka laau Kope.

"Ke hoomaka nei au e kukulu aku i wahi moolelo nona i keia wa, a e hoomaikeike wale aku no iwaena o oukou e o'u mau hoa ika iu, ame ke ahe aka makani; i»a poe hoi nana i mahi, i palau, i kulapa, i kulepe, 4 kuwaa, i auwaha, i elieli, i puepue, i apoapo, i kphikohi ; me na 00-palau. 00-kope, 00-pe, 00-pu, oo kila, 00-kakaki; 00-ulei, oomamane, 00-alahee a pela'ku ma ko kakou nei mau mokupuni, mai ka h hiki ula helohelo i Mnkanōm, a hiki i ka la komo ula oko'ko i Lehun. I ka poe hoi nana i mahi maluna o na kualnpa, na kahuli pali, na kaolo, nu papu, na ahua, na kiekiena, na alu, na awaawa ; i na wahi lepomomona, lepo paho, ukeukele, kelekele, hakukele (mahiki na ka ino.) lloko hoi © na ulu ohia, na lae kukui, lae mamane, lae ohe, lae ulei, lae akoko : na makalua eki, na puiliili, na akeke, na apaapaa o ko kakou nei mau puulu moku mai ka la hiki ula wena i Kumukahi, a Uiki i ka la komo ula kukanono ma Nihoa (Ma ka mole o Lehun,) na puulu moku hoi nana i huehue ne ke ana kau malie a ka makemake kuloko, e koi ana i na na-koko, e kokua i na puuwni iini oi; iloko o na pulapula lima hana a lapeka, na keiki puukani hoi o ke kaei olu Akau ; a poe hoi i ake nui e loaa ia lakou na wahi i oleloia maluna, na aina papu, awawa, a hua a pela'ku. E waiho kahela'na, a e hoopuni ana ma na aoao ona mauna. A ua loaa io no. Na pae aina hoi nona keia mau makani hooluolu, e kokua'na i ke au. ma ka moana, e kiola ana ika ea ino haumia o ke kai, e burumi ana i pau ka hauna o na kaika o ke kualono ; oia keia.

Na Makani. Kona, Hoolua. Kaomi, Moae, Olauniu, Pili-a, Puulona, Eka, Kehau, Maaa, Kulepe, Uluawe, Naulu, Ulumano, Malualua, Maluakiiwai, Malanai, Mumuku, Apaapaa, Puuoheehia, Awaaw3, Nahua, Holopoopoo, Kiu, Kauaula, Kualau, Waikoloa, Kaiaulu a pela'ku. Ua imi aku kekahi o keia mau makani e hooluolu, e ho6ikaika, e kokua i na laau pua e kupu ohaoha'na, a me na laau hua o kela ano keiaano, e hua ana nia ona iho, oia keia. Na laau pua. ilima, ilima-paka, iliau, nohu, puakowali, puahau, puaawikiwiki, puakukui ("mohala maikai ka pua o ke kukui i ka makani.) Pua lehua ; melekule, nani ahiahi pua-waiohinu, pua-nanala, puakina a pela'ku, a me puarose Uoi hoapili o pikake, e ulu mahiehie ana ma na kihapai, pahale, kanu pua o na poe •* Keonimana" o ua kaei olu Akau la. Na laau hua ono, a momona hoi. Owai lakou ? O lakou nei no o mea ma, ohia-ai, momona, kuawa, fiku. maneko, pomalaike. mabara, boma a pela'ku, a me alani hoi hoa pili oia la ; oia Ia ka oi a. O ka mea nona keia kukulu ana i wahi moolelo kaao na kakou, na na keiki o keia Kau. He nui no na laau hua momona e ae, a me ka ono no hot; a me na laau kupono e ae no e boowanvai tnai ana ia kakou no keia mau kino lepo, halelewa a ka uhane, E iike paha me ke ko, nona mai ka maiakelee, a me ke ko-paa ; a me ka raiti a me ka pulupuiu a pela'ku. A aole no i ko mai a ka ulakolako i ka poe nana i hooikaika i ka hana me na kulu -nui o ka hou o na papa. lina e hoohanini ana ma na kue-makapali o Waipuhia; a me ka hapai pu ana no hoi i na mea paahana me ke dala nui pokeokeo, i hiki ai ke hooulu/i ua mau mea paahana la, i mea e hiki a loaa mai ka waiwai; ka waiwai hoi i imiia me ka luhi nui. loa E nana'ku paha oukou i na Hale-wiliko e ku maila ma Wailuku, Ulupalakua, («aliain», a pela'ku ina ka mokupuni o Maui; a me Amauulu, Kaiwiki ma Hilo, ka mokupuni o Hawaii, a ka wahina o ka iua, e kukuni nei na pae, i ka uka o Puna, ♦u ke koa i kai o Nanawale; nana'ku ana kakou la iluna i ka puka uwahi, kahehe! leha'e ana hoi iloko o na haie manamana la, kaheho; o ke kahihi ka kau a waa ole iho, e lua ia! Eia'e m ipu-hao, eia iho na wiii liilii o keia ano keia ano, na mea hoomaemae i ke ko, a peia*k«; e halo iho ana kakou iialo ia, eia tho ka nui me ka nau okaoka. * me na huiia ma* namana ia Kilauea a pela'ku. Ea, aia ia! hihi-pea, hihimanu, hihi ako« hihi mai, hihi kaunooa hihi i Man* l»; a

