Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 16, 20 April 1865 — Page 1

Page PDF (1.49 MB)

KA
NUPEPA KUOKOA
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Kanaka.
BUKE IV. HELU 16, HONOLULU, APERILA 20, 1865. NA HELU A PAU 177.

" KA NUPEPA KUOKOA.,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaha keia Poaha.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)

KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY THURSDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price. THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.
L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.

A. F. JUDD,
ALAPAKI, (oia ke keiki a Kauka.)
LOIO !

Ma ke kihi o ke Alanui Papu, a me Kalepa
Honolulu, Oahu, Iune 30, 1864. 151-3m.

S. KUPANEA. J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio ! Loio !

                KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu, Oahu.
Honolulu. Feb. 6, 1865. 167-y

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.

Eia na huke kuai, a me ke kumukuai, Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
  " Ohana, ano nui, me na kii, } { 2 50
a me na Moohana, } 5 00

  " Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, } 1 00
  " Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
  " Okoa, - - - 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Hoikehonua, Hoikemanawa, ame Kuhikuhi no ka Moolelo, } 25
Haiao, - - - - - 25

Hele Malihini Ana, - - - - 25
Wehewehehala, - - - - - 25

Lira Hawaii, - - - - - 25
Na Olelo Hoopomaikai, - - - 25
No ko ke Akua Ano, - - - - - 25
Lira Kamalii, - - - - - 25
Kumumua Hou, - - - - - 12 1/2

Moolelo Ekalekia, - - - - - 50
Hoike Palapala Hemolele, - - - - -25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, - - - - - 12 ½

Eia na buke i haawi waleia.

Haawina Baibala.
Ui.

Olelo Ao i na Wahine Hawaii.
Ko Dawida Malo Kumumanao.

L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.

PAHU KUPAPAU !!

                AIA I Ka MEA NONA KA INOA MALALO nei, na PAHU KUPAPAU o kela ano keia ano, no ke kumukuai emi loa. He mau Papakaukau, Hale-pa, a me na mea waiho lole.
F. KAISER. Hilo, Hawaii, Feb. 1,1865. 166-3m.

OLELO HOOLAHA.

                UA HOOPII MAI O NALEPO(W.) KUE I kana kane mare ia ALINA (PAKE k.) no Honolulu mamu, e hooki i ko laua mare ana no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua ALINA (PAKE k.) nei ma ka aina e, aole i lohe ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma ka la 23 o Iune, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
WM. HUMPHREYS. Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu. Feb. 20, 1865 169-4m

Ka Anesona moolelo
No Hwii nei.
HELU 11.
NO KA MOIWAHINE MAKUAHINE KEOPUOLANI.

