Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 14, 6 April 1865 — Ka Anesona Moolelo No Hawaii nei. [ARTICLE]

Ka Anesona Moolelo No Hawaii nei.

HELU 10. No Wailuku. E holo ana makou i Wailuku, ma ka aoao komohana o ka puali e hui ai o Maui Hikina me Maui Komohana. Mahope iho o ka hala ana o ke kowa ia makou, mahuahua mai la ka makani, a kupikipikio ke kai, a aohe no hoi i maikai loa ko makou pae ana aku. Halawai mai me makou o Alekanekelo ma kahakai, aka i ka nou ana mai a ka makani ahai lepo, ua konoia mai makou e palulu i ko makou mau maka. Hoohoa aku la makou i ka nou mai a na makani ikaika, no na mile he umikumamalua, a ua pulupe makou i ka ua, i ko makou aneane ana aku e hiki i Wailuku. He Mau Moolelo No Wailuku. He kanaha makahiki i hala ae mahope, mai ka wa ia Rikeke a me Situata ma i lawe mua mai ai i ka euanelio i keia mokupuni, a he kanakolu no hoi makahiki i kaahope mai ka wa ia Gerina i hoomaka mua ai i ka hana ma Wailuku. Maanei ia i hana'i eha makahiki. Mahope mai ona o Limaikaika, eono ona mau makahiki; a o Kalaka mai, elima ona mau makahiki, a o Konede mai, ewalu ona mau makahiki. I ka hapa hope o ka M. H. 1856 ua kahea ia aku o Alekanedero e ka ekalesia, a ua hoonohoia, oia ko laila kahu. Ua hoomaka ko Bele noho ana me he kumuao la i ka M. H. 1841, maanei, i hui ia mai me kekahi kula kaikamahine i hoomakaia i ka M. H. 1836, a o Mika Okana wahine ka mea kokua iaia. Ua ike au i na hooiaio o ka pomaikai o ka kakou mau hana ma ia mau mokupuni, a ua kaumaha lea au, no ka hoopau koke ia ana o ia hana i ka M. H. 1846, a ua helelei loa hoi ia mau hale, ina e manaoia ana e hoala hou ia. Ko Wailuku Lepo A Me Na Mea Ulu. Ua momona a hohonu ko laila lepo, a ua mahi nui ia no ke ko malaila. He nui no ka ua, aka aohe nae i lawa, a ua eliia he mau auwaha ma ka aoao o na puu, i mea e lawe mai ai i ka wai o na kahawai, a hookahe aku maluna o na mahinaai. Ua kuai ia na aina i kupono no ke ko, no na dala he kanawalu no ka eka hookahi. He nui loa na loi kalo ma na kapa o na kahawai, i hoopihaia i ka wai. O keia apana, oia kekahi o na wahi hooulu nui loa, no ia mea he kalo, a mai loko mai olaila i hanaia'i ka poi. O ke kalo kanuia ma ke kula, ua mahiia ma Hawaii, aka, o ke kalo oi loa o ka maikai ua hoouluia maloko o kawa. O ke kalo me he mea la ua likke me ka ualakahiki; a ua oi aku mamua o ka uala nui o ia mau mokupuni. Ua oi loa aku ko'u makemake ia mamua o ka ulu, i kanuia ma ia mau mokupuni. O ka poi oia no ke kalo i kuiia, kaluaia, a i hoowaliia me ka wai, a i hoawaawaia hoi. I na kanaka he mea nui loa ia ma ka lakou paina ana. Na Halehalawai. O ka luakini ma Wailuku, he hale pohaku nui maikai. Hai mai o Alekanedero ia', he ehiku mau halepule oia ano ma kona apana. Na na kanaka wale no i kukulu, a hookahi halepule i koe aole i paapono. Elua mau halepule i hooanoia, a hookahi loaa he kahu kanaka kokua maoli. Elua o'u haiolelo ana ma ka la Sabati i ka aha kanaka nui, a ano Kristiano ma ka nana aku; he kula Sabati kahi, elua haneri keiki kane, a me na kaikamahine. Na na kanaka wale no i himeni, a i ko'u hoomanao ana ae i na la mua o Nu Enelani, ua ane like ka maikai. Elua mau haiolelo i haawiia mai i ko'u lima, a na Alekanedelo i unuhi ia mau mea. Hookahi ia'u, a hookahi i ka Papa Misionari Amerika. Ua haiia mai au na kekahi loio kanaka i haku ia mau haiolelo. Ka haiolelo i Papa penei ia:He Haiolelo Maoli. "E oluolu oukou e na Makua Karistiano oiaio: Ke hoouna aku nei makou ma ka lima o ka oukou Elele, i ke aloha o na hoahanau o ka apana o Wailuku, o ka Mokupuni o Maui, a me ko makou, ko na Komite nana i kakau i keia. "Ua olioli makou i ka hai aku i ka papa Misionari Amerika, no na pomaikai i ili mai maluna o ka pae aina o Hawaii nei, mai na elele a oukou i hoouna mai ai i o makou nei.