pela no i na roen paahana no fca & me ka pulupulu no hoi, i maoao 4i kakou * mo ana na pilikia kuloko cylc«k£ou« a ku **&• ho no hoi; am« na piiikii ih waie mak luna iho o kakou ia lakou oei ae. ui ko. niu.' pulupuiu ma. " Ae, he pah«mo no aa pilikia o oukou ke kanu i ka mea» a me ke k» ( (wahi a lakou ia.) Jkanu no hoi paha a aui ke ko, loaa na eka he 10 ia, a o o ke ko ea. kuai no hoi paha me na haoie m«k wil»>ko 0 kb oukou mau apona a pau no hoi paha ke ko i ke puhiia ea loaa'aa eha hiwn (400) pahu ko ; elua hanari (200) pahu mokk«l», a petiv i ke ko-paa ; mahele iho oo hoi palMk elua elu», a pokeokeo nohoi paha ua poe kanuko la, ma o aku o kapa kahawai o F«ehuehu ; a i oie pela ea, ma ka puu daia no hoi paha kn mahe\e, naiia nui iho no hoi piha a ka puu dala uui e o»oelu aua ea, Labu iho a maopopo, ku ae no Loi «dl i ua ffomt noho oua poe kanaka la, Lae no a, he hoi eko i ke kula 100 o Wailuku. Uhuhu! o kae mai hoi a ka maheW a kealike!! Hu ka aka aka makaikai £ftfco a ua mau Hale-wiliko nei, hilahiia ino! e aho uoki ae la no na kamakamailio aoa ao i* inau mea, e huli ae kakou ihop»» a aana'ku 1 ka inea nona kela wahi mooleio, ota k««.

No ka iaaa Kope. Oia o«i k& oi, oka oi oia nei iloko o na Kau ona Kamehaawha e noho Aupuni nei, mai a Kjam«tutßelui 111., (i ia Kamcharfeha V., i keia kau • ooho nei knkou. E o'u poe hoa e kwokw» ana i na mea paahana i oieloia maiona, mo * ka oihana mahiai. Ua ike maka pu no kakou i ke kino nam hiwahiwa lua ole o " Laau kope," aole ona lua e like ai i«caeaa o na mea aka luaui makuahine o kakou. i • nau mai ai (hooulu) oia o Hoaum poepoe» u oia ne» Ita oi, oka oioi oei." Aka, aole i kue aku keia "palau" {«Me) ana i na mea a kakou i "palau" ae nei mt> lunu ; no ko, miti, pulupuiu a peial», »0 ka mea, e kanu ana no kakou ia kkoa. ai ok» i kekahi paha o lakou ; i na ia ko, ua ike a» kakou, ua kokua pinepine o ko i kekahi mau pilikia o kakou, i kekahi mana«ra, a mau ao hoi; no ka "mai nahu, umauma paa, hoapo āpeape, pololi, maka poniuniu a peia'k», a me kekahi mai kauiike lo- ia kakou, oia o ka ono, 0 ka ono o kahi puu monimoni ai! a he ole inau pilikia ia la o kakoa i pahemo aku ia ia ko la ? Kahuhu! nawai hoi k& o4e, he 010 naau iho paha ka ole e oie ai. Kokua ana o laau Kopo, i kekahi hapo o keia Lahui. He laau lohi ioa keia 0 koaa ulu ana mai, 2 maleahiki me ka hapa, ataife ike aku na maka i kona hua ana mai, alaila oka pau ona no hoi ia oka iuhi ana. Uuku ka hua m» ka hoomaka ana i kinohi; aka, ma ka lua o ka hwa ana hanau umi mai o kānoena. Kaii aku hoi oe t a hiki i ka maiama o ka Kamahoe bope (luiai ia, oia ka Heta 7 o an malama o ka makahiki, msi ka helu aaa o ka mokupuni one hanau o Konumkea* k* kupueueu o Hawaii, nana keia mau peikp»la e noho Aupuni nei.) Kiei akt» ee ia iwaena o kihapai kope ia manawa. e kahio ih» ana ka uia o na iihiiihi maka o ka iehua, a haia ia m&iama komo iloko o fkuwa (ka Helu 8 ia o na malama) i nanalea aae ko haoa. e pii ana ka uia neepu mai km pohaka ae a Kanehoa, a hiki iiuna loa i na ki poohiwi • Kaiamo i ka pali, ota no oe la ke kihea kib> ka uia i hoouhiia iho maluoa a na teikawi. ne heie la o Kaio&a*, ka hele a uia hiohio; heie hoi a hiki i na maiama hope ok* mm~ kahiki» i e Weiehu Makaiii, Kaeio, Kauina* a papani kuahu; humu ka eke a ka vahift» kui opihi o Kaiaepolioku (mano.) A heaha ka haea i koe ? £ia, oka hH» nawana aku hawaaawaoa mai, koMM* alm kuaou mai, o kahi kaoe me kahi nhĪM. " E!" Wahi a kahi wahine "e hookmilM hoi paha e (15.0d) 00 kott mau 4»»hau) kuwaho; e me* boi ao ka aiaa lima o kaaa, kahi • «iu im» o» kop» nui a kaoa ; a na moa hoi, a ea mm im kekahi mau dala, a k» «ahi wahioe «fū* hoi i poloai aai oei hm m, kaoa i nana ; a o k* teoe<HijMi no m piiikia kwMwu a ili wak mai hoi. ga? makiie ia 00 kaJfc* hapauea kane e kaaliil» ai« a*h* paa A». ka ka lima o i I» tmhi io i* O» ke kokua aaa o teaa i»f» i m piUkia o> kekahi hapa 0 k* lAhui« * He k* mahak. & A* lawi Mar 12» IMM.