                Ma na mea a pau, he kaulana loa ko Keopuolani moolelo. I ka wa i hiki mai ai na misionari mua. Nana i ae e ao ia na kanaka i ka palapala, a i ka hoomaka ana nae, aole ia i hoolilo mua iaia iho ma ia mea. Ua ike ia aku kona ano pono M. H. 1823. No kana mau kane elua penei kana olelo.—
            " Ua uhai au i na mea mau o ko'u aina, aka, he poe kanaka kakou i pouli na naau. Elua a'u mau kane, aka, i ko'u wa i manao ai he hewa, hookahi wale no kane au i ake ai. Ke makemake nei au i keia wa e malama ia Iesu Kristo, a e hele ma ke ala maikai. O Hoapili ka'u kane, a o ka'u kane hookahi wale no ia. O kekahi kane a'u, ke hoopau loa nei au ia ia."
            Ia wa kahea aku la ia, iaia me ka i aku. " Ua kapae loa au i ko kakou hoomana kahiko,— ka hoomana i na akua laau. Ua apo aku au he hoomana hou,— oia hoi ka hoomana o Iesu Kristo. Oia ko'u Alii a me ko'u Hoola, a oia wale no ko'u mea e makemake nei e malama. Hookahi no a'u kane ka pono, mahope aku o keia wa, a ke makemake nei au, aole oe e noho hou me a'u. Mai ai pu oe me ko'u poe kanaka, aole hoi e moe iloko o ko'u hale."
            Ma kana noi i hoi ai o Rikeke a me Situata i Lahaina e noho ai, a nana no hoi i lawe mai ia laua mai Honolulu mai. I mea e akaka ai kona ano maoli, he mea pono ia'u e lawe mai i ka Situata moolelo no ke ano o kona kaawale ana me ka Moi Liholiho, i kona wa i haalele ai ia Honolulu a me kona halawai ana me ia i kona wa i hiki mai ai i Lahaina.
            " Aia kekahi mea nui," wahi a Situata, " iloko o ka hoolohe ana o ka Moi i kona makuahine, ia ia i haalele ai ia Honolulu, a he mea oluolu no hoi ia i ko makou mau manao. O keia wahine kahiko, oia ka hope loa i kau mai iluna o ka moku. Mahope iho o ko makou hiki ana mai iluna o ka papahele o ka moku, ike ia aku la oia ma kahakai, i hoopuni ia e ka ahakanaka nui, a i ukali ia mai hoi e Liholiho ma ke ano aloha a maikai. Aole ia i ae i kekahi mea okoa e ae e kokua ia ia i ke kau ana iluna o ka waapa loihi, aka, na ka Moi ponoi no, aole no i manao ia i kekahi mea okoa e ae, aka, o kona oluolu a me kona pakele, a hiki wale i kona wa i noho ai iluna o ka noho ana, i uhi ia oluna iho i ka anini. Ua hoomau aku ka Moi i ka hoike ana i kona aloha oi loa, a hiki wale i ko makou holo ana, a no ia mau aloha keiki no i ka makuahine, ua ukali mai ia ia makou a hala he 15 mile o ka moana, a haalele mai la ia i ka moku maluna o ka waapa pailata, i hiki aku ia i kula mamua o ka uhi ana o ka poeleele."
            A i ka halawai hou ana ;—" Ua lilo he mea nui ia makou ke kaawale ana o ke keiki me ka makuahine, i ko makou wa i haalele ai ia Honolulu, nolaila makou i ake ai e ike i ka launa mua ana, mahope iho o ke kaawale ana no ka mahina okoa. Ua houluulu mai na'lii, a ua noho iho lakou maluna o ko lakou mau moena, ma ka ponaha nui, mamua iho o ka halelole o Keopuolani, e kali ana i ka hiki mai o ko lakou Moi. Komo mai i ka ponaha, ma kahi e huli pono ana i kahi o kona makuahine, a kahi hoi a Wahinepio, ke kaikuahine o Kalanimoku, e noho ana. Haule iho la ia ma kahi kuli, a aloha aku la ia ia, ma ia hana ana ana, uwe iho la o Wahinepio, a ku ae la iluna mai kona moena ae a alakai aku la ia ia i kahi a kona makuahine e noho ana. Kukuli iho la ia imua ona, a haka pono aku la i kona maka no kekahi manawa, a puili mai la i kona makuahine i kona poli ; a kau aku la i kona mau lima ma na papalina, a honi palua aku la ia ia, ma ke ano aloha loa. Na mea a pau loa o ia wa he ano aloha loa. Aole au i ike iki, i kekahi hoike ia ana o ke aloha maoli, i kahi a na manao i ike lea ia ai ka hoihoi a me ka maikai. He helehelena maikai ko ke Alii, a he wai-paha ma kana mau hana. I kona wa e haka pono mai ana ia ia, me he mea ala e haale ana ka puuwai o ka Moiwahine i kona mau maka, a o kona mau helehelena a pau, e hai mai ana ia i ka olioli makuahine."

KONA BAPETISO IA ANA.