" 1. Ua ahonui mai ke Akua ia makou, a ua haawi mai ia makou i konu Uhane, e manaoio aku i ka Makua; ke Keiki a me ka Uhane Hemolele. u 2. Ua ike makou i ka heluhelu ma ka makou olelo, i ke kakau, a me na mea helu. 14 3. Ua hnnaia. ua hooholoia, a ua hoa« ponoia kekahi Kumu Kanawai, a me na Kanawai, i mea e noho malu ai malalo o ke Alii. " 4. Ua hookuuia ae makou mai ka noho kuapaa ana, malalo o na haku hookaumaha, a pakaha wale. "5. Ua aoia mai makou he mea hilahila no na kane, me na wahine, a nye na kamalii ke hele kohana, e like me ko makou mau kupuna a hiki loa mai i ka wa ia Kameha» meha 11. "A ke hoomaikai aku nei makou i ke Akua, ka Makua mau ioa, no ka hiki ana mai ia makou kona aloha, i loaa ai ia makou na pomaikai i hai ia aku la maluna." No ko Gerina apana ma Maui Hikina. Ua loihi ioa ka noho ana o Gerina, ka mea nana i hoomaka mua keia wahi, ma Makawao Maui Hikina, malalo o ka Ahahui Misionari Amerika. Ua ake nui au e hele e ike i kuu aikane kahiko, a hoa kakau palapala hoi. a kaumaha )oa hoi au no ka hiki ole la'u ke hana pela. Ke kumu o ko'u ake nui loa ana, no ka hai ia ana mni, aia kona apana, ina na wahi ake nui loa ia e ike oia ia mokupuni. Ma ka papa hoike hope loa, au i ike i na ekalesia malalo o kona malama, he 1100 ka nui o na hoahanau. KE KK O NA MAUMA. He maikai loa ke kii o na mauna ma ke kua aku o Wailuku. Ka lua pele me ke ahi, e aa ana i ka wa loihi i hala aku, i keia wa nae he kawaha mauna nani, me na paia kuhoho pololei, i uhiia me na laau uliuli, mai luna a lalo; o ke kumu nae oia no ka ma-u mau i loaa mai na ao mai. Ke nana aku mai kahi kanoa, he wahi ponaha nui maikai ia. Ma kekahi kawaha nui a hiki i ke kai, he eha mile ka loa, kahi a ka pele i kahe mua ai, i keia wa he kahawai kahe mau na ka wai. 0 ka poakolu ko makou manawa i hooholo ai e holo i Lahaina. I mea e pale ae ai i ka maluhiluhi o ka holo ana maluna o ka lio, ma ka pali o Aalaloloa,- ua holo makou e kau maluna o ka waapa, ma ka aoao hema o ka puali, ehiku mile Jca loihi mai ko makou wahi i noho ai. Nolaila holo aku la makou ilaila. 1 ko makou hiki ana aku aohe waapa malaila, a hgli hoi mai la makou; aka ua hooluolu ia mai makou ma ka holo lio maikai ana, i ke kakahiaka molaelae maikai e like meia. Ua waiho molaelae mai ia makou o Haleakala ma Maui Hikina, he mauna ku kilakila nui; a o lalo o ua mauna la he kanakolu mile ka loa, a o kona kiekie ua oi aku mamua o ka umi tausani kapu&i. E poholo pu no o Nu loka, o kona mau hale, a me kona mau mahinaai iloko ona. He KAHUA AKOAKOA ILOKO.O KE KAI. No ka holo lea ana o na mea i hooponoponoia ai, nolaila aole makou i hookaulua ia mai, a he umikumamalima mile ko makou holo ana, hiki aku i Lahaina. Kekahi hapa o kahi a makou i holo mai ai ua uhiia i ke akoakoa ooi, a he ike moakaka lea ia, a aohe no hoi i mamao loa mai ka ili kai iho, O Alekanedero kahi i hele pu mai me makou. No Lahaina. ina e nana ia mai o Lahaina mai ke kai mai, he ulu laau nui uliuli, i hui ia mai ka niu, kekou, a me ka maia, aka he mau kiekiena palahalaha aku kahi ma ke kua aku, e ohu ae ana me hs> mauna la. Ke nana ia mai, mai Lahainaluna, elua mile ke kaawale aku o ia wahi ma ke kua aku, me he mea'la he mahinaai i hookahe maikai ia i ka wai, a e hohoio ana mai o a o o ke kapa kai ekolu mile ka loa. He ololi na alaaui, a o ke kulanakauhale, ua oi aku nae ka maikai ia wa; na helehelena o ka naauao aole i like aku me Honolulu. Ka ko laila kauaka mea e hiiinai nui nei i keia wa o ke. kanu ko, i kanu nui ia iloko o ko laila a*e momona. Ka akaaina a ka Haku. 1 ko'u iho ana i ka Halepule pohaku maikai, me kona mau noho o luna, |ta towera, ka bele, ka ilina e waiho iho ana mawaho, kahi a na make i mahaloia e moe, a me ke anaina Kristiano nui ma ka Ia Sabati, aohe no ia he mau mea uuku ia'u. He mau haneri hoahanau i noho mai ma ka Ahaaina a ka Haku. Ua ike lea au he kakaikahi o la-