                No ka ike ole o Rikeke a me Situata i ka olelo Hawaii, oiai o ko laua hiki ana mai no ia iloko o ka puulu alua, a o ka hiki ana mai o Eliki, a me Auna he Bolabola, ua hiki mai i ka wa pono, a oia no paha ke kokua ikaika o ke alakai ana ia ia io Iesu Kristo la. O ka Bolabola o Auana he kumuao ia nana no i koho. I Lahaina no ia, iloko o kona mai hope loa ana, a ua bapetiso ia oia e Eliki mamua ae o kona make ana ; i ka la 16 o Sepatemaba, M. H, 1823.

KE PAEWA ANA O NA MEA MA KONA MAKE ANA.

                Ua paewa na mea i hana mau ia mamua iloko o ka lahui, no kona make ana. A hiki wale i keia wa, ua kiola ia e na kanaka ka mea hiki ke papa ia i ka wa e make ai kahi Alii nui. Aohe kauna i waiho ia aku no ka pono o ke kino a me ka waiwai. O ka wa ia e hooulu hou ia ai na hewa pili kino. Ua hoike ia ka-u ma ka hai-na ana i na kino, e like me ke kui ana i na niho, ka amu ana i na lauoho, ka hoa ana a me ka okioki ana i na kino. Ua aneane o na elemakule a me na luahine a pau, i halawai mai me makou ma ia mau mokupuni, ua pau wale no na niho omua i ke kui ia. Ua hana nui ia ka ona a me ka inu rama hiki ole ke papaia ma ia mau mokupuni. Aka, ua hai aku o Kalanimoku i na Misionari, mai makau lakou no ia mea ; no ka mea, ua hookapu ka Moiwahine i kona wa i hele aku ai i ka make, i na hana hoomanamana 'kii a pau, a ua papa kukonukonu ia aku hoi na kanaka, aole e hana hou i na hana kahiko, o ke kumakena ana, oia wale no ka mea i koe. O ke kumakena ana, he mea hiki ole ke papaia, no ke kiekie o ke kulana o ka Moiwahine, ka mea i make, a no ke aloha no hoi kahi o na kanaka ia ia.
            Ua hooko pono ia kona mau makemake, uo na mea e pili ana i kona hoohewaia ana. Aole i holeholeia kona mau iwi a puhiia i ka ahi, e like me ka hana ana i ka wa kahiko ; aka, ua hookomoia kona kino iloko o ka pahu, a mahope iho o ka pule ia ana, ua ukali ia i ka he e kekahi huakai ano Karistiano, i kahikoia ma ke ano Europa, i ka lole eleele, a me na hoailona o ke kumakena. Ua hookaniia ka bele, a ua kiia na pu.
            " Nani no hoi ko kakou naaupo,"— wahi a Kalanimoku, " i ke puhi i ko kakou poe make, a kiola aku iloko o ke kai, o ka pono no ka hoi ka ho-o ia lakou iloko o ka halekupapau, i noho kokoke aku kakou me lakou."
Aole i pau.

KA MOOLELO O KEPAKAILIULA !
MOKUNA XXVI.
KE KAUA ANA O KEPAKAILIULA ME KE
'LII O KAHIKI.

                A PAU AE LA KA NINAU ANA a Kahoalii ia ia nei, alaila i aku la keia, " Pela wale iho la no ka noho ana o keia wahi ?" Alaila ae mai la kela (Kahoalii,) " Ae, pela wale iho la no, aka, he oluolu nae ka noho ana, nui ka ai me ka ia." Alaila i aku la keia (Kepakailiula,) " Aole oia ka pono, aka, e imi aku i elua pono i awiliia me ka ikaika." Alaila, hoopau ae la laua i ka laua olelo ana, a hoolale mai la o Hiiaka e ai keia, alaila, makaukau mai la o Pele e noho mai, a e lawelawe i mea ai na ia nei. Alaila, i aku la neia me ka ninau aku, " Heaha ka ia o ko oukou nei wahi ?" Alaila i ae la o Hiiaka, " He ilio." Alaila i aela o Kepakailiula, " A aia hoi ha ua wahi ia ono."
            Alaila, kalua keia i ka ilio a moa, na Pele no i kalua, aole nae i ikeia ka a ana mai o ka imu, aole i liuliu ma ia hope iho, waiho ana ka ilio i ke pa laau, me ka uala, waiho ana i ke poi, ma ke alo ponoi oia nei, ia wa hoi, noonoo iho la keia i manao nona e hiki ai ke hoopuka aku i kamaaina, oia hoi na kaikamahine, aka, huna wale iho no keia, me ko ia nei manao no he Akua keia poe. No ka mea, aole i ikeia ka mea nana i kalua i keia mau mea, no ka mea, aole he kanaka e malaila, o lakou wale no.
            A ma ia hope iho, ai iho la laua nei me Hiiaka, aka o Pele a me ko laua kaikunane, aole laua i ai, i ko laua nei ai ana a maona, ke hele aku la e ahiahi loa. A pau ka ai ana a Hiiaka me ke'Lii o Hawaii, alaila, ai iho o Pele, a, aole nae oia nei ike i ka nau ana mai, pa no ale ! pa no ale !! A pau ko Pele ai ana, alaila paina iho la o Kahoalii ko laua kaikunane kapu. Eia nae ka olelo no ko Kepakailiula ai ana, ua oleloia, he kapu na wahine ke ai pu me na kane, aka, aole no nae o Hiiaka i ai maoli me ke'Lii, no ka mea, he kapu, aka, ua hele aku nae o Pele, a me ko laua kaikunane iwaho, ia manawa, aumeume laua me ka hopu iho o ke'Lii i ka io o ka ilio e onou aku i ka waha o Hiiaka, me ka paki aku i ka uala i na maka. Aka, kue ikaika mai la o Hiiaka ia Kepakailiula, me ka olelo mai, " Aole au e pono e ai pu me oe, e like me maua e noho nei, aole pono e ai pu maua me ko maua kaikunane, a pela hoi ia oe."
            Aka, no ka ikaika o ka ke'Lii olelo, a me ka onou ana, ua komo aku ka io o ka ilio iloko o kona waha, aole nae i ikeia ka mukamuka ana mai o ka waha, a pela no i ka uala, nolaila, ma keia mea a ke 'Lii i hana'ku ai no Hiiaka, ua hewaia i na maka o kona kaikunane, a ua hai ke kapu a Kahoalii i kau ai no kona kaikuahine uuku, a ma ia hope iho, hookui na laau mua o ua o Hiiaka ia Kepakailiula.