kou i inu nui i ka waina, i oi aku mamua o ka inea inaa ma ia mau ahaaina, a peia no i hanaia ai ma Kailua. Ma Wailuku i mea e pale ae ai ia hana kupono ole; na na Diakona no e kau aku i ke kiaha ina lehelehe oka mea e inu ana. Akahi no au a ike i ke inoe ulu inai ana iloko o ka ekalesia Korineto, ke ole ka Aposetoie Pauio e hoohewa ikaika loa ia. Oia na hua o ka nnauao, aole nae iakou e heie pau mai ana i ka wa hookahi. He moolelo no ka noho ia ana o Lahaina. O Rikeke a me Situata, e iike me ka mea 1 hai mua ia aku ai, o laua ka mea i noho mua i keia wahi. Hiki mai ia o Balauina, ka misionari e noho nei, iloko o ka M. H. 1837. Mahope n»ai, oL. Anaru, Gerina, a me Polepe, o Kauka Kapina, Mika Okana, a me Mika Wada, he mau wahine iaua, ia nei lakou a pau ma ka manawa pokole. Ua oi aku mamua o elua tausani i koino inai iloko o ka ekalesia, a >ia oi aku hoi mainua o ewalu haneri i inake iloko o ke kupua Karhtiano ana. Ka nui ona hoahauau i keia wa eono haneri me kanaha kuinamaliina. Ka Makuahine Moiwauine Keopuolani. Ka inea i Bapetico inua ia uia keia wahi, a oia no hoi ka mea i bapetiso mua ia e na inisionari. Oia ka mea ioi ioa aku ke kaulana mamua ae o na poe a pau i hiki mai. 0 Keopuolani ia, ka wahine a Kamehameha akahi, a ka makuahine hoi a Kamehameha elua, ame Kamehameha ekoiu. Mai ko'u hiki mua ana aku, ua ake nui au e ike i ko« na wahi i noho ai, no ka mea, o kekahi o ka'u mau hana i ko'u noho ana mai ina na hana misionari o ke kakau i wahi inooieio uuku nona. He iko iea ia mai mai ka haiepule, ka haie pohaku 1 oieio ia ai, aia iloko olaiia kahi i wailio ai kona kino. Ma Wailuku kona wahi 1 hanau ai iioko o ka M. H. 1778, a o kona mau kupuna, ua oi aku ke kaulana mamua o kekahi poe e ae o ia mau mokupuni. Na ka ohana o kona makuakane 1 noho i Aiii maiuna o ka mokupuni o Hawaii, no na hanauna he nui waie, O kona Kupunakane o Kalaniopuu, ke Aiii o Hawaii i ka wa i make ai o Kapeua Kuke; a o ko> na Kupunawahine, o Kanona, ka mea i hanai knikam&hine ia ia, oia ka wahine i apo aku i ka a-i o Kaianiopuu, iaia e hele pu ana me Lono, me ke koi aku ia ia e iiooki ae i ka hele ana iiuna o ka moku, a oia ka mea i loaa ai i kanaka ka hakaka ana. Ka ohana o kona makuahine kai noho aiii loihi maluna o Maui, a i kahi wa ua noho alii maiuna o Lanai, Molokai, a ine Oahu. Ua hookuu loa ia na ohana elua, ma ka inare kuloko ana. He umi kumamakolu ona mau makahiki i ka wa i mare ai ia me Kamehameha 1. He mau wahine eha e ae no kahi ana; a he mea no hoi ia e hoike mai ana i ke ano o ia wa, nolaila ia i ae aku ai iaia, ehoa-o houi kane nana, oiai ia e ola ana, ahe mea mau no hoi ia i na wahine, no lakou na kuiana koikoi. Pe keia ko Kaianimoku noho ana; a mahope mai ona o Ho.ipiii, a hiki waie i kona wa i make ai. Elike me ke kauiana o keia mau kanaka ma ka mooleio o ko laua aina, peia no hoi ko iaua kaulana ma ka moolelo oka hiki ana mai ona misionari. Ua hai aku au mamua aku nei, he kaikamahine ia no kekahi ohana Moi, he wahine na ka moi, a he makuahine no na moi eiua,a oia no hoi ka mea mua i komo mai iioko o ka ekalesi ma ia muu mokupuni.