            A ua hewa loa keia mea imua o ko Kahoalii manao, no ka hai ana o kona Kanawai i papa ai no Hiiaka, a nolaila, ma keia wahi, e ike ai kakou i na olelo a ko laua kaikunane. Ia Kepakailiula i hele aku ai i ka makaikai ma kahi loihi aku, ia manawa, olelo aku la o Kahoalii ia Hiiaka, penei : " Ea ! e kuu kaikuahine, heaha kau mea i hanaino mai ai ia'u, me kou pale i kuu Kanawai i kau ai maluna ou, me kuu hoomalu ia oe ? Manao anei oe i kane nau ke'Lii, a e noa oe ia ia, no ka mea, aole ke'Lii o Hawaii i noi ponoi mai ma kuu alo nou, ***** ***** ***** ***** ***** a noa la oe ia ia, alaila pono io no oe ke ai pu ma ko olua hui malihini ana me ia, a ma ia hope aku aole ai pu hou ? Nolaila, ma kuu Kanawai i uhai ia e olua a elua me ko kaikuaana nei, ua ike no au i ko oukou ano, a me ko oukou kuko. Ua kau nui ko Kepakailiula manao ia oe (Hiiaka,) a ua hoowahawaha ia ia nei (Pele,) no ke ino o ko ia nei mau kiionohi maka me ka hapopo, nolaila aole makemake o ke'Lii ia ia nei. Aka, oia nei nae, ua uhi maeele ia e na kuko ino loa, a ua ike au i ko la i kii ae ai ia'u, ua hana'ku hoi keia ia Kepakailiula ma ka mea pono ole, a ua hoole mai kela me na olelo maikai, a ua hoapono au ia olelo a ka Haku o kakou." Aka nae, ia manawa ka hookeekee ana o Pele, me ka hoole aku imua o kona kaikunane, " Aole au i hana pela. " Pela mau iho la no ke ano o na wahine e noho nei, nau ka pane aku, he ole ka ia la hana, me ka hookohu maoli iho me he mea la aole i hanaio. Pau pu ae la no hoi me ka aoao oolea, oia kaina like hookahi no."
            Eia hoi, ma keia olelo a Kahoalii i kona kaikuhine uuku, a ia Pele hoi, ua makau loa o Hiiaka i ko laua kaikunane, me ka manao e hele auana wale aku ma kekahi wahi, aka, aole nae i manao o Kahoalii e kue aku i kona mau kaikuahine. Aia hoi, ia Kepakailiula ma ke kula, ia ia i halawai ai me kekahi kanaka kamaaina, ua pau ia ia na olelo a Kahoalii i olelo aku ai ia Hiiaka a me Pele, ua lohe kela, oia kela wahi unahi i oleloia ma ka Mokuna 25 o keia Moolelo hohonu.
            A pau keia mau mea a pau i ka hana ia, a hoopau ae la o Kahoalii i kana olelo ao ia Hiiaka a me Pele. Aka, ia manawa no, hoi mai la o Kepakailiula, me ke ano hopepe, a noho mai mawaho, me ko ia nei ekemu ole aku ia lakou, ilaila hoi, ike ole iho la o Kahoalii, a me kona mana, paa'ku la kona mana i ka manaoia nei, a ke kupunowahine moo i haawi mai ai iaia i Kuaihelani. Ia wa aia nei e noho mai ana iwaho, kahea'ku la o Kahoalii, " E Kalani, hoi mai hoi," alaila, komo ahu la keia a noho ma ka paia, a hoolale mai la lakou nei e paina oe.
            Alaila, paina ihola keia a maona, a moe iho la lakou. Kaawale ko Hiiaka ma wahi me Pele, a kaawale okoa ko ia nei wahi, a he wahi kaawale loa hoi i mamao aku mai o lakou aku, ko Kahohoalii wahi. Ia lakou i moe ai a ao ae, i ke kakahiaka nui, oili aku la o Kepakailiula iwaho, a kiei aku la i ka makaha o ka Loko ia, ua hele mai ka ia a hookui, he awa ka ua ia, he anae ua ia, a me na ia e ae a pau o ka moana. Ia wa no, ono iho la o Kepakailiula i ka ia, alaila, nonoi aku la oia i upena,   me ka ninau aku, " Na wai keia ia ?"
            Alaila, i aku la o Pele. " Na Keliiokahiki keia ia," [Oia hoi, o   keia alii, o ka mea ia nana i alakai o Kamapuaa a loaa ai o Pele he wahine nana mai Tahiti mai, a loaa i Hawaii nei ] Pela ka mea i kapaia, a oleloia iloko o keia Moolelo. Nolaila, e huli hou ae kakou ihope, a kiei hou ae no ka Kepakailiula mau hana, me ke noi aku ia Kahoalii i upena, e haawi mai, alaila, pane mai kona kaikoeke, " Ka ! he makau, no ka mea, nona keia wahi a makou e noho nei."
            Alaila, i aku la keia, " mai aua i ka upena, pono e haawi mai i'u, a i na hiki mai ka make ia nei, alaila, he hiki ia'u ke hoopio, a pulumi aku i ke'Lii nona keia aina, me kuu manao paa, e lilo ana keia aina ia'u ma ka la ikaika e koa hoi. He makemake anei oukou e noho hoopili me ai aku malalo ona, a na oukou e malama i keia wahi, me he Konohiki la. Auhea ka ko oukou aoao eueu mai ka po mai a hiki i keia la, no ka mea, he poe kino lua oukou, he aoao kamaniha loa hoi iloko o ko oukou lima, elua ano iloko o ko oukou noho ana, he kino kanaka, a he kino Akua, a owau nei la he kanaka. Ua oi aku ko oukou ikaika i ** **.
            Ma keia olelo a Kepakailiula, hilahila loa o Hiiaka me Pele, a me Kahoalii, a ua ike mua ia ko lakou ano eia nei, a ua like loa me kana mea i olelo ai, he oiaio, ua ae mai no o Kahoalii. Me ko lakou olelo iho, " He kino kanaka maoli hoi ko keia alii, he keu ka ike." Ilaila i uhi ia'i ka mana o Pele ma, a me Kahoalii e ka mana o Kepakailiula, a ke kupunowahine moo i haawi aku ai, aole i loihi ma ia hope iho, haawi ia mai la ka upena, kona iho aku la no ia ilalo, a hoohei i na ia, ekolu no opu i hei ai, piha ka hale i ka ia. Eia ka mea kupanaha, o ka ai ana, a me kona haawi ana ia Hiiaka hookahi lau ia, ia Pele hookahi lau ia, ia Kahoalii eha lau ia, ia ia nei hoi hookahi mano ia. I ko lakou ai ana, eo e no ia Kepakailiula ma ka ai ana, a mahope pau ka lakou la. A ikeia keia hana a ke'lii Kepakailiula e kekahi kanaka, a haiia a ke'Lii o laila (Keliiokahiki,) a o ka hoomaka iho la no ia o ke kaua ana, ia lakou nei e noho ana, ua aui ae ka la, i o ana i aku auanei ka hana, ku mai ana ka ea o ka lepo, a hoea mai la i kahi i kapaia o Halo, he oioina ia, i nana'ku auanei ka hana o ua Alii la, ua hele a ihiihi, me ia no hoi na kanaka me na'Lii elua mano. Ia manawa makaukau lakou nei, a o ke kaua iho la no ia me ka weliweli, a ua ku ua alii la i ka ihe a Kepakailiula, a make iho la, a hee aku la na kanaka, me na'Lii, e luku aku ana lakou nei a pau na kanaka i ka make, a me na'lii. Oia no hoi ka hoomaka ana o ka wahine o ka lua e hanaino ia Tahiti, a ino ia aina ; a lilo ke Aupuni ia Kahoalii.
(Aole i pau.)

Ka Hoomana Kahiko.
HELU 14.
NA LAPU O HAWAII NEI.

                I ka manao o ka poe kahiko a hiki mai no i keia manawa, ua manao no lakou, o na uhane no ia, mahope iho o ka make ana o ke kino, na lapu kekahi inoa. Na wahi e noho ai na Lapu, ma ka po, a ma ke ao, ma ke alanui, iloko o ka ululaau, ma na awawa, i ke kuahiwi, ma kahakai, iloko no o ha hale, ma na ilina kupapau, ma ka moana, ua manao ia no i o Milu la, a mailaila mai no i hele mai ai, a holo no ma kela wahi keia wahi.
            Ko ke kanaka ike ana i na lapu. Ua ike aku kekahi poe, maluna he poo, a he kino, a olalo o na wawae, he mulei wale no, na ke ahi i lapalapa mai, ma ka hoe, ma ka muki, ma ka hookani ana i ka ipuhoehoe, ma ka hookani ana mai i ka pahu, ma ka holo no ma ka Lio, ma ka hoohalulu mai no iloko o ka hale, ma ke alanui, ke oki mai no i ke koi i ka laau, ka lawai-a mai no i ka moana, ma ka lapalapa mai no ma ka lapa o ka nalu, a ma ka ili o ke kai, he uwe mai no, a lohe no kekahi poe, he ike aku no kekahi poe, me ke kapa no, he kapa keokeo, eleele, ulaula, a pela aku.
            Eia kekahi ikeia o na lapu, ma ka wela o ke alanui, me ka ike ou aohe kanaka oia wahi, he pumehana nae, ma ka honi i ke ala o ka waiala, ke ala awapuhi, kapa olena, mao, ouholowai, ke Pele, na kapa hou i uhiia i ke kupapau, i ka wa paha e ola ana.
            Eia kekahi mea i ike ia, o ka poe i make i ka moana, ua kii no lakou i ka makau a ka poe lawai-a, a hopu me ka lima, a huki no me he i-a maoli la, me ke kipu no ilalo, a hiki i kahi e kokoke ae ana i ka waa, kiola i ka makau, o ka lapalapa nae ka mea nana i hai mai. Pela no ma ka lawai-a upena ana ma ka po, ua ike no kekahi poe i ka hokai o na lapu, i ka ua o ka weli me he ahi maoli la, o ka pilau kekahi mea nana e hai mai, ma ke alanui, iloko o ka hale, ma ka po, i ke ao no, he nou maoli mai no i ka pohaku i kekahi poe, he puhi no i ke kukui, o ka poe e noho ana iloko o ka hale. Eia kekahi, alua ano o ka lapu, na laka Oio, oia ka huakai a na'lii i make, e hele ana me kona poe koa, a me kana huakai alii paha, ua oleloia, e make ke kanaka ola ke halawai me ka huakai alii, ua hahauia e kona puali holookoa, a e kana ilamuku paha. Na mea ino a ka Lapu e hana ai — Eia, o ke ku o ka heu, o ka okala o ka lauoho o ke poo, a me ka eehia maoli a make kekahi a pilihua loa.
            Eia hou, ina ike ka poe lawai-a i ua lapu, aole e loaa ka i-a, ua hokaiia, wahi a ka poe lawai-a, pela ka lawai-a upena i kapaia o ka lauahi, aole no ka paeaea ana i ka po, pela no me ka hele ana o ka poe lawai-a a me na lamaku.
            Eia hou kekahi ano o na Lapu, o Ke kiia mai no i ka poe mai e moe ana, me ke kahea mai no e hele pu me lakou, me ka haikaika mai no, a me ke kaawe mai no i ka poe e ola ana, wahi a ka poe ike. Eia kekahi, ua lohe au i ko'u mau makua, i ko lakou wa e noho ai i ke kaumaha i ke kanu uala, ua ikeia na lapu he nui i hoopuni mai mawaho o kona hale, me ka olelo hooho o na lapu a pau, " oia hoi ! oia hoi !! oia hoi !!!" Hoolei aku la oia i na momoku ahi he nui, oia wale no kona mea i pakele ai.
            Eia ka olelo a kekahi poe, he mea ikaika na lapu, ua paa ke kuauna o kela loi nui o Alakoko, i ka nini pohaku, he loi i-a nui kela a hiki i keia wa ma Huleia, pela ka manao o ka poe kahiko. Eia keia, o ka auwai o Kikiaola, ua paa i ka pohaku, ua oleloia, he wahi hohonu ka ia, aka, ua paa i ka pohaka, no uka o Mokihana ka pohaku o ka hoolei ana mai, he mau mile ekolu a eha paha, i kai O Kikiaola, ua oleloia, hookahi wale no po ua paa.
            Ua oleloia, ua eli lakou i puka mai ma Kawaieli, ke mau la no ke awawa oia wahi a hiki i keia la, ua kapaia, o ke eli ana a na lapu, oia na akua.
            No ka nui o ka leo o na lapu — ua oleloia iuka o Lonohuluhulu i Kauai ka hooho ana ; puoho ka manu o Kawanui i Koolaupoko, Oahu, kohu hekili na leo o na lapu.
            Ko'u manao no na lapu, eia, o na daimonio, na kauwa hoi a Satana, ua hoopahaohao nae, ua hoike mai i ka helehelena ma ka maka o ke kanaka i make aku, oia na lapu, no ka mea, he hiki i ke diabolo ke hoopahaohao me he anela la no ka malamalama.
(Aole i pau